Gebruiker:Falcongj/indemaak

• Hendrik I van Frankrijk (808.709.820)
• Robert II van Frankrijk (1.617.419.640)
• Karel de Grote (207.029.708.960/207.029.708.160)

NB: De tekst op deze pagina is betreft kladversies van nieuwe artikelen of aanvullingen op bestaande artikelen. Deze teksten vallen (nog) niet onder GFDL (pas na plaatsing in de artikelenruimte van Wikipedia).

---

De Johannespassion (BWV 245) van Johann Sebastian Bach is een muzikale vertelling van het lijden en sterven van Jezus volgens het Evangelie naar Johannes.

Geschiedenis

Bach schreef de Johannespassion in 1724 in drie maanden tijd. Op 7 april van dat jaar, Goede Vrijdag, werd de Johannespassion voor het eerst uitgevoerd in de Thomaskirche in Leipzig. Een jaar later verving hij het openingskoor door een ingetogen koraalbewerking van het toen 200 jaar oude koraal O Mensch, bewein dein' Sünden gross, waarschijnlijk omdat er kritiek op de (te uitbundige) muziek was gekomen. Bach bleef wijzigingen aan de Johannespassion aanbrengen, zodat er tegenwoordig vier verschillende versies bestaan (naast die uit 1724 en 1725 is er ook een versie uit 1728 en 1749). In 1739 begon Bach met een nieuwe uitwerking, maar die heeft hij om onduidelijke redenen niet afgerond. De vervanging van het openingskoor uit de versie van 1725 werd later door Bach teruggedraaid: het koor Mensch, bewein dein' Sünden gross kreeg een plek in de Mattäuspassion. Tegenwoordig worden verschillende versies van de Johannespassion gespeeld, meestal wordt gekozen voor de muziek uit de verse van 1749 en teksten uit een eerdere versie.

Teksten

De Johannespassion vertelt het verhaal van het lijden en het sterven van Jezus zoals dat is beschreven in het Evengelie naar Johannes (Johannes 18 en Johannes 19). Bach volgt vrijwel letterlijk de teksten van het Evangelie naar Johannes. Op twee plaatsen brengt hij een kleine toevoeging uit het Evangelie naar Mattheus aan (het wenen van Petrus nadat de haan gekraaid heeft en het scheuren van het voorhang in de tempel, de aardbeving, het splijten van de rotsen en de opstanding van de gestorvenen na de dood van Jezus).

Net als in de Matthäuspassion wordt het verhaal verteld door de evangelist, een tenor. De woorden van Jezus worden door een bas gezongen. Daarnaast zijn er enkele kleinere rollen, zoals die van Pontius Pilatus en een vrouw.

De verhalen worden onderbroken door koralen en aria's. In koralen (wat in de tijd van Bach bekende liederen waren) wordt een collectieve terugkoppeling gegegeven op de gebeurtenissen, in de aria's een indivuduele terugkoppeling. Onbekend is wie de teksten voor de aria's geschreven heeft. Omdat ze in vergelijking met bijvoorbeeld de Mattäuspassion (waarin de teksten geschreven zijn door Bachs toenmalige vaste tekstschrijver Picander) minder literair en samenhangend zijn, wordt wel aangenomen dat Bach teksten van verschillende tekstschrijvers bij elkaar heeft gepakt en mogelijk zelfs zelf teksten geschreven heeft.

Belangrijk is dat in het Evangelie naar Johannes het accent in vergelijking met de andere evangelieën minder ligt op het lijden van Jezus. In het Evangelie naar Johannes wordt Jezus weergegeven als een krachtige persoonlijkheid die een boodschap te vertellen had en voor wie de marteldood onderdeel van een groot en Goddelijk plan was om de mensen te bevrijden van hun zonden. Hangend aan het kruis regelt Jezus volgens het Evangelie naar Johannes nog dat na zijn dood voor zijn moeder wordt gezorgd en zijn laatste woorden zijn Het is volbracht.

