Schilderswijk (Den Haag)

Schilderswijk

Wijk in Den Haag
Kerngegevens
Gemeente	Den Haag
Stadsdeel	Centrum (Den Haag)
Coördinaten	52°4'1"NB, 4°18'25"OL
Oppervlakte	149 ha
Inwoners (2014)	31715
Overig
Wijknummer	29
Website	http://www.schilderswijk.nl/

Vaillantlaan, Schilderswijk in 1925

Hoefkade, Schilderswijk in 1930

Het Fort, bij het Jacob van Campenplein, gebouwd in 1890, Schilderswijk

Van Ostadewoningen bij de Jacob Catsstraat, nu het 'Wijnand Esserhof'. Het hof is gebouwd in 1886-1898 door joodse inwoners van Den Haag, Schilderswijk

Station Hollands Spoor (1843) aan het Stationsplein, rand Schilderswijk

Om en Bij langs het spoor van tram 6

Nieuwbouw Vaillantlaan, zgn. Stortenbekerboog, in 2010

De Schilderswijk is een wijk in Den Haag.

De Schilderswijk — ook bekend als de Schildersbuurt — wordt omringd door de wijken Laakkwartier en Spoorwijk, Groente- en Fruitmarkt, Transvaalkwartier, Regentessekwartier, Centrum en Stationsbuurt.

Geschiedenis

Tot in de 19e eeuw bestond het gebied van de Schilderswijk uit weilanden (de Zusterpolder), die werden bemalen door de Zustermolen en de Gortmolen. Het gebied behoorde tot het grondgebied van Rijswijk en was grotendeels onbebouwd, alleen langs de Zuidwal en het Groenewegje stonden wat huizen. In 1841 werd er een buurtje gebouwd met de naam 'het Rode Dorp'. Dit buurtje lag net buiten de rand van de toenmalige stad, het was gebouwd door de 'Maatschappij van het Nut' en bedoeld om asocialen te huisvesten en heropvoeden. In 1985 is het Rode Dorp gerenoveerd, maar deze renovatie was zo slecht uitgevoerd dat de huizen in 2010 alsnog gesloopt dreigden te worden. De verantwoordelijke Woningcorporatie Staedion besloot de huizen niet te slopen, maar op te knappen voor studentenhuisvesting. Deze renovatie is begonnen in 2011 en is inmiddels voltooid.

In 1843 werd de spoorlijn Amsterdam-Den Haag geopend en dat had consequenties voor het aangrenzende gebied. Er werd een station gebouwd, en de omgeving daarvan ging in 1844 over in Haagse handen. Bij Station Hollands Spoor (HS) werden onder andere de Stationsweg en het Huijgenspark aangelegd, er verrezen voorname huizen. Het plan om een hele wijk te bouwen dateert uit 1862. Na de Stationsweg en het Huijgenspark werd het Oranjeplein aangelegd, een groen plein met ook weer voorname huizen. De buurt moest een buurt met allure worden, gelijk aan de Archipelbuurt. De verkoop van de huizen wilde echter niet vlotten, de gegoede burgers vonden de omgeving te drassig en waren bang om ziek te worden door het vocht.

Het was de tijd van de industriële revolutie: veel mensen trokken naar de steden om daar werk te zoeken in de nieuwe industrie. Deze arbeiders vestigden zich in de straten rond het Oranjeplein. De gemeente bemoeide zich niet met de aanleg van de nieuwe wijk en liet dat grotendeels over aan particulieren. Deze particuliere speculanten bouwden grote aantallen goedkope, slecht gebouwde woningen, de zogenaamde revolutiebouw. Er waren ook betere arbeiderswoningen, gebouwd door woningbouwverenigingen; een voorbeeld hiervan is nog te vinden aan de Van Hogendorpstraat. Met de komst van de arbeiders verloor de wijk elke aantrekkingskracht voor de beter gesitueerden, waardoor de Schilderswijk een arbeiders- of volksbuurt werd. Van de oorspronkelijke bebouwing uit het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw is inmiddels niet veel meer over. Vanaf de jaren zeventig van de 20e eeuw zijn veel oorspronkelijke woningen gesloopt en vervangen door nieuwbouw in het kader van stadsvernieuwing.

