Stalbrand
Een stalbrand gebeurt wanneer een stal voor de huisvesting van vee in brand vliegt en geheel of gedeeltelijk wordt verwoest. Hierbij kunnen de aanwezige dieren om het leven komen en schadelijke stoffen vrijkomen, naast financiële en materiële schade voor de eigenaars en omwonenden.
België
Problematiek
Volgens Prevent Agri wordt er nog te weinig rekening gehouden met stalbranden in België. Vaak zijn er geen brandblusapparaten aanwezig en andere veiligheidsmaatregelen blijven dikwijls achterwege omdat dit de veebedrijven veel geld kost en men in de boekhouding geen oog heeft voor mogelijke ongelukken. Er is ook geen betrouwbare ongevallenstatistiek beschikbaar, omdat registratie ervan niet verplicht is voor bedrijfsleiders, alleen voor werknemers.[1]
Vlaams Parlementslid Hermes Sanctorum (destijds lid van Groen!) vroeg op 10 mei 2011 aan Vlaams minister-president Kris Peeters, tevens Vlaams minister van landbouw, hoeveel stalbranden er de afgelopen jaren waren gebeurd en hoeveel dieren daarbij waren omgekomen, en of, en zo ja hoe, de minister van plan was hiertegen maatregelen te nemen. Peeters antwoordde in juni dat er tussen 1 mei 2006 en 1 mei 2011 in heel België 143 stalbranden waren geweest, waarvan er in 62 gevallen dieren omkwamen. Het dodental bedroeg 192.862 dieren, waaronder 27.851 varkens, 196 runderen, 164.000 pluimvee (geschat/afgerond, vooral kippen), 8 paarden, 7 geiten en enkele konijnen. Van alle branden in België was ongeveer 4% een stalbrand, die meestal werd veroorzaakt door elektriciteit, oververhitting of kortsluiting van machines. Het Koninklijk Besluit van 19 december 1997 regelt de brandveiligheid van gebouwen; hier is op 15 augustus 2009 bijlage 6 aan toegevoegd die de brandveiligheid van industriële gebouwen regelt, waaronder gebouwen die dienen voor het bedrijfsmatig houden van dieren. Bijlage 6 bevat strengere brandveiligheidsmaatregelen dan daarvoor, maar geldt alleen voor nieuwbouwstallen; stallen ouder dan 2009 voldeden mogelijk nog niet aan de nieuwe veiligheidseisen. Peeters rondde af met het noemen van enkele potentiële veiligheidsvoorschriften, maar zei dat brandveiligheid een federale bevoegdheid was (en de Vlaamse overheid dus geen extra maatregelen mocht nemen).[2]
Grote stalbranden
Vermeld worden branden waarbij meer dan 1000 dieren omkwamen.
- 7 juli 2014: 60.000 legkippen omgekomen in Merksplas.[3]
- 21 januari 2017: 4.000 varkens (3.000 biggen en 980 zeugen) omgekomen in Aartrijke.[4]
- 31 mei 2017: 26.000 kippen omgekomen in Oud-Turnhout.[5][6]
- 16 december 2017: 2.000 varkens omgekomen in Grammene in de gemeente Deinze.[7]
Duitsland
Problematiek
In Duitsland zijn brandmelders en sprinklers verplicht.[8]
Grote stalbranden
Vermeld worden branden waarbij meer dan 1000 dieren omkwamen.
