Gebruiker:PAvdK/Kladblok/Hongaars telwoord

	Dit is het persoonlijke kladblok van PAvdK/Kladblok.
	Een kladblok is een subpagina van iemands gebruikerspagina. Het dient als testruimte voor de gebruiker en om nieuwe artikelen of langere toevoegingen aan bestaande pagina's voor te bereiden. Let op: je kladblok opslaan gaat met de knop 'publiceren'. De pagina wordt daarmee nog niet in de openbare encyclopedie geplaatst en blijft een kladpagina. De kladblokpagina is wel zichtbaar (voor iedereen die wat meer van Wikipedia) en mag dus geen onoorbare dingen te bevatten.
	Het is, ook in een kladblok, uitdrukkelijk niet toegestaan om zonder toestemming auteursrechtelijk beschermd materiaal van derden te publiceren.
	Enkele handige links: Spiekbriefje | Snelcursus Andere testplaatsen: De algemene zandbak | De probeerpagina van de snelcursus | De sjabloonzandbak

P.A. van der Knaap (overleg) (Navigatie) Uitgeslapen?!. Het is vandaag 4-05-2024

Pagina's die met Gebruiker:PAvdK beginnen  PAvdK /Archief2010-2012 /Archief2013 /Archief2014 /Archief2015 /Archief2016 /Archief2017 /Archief2018 /Archief2019 /Archief2020Corona /Archief2021-2022 /EditCounterOptIn.js /Kladblok /Kladblok/Biologie /Kladblok/Biologie/Mossenmorfologie /Kladblok/Grammatica van het Hongaars /Kladblok/Hoe laat /Kladblok/Hongaars achterzetsel /Kladblok/Hongaars meervoud /Kladblok/Hongaars telwoord /Kladblok/Hongaars voornaamwoord /Kladblok/Hongaars werkwoord /Kladblok/Hongaars zelfstandig naamwoord /Kladblok/Hongaarse bezitsuitgangen /Kladblok/Hongaarse literatuur /Kladblok/Hongaarse woordvorming /Kladblok/Hongaarse zinsbouw /Kladblok/Japanse lantaarns en pagodes /Kladblok/Koreaanse lantaarn en pagodes /Kladblok/Nagybánya /Kladblok/Navigatie PAvdK /common.css Tellingen bijdragen Globale bijdragen (maand) nieuw gemaakt Aantal doorgevoerde wijzigingen Articleinfo Analyse gebruikersweergaven Cijfers en diagrammen Boek maken van WP-artikelen Logboeken

Hongaarse telwoorden

Zie: Hongaars telwoord

Rest

Telwoorden vormen in het Hongaars een subcategorie van de bijvoeglijke naamwoorden en worden gewoonlijk voor een zelfstandig naamwoord geplaatst. Het Hongaars kent verschillende typen telwoorden.

Naast de ook in het Nederlands bestaande hoofdtelwoorden en rangtelwoorden kent het Hongaars een derde categorie, de "nummertelwoorden" worden genoemd.

Voorbeeld: öt = "vijf" → ötös = "(nummer) vijf", Az ötös busz = "Bus (nummer) 5"

Het zelfstandige naamwoord, dat volgt op een hoofdtelwoord, staat steeds in het enkelvoud.

Voorbeeld: Három könyv van ott. = "Daar zijn drie boeken."

Telwoorden kunnen ook zelfstandig gebruikt worden en dus verbogen worden.

Voorbeeld: Hányat kérs? = "Hoeveel wil je?", Kilencet kerek = "Ik wil er negen"

Ook zijn er breuken, die een eigen naam hebben. Deze naam is niet altijd afgeleid van die van het hoofdtelwoord.

Voorbeeld: kettő="twee", fél="half"

Van de hoofdtelwoorden worden door middel van uitgangen de andere typen telwoorden regelmatig afgeleid, maar er zijn enkele uitzonderingen.

Voorbeeld: kettő="twee", fél="half", második="tweede".