Benaming straten

Niet alle straatnamen in de Schilderswijk dragen namen van schilders. De schilders zijn merendeels geconcentreerd in het zuidelijkste deel van de wijk. Vanwege haar slechte reputatie en de mogelijk daaraan verbonden negatieve aspecten is in de jaren 1990 de Van Ravensteinstraat omgedoopt in Suze Robertsonstraat en in 2008 werd, na sloop, de Poeldijksestraat – één van Den Haag’s vroegere rosse buurt-straten – omgedoopt in Wolterbeekstraat.

Structuur wegennet en openbaar vervoer

Hoofdaders – wegen met een betekenis voor de wijk in verbinding met de andere stadsdelen – zijn de Vaillantlaan, Hobbemastraat, Van der Vennestraat, Ruysdaelstraat, Hoefkade, Parallelweg/De Heemstraat/Monstersestraat en Boekhorststraat/Koningsstraat. De Vaillantlaan is onderdeel van de centrumring geworden en een belangrijke verkeersader om de binnenstad te ontlasten van doorgaand verkeer. Daardoor is de Vaillantlaan 20 tot 30% drukker geworden dan voor de uitvoering van het VerkeersCirculatiePlan (VCP). De luchtvervuiling is navenant toegenomen. Het meest gevaarlijke kruispunt van Den Haag lag bij de kruising van de Vaillantlaan en de Parallelweg, in de volksmond "De Put" genoemd. Een grootscheepse renovatie heeft in 2009 een einde aan deze situatie gemaakt. De Put – gebouwd in de jaren 1920 – dankt zijn naam aan het feit dat een onderdoorgang onder de treinsporen Den Haag – Rotterdam gebouwd moest worden om een verbinding te maken naar het zich uitbreidende industriegebied Laakhaven. Om onder het spoor door te komen moesten ook de Vaillantlaan en de Parallelweg worden verdiept, zodat in de volksmond de naam "de put" ontstond. Vaak stond de Put bij regenval onder water, en regelmatig reed een vrachtwagen zich klem onder het 3,70 meter lage viaduct. Op 12 november 1906 werd tramlijn 6 van de HTM in dienst gesteld op het traject Station Hollands Spoor – Plein via de Parallelweg, Vaillantlaan en Hobbemastraat op 1 mei 1911 gevolgd door lijn 12 (Station HS – Regentesselaan) die bij de Van der Vennestraat de Vaillantlaan verliet om op het Hobbemaplein te komen. Het trajectgedeelte van lijn 12 werd op 6 juli 1969 opgeheven. Lijn 6 verliet de route over de Vaillantlaan op 22 september 1916 toen zij over de gehele Hobbemastraat naar het Hobbemaplein en verder naar de Regentesselaan werd verlegd. Daar rijdt zij nog steeds. Aan de noordkant van de wijk – de omgeving van het Oranjeplein – reden de lijnen 2 en 10. Deze lijnen verbonden het zuidwestelijk deel van het centrum via Boekhorststraat en Oranjeplein met het station HS. Lijn 10 verliet de kronkelroute via Tullingstraat en Van Limburg Stirumstraat in 1931 en ging de hele Koningsstraat uitrijden om over de Parallelweg het station te bereiken. De door velen betreurde opheffing van lijn 10 op 24 september 1965 waarbij Boekhorststraat en Koningsstraat tramloos werden, wordt als één van de oorzaken van de verloedering van de Boekhorststraat als winkelstraat gezien. Buslijnen R en later 27 en 28 verbonden vanaf 1948 het centrum met de zuidwestelijke nieuwbouwwijken. De invoering van de eerste fase van het Plan Lehner betekende dat beide buslijnen niet meer over de Vaillantlaan werden gevoerd. Eén buslijn van de toenmalige busmaatschappij WSM nam de lijn. Nu is dit lijn 50/51 van Veolia. Buslijn 18 reed sinds 1965 via De Put en de Parallelweg naar het Station HS en werd op 22 april 2014 over de Waldorpstraat geleid. Omdat daarmee de route over de Parallelweg verviel werd het openbaar vervoeraanbod hiermee in de wijk verder verminderd.

