Huiscavia

Huiscavia IUCN-status: Niet geëvalueerd (2008)
Bestand:Lila.jpg
Huiscavia
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Mammalia (Zoogdieren) Orde: Rodentia (Knaagdieren) Familie: Caviidae (Cavia-achtigen) Onderfamilie: Caviinae Geslacht: Cavia (Cavia's)
Soort
Cavia porcellus (Linnaeus, 1758)
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Huiscavia op Wikispecies
Portaal    Biologie Zoogdieren

De huiscavia (Cavia porcellus) is de meest voorkomende cavia. Het is een knaagdier dat van nature in de Andes voorkomt en waarschijnlijk zo'n 3000 jaar geleden door de voorlopers van de Inca's is gedomesticeerd. Nu is het een gangbaar huisdier in Europa.

Geschiedenis van de cavia als huisdier

Cavia's werden voor het eerst gedomesticeerd door de voorlopers van de Inca's in wat nu Peru is. Uit genetisch onderzoek blijkt dat dit vermoedelijk maar één keer is gebeurd, ca. 3000 jaar geleden.

Cavia's zijn in Peru, Bolivia en Ecuador nog steeds een belangrijk voedseldier, dat vaak in huis wordt gehouden. Het dier wordt onder andere gevoed met etensrestjes van het gezin, ongeveer zoals in Europa vroeger kippen of varkens werden gehouden. Onder de naam cuy (spreek uit als koei) wordt het nu nog op markten geroosterd en verkocht. Cavia's vormen het hoofdmenu op sommige trouwfeesten in Peru en vervullen bij traditionele genezingsrituelen de rol van opvanger van boze geesten. De traditionele geneesheer gebruikt het beestje om over het lichaam van de patiënt te halen, de cavia neemt over wat er mis is met de patiënt. De geneesheer bekijkt vervolgens de ingewanden van de geslachte cavia en kan hierdoor bepalen wat er mis is met de patiënt.

Nederlandse en Engelse handelaren introduceerden vermoedelijk cavia's in Europa, waar ze al snel als exotisch huisdier populair werden. Koningin Elizabeth I van Engeland had bijvoorbeeld een cavia.

De naam Guinees biggetje

Cavia's zijn geen varkentjes en ze komen niet uit Guinea. Waarom cavia's dan toch als 'biggetjes' werden betiteld is onzeker maar dit heeft waarschijnlijk te maken met de piepende en knorrende geluiden die ze frequent maken en met de gedrongen lichaamsvorm. Anderen zeggen dat het komt doordat cavia's ongeveer als biggetjes smaken. Zowel in de Latijnse, Nederlandse, Friese, Duitse, Deense, Roemeense, Zweedse als Engelse naam komt het varken terug. 'Guinees' wordt volgens sommigen afgeleid van een guinea. Dit is een oude Engelse munt van 21 shilling, wat in die tijd wel een vorstelijk bedrag zou zijn geweest om zelfs voor een exotisch huisdier te betalen. Anderen denken dat 'Guinees' afkomstig is van 'Guyana' (als in Frans-Guyana, buurland van Suriname) maar die benaming was naar men zegt nog niet in gebruik toen de cavia werd ontdekt; weer anderen wijzen erop dat schepen, van Zuid-Amerika terugkerend, vaak eerst Guinea aandeden.

Biologie

Cavia's zijn voor knaagdieren aan de grote kant, ze wegen tussen 500 en 1500 gram en worden 25 à 30 cm lang. De wilde vorm blijft wat kleiner, tot 700 gram. Voor de meeste gedomesticeerde dieren geldt dat ze groter zijn dan hun wilde soortgenoten. Cavia's worden gemiddeld een jaar of 5 oud, maximaal circa 8 jaar. Het zijn sociale dieren, die in het wild in groepjes leven bestaande uit één mannetje, een aantal vrouwtjes en de jongen.

Fysiek

Cavia's zijn weinig atletisch: springen en klimmen gaat hen niet makkelijk af. Een cavia die van een meter hoogte op de grond valt kan dan ook ernstig inwendig letsel oplopen. In het wild leven cavia's op grasvlakten en slapen ze in holen die ze zelf maken. Ook nemen ze wel holen van andere dieren over. Ze eten in het wild vooral gras en plantaardig materiaal dat voor de meeste andere dieren moeilijk verteerbaar is. Dit voedsel bevat weinig energie, zodat cavia's een groot deel van de dag moeten eten. Ze produceren daardoor ook constant keutels. Cavia's zijn het actiefst in de ochtend- en avondschemering. Ze hebben door de plaatsing van hun ogen een goed overzicht van hun omgeving en van de hemel, om roofdieren en roofvogels snel op te merken, maar kunnen niet zien wat zich net onder hun neus bevindt: hun eten vinden ze op de geur en op de tast. Als ze worden opgeschrikt houden ze zich vaak doodstil om niet te worden opgemerkt, maar ze kunnen ook met verrassend grote snelheid en lenigheid dekking zoeken. In het wild drinken cavia's heel weinig; gras bevat genoeg vocht voor hen. Huiscavia's moeten wel altijd vers drinkwater tot hun beschikking hebben.