Opbouw

De Johannespassion bestaat uit 40 delen (koor, koraal, aria, of recitatief). Sommige delen bestaan op hun beurt weer uit subdelen, bijvoorbeeld afwisselende partijen in een recitatief, waardoor volgens andere tellingen de Johannespassion uit 68 delen bestaat. Zowel 40 als 68 zijn getallen die Bach vaker gebruikte: 40 is het Bijbelse getal voor de volledigheid (denk aan het volk van Israël dat 40 jaar door de woestijn zwierf of Jezus die zich 40 dagen terugtrok in de woestijn), 68 is de som van 41 (de letterwaarde van J.S. Bach in het toen geldende Duitse alfabet) en 27 (3 tot de macht 3, een verwijzing naar de heilige drie-eenheid). Ook de Matthäuspassion telt 68 delen.

De Johannespassion begint met een openingskoor, waarna in recitatieven het lijdens- en stervensverhaal van Jezus wordt verteld. De recitatieven worden afgewisseld met aria's en koralen, waarin de gebeurtenissen worden becommentarieerd. Aan het einde van de Johannespassion is een slotkoor te horen (Ruhe wohl), waarna de Johannespassion eindigt met een slotkoraal. De teksten van het openingskoor, het slotkoor en het slotkoraal staan min of meer los van de tekst van het evangelie naar Johannes.

De Johannespassion is opgedeeld in twee delen. Het eerste deel duurt tot en met koor 14 (20 volgens de andere telling) Petrus, der nicht denkt zurück, het tweede deel begint no. 15 (21 volgens de andere telling) Christus, die uns Selig macht. In de tijd van Bach werd de uitvoering na het eerste deel onderbroken door een preek. Het moment dat Pontius Pilatus zwicht voor de druk om Jezus ter dood te brengen is het centrale punt in de Johannespassion. Vanuit dit koraal, Durch Dein Gefängnis, Gottes Sohn is de Johannespassion symmetrisch opgebouwd.

Openingskoor

Herr, unser Herrscher, dessen Ruhm
in allen Landen herrlich ist!
Zeig uns durch deine Passion,
Daß du, der wahre Gottessohn,
Zu aller Zeit,
Auch in der größten Niedrigkeit,
Verherrlicht worden bist!

De eerste noot van het openingskoor spelen de houtblazers een driestemmige es, d g: dit staat voor Soli (es) Deo (d) Gloria (g): Bach draagt de compositie direct op aan God.

Het openingskoor is gecomponeerd in de zogenaamde da capo-vorm: een in drieën gedeeld muziekstuk waarbij het laatste deel een herhaling is van het eerste deel en het middendeel afwijkt. In het eerste deel van het openingskoor wordt Jezus als Zoon van God verheerlijkt door de lange noten van de blazers die hoog klinken boven de lage, uit korte noten bestaande, tonen van de strijkers, die het aardse bestaan voorstellen. De Johannespassion begint met het Johannes 18, net nadat Jezus in een gebed had gevraagd dat de mensen zijn grootsheid konden zien (Vader, u hebt hen aan mij geschonken, laat hen dan zijn waar ik ben. Dan zullen zij de grootheid zien die u mij gegeven hebt omdat u mij al liefhad voordat de wereld gegrondvest werd, (Johannes 17 vers 24)). Aan het begin van de Johannespassion is Jezus dus op zijn grootst. Het koor zingt de tekst van Psalm 8 (in het Nederlands Heer, onze Heerser, wiens roem in alle landen heerlijk is!). In het middelste deel van het openingskoor slaat de stemming plotseling om: de blazers spelen niet langer hoger dan de strijkers maar dalen af tot het niveau van de strijkers. Hiermee wordt de menswording en -vooruitlopend op de rest van het verhaal- de vernedering van Jezus bij de gevangenneming, de ondervragingen en het proces en de marteldood uitgebeeld. Als het koor Auch in der größten Niedrigkeit zingt, zwijgen de blazers zelfs: Jezus is zo vernederd dat alle Goddelijke glans verdwenen lijkt te zijn. Een vergelijkbaar effect paste Bach onder meer toe in de Matthäuspassion wanneer Jezus aan het kruis hangt en aan het eind van de Crusifixus van de Hohe Messe. Door het herhalen van het eerste deel van het openingskoor wordt de Goddelijke status van Jezus weer hersteld, als hij zijn missie (sterven aan het kruis) heeft voltooid. In de eerste en laatste versie van de Johannespassion eindigt de passie met een koraal met als laatste regel "Ich will dich preisen ewiglich!", een tekst die goed aansluit bij de prijzen in het openingskoor.