Nieuwbouw

De plannen voor nieuwbouw in de Schilderswijk dateren uit de jaren zestig van de 20e eeuw. De nieuwbouw startte in 1973 met het eerste nieuwbouwplan in de Schilderswijk rond het Oranjeplein. Het project Oranjeplein telde 444 woningen aan de Jacob Catsstraat en de Hoefkade. Het vormde de opmaat voor een zeer ingrijpende stadsvernieuwing die meer dan 30 jaar zou duren en zijn hoogtepunt had in de jaren tachtig. In een paar jaar tijd maakte veel oudbouw plaats voor nieuwbouw, vooral bestaande uit sociale huurwoningen - slechts een klein deel van de bestaande woningen werd gerenoveerd. Hele straten zien er sindsdien anders uit. Aanjager en bepleiter van de stadsvernieuwing in Den Haag was de toenmalig PvdA-wethouder Adri Duivesteijn. Duivesteijn was opgegroeid in de Schilderswijk en wilde de wijk opknappen, hij streefde naar ‘stadsvernieuwing met allure’. Volgens Duivesteijn voldeden de oude woningen in de wijk niet meer aan de eisen van de moderne tijd en werden er veel te hoge huren gevraagd voor verloederde huizen. Hij wilde fatsoenlijke huizen die pasten bij de cultuur van de wijk.

Of de stadsvernieuwing inderdaad allure heeft gekregen, wordt betwist. Er zijn veel sobere appartementsgebouwen neergezet. Duivesteijn betuigde later spijt van de stadsvernieuwing in de wijk, in een interview in de Groene Amsterdammer in 1996 zei hij: "Ik zag met schrik dat door de nieuwbouw heel veel kapotgemaakt werd. Daar word je met al je idealen natuurlijk ontzettend agressief van, maar er is nu eenmaal geen vooropleiding voor wethouder." In de Schilderswijk bestaan nu nog slechts enkele straten met oude huizen. De stadsvernieuwing duurde decennia en werkte, zeker in de eerste tien jaar, destructief door het afbreken van sociale verbanden en door de leegstand, wat daklozen, krakers en drugsverslaafden aantrok. Vanaf 2000 werden enkele stadsvernieuwingsprojecten uit de jaren tachtig alweer gesloopt vanwege de goedkope bouw en de weinig positieve uitstraling.

Sociale structuur

Naast de bebouwing veranderde ook de bevolkingssamenstelling van de Schilderswijk. Vanaf de jaren zeventig vestigden zich meer en meer allochtonen in de wijk. De Schilderswijk veranderde van een volksbuurt in een multiculturele wijk, in 2008 was ruim 90% van de geregistreerde bewoners van allochtone afkomst.

Door de migratie veranderde de wijk niet alleen fysiek maar ook sociaal. De investeringen die de overheid deed in stadsvernieuwing losten de problemen in de wijk niet op, het aantal werklozen bleef hoog, de wijk verloederde alweer snel, de criminaliteit nam toe en er was overlast van drugsverslaafden, vandalisme en graffiti. Het antwoord van de gemeente was een sociale wijkaanpak, waarbij welzijnsinstellingen en woningbouwverenigingen werden ingezet. De aanpak bestond vooral uit leefbaarheidprogramma’s. Zo werden bijvoorbeeld veel bewonersactiviteiten gesubsidieerd om de sociale cohesie in de wijk te verstevigen. Ook werden veel kleine aanpassingen uitgevoerd om de sociale veiligheid te vergroten en de vervuiling tegen te gaan, bijvoorbeeld door betere verlichting en meer vuilnisbakken.

Ook de oprichting van het Volksbuurtmuseum, het Buurtbeheerbedrijf Schilderswijk, de bouw van een hamam en een buurtzwembad waren voorbeelden van activiteiten die de sociale structuur in de Schilderswijk weer vorm moesten geven. De mobiliteit binnen de wijk bleef echter groot, elk jaar verwisselt zo'n 30% van de woningen in de wijk van bewoners en dat komt de saamhorigheid in de buurt niet ten goede. Veel bewoners vertrekken naar buiten de wijk en maken weer plaats voor nieuwe migranten; dat heeft weer een negatieve invloed op de sociale cohesie in de buurt en het contact met de gemeente en andere instellingen. De Schilderwijk was en bleef een van de armste wijken in Nederland.

De wijk kwam onterecht in een kwaad daglicht door een in Trouw gepubliceerd artikel dat suggereerde dat (een deel van) de wijk zou worden gedomineerd door orthodoxe moslims. Dit artikel leidde tot Kamervragen en vicepremier Lodewijk Asscher, Tweede Kamerlid Geert Wilders en een aantal gemeentelijke politici brachten een bezoek aan de Schilderswijk. Anderhalf jaar later trok Trouw het artikel terug en ontsloeg auteur Perdiep Ramesar omdat hij verhalen zou hebben verzonnen. Bewoners van de wijk en de redactie van Trouw gaven in open brieven aan met elkaar in gesprek te willen. Op 15 mei 2015 rectificeerde Trouw voor een groot gedeelte haar verhalen door middel van een 28 pagina grote bijlage in de ‘De Verdieping’.