Voorbeeld: húsz = "twintig", huszadik = "twintigste" (verkorting van de klinker)

Voorbeelden van verschillende typen telwoorden
	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	20
1. hoofdtelwoorden	nulla	egy	kettő	három	négy	öt	hat	hét	nyolc	kilenc	tíz	húsz
2. nummertelwoorden	nullás	egyes	kettes	hármas	négyes	ötös	hatos	hetes	nyolcas	kilences	tízes	huszas
3. rangtelwoorden		első	második	harmadik	negyedik	ötödik	hatodik	hetedik	nyolcadik	kilencedik	tizedik	huszadik
4. breukgetallen		egész	fél	harmad	negyed	ötöd	hatod	heted	nyolcad	kilenced	tized	huszad

Sommige telwoorden hebben een verlagende stam en/of hebben een verkorting van de klinker, zoals bij három="drie", négy="vier"', nyolc="acht", húsz="twintig". Geheel regelmatig gaan öt="vijf"' en kilenc="negen". Bij de afleidingen van tíz="tien" wordt soms de í lang geschreven, maar desondanks kort als i uitgesproken.

Hoofdtelwoorden

De eerste Hongaarse hoofdtelwoorden, de tientallen en enkele grotere getallen zijn:

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
nulla	egy	kettő	három	négy	öt	hat	hét	nyolc	kilenc
10	11	12	13	14	15	16	17	18	19
tíz	tizenegy	tizenkettő	tizenhárom	tizennégy	tizenöt	tizenhat	tizenhét	tizennyolc	tizenkilenc
20	21	22	23	24	25	26	27	28	29
húsz	huszonegy	huszonkettő	huszonhárom	huszonnégy	huszonöt	huszonhat	huszonhét	huszonnyolc	huszonkilenc
	10	20	30	40	50	60	70	80	90
	tíz	húsz	harminc	negyven	ötven	hatvan	hetven	nyolcvan	kilencven
	100	200	300	400	500	600	700	800	900
	száz	kétszáz	háromszáz	négyszáz	ötszáz	hatszáz	hétszáz	nyolcszáz	kilencszáz
	1000	2000	3000	4000	5000	6000	7000	8000	9000
	egyezer	kétezer	háromezer	négyezer	ötezer	hatezer	hétezer	nyolcezer	kilencezer
	1 000 000	2 000 000			6 789
	egymillió	kétmillió			hatezerhétszáznyolcvankilenc

De vorming van de samengestelde telwoorden is zeer regelmatig. In het Hongaars komt het meest significante altijd eerst.

Bijvoorbeeld: négyszáznyolcvankettő = 482; hárommillió-négyszáznyolcvanhatezer-nyolcszázhuszonnégy = 3 486 824.

De spatie als duizendscheider wordt gebruikt bij het schrijven van grote getallen.

Enkele aandachtspunten:

• Het woord voor "één", egy, is ook het onbepaald lidwoord, dat echter maar weinig wordt gebruikt.
• Het naamwoord dat volgt op een telwoord staat altijd in het enkelvoud. Voorbeeld: "twee huizen": két ház; "enkele huizen": néhány ház.
• Het getal twee is kettő als het zelfstandig voorkomt en két als het een bepaling is bij wat er volgt. Voorbeelden:
  • "Hoeveel huizen? Twee huizen.": Hány ház? Két ház. (Kettő ház wordt alleen gezegd om verwarring te voorkomen tussen Két ház en Hét ház)
  • "Hoeveel huizen? Twee.": Hány ház? Kettő.
• Tíz en húsz veranderen in tizen- resp. huszon- indien het voorvoegsels worden, bv. tizenegy, huszonegy.
• Indien het om 1000 of 1 miljoen gaat is het egyezer en egymillió, dus met het voorvoegsel voor "één", egy . Om 100 aan te geven is het gewoon száz, zonder egy.

Rangtelwoorden

De rangtelwoorden zijn zoals in het Nederlands: ze geven een rangnummer aan. In beginsel worden rangtelwoorden gemaakt door achter het hoofdtelwoord de uitgang -odik, -edik, -ödik, bij een verlagende stam -adik,-edik te plaatsen. De eerste rangtelwoorden zijn:

1ste	2de	3de	4de	5de	6de	7de	8ste	9de	10de	20ste
első	második	harmadik	negyedik	ötödik	hatodik	hetedik	nyolcadik	kilencedik	tizedik.	huszadik

Bij három, négy, hét en tíz wordt de stam verkort als de uitgang wordt toegevoegd.

Rangtelwoorden worden vaak aangegeven als een cijfer met een punt erachter, bijvoorbeeld 1. = "eerste", 87.= "87^ste".

Bij het aangeven van de datum worden rangnummers gebruikt in combinatie met een bezitsaanduiding.