Eerste deel (Johannes 18 vers 1 - 27 /Mattheus 26 vers 75)

In het begin van het eerste deel wordt door de evangelist verteld dat Jezus zich met zijn discipelen terugtrekt in een hof. Op het moment dat de verteller voor het eerst de naam van Jezus noemt, speelt het orkest de tonen g, es en c, deze zogenaamde mineure drieklank klinkt rustig en kalm, maar de toonsoort g-mineur werd in de Baroktijd ook gebruikt om een tragisch einddoel weer te geven. Judas Iskariot komt met een groep bewapende soldaten en dienaars van de overpriesters en de Farizeeën om Jezus te arresteren. Wanneer de naam van Judas voor het eerst valt, is de verminderde drieklank des, bes en g te horen. Met de verminderde drieklank wordt het verradelijke van Judas muzikaal benadrukt. De grondtonen g en des van de akkoorden op Jezus en Judas vormen samen het interval van de verminderde kwint. De verminderde kwint werd in de tijd van Bach het "Diabolo in musica" (muziekduivel) genoemd. Wanneer de evangelist het heeft over de dienaren van de overpriesters en de Farizeën, geeft hij een hierarchie aan door overpriesters hoger te zingen dan Farizeërs. Als de dienaren aangekomen zijn, vraagt Jezus naar wie ze op zoek zijn. Dit is de eerste keer dat de stem van Jezus in de Johannespassion te horen is. Het koor zingt de rol van de dienaren (een zogenaamde turba-rol) en zingt driemaal dat ze Jezus van Nazareth (Jesum von Nazareth!) zoeken. Het orkest begeleidt deze partij met een snelle en onrustige partij, waarmee een onheilspellende sfeer wordt geschetst. De spanning wordt vergroot doordat de evangelist ook ineens sneller gaat zingen. Jezus antwoordt op een opvallend rustige toon dat hij de persoon is die ze zoeken. Waarna de omstanders (waarbij nog nadrukkelijk wordt vermeld dat Judas (muzikaal weer met een dissonant) zich onder de omstanders bevond) horen dat Jezus zichzelf bekend maakt, deinsen zij terug en vallen zij ter aarde. Door de dalende muzieklijn op und fielen zu Boden accentueert Bach dit vallen. Nadat Jezus andermaal aan de omstanders vraagt wie ze zoeken klinkt wederom driemaal dat Jesum von Nazareth! gezocht wordt, maar doordat zowel het koor als het orkest in lagere noten zingt klinkt het minder krachig en zelfverzekerd. Ook de evangelist zingt minder gehaast. Jezus antwoordt dat hij al gezegd heeft dat hij de persoon is die ze zoeken en vraagt de omstanders zijn volgelingen te laten gaan.

Het verhaal wordt onderbroken door het koraalcouplet O große Lieb’, o Lieb’ ohn’ alle Maße. In dit couplet van het koraal benadrukken de gelovigen (het koor) dat zij in een wereld vol lust en vreugde leven, terwijl Jezus moet lijden. In de eerste zin valt voor het eerst (maar niet voor het laatst) het woord "liefde". Het woord Marterstraße (lijdensweg) wordt in de baslijn extra benadrukt.

De verhaallijn in de eerste akte eindigt met de discipel Petrus die het oor afhakt van de slaaf van de hogepriester. Het woord Schwert (zwaard) klinkt hoog en scherp. Jezus wijst Petrus hierna terecht met de woorden Steek je zwaard in de schede. Zou ik de beker die de Vader mij gegeven heeft niet drinken?. Na het terechtwijzigen van Petrus door Jezus klinkt het koraal Dein Will gescheh, Herr Gott, zugleich, een tekst die deels ontleend is aan het Onze Vader.

Na zijn gevangenneming wordt Jezus overgebracht naar de joodse priester Annas, waarvan wordt vermeld dat hij de schoonvader was van Kajafas die eerder had opgeroepen Jezus te vermoorden. De evangelist zingt de laatste twee lettergrepen van de naam van Kajafas op de lage c, voor een tenorpartij een erg lage noot en tot dan toe de laagste noot die de evangelist heeft moeten zingen.