De 21ste eeuw

De Schilderwijk is nog steeds een van de armste wijken van Nederland. De werkloosheid is hoog, veel mensen zijn afhankelijk van een uitkering. In 2006 had 70% van de inwoners van de Schilderswijk een laag inkomen, 25% een middeninkomen en 5% een hoog inkomen. In 2007 verrichtten 3.450 bewoners betaalde arbeid als werknemer of zelfstandige, de omvang van de potentiële beroepsbevolking (het aantal personen in de leeftijd 15-64 jaar) was in 2008 22.253. Van alle huishoudens in de Schilderswijk leefde in 2007 42% op de armoedegrens tegen 16% in de gemeente Den Haag.

Meer dan 90% van de geregistreerde bewoners is van niet-Westerse afkomst — met name Turks, Surinaams en Marokkaans. Van de woningvoorraad is ongeveer 25% particulier eigendom, deze worden vaak verhuurd. De overige woningen zijn in het bezit van woningcorporatie Haag Wonen. Vooral in het oostelijk deel van de Schilderswijk (rond het Oranjeplein en Station Hollands Spoor) zijn enkele problemen inmiddels aangepakt, zo is het Oranjeplein vernieuwd, zijn er grotere woningen gebouwd waaronder koopwoningen, bijvoorbeeld het nieuwbouwproject Mirador, en is de prostitutie in de Poeldijksestraat verdwenen. Deze beruchte straat is nu hernoemd naar Wolterbeekstraat.

In de Schilderswijk wonen veel verschillende culturen, in de wijk zijn naast kerken ook een aantal moskeeën te vinden. De opvallendste kerk is de R.K. Heilige Marthakerk aan de Hoefkade. De bekende As-Soennah moskee staat aan de Fruitweg. Het winkelaanbod is afgestemd op de multiculturele samenleving in de wijk, er is een grote keuze in voedselaanbod, cafés, kleine restaurants, bars en supermarkten. Vier maal per week is er De Haagse Markt die veel bezoekers trekt en er zijn winkels (bijvoorbeeld sieraden- en kledingwinkels) waarin verschillende culturen hun deur openen om iets nieuws te verkopen. Het station Hollands Spoor ligt aan de oostelijke rand van de wijk, de Haagse binnenstad ligt in het gunstigste geval op vijf minuten lopen vanaf de Schilderswijk. Er is, sterk afhankelijk van de plaats waar men wenst op te stappen en de gewenste bestemming, een hoge dichtheid aan openbaar vervoer.

Al in de 20ste eeuw was er een gemeentelijke bibliotheek aan de Koningsstraat. De gemeente voerde per 1 januari 2013 met het ‘Nieuw Spreidingsplan Haagse Bibliotheken’ de sluiting uit van 6 wijkbibliotheken, waaronder die in de Schilderswijk. Deze sluiting was het gevolg van het toenmalig coalitieakkoord waarin afgesproken was 2 miljoen euro te besparen op wijkbibliotheken. Vier van de zes te sluiten bibliotheken bevonden zich in achterstandswijken. Voor kinderen in de basisschoolleeftijd en voor weinig mobiele ouderen werd een kleine buurtbibliotheek geopend met zeer beperkte openingstijden in het gebouw van De Mussen aan de Hoefkade 602. In de loop van 2015 gaat de bibliotheek Schilderswijk weer open op de oude vertrouwde plek aan de Koningstraat 439.

Plannen

In het 'Stadsdeelplan Stadsdeel Centrum' van 2007 zijn de grootste problemen van de wijk geïnventariseerd: er is verloedering, overlast door groepen jongeren, drugsgerelateerde problematiek en overlast door illegale bewoning. Uit cijfers van de politie bleek dat aangiften rond mishandeling, bedreiging en inbraak waren toegenomen. In het 'Actieplan Krachtwijken' van juli 2007 is de Schilderwijk aangewezen als een van de 40 'krachtwijken' oftewel Vogelaarwijk. Bewoners en instellingen stelden samen het 'Verdrag van de Schilderswijk' op waarin ze schetsten hoe de Schilderswijk er over tien jaar uit moet zien.