- 15 maart 2017: 300 schapen, 500 lammetjes, 80 koeien en 6 paarden omgekomen in Elpersbüttel nadat een boerenzoon in de stal met vuur speelde. Door rook vergiftigde dieren in een aangrenzende stal moesten waarschijnlijk ook geruimd worden.[9]
- 8 juni 2017: 8.000 kalkoenen omgekomen in Borken, vlakbij het Nederlandse Aalten.[10]
Nederland
Problematiek
Oorzaken en gevolgen
Veestallen zijn vaak zeer brandgevaarlijk door de aanwezigheid van stof, stro en mestgassen, terwijl staldaken vaak gemaakt zijn van licht ontvlambaar pur-schuim, zodat een brand snel kan verspreiden.[11] Luchtwasinstallaties, die de overheid in 2012 bij veel veebedrijven verplicht stelde om de ammoniakuitstoot terug te dringen, zijn vanwege de elektriciteit brandgevaarlijk.[12] Het luchtventilatiesysteem van luchtwassers kan een brand bovendien verder aanwakkeren.[11] Ook het feit dat de dieren vaak nergens heen kunnen vluchten voor brand en kippen van zichzelf erg brandbaar zijn, verhoogt het risico op een fatale afloop.[13] De fikse toename van het aantal megastallen van 2005 tot 2013, waarin branden moeilijker geïsoleerd en geblust kunnen worden, zorgt voor een verdere toename van het aantal slachtoffers.[14] Tussen 2006 en 2011 zijn er door al deze factoren in Nederland ruim een miljoen dieren omgekomen in stalbranden.[15] Vaak zijn dieren die een stalbrand overleven zodanig vergiftigd door rook dat ze alsnog geruimd moeten worden.[12][16]
Veiligheidsmaatregelen en overheidsbeleid
Door een gebrek aan veiligheidsmaatregelen en door de overheid hiervoor opgestelde voorschriften, gaan er veel staldieren dood die gered hadden kunnen worden. Dit kan bijvoorbeeld door vluchtroutes, sprinkler- en brandmeldinstallaties te installeren.[11][17] Sommige veehouders doen dit echter niet, omdat het vaak veel geld kost[14][18] en niet verplicht is.[11][15] Dieren hadden volgens het Bouwbesluit anno 2011 dezelfde status als bijvoorbeeld kantoorspullen en machines en verdienden geen extra bescherming.[15]
De Nederlandse overheid stelde daarop, samen met boeren, verzekeraars, brandweer en De Dierenbescherming,[11] het Actieplan Stalbranden 2012–2016 in werking 'om de hoeveelheid stalbranden en dierlijke brandslachtoffers fors te verminderen'.[14] Het Bouwbesluit werd gewijzigd in 2012[19] en opnieuw in 2014: zo moesten nieuwe stallen voortaan worden gebouwd met brandwerende materialen en brandcompartimenten en moest er bluswater aanwezig zijn.[14] Het actieplan leek echter niet te werken: het aantal stalbranden en dierlijke slachtoffers nam nog verder toe.[14][20] De nieuwe brandveiligheidseisen golden ook alleen voor stallen gebouwd na 2014; oudere stallen (15.500 van de ongeveer 16.550) bleven even onveilig, en in de periode 2014–2017 vonden branden vooral plaats in stallen gebouwd vóór 2014.[11][17][20]
Ook voor de nieuwe stallen was een brandmelder, sprinkelinstallatie of nooduitgang voor dieren anno 2017 nog steeds niet verplicht.[11] Onder meer stichting Wakker Dier en de Partij voor de Dieren pleitten daarom in juli 2017 voor nog strengere maatregelen en verplichtingen.[11] Een motie daartoe van Esther Ouwehand (PvdD) en Dion Graus (PVV) werd echter verworpen door een Kamermeerderheid van VVD, D66, CDA, CU en SGP.[14] Boerenbelangenorganisatie LTO Nederland was tegen verplichte sprinklerinstallaties, omdat deze onvoldoende getest zouden zijn en te duur, vooral voor kleinere bedrijven, en omdat in de meeste stallen toch nooit brand kwam. LTO was ervan overtuigd dat stallen veiliger waren geworden sinds de introductie van het actieplan, maar vroeg zich af waarom desondanks het aantal stalbranden en slachtoffers was toegenomen.[12]