Een cavia heeft twee snijtanden boven en onder. Daarnaast heeft hij een diasteem (ruimte tussen snijtanden en kiezen) en achter in de bek vier kiezen, links en rechts, boven en onder; in totaal dus 20 elementen. Alle tanden en kiezen groeien het hele leven door. Daarmee wordt slijtage van het gebit door het vele knabbelen gecompenseerd.

Met de mens en de chimpansee heeft de cavia gemeen dat hij niet zijn eigen vitamine C kan maken. De cavia moet dit dus in zijn voer voldoende krijgen, zie hieronder bij verzorging.

Een cavia kan in gevangenschap ongeveer 4 tot 7 jaar oud worden. Uitzonderlijke gevallen van cavia's die over de tien jaar werden zijn echter bekend. Net als bij andere huisdieren geldt dat verder doorgefokte rassen gemiddeld minder hoge leeftijden bereiken.

Gedrag

Cavia's eten van hun eigen ontlasting (coprofagie); dit is normaal en noodzakelijk voor hun spijsvertering. Dit gedrag is mogelijk een aanpassing aan de matige verteerbaarheid van hun normale dieet, zoals ook de herkauwers daar hun eigen manier voor hebben gevonden in de vorm van meerdere magen en herkauwen van het voedsel. Als cavia's keutels eten nemen ze deze meestal direct uit de anus. Deze keutels hebben een andere, zachtere consistentie dan de normale droge en stevige uitwerpselen. Hiernaar is echter weinig systematisch onderzoek gedaan; hypothesen zijn onder andere dat hiermee de darmflora op peil wordt gehouden en dat in de darm ontstane verteringsproducten en door bacteriën geproduceerde vitaminen beter worden opgenomen.

Caviababy, ongeveer een week oud

Cavia's hebben een uitgebreid assortiment aan onderlinge communicatie. Veel van deze communicatie is vocaal. De meest waargenomen uitingen zijn:

• Het "fluiten", een hoge harde reeks van piepgeluiden die worden gemaakt om aandacht te trekken. In het wild roepen ze hiermee elkaar en tegen mensen maken ze dit geluid om om eten te vragen.
• Zachte piepjes, op een babbelende manier. Dit is meestal een vrolijke cavia die laat weten dat hij of zij er is.
• Kreunend piepen. Een uiting van pijn of ongemak.
• Het "brrrrr" geluid. Meestal gepaard met een trillend lijf. Dit kan verschillende dingen betekenen. Cavia's die elkaar proberen te versieren maken dit geluid tegen elkaar. Maar ook mannetjes die elkaar willen intimideren doen dit tegen elkaar. Eveneens is dit gedrag vastgesteld bij cavia's die alleen met elkaar spelen. Mensen kennen dit geluid vooral bij cavia's die geaaid worden. Soms maken cavia's dit geluid als ze een hard of hoog geluid horen, zoals bij het gerinkel van sleutels.
• Klappertanden. Een teken van boosheid of angst.
• Knarsetanden. De cavia heeft trek in iets lekkers.
• Tjilpen. Dit geluid is zeldzaam bij cavia's. Een cavia die dit geluid wel maakt wordt een waker genoemd. Het geluid is bedoeld als waarschuwing voor de rest van de groep.
• Popcornen. De cavia rent en maakt gekke sprongen waarbij soms het hoofd wordt geschud of abrupt in de lucht van richting wordt veranderd. Dit is een teken dat de cavia heel vrolijk is. Het lijkt heel veel op het bokken wat paarden doen als ze vrolijk zijn.

Sommige cavia's kunnen schootzindelijk worden. Naarmate een cavia volwassen wordt, kan hij of zij besluiten dat de schoot geen goede wc is en probeert signalen af te geven dat zij of hij weg wil. Dit uit zich vaak in ineens onrustig gedrag, piepen of zachtjes in de vingers bijten.