Demografie

In 2015 telt de Schilderwijk 31.639 inwoners, hiervan is 8,5% autochtoon en 90,5% allochtoon. Ter vergelijking: in de hele gemeente Den Haag is in 2015 48,8% van de bevolking autochtoon en 51,2% allochtoon.

Hieronder een overzicht van de etnische groepen in 2008 en 2015.

Groep	% (2008)	aantal (2008)	% (2015)	aantal (2015)
Turks	26,2	8.600	27,4	8.662
Marokkaans	22,5	7.380	22,9	7.235
Surinaams	20,4	6.690	17,3	5.463
Autochtonen	9,4	3.083	8,5	2.704
Antilliaans	3,7	1.213	2,9	904
overige niet-westerse allochtonen	14	4.592	14,3	4.525
overige westerse allochtonen	3,8	1.246	6,8	2.146

Aandeel autochtonen van de Schilderwijkse bevolking:

jaartal	aantal	percentage
1995	7365	22,7%
1997	6200	19,2%
2000	4743	14,4%
2003	3867	11,8%
2006	3488	10,5%
2009	3097	9,1%
2012	2895	8,8%
2015	2704	8,5%

Bezienswaardigheden

• De Haagse Markt aan het Hobbemaplein
• Den Haag Hollands Spoor aan de Stationsstraat, gebouwd in 1891 in neorenaissancestijl
• Zcala, aan de Hobbemastraat 120. Sinds 2004 is Zcala de naam voor het voormalige Volksbuurtmuseum. Zcala exposeert allochtone en autochtone kunst van vroeger en nu.
• De Heilige Marthakerk aan de Hoefkade 623, gebouwd door Nicolaas Molenaar in 1909
• Het Fort rond het Jacob van Campenplein, gebouwd in 1890 in neorenaissancestijl
• De Van Ostadewoningen aan de Jacob Catsstraat, Hannemanstraat en Van Ostadestraat heten tegenwoordig 'Wijnand Esserhof'. Het hof werd in 1886-1898 gebouwd voor joodse inwoners van Den Haag; de bestemming is nog te herkennen aan de davidsterren in een aantal gevels. Het hof was bedoeld als uitbreiding van de Haagse Jodenbuurt.
• Het Fakonahofplein bekend geworden door het rtl tv-programma Rondkomen In De Schilderswijk van Peter van der Vorst.

Bekende Nederlanders uit de Schilderswijk

• Catherine Keyl
• Jerry Rigters
• Poncke Princen
• Ricky van den Bergh
• Khalid Choukoud
• Marwan Kenzari
• Soumia Abalhaya
• Lou Bandy
• Theo van der Burch
• Eric Dikeb
• Adri Duivesteijn
• Jan Ligthart
• Johan Scheps
• Adrian Stahlecker
• Gamze Tazim
• Joris Voorhoeve

Zie ook

• Lijst van gemeentelijke monumenten in Schilderswijk

Externe links

• Dienst Stedelijke Ontwikkeling, Haagse Beeldbank
• Geschiedenis van de Schilderswijk, Haags Gemeentearchief
• Video van tramlijn 6 in de Schilderwijk, Haagsefilmbank
• Video van de zand, zeep en soda verkoper met paard en wagen, Haagsefilmbank

Bronnen, noten en/of referenties

· ·

Wijken van Den Haag

Archipelbuurt · Belgisch Park · Benoordenhout · Bezuidenhout · Binckhorst · Bohemen en Meer en Bos · Bomen- en Bloemenbuurt · Bouwlust en Vrederust · Centrum · Duindorp · Duinoord · Forepark · Geuzen- en Statenkwartier · Groente- en Fruitmarkt · Haagse Bos · Hoornwijk · Kijkduin en Ockenburgh · Kraayenstein · Laakkwartier en Spoorwijk · Leidschenveen · Leyenburg · Loosduinen · Mariahoeve en Marlot · Moerwijk · Morgenstond · Oostduinen · Regentessekwartier · Rustenburg en Oostbroek · Scheveningen · Schilderswijk · Stationsbuurt · Transvaalkwartier · Valkenboskwartier · Van Stolkpark en Scheveningse Bosjes · Vogelwijk · Vruchtenbuurt · Waldeck · Wateringse Veld · Westbroekpark en Duttendel · Willemspark · Ypenburg · Zeeheldenkwartier · Zorgvliet · Zuiderpark