In 2018 werd het Actieplan Brandveilige Veestallen 2018-2022 uitgebracht, een vervolg op het Actieplan Stalbranden 2012-2016.[21] In het nieuwe actieplan ligt het accent op het verbeteren van de brandveiligheid in bestaande stallen. De actiegroep Varkens in Nood maakte bezwaar tegen de vrijblijvendheid van de voorgestelde maatregelen en pleitte voor extra wettelijke eisen.[22]
Vanaf 2009 ontwikkelden de Nederlandse uitvinders Peter Berlang en Sjaam Hira in samenwerking met brandweer Zuid-Oost Nederland en de Wageningen Universiteit het kabelsysteem Stable Safe. Omdat de brandweer er vaak twintig minuten over doet om een stal te bereiken, terwijl de dieren al binnen tien minuten dood kunnen zijn, kunnen ze met dit systeem automatisch naar buiten vluchten zodra er brand is. Zodra vuur wordt gedetecteerd, klappen alle schotten en staldeuren open en kan het vee de stalbrand ontsnappen. Het systeem, dat per boerderij zo'n 10.000 tot 20.000 euro kost, werd in 2015 aan de Tweede Kamer gepresenteerd. Bij een test vluchtte 65% van de varkens naar buiten, terwijl de rest op onderzoek uitging. De verwachting was dat bij echt vuur 90% van de varkens zou vluchten. Voor kippen zal het waarschijnlijk echter niet werken, omdat die bij angst plat op de grond gaan liggen.[23] Net als varkens vluchten koeien vaak niet meteen zodra er gevaar dreigt; paarden doen dat wel.[13] De Spoordonkse varkenshouder Kees van der Meijden heeft na een stalbrand in 2013 naar eigen zeggen de 'meest brandveilige stal van Europa' gebouwd met tal van maatregelen tegen noodgevallen, waaronder een vernevelingsinstallatie die beter zou werken dan sprinklers, en leidt varkenshouders op in hoe zij hun beroep zo zorgvuldig mogelijk kunnen uitvoeren.[12]
Bij de enige varkensvleesketen in Nederland met drie sterren van het Beter Leven keurmerk in Echt kwamen in 2016 bij een stalbrand geen varkens om, doordat zij naar buiten konden.[24]
Maatschappelijke discussie
Volgens het Verbond van Verzekeraars waren er in 2015 15, in 2016 26 en in 2017 28 stalbranden waarbij dieren omkwamen.[27] Door de reeks schrikbarend grote stalbranden in 2017, met name in de zomer met als dieptepunt De Knorhof in Erichem, barstte er in Nederland veel maatschappelijke discussie los over brandveiligheid in stallen en dierenwelzijn.[28] Al in januari 2017 was de actiegroep Burning Souls opgericht door Petra Spoor, die verontwaardigd was over het feit dat media vaak meldden dat er 'geen slachtoffers zijn gevallen', maar wel honderden of duizenden dode dieren, alsof dieren geen 'slachtoffers' zijn. De groep houdt wakes bij afgebrande stallen om de omgekomen dieren te gedenken met bloemen, kaarsen en minuten stilte, roept overheden op tot strengere maatregelen en burgers om hun consumptiepatroon diervriendelijker te maken door minder of geen vlees meer te eten.[29][30][8][31] Een soortgelijk initiatief werd genomen door de actiegroep Eyes on Animals na de stalbrand in Oirschot die in april 2016 10.000 varkens het leven kostte.[32]
De Nederlandse Vereniging voor Veganisme reageerde dat het sympathiek is dat er wakes voor verbrande dieren worden gehouden, maar vreemd dat niemand wakes houdt voor de circa 1,24 miljoen dieren die dagelijks in Nederland worden geslacht, en dat elk dood dier betreurenswaardig is, ongeacht de manier waarop het sterft.[33] GeenStijl-blogger Bas Paternotte uitte eind juli 2017 eveneens zijn medeleven met de dode dieren en kritiek op het feit dat de politiek steeds geen strengere maatregelen nam, al bleef hij zelf vlees eten.[34] Varkens in Nood lanceerde een burgerinitiatief voor een algeheel beroepsverbod voor Adriaan Straathof, eigenaar van de Knorhof, dat meer dan 40.000 keer werd getekend, hetgeen betekent dat de Tweede Kamer zich over de kwestie zal moeten buigen. Straafhof had al een beroepsverbod in Duitsland vanwege dierenmishandeling; Varkens in Nood wil dat verbod Europees maken.[35]
Grote stalbranden
Vermeld worden branden waarbij meer dan 1000 dieren omkwamen.