Voortplanting

Caviavrouwtjes (die men zeugjes noemt) worden, als ze niet zwanger zijn, om de 14-18 dagen bronstig. Om een caviamannetje (beertje) seksueel opgewonden te krijgen is alleen de geur van een vrouwtje al voldoende. Door een laag langdurig brommen en zich zo groot mogelijk te maken en langzaam waggelend voort te bewegen probeert het beertje de aandacht van vrouwtjes te trekken. Daarbij stoot het diertje muskusgeur uit. Hoewel cavia's geen agressieve dieren zijn, zal een zeugje als ze niet bronstig is op niet mis te verstane wijze een opgewonden mannetje afschudden: als een hoog gekir niet helpt urineert ze op hem om hem af te schrikken.

De draagtijd is ongewoon lang met gemiddeld 66 à 68 dagen maar de jongen komen dan ook al zeer rijp ter wereld. Hun ogen zijn open en ze hebben een volledige vacht en tanden. Cavia's zijn dan ook typische nestvlieders; in de natuur wordt van de jongen verwacht dat ze meteen met de groep mee kunnen lopen. De moeder heeft twee tepels, dat lijkt niet genoeg voor de 2–4 jongen. Als er voor de moeder maar genoeg voedsel is, kan ze echter toch vier jongen zogen. De jongen zijn door hun rijpheid ook maar kort van moedermelk afhankelijk.

Een cavia is na de bevalling al heel snel weer vruchtbaar. De jonge cavia's kunnen als ze 4 weken oud zijn al vruchtbaar zijn. Fokkers halen de jongen dan ook rond deze leeftijd (en bij een gewicht van minimaal 300 gram) bij de moeder weg, ze zijn dan pas half zo lang als een volwassen dier en hebben pas een vierde van het gewicht van een volwassen dier.

Cavia's als proefdieren

Vroeger werden cavia's veel als proefdier gebruikt voor (bio)medisch onderzoek. In het Engels is de term 'guinea pig' zelfs haast synoniem geworden met proefdier. Tegenwoordig worden nog maar weinig cavia's als proefdier gebruikt. Ze zijn vervangen door de nog sneller te fokken muizen en ratten. Cavia's maken tegenwoordig nog maar ongeveer twee procent van de gebruikte proefdieren uit.

Rassen en variëteiten

Een goudagouti skinny pig

Er bestaan veel caviarassen. Er zijn verschillende kleuren en bonte vormen van vacht zoals eenkleurig, hollander en schildpad. Maar er zijn ook verschillen in de aard van de beharing. Een lijstje met vachttypen:

• De gladhaar: de 'standaard' cavia met een gladde, korte vacht. Deze komt het meeste voor.
• De gekruinde cavia: een gladhaar cavia met 1 kruin, tussen de oren op het voorhoofd. Engels gekruind is een kroon in dezelfde kleur als de rest van de vacht, Amerikaans gekruind is met een witte rozet.
• De borstelcavia: een cavia met kort haar in rozetten. Voor de show zijn 8 rozetten, gelijkmatig over het lichaam verspreid, gewenst.
• De rexcavia: cavia met kort, stug haar. Het haar staat recht overeind. Op jonge leeftijd moeilijk te onderscheiden van de tesselcavia.
• De US-teddy: cavia met kort, pluizig haar. Heel erg zacht, ziet er wel ongeveer gelijk uit als de rex, maar het verschil is direct voelbaar bij het aaien.
• De CH-teddy: dezelfde structuur als een US-Teddy, maar de haren zijn langer waardoor de cavia letterlijk in een grote pluizenbol verandert. Ruwharige cavia met haarlengte van 5 tot 6 cm.
• De sheltie: een langharige cavia zonder krullen, dus met steil haar. Ook bekend met een kruin op het voorhoofd, dit is beter bekend als de coronet.
• De tesselcavia: sheltie met lange krullen, liefst pijpenkrullen, over het hele lichaam. De tesselcavia bestaat ook met een kruin op zijn kop: de merino. Tevens is er een variant met twee kruinen op het achterwerk, waardoor het haar naar voren groeit: de alpaca.
• De langhaar: ook bekend als de Peruviaan. Langharige cavia met twee kruinen op zijn achterwerk, waardoor het haar naar voren groeit en een typische kuif ontstaat. Gladhaar variant van de alpaca.
• De 'skinny pig': een cavia die weinig tot geen haar heeft. Deze cavia's hebben een verhoogde kans op ziek worden.
• Satijnharige cavia's, dit vachttype komt onder vrijwel iedere haarstructuur voor. De haren zijn ontzettend zacht en hebben een parelmoerachtige glans. Deze cavia's krijgen meestal op volwassen leeftijd botproblemen en het fokken van deze soort is zeer omstreden.
• De Cuycavia, een ras dat ongeveer 2 keer zo groot is als een normale cavia. Hij komt voor in diverse haar- en kleurvariëteiten. Hij is vaak minder tam dan gewone cavia's en ook is de levensverwachting korter (slechts 3 jaar).

Verzorging in het kort

Voedsel

Cavia's zijn grote eters en eten de hele dag door. In de natuur zijn ze de hele dag in de weer met het eten van grassen, bladeren, planten en bloemen. In de thuissituatie moet ook worden voorzien in dit gedrag. Daarom moet een cavia altijd gras en/of hooi tot zijn beschikking hebben. Droog hooi is een belangrijk voedsel en moet constant aanwezig zijn. Ze vinden dit niet alleen erg lekker om te eten en op te liggen, ook trimt het hun tanden die continu doorgroeien en de vezels in het hooi zijn onmisbaar voor hun spijsvertering. Stro kan beter niet gebruikt worden omdat het door de harde delen vaak oogletsel veroorzaakt. Daarnaast moet er gezorgd worden voor veel verse groenten en kruiden.

Omdat een cavia, net als de mens, niet zelf vitamine C kan aanmaken moet ervoor gezorgd worden dat dit voldoende in het voer aanwezig is. Een cavia van 1 kilo heeft 20 mg vitamine C per dag nodig. De behoefte kan echter verschillen per leeftijd en omstandigheden. Met name stress en drachtigheid doet de behoefte vitamine C verhogen.

Een overzicht van de vitamine C-behoefte per dag:

- Onderhoudsvoeding van een volwassen cavia (ong. 1 kilo zwaar): 20 mg - Laatste weken drachtigheid zeug: 50 mg - Na de geboorte van de jongen/tijdens zoogperiode of kort daarna: 90 mg - Jonge tot halfwas cavia's: 60 mg - Actieve fokberen: 50 mg (bron: Hans. L. Schippers)

Een tekort aan Vitamine C veroorzaakt ziektes bij de cavia (met vaak sterfte als gevolg). Vitamine C is ook als druppel of tabletvorm te geven. Het is aan te raden om een cavia elke dag een 50mg Vitamine C tablet te geven (verkrijgbaar bij de drogist). Gebruik echter geen bruistabletten.

Per dag moet, naast het verse groenvoer en hooi, speciaal caviavoer worden gegeven (ongeveer 30-40 gram per volwassen cavia). Konijnen- of algemeen knaagdiervoer is niet geschikt! Compleet caviavoer bevat 3000 mg/kg vitamine C, dus let op de verpakking. Dit voer moet licht- en luchtdicht bewaard worden, omdat anders de vitamine C op den duur uit het voer verdwijnt. Vaak is 40% van de vitamine al verdwenen als het dier ervan gaat eten. Het beste voer zijn de geëxtrudeerde korrels (staafjes of brokjes). Gemengd voer bevat veel vette zaden die niet zo geschikt zijn in een caviadieet. Bovendien kan de cavia bij een gemengd dieet gaan uitzoeken en belangrijke voedingsstoffen laten liggen. Laat de cavia in dat geval eerst het bakje leegeten voordat er nieuw droogvoer wordt gegeven.

Groenten en kruiden zijn onderdeel van de normale dagelijkse voeding van de cavia. Bij een cavia die niet gewend is groenten te eten moet dit worden opgebouwd, omdat de darmen zich moeten aanpassen aan de nieuwe groenten. Per dag mag ruim aan groenten en kruiden worden gegeven aan een cavia. Een cavia mag eten wat hij opkan, het overschot moet worden weggehaald. Voorbeelden van groenten en kruiden die geschikt zijn voor de cavia: Paprika, peterselie, witlof, bleekselderij, broccoli, paksoi, sla, komkommer en spruitjes. Daarnaast mag van de wortel en radijs ook het groene loof gegeven worden. Fruit mag alleen in hele kleine hoeveelheden worden gegeven aangezien de suikers in fruit problemen kunnen geven met de darmflora. Om darmproblemen te voorkomen is het geven van kool (gasvorming) niet aan te raden. Behalve echte groenten, kan er ook altijd extra gras en bepaalde onkruiden (paardenbloem, weegbree, klaver) gegeven worden, deze dienen vanzelfsprekend onbespoten te zijn en niet bevuild met uitlaatgassen van auto's (dus niet plukken langs de weg!). Giftige planten zoals boterbloemen zijn uit den boze.

Drinkwater kan het beste worden gegeven in een drinkfles èn drinkbak. Veel cavia's geven de voorkeur aan een waterbak. Ze gooien hooi, groente of brokjes in de waterbak en eten die er weer uit. Daarnaast wordt er ook nogal eens in de waterbak gepoept. Het is dus belangrijk om een waterbak dagelijks schoon