Hierna klinkt de eerste aria Von den Strikken meiner Sünden. De alt, symbool voor de individuele mens, zingt in deze klaagaria dat Jezus voor haar zonden wordt vastgebonden en verwond. Muzikaal wordt het klagen benadrukt door het geluid van de hobo's en de basso continuo-partij waarin de tonen steeds herhaald worden.

Na een kort recitatief waarin de evangelist enkel vertelt dat Petrus en een andere discipel Jezus na zijn arrestatie volgen, klinkt de tweede aria Ich folge dir gleichfalls mit freudigen Schritten. In deze vrolijke aria (die daardoor een groot contrast vormt met de klaagaria die kort tevoren klonk) zingt de sopraan, symbool voor de verlichte en bevrijdde mens, dat zij Jezus niet zal verlaten maar met vrolijke pas Hem zal blijven volgen. Ook vraagt ze Jezus haar daarbij te helpen door ervoor dat ze op het juiste pad blijft. De sopraan wordt begeleid door fluiten en basso continuo.

Na de vrolijke aria gaat de evangelist verder met het verhaal. Petrus en de andere discipel weten tot in het paleis van de hogepriester te komen door de contacten die de andere discipel heeft. Eenmaal binnen wordt Petrus door de portierster (een slavin van de hogepriester) herkend en zij vraagt Petrus of hij niet bij "deze mens" (Jezus) hoorde. Petrus ontkent dit stellig, waarmee hij Jezus voor de eerste keer verloochent. Het Ich bins nicht klinkt als scherp contrast tegen het Ich bins waarmee Jezus de personen die hem gevangennamen tegemoed trad. Tegelijkertijd begint het verhoor van Jezus door Annas. Omdat Jezus niet naar tevredenheid antwoordt, krijgt hij van een dienaar een slag in het gezicht. In de begeleiding klinkt dit door in de basso continuo. Vervolgens vraagt Jezus waarom hij wordt geslagen (Indien Ik verkeerd gesproken heb, geef aan wat verkeerd was, maar indien ik goed gesproken heb, waarom slaat u Mij?). De muzikale begeleiding bij goed gesproken ("recht geredet") klinken opvallend harmonieus.

Het volgende koraal draait weer om de schuldvraag. Waar in aria no.7 de alt als vertegenwoordiger van de individuele mens al de verantwoordelijkheid op haar nam, gebeurt dat in deze koraal collectief. Het koor (symbool voor de gemeenschap van christenen) benadrukt dat Christus voor onze zonden wordt gemarteld.

De evangelist vertelt dat Jezus wordt overgebracht naar Kajafas. Petrus wordt door de bedienden opnieuw herkend en ditmaal wordt hem door meerderen de vraag gesteld of hij geen volgeling van Jezus is. Beginnend met de bassen wordt de vraag Bist du nicht seiner Jünger einer? later gesteld door de tenoren, alten en sopranen van het weer in turba zingende koor. Steeds zingt één stem de volledige vraag, en de drie andere stemmen in fuga-vorm de korte vraag Bist du nicht?. Nadat Petrus voor de tweede keer heeft ontkend (een toon hoger dan de eerste keer om aan te tonen dat het moeilijker wordt voor Petrus) wordt hem voor de derde maal de vraag gesteld. Wanneer hij voor de derde keer ontkent, kraait buiten een haan. Dit kraaien van de haan is te horen in de basso-continuo begeleiding. Op deze plek voegt Bach een zin uit het evangelie naar Mattheus toe, namelijk de zin dat Petrus naar buiten ging en 'bitterlijk weende'. Zowel het woord weende als het bitterlijk worden in lange zogenaamde meslismes gezongen (een lettergreep op meerdere noten). In de derde versie van de Johannespassion is deze toevoeging door Bach geschrapt, maar in de versie van 1749 weer toegevoegd.

Het eerste deel eindigt met een tenoraria Ach, mein Sinn en een koraal. De aria (in fis klein, een schrijnende toonsoort) valt op door zijn beeldspraak waarin het lijden van Jezus wordt bezongen en zijn onverwachtse einde. Waar de meeste aria's eindigen met een herhaling van het eerste deel of een muzikaal einde, houdt deze aria plotseling op. In de slotkoraal zingt de leden van het koor (wederom de gemeente van Christenen vertegenwoordigend) dat zij niet beter zijn dan Petrus en vragen ontferming aan Jezus.