- 4 mei 2004: 1.600 varkens omgekomen in Wintelre.[36]
- 2008 in totaal (tot oktober): 2760 varkens en 87.000 kippen omgekomen in heel Nederland.[37]
- 2011 in totaal: 319.000 dieren omgekomen in heel Nederland, in achttien branden.[38]
- 19 juli 2011: 170.000 kippen omgekomen in Gasselternijveenschemond.[15][39]
- 8 augustus 2012: bij twee gelijktijdige maar ongerelateerde branden kwamen meer dan duizend dieren om: in Drempt ruim 700 zeugen en biggen en in Aalten meer dan 300 dieren.[38]
- 18 april 2013: ruim 5.000 varkens omgekomen in Spoordonk.[40]
- 5 april 2014: 2.000 varkens omgekomen in Langeveen.[41]
- 2015 in totaal: 160.000 dieren omgekomen in heel Nederland, waaronder 4.105 varkens in vijf branden en 129.000 kippen in drie branden.[23][42]
- 2016 in totaal: 202.000 dieren omgekomen in heel Nederland, waaronder 13.592 varkens in vier branden en 185.000 kippen in vijf branden.[42][43]
- 2017 in totaal: 231.700 dieren omgekomen in heel Nederland, waaronder 35.352 varkens in elf branden en 196.000 kippen in drie branden.[46][43]
- 6 januari 2017: 3.000 varkens omgekomen op bedrijventerrein Bijsterhuizen in Nijmegen.[17][47]
- 15 februari 2017: 2.000 varkens omgekomen in Mill.[47]
- 16 juni 2017: 80.000 kippen omgekomen in Woudenberg.[48]
- 6 juli 2017: 4.000 varkens omgekomen in Heeswijk-Dinther.[47]
- 15 juli 2017: 76.000 kippen omgekomen in Nederweert; de kippen die het overleefden, werden de dag erna afgemaakt bij besluit van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA).[16]
- 27 juli 2017: ten minste 20.000 varkens omgekomen op De Knorhof in Erichem. Niet eerder stierven in Nederland zoveel varkens bij één brand.[49][50][14]
- 14 augustus 2017: 9.000 varkens (1.000 zeugen, 8.000 biggen) omgekomen in Agelo.[18]
- 16 augustus 2017: 40.000 kippen omgekomen in Swifterbant.[51]
- januari-mei 2018 in totaal: 95.000 dieren omgekomen in heel Nederland.[43]
Externe links
- Actieplan Stalbranden 2012-2016 – Rijksoverheid
- Actieplan Brandveilige Veestallen 2018-2022 - Rijksoverheid
- ↑ ""Veiligheid komt niet per ongeluk"", Vlaams infocentrum voor land- en tuinbouw, 3 oktober 2016. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ Schriftelijke vraag Veebedrijven - Brandpreventiemaatregelen. Vlaams Parlement (8 juli 2011). Geraadpleegd op 16 december 2017.
- ↑ Rik Arnoudt, "60.000 kippen laten het leven bij een brand", Deredactie.be, VRT Nieuws, 7 juli 2014. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ Belga, "3.000 biggen en 980 zeugen sterven bij stalbrand", Het Nieuwsblad, 21 januari 2017. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ Pieterjan Huyghebaert & Marnik Aerts, "26.000 kuikens blijven in stalbrand, ook brandweerwagen brandt uit", Deredactie.be, VRT Nieuws, 31 mei 2017. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ Belga, "Stalbrand doodt duizenden kuikens", De Standaard, 31 mei 2017. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ Eddy Lefevre, "Stal met 2.000 varkens brandt uit in Deinze", De Standaard, 16 december 2017. Geraadpleegd op 16 december 2017.