Voorbeelden: május elseje = 1 mei, letterlijk: "mei, zijn eerste" of "eerste van mei"; december harmincegyedikén = "op 31 december" (Szilveszter napján)

Nummertelwoorden

vorming

In beginsel worden nummertelwoorden gemaakt door achter het hoofdtelwoord de uitgang -os, -es, -ös, bij een verlagende stam -as,-es te plaatsen. De uitgangen -os, -as, -es, -ös vormen bijvoeglijke naamwoorden van telwoorden. De eerste tien "nummertelwoorden" zijn:

• 1, 2-10: egyes, kettes, hármas, négyes, ötös, hatos, hetes, nyolcas, kilences, tízes.

nr. 1	nr. 2	nr. 3	nr. 4	nr. 5	nr. 6	nr. 7	nr. 8	nr. 9	nr. 10	nr. 20
egyes	kettes	hármas	négyes	ötös	hatos	hetes	nyolas	kilences	tízes	húszas

bijvoeglijk gebruik

Nummertelwoorden gebruikt men veelal als een bijvoeglijk naamwoord, bijvoorbeeld om het nummer van een kamer of bus of een kleding- of schoenmaat aan te geven. De nummertelwoorden gebruikt men als een attribuut, soms te vertalen met "nummer n".

Voorbeeld: nyolcas szoba = "kamer nummer 8"; huszonnyolcas busz = "Bus nummer 28"; Negyvenes cipő = "schoenen van maat 40".

De term nummertelwoord dekt in feite de lading gedeeltelijk. Zo kan men de bus die om 6u30 vertrekt aanduiden als hatharmincos busz.

Verschil rangtelwoorden/nummertelwoorden: stel dat de eerste bussen op een ochtend achtereenvolgens zijn: bus nr. 3, bus nr. 28, bus nr. 4 en bus nr. 120, dan zijn dat achtereenvolgens:

• első busz = hármas busz.
• második busz = huszonnyolcas busz.
• harmadik busz = négyes busz.
• negyedik busz = százhúszas busz.

zelfstandig gebruik

De nummertelwoorden worden ook vaak weer zelfstandig gebruikt: er worden bijvoorbeeld munten en bankbiljetten mee aangeduid, of cijfers en rapportcijfers. Voorbeelden:

• het in Hongarije uitmuntende rapportcijfer 5,
• ötös is een munt of biljet met waarde 5: Fizettem egy ötöst = "Ik betaalde een vijfje",
• de 'vijf' = de hand.

Breuken

másod fél = anderhalf

harmad fél = twee en een half

1	1/2	1/3	1/5	1/5	1/6	1/7	1/8	1/9	1/10	1/20
egész	fél	egy harmad	egy negyed	egy ötöd	egy hatod	egy heted	egy nyolcad	egy kilenced	egy tized.	egy huszad

Telbijwoorden

De telbijwoorden worden gevormd met de uitgang -szor/-szer/-ször. De keuze van de uitgang volgt de regels van de klinkerharmonie.
Voorbeelden: egyszer=eenmaal, ötször=vijfmaal, hatszor=zesmaal, többször=meermaals.

Een ander type telbijwoorden geeft een groepsgrootte aan. Dit gebeurt met de uitgangen -on/-an/-en.
Voorbeelden: haton=met z'n zessen, ketten=met z'n tweeën, hányan?=met z'n hoevelen?.

Gebruik van telwoorden

Telwoorden worden gebruikt voor het aangeven van hoeveelheden, van de tijd en van de datum.

Voorbeelden	KLOK					Toelichting:
in het 11de uur
(10:00 → 11:00)	(kleine wijzer)
			XII
(één min over tien) 10:01 egy perccel múlt tíz óra ≡ één minuut geleden tien uur		IX	4.   1.   3.   2.		III	het "nieuwe uur" gaat beginnen.
			VI
			XII
(kwart over tien) 10:15 negyed tizenegy ≡ kwart elf		IX	4.   1.   3.   2.		III	1ste kwartier van het "nieuwe uur" is voorbij. (kwart over vorige uur)
			VI
			XII
(half elf) 10:30 fél tizenegy ≡ half elf		IX	4.   1.   3.   2.		III	2de kwartier van het "nieuwe uur" is voorbij. (half "volle uur")
			VI
			XII
(kwart voor elf) 10:45 három negyed tizenegy  ≡ driekwart elf		IX	4.   1.   3.   2.		III	3de kwartier van het "nieuwe uur" is voorbij. (kwart voor "volle uur")
			VI
			XII
(elf uur) 11:00 tizenegy óra ≡ elf uur		IX	4.   1.   3.   2.		III	4de kwartier van het "nieuwe uur" is voorbij. (het "volle uur")
			VI

Bij tijdsaanduidingen wordt er uitgegaan van het komende hele uur, het uur waaraan men is begonnen, wat anders is als in het Nederlands waar wordt uitgegaan aan het afgelopen hele uur. Bij boorbeeld:

0:00 tot 1:00 uur	het eerste uur loopt vanaf middernacht (éjfél) 's nachts
10:00 uur tot 11:00 uur	het 11de uur begint na 10 uur
12:00 uur tot 13:00 uur	na de middag (dél = 12:00 uur) wordt weer begonnen met het eerste uur.

Kwartieren

Het uur waarin men zich bevindt wordt in kwarten verdeeld: het eerste kwart van het uur (¼), het tweede kwart = de helft van het uur (½), het driekwart van het uur (¾) en het hele uur. In het Nederlands worden hele en halve uren gebruikt als vergelijkingstijdstippen. Bij voorbeeld:

tijd:		letterlijk:	Nederlands
10:15	negyed tizenegy	kwart elf	"kwart over tien"
10:30	fél tizenegy	half elf	"half elf"
10:45	három negyed tizenegy	driekwart elf	"kwart voor elf"
11:00	tizenegy óra	elf uur	"elf uur"

"Om 10:45 komt de trein", "Om kwart voor elf komt de trein" → Három negyed tizenegy orakor jön a vonat.

Tussenliggende tijden

De tussenliggende tijdstippen worden vergeleken met het dichtstbijzijnde van de vier vergelijkingstijdstippen, dus de hele, halve en kwart-uren. Deze manier van tijdsaanduiding vindt men eveneens in Oostenrijk en in het zuiden van Duitsland.

Voor de tussenliggende tijden vergelijkt men met behulp van vormen van het werkwoord: múlik = "verlopen, voorbij gaan", bijvoorbeeld:

• múlva ≈ voor; három perc mulva (lesz) … = "3 minuten te verlopen (wordt het) …"

09:57	három perc múlva tíz óra lesz	"drie minuten voor tien"
10:12	három perc múlva negyed tizenegy	"drie minuten voor kwart over tien"
10:27	három perc múlva fél tizenegy	"drie minuten voor half elf"
10:42	három perc múlva három negyed tizenegy	"drie minuten voor kwart voor elf"

• múlt ≈ over; két perccel múlt … = "met 2 minuten voorbij gegaan was het …"

10:02	két perccel múlt tíz (óra)	"twee minuten over tien"
10:17	két perccel múlt negyed tizenegy	"twee minuten over kwart over tien"
10:32	két perccel múlt fél tizenegy	"twee minuten over half elf"
10:47	két perccel múlt három negyed tizenegy	"twee minuten over kwart voor elf"

Datums

Datums worden geschreven en gelezen in de volgorde jaar-maand-dag. Zo wordt "24 oktober 1956" in het Hongaars: ezerkilencszáz ötvenhat október huszonnegyedike, in cijfer 1956-10-24., 1956 okt. 24. of 1956 X 24.. Maanden worden vaak ook wel met een Romeins cijfer aangegeven. De punt achter de dag geeft aan dat het om een rangtelwoord gaat (in sommige gevallen met een bezitsuitgang).

Officiële nationale feestdagen in Hongarije zijn:

• március tizenötödike, "15 maart", herdenking van de Hongaarse Revolutie van 1848 tegen het regime van de Oostenrijk-Hongaarse Habsburgers.
• augusztus huszadika, "20 augustus" - Stefanus I van Hongarije wordt in het jaar 1000 gekroond tot de eerste koning van het middeleeuwse Koninkrijk Hongarije.
• október huszonharmadika, "23 oktober", de stichting van de derde republiek, de Hongaarse Opstand van 1956 en de herdenking van het uitbreken van de bevrijdingsoorlog.

Samenvattende tabel

Hongaarse telwoorden
Getal	Hoofd- telwoord	Hoofdtelwoord accusatief	Telbijwoord (multiplicatief)	Rang- telwoord	Fractie (deel, maal)	Nummer- telwoord	groep, "met z'n ..."
Szám	Hány?	Hányat?	Hányszor?	Hányadik?	Hányad rész?	Hányas?	Hányan?
getal	hoeveel?	hoeveel? acc.	hoe vaak? hoeveel keer?	hoeveelste?	welk deel? hoeveelste deel?	welk nummer?	met z'n hoevelen?
0	nulla, zéro	nullát		nulladik		nullás	senkivel
½	fél	felet
1	egy	egyet	egyszer	első	egész	egyes	egyedül
1½	másfél	másfelet
2	kettő, két	kettőt	kétszer	második	fél, egyketted	kettes	ketten
3	három	hármat	háromszor	harmadik	harmad	hármas	hárman
4	négy	négyet	négyszer	negyedik	negyed	négyes	négyen
5	öt	ötöt	ötször	ötödik	ötöd	ötös	öten
6	hat	hatot	hatszor	hatodik	hatod	hatos	haton
7	hét	hetet	hétszer	hetedik	heted	hetes	heten
8	nyolc	nyolcat	nyolcszor	nyolcadik	nyolcad	nyolcas	nyolcan
9	kilenc	kilencet	kilencszer	kilencedik	kilenced	kilences	kilencen
10	tíz	tízet	tízszer	tizedik	tized	tízes	tizen
11	tizenegy	tizenegyet	tizenegyszer	tizenegyedik	tizenegyed	tizenegyes	tizenegyen
12	tizenkettő	tizenkettőt	tizenkétszer	tizenkettedik	tizenketted	tizenkettes	tizenketten
20	húsz	huszat	húszszor	huszadik	huszad	huszas	huszan
21	huszonegy	huszonegyet	huszonegyszer	huszonegyedik	huszonegyed	huszonegyes	huszonégyen
30	harminc	harmincot	harmincszor	harmincadik	harmincad	harmincos	harmincan
40	negyven	negyvenet	negyvenszer	negyvenedik	negyvened	negyvenes	negyvenen
50	ötven	ötvenet	ötvenszer	ötvenedik	ötvened	ötvenes	ötvenen
60	hatvan	hatvanot	hatvanszor	hatvanadik	hatvanad	hatvanos	hatvanan
70	hetven	hetvenet	hetvenszer	hetvenedik	hetvened	hetvenes	hetvenen
80	nyolcvan	nyolcvanot	nyolcvanszor	nyolcvanadik	nyolcvanad	nyolcvanos	nyolcvanan
90	kilencven	kilencvenet	kilencvenszer	kilencvenedik	kilencvened	kilencvenes	kilencvenen
100	száz	százat	százszor	századik	század	százas	százan
111	száztizenegy	száztizenegyet	száztizenegyszer	száztizenegyedik	száztizenegyed	száztizenegyes	száztizenegyen
200	kétszáz	kétszázat	kétszázszor	kétszázadik	kétszázad	kétszázas	kétszázan
1000	egyezer	ezret	egyezerszer	ezredik	ezred	ezres	ezren
1000 000	egymillió	milliomot	egymilliószor	milliomodik	milliomod	milliomos	milliomon
"hoeveel?"	Hány? Mennyi?	Hányat? Mennyit?	Hányszor?				Hányan?
hoeveelheid	hoeveel?	hoeveel? acc.	hoe vaak? hoeveel keer?				met (z'n) hoevelen?
"niets"	semmi	semmit	soha (nooit)				senkivel (met niemand)
"weinig"	kevés	keveset	ritka (zelden)				kevesen (met weinigen)
"enkele"	néhány	néhányat	néha (soms)				néhányan (met enkelen)
"meer"	több	többet	többször (meermaals)				többen (met meerdere)
"veel"	sok	sokat	sokszor (vaak)				sokan (met velen)
"alle"	mind, minden	mindent	mindig (altijd)				mindnyájan (met z'n allen)

De aparte termen voor 2½ (harmad fél) en 3½ (negyed fél) worden zelden of niet gebruikt.

Bronnen, noten en/of referenties

Grammatica, cursussen

• Hungarolingua, Debreceni Nyári Egyetem (Zomeruniversiteit Debrecen)
• (nl) Beőthy Erzsébet (1983) Hongaars. Fundamentele grammatica voor Nederlandstaligen. Dick Coutinho, Muiderberg.
• (nl) Schie, E, van (1999) Kort overzicht van de Hongaarse grammatica Hongaarse School Haarlem, ISBN 90 805119 1 9
• (en) Törkenczy Miklós (2002) Practical Hungarian Grammar. Corvina Books Ltd.