Tweede deel

Het tweede deel begint met het koraal Christus, der uns selig macht. De tekst in dit koraal is een samenvatting van het eerste deel. Vervolgens gaat de passie verder: de evangelist vertelt dat Jezus wordt overgebracht naar de Romeinse machthebber, Pontius Pilatus. Tussen Pilatus en de vertegenwoordigers van het joodse volk onstaat discussie om de vraag van Pilatus waarom zij Jezus naar hem gebracht hebben: tweemaal stelt Pilatus een vraag aan de vertegenwoordigers van het joodse volk en tot tweemaal toe zing het koor in turba-vorm fel en heftig dat Jezus een misdadiger is die ter dood gebracht moet worden.

Vervolgens begint het verhoor van Jezus door Pilatus. In de laatste tekst van Jezus in dit deel van de Johannespassion wordt het woord kämpfen (strijden) muzikaal uitgelicht. Verder wordt het woord Reich (Koninkrijk), dat door Jezus driemaal wordt genoemd,

Muzikale bezetting

De Johannespassion is geschreven voor volledig koor en enkele solisten. De teksten van het evangelie worden gezongen door een tenor, de teksten van Jezus, Petrus en Pilatus door een bas. De kleinere solorollen worden door de tenor en sopraan gezongen. De aria's worden door alle solostemmen gezongen.

Het orkest bestaat uit strijkers, twee fluiten, twee hobo's en basso continuo, op bepaalde plaatsen aangevuld met hobo d'amore, hobo da caccia, viola d'amore, viola da gamba en luit.

Vergelijking met de Matthäuspassion

De Johannespassion wordt vaak vergeleken met de Matthäuspassion, die Bach enkele jaren later zou schrijven. In vergelijking met de Matthäuspassion, is de Johannespassion muzikaal wat feller, maar tegelijkertijd ingetogener. Zijn voor de Matthäuspassion twee orkesten en twee koren nodig: bij de Johannespassion volstaat een klein orkest en koor.

Stedenbaar

Stedenbaan (sinds 2013 StedenbaanPlus geheten) is een zogenaamd Transit-oriented development-programma voor ruimtelijke ontwikkeling en hoogwaardig openbaar vervoer in het zuidelijk deel van de Nederlandse Randstad. StedenbaanPlus is een samenwerking van de Nederlandse Spoorwegen, ProRail, de Provincie Zuid-Holland, Stadsgewest Haaglanden, Stadsregio Rotterdam, Regio Holland-Rijnland, de Drechtsteden, het Intergemeentelijk Samenwerkingsorgaan Midden-Holland, de Gemeente Den Haag en de Gemeente Rotterdam.

Stedenbaan is een programma dat een gemeenschappelijk gedragen visie met ambities bevat waaraan de deelnemende partijen zich gecommitteerd hebben, zonder dat exact is beschreven hoe deze ambities gerealiseerd gaan worden. Doel van het programma is het verbeteren van het openbaar vervoer in het zuidelijk deel van de Randstad (Zuidvleugel), door de kwaliteit van de openbaar vervoerverbindingen te verbeteren, met een hogere frequentie te rijden, en het openbaar vervoer meer op elkaar af te stemmen. Daarnaast wil het programma de leef- en werkkwaliteit in de directe omgeving van de openbaar-vervoerknooppunten verbeteren, door de bouw van nieuwe woningen en kantoren en extra faciliteiten zoals parkeerplaatsen.

Het initiatief voor Stedenbaan is genomen in december 2003, toen op een bestuurdersconferentie van Zuid-Hollandse overheden afgesproken werd het een platform op te richten dat tot doel had het openbaar vervoer in de Zuidvleugel meer effectief en intensief te benutten. Aanleiding was dat de groei van de infrastructuur in de regio niet in pas liep met de groei van de verschillende gemeentes in de regio naar een metropoolregio. Na een verkennend onderzoek werden de ambities beschreven in het document 'Ruimtelijk Ambitiedocument Stedenbaan 2020'

In 2007 werden afspraken met de NS gemaakt om de frequentie van sprinters op termijn te verhogen van 4 naar 6 treinen per uur. In 2012 werden de doelstellingen van Stedenbaan herijkt, en ging Stedenbaan verder onder de naam StedenbaanPlus.

Doordat de focus van Stedenbaan niet alleen op openbaar vervoert ligt, maar ook op ruimtelijke ordening, onderscheidt Stedenbaan zich van programma's Randstadspoor, in de omgeving Utrecht, en Regionet in de omgeving van Amsterdam. Deze programma's kennen vergelijkbare doelstellingen met betrekking tot openbaar vervoer, maar missen de integratie met regionale stedelijke ontwikkeling.

Hoogwaardig Openbaar Vervoer

Treinen

Het spoor van Stedenbaan bestaat uit de spoorlijnen:

• Leiden - Dordrecht v.v.
• Den Haag Centraal - Gouda v.v.
• Rotterdam Centraal- Gouda v.v.

Op deze lijnen zal op termijn zes maal per uur een Sprinter rijden en tussen de sprinters door intercity's die stoppen op de grotere stations.

Bij Stedenbaanplus werd het werkgebied van deze spoorlijnen nog aangevuld met de spoorlijnen:

• Leiden - Utrecht Centraal
• Leiden - Gouda (de Rijngouwelijn
• Dordrecht - Gorinchem (de Merwedelingelijn)
• Rotterdam - Hoek van Holland

Deze laatste spoorlijn zal in 2017 worden omgebouwd tot een metrolijn, en toegevoegd worden aan de metro van Rotterdam.

Andere vormen van Openbaar Vervoer

Naast openbaar vervoer via spoor wordt StedenbaanPlus aangevuld met hoogwaardig busvervoer, trams, metro's en lightrailconcepten.. In de regio Haaglanden gebeurt dit onder de paraplu Randstadrail.

Nieuwe stations

Anders dan bij Randstadspoor is het bij StedenbaanPlus niet de bedoeling om een groot aantal nieuwe treinstations te bouwen. Binnen StedenbaanPlus is het meer de bedoeling om de al bestaande stations te versterken. Tot 2020 wordt rekening gehouden met de komst van drie nieuwe treinstations, Bleizo, Dordrecht Copernicuslaan en Rotterdam Sportpark.

Bleizo

Station Bleizo komt aan de oostkant van Zoetermeer op de spoorbaan Den Haag - Gouda komt te liggen. RandstadRail 4 wordt doorgetrokken tot aan dit nieuwe station, waardoor er een nieuw openbaar-vervoersknooppunt zal ontstaan waar automobilisten kunnen overstappen op de sprinters naar Gouda of Den Haag, of via Randstadrail naar de binnenstad van Zoetermeer en Den Haag kunnen reizen. Ook zal de ZoRo-buslijn van Zoetermeer naar Rotterdam Station BleiZo wordt naar verwachting in 2018 geopend. Om BleiZo in de dienstregeling te kunnen inpassen, zal waarschijnlijk Station Zoetermeer worden geüpgrade naar een intercity-station.

Dordrecht Copernicusweg

De gemeente Dordrecht overweegt station Dordrecht-Zuid te verplaatsen naar de richting Copernicusweg.

Rotterdam Stadionpark

Station Rotterdam Stadionpark is een mogelijk nieuw treinstation dat bij de in Rotterdam te ontwikkelen nieuwe Sportcampus rondom de Nieuwe Kuip.

Overige mogelijke nieuwe stations

Andere stations die genoemd worden in StedenbaanPlus, maar waarvan de komt nog onzeker is zijn:

• Dordrecht Leerpark
• station Gouda Gouweknoop
• Schiedam Kethel

Ruimtelijke ordening

Het streven is dat zo'n 40% van de nieuw te bouwen woningen en kantoren in de Zuidelijke Randstad in de directe omgeving van een treinstation wordt gebouwd, waardoor er binnenstedelijke verdichting optreedt. Naast nieuwe woningen en kantoren moeten er rondom stations ook nieuwe voorzieningen worden gerealiseerd en voldoende parkeergelegenheid voor auto's en fietsen.