- ↑ a b "Emotionele herdenking voor duizenden verbrande varkens in Agelo", Tubantia, 15 augustus 2017. Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ "Fikkie stoken zet Duitse stal in vuur en vlam", Nieuwe Oogst, 15 maart 2017. Gearchiveerd op 23 augustus 2017. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ "8.000 kalkoenen dood bij brand in stal Borken", De Gelderlander, 9 juni 2017. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ a b c d e f g h Ike Teuling, "Waarom sterven er elk jaar zoveel dieren (200 duizend in 2016!) bij stalbranden?", de Volkskrant, 28 juli 2017. Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ a b c d Marten van de Wier, "Varkenshouder Kees van der Meijden sloeg na een stalbrand een volledig nieuwe weg in", Trouw, 19 augustus 2017. Geraadpleegd op 25 augustus 2017.
- ↑ a b "Het blussen van een oude stal is voor de brandweer een onmogelijke opgave", Trouw, 29 juli 2017. Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ a b c d e f g Sjoerd Klumpenaar & Marije Willems, "Vroeger stonken de varkens hier nog", NRC Handelsblad, 28 juli 2017. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ a b c d Ingrid Weel, "Miljoen dieren dood door stalbranden", Trouw, 29 juli 2011. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ a b Belga, "76.000 kippen dood bij stalbrand in Nederlands-Limburg", Het Nieuwsblad, 16 juli 2017. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ a b c "Raadslid GroenLinks bezorgd over brandveiligheid stallen", N1, 25 januari 2017. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ a b c Theo van de Zande, "Erpse boer Ricus Kuunders zit na stalbrand in de knel: 'Maatregelen zijn niet te betalen'", Brabants Dagblad, 15 augustus 2017. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ Bouwbesluit 2012 – Rijksoverheid
- ↑ a b Marije Willems & Kees Versteegh, "Steeds meer stalbranden, ondanks actieplan", NRC Handelsblad, 15 augustus 2017. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ Actieplan brandveilige veestallen 2018-2022. Rijksoverheid (1 juli 2018). Geraadpleegd op 19 augustus 2018.
- ↑ Actieplan ‘Brandveilige Veestallen’ redt geen dieren. Varkens in Nood (17 juli 2018). Geraadpleegd op 19 augustus 2018.
- ↑ a b Joost Morel, "Vernuftig systeem redt vee van de vlammen", Trouw, 24 november 2015. Geraadpleegd op 24 augustus 2017.
- ↑ Brand in varkensstal abdij Lilbosch in Echt. 1Limurg (22 april 2016). Geraadpleegd op 21 augustus 2018.
- ↑ Jorien van der Keijl, "Herdenking op de Dam voor branden varkensstallen", Het Parool, 23 augustus 2017. Geraadpleegd op 24 augustus 2017.
- ↑ "Dierenleeddemonstratie verstoord door ontgroening: 'Schaamteloos'", AT5, 24 augustus 2017. Geraadpleegd op 25 augustus 2017.
- ↑ Het aantal stalbranden moet terug. Verbond van Verzekeraars (16 juli 2018). Geraadpleegd op 19 augustus 2018.
- ↑ Simone van Zwienen, "Roep om maatregelen na grootste stalbrand ooit", Algemeen Dagblad, 28 juli 2017. Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ Margiet Oostveen, "Wie stopt de branden in uitpuilende stallen?", de Volkskrant, 19 april 2017. Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ Jaap Rademaker, "Wake voor 20.000 dode varkens in Erichem", De Gelderlander, 29 juli 2017. Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ "Een wake voor duizenden dode varkens", Tubantia, 16 augustus 2017. Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ a b Twan Spierts, "Tranen, knuffels en stilte voor duizenden dode varkens na verwoestende brand Oirschot", Omroep Brabant, 8 april 2016. Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ Stalbranden: Elk dier telt mee. Nederlandse Vereniging voor Veganisme (15 augustus 2017). Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ Bas Paternotte, "Bassiehof - Stop de stalbranden (en de censuur van NRC Handelsblad)", GeenStijl, 30 juli 2017. Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ "Tienduizenden handtekeningen tegen varkensboer Erichem na stalbrand", NOS, 8 augustus 2017. Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ ANP, "1600 Varkens omgekomen bij brand in stal", de Volkskrant, 4 mei 2004. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ "Proefproces moet stallen van dieren brandveiliger maken", Trouw, 7 oktober 2008. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ a b "Geen verband tussen stalbranden Achterhoek", Trouw, 9 augustus 2012. Geraadpleegd op 23 augustus 2017.
- ↑ "170.000 kippen gedood bij brand in Gasselternijveenschemond", RTV Noord, 19 juli 2011. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ Ruud Spoor, "Boer uit Spoordonk pakt flink uit drie jaar na enorme brand in stallen", Eindhovens Dagblad, 13 april 2016. Geraadpleegd op 25 augustus 2017.
- ↑ "2000 varkens dood bij brand in Langeveen", Tubantia, 5 april 2014. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ a b Theo Brummelaar, Ook meer stalbranden in 2017. Boerderij.nl (16 augustus 2017). Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ a b c Hanssen, Anne, "‘Stalbranden: hoe lang tolereren we dit nog?’", Boerderij, 18 mei 2018. Geraadpleegd op 19 augustus 2018.
- ↑ Corné Verschuren, "Tweeduizend varkens omgekomen bij grote brand in varkensstallen aan Kleine Bolspolder in Kruisland", Omroep Brabant, 10 juni 2016. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ Twan Linders, "Duizenden kuikens dood door brand in stal in Wintelre", Eindhovens Dagblad, 28 oktober 2016. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ Ine Cup, "Stalbranden eisten dit jaar al ruim 100.000 dierenlevens", Eindhovens Dagblad, 23 oktober 2018. Geraadpleegd op 29 oktober 2018.
- ↑ a b c Leon van Wijngaarden, "Van Nijmegen tot Erichem, zeven grote stalbranden van 2017", De Gelderlander, 14 augustus 2017. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ "80.000 kippen komen om door brand in Woudenberg", Nu.nl, 16 juni 2017. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ Erik Ordelman, "Ongeveer 24.000 varkens omgekomen bij stalbrand", Boerderij, 28 juli 2017. Geraadpleegd op 22 augustus 2017.
- ↑ Roeland Segeren, "20.000 varkens dood in Erichem door grootste stalbrand ooit", De Gelderlander, 27 juli 2017. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ "Stalbrand doodt 40.000 kippen in Swifterbant", NOS, 16 augustus 2017. Geraadpleegd op 21 augustus 2017.
- ↑ Marco Willemse, "Verbijstering over tweede grote brand bij kippenboer Woudenberg", AD, 21 februari 2018. Geraadpleegd op 29 oktober 2018.
- ↑ "23.000 kippen komen om bij stalbrand Ospel", De Telegraaf, 10 mei 2018. Geraadpleegd op 29 oktober 2018.
- ↑ "2.500 varkens dood na stalbrand in Didam", nrc.nl, 31 juli 2018. Geraadpleegd op 3 augustus 2018.
- ↑ Sebastiaan Quekel, Arnold Mandemaker, "4000 varkens omgekomen bij stalbrand in Heusden: 4800 dieren gered, medewerker hoorde explosie", Eindhovens Dagblad, 23 oktober 2018. Geraadpleegd op 29 oktober 2018.
- ↑ "Twintigduizend kippen omgekomen bij grote brand in Barneveld", Nu.nl, 28 oktober 2018. Geraadpleegd op 29 oktober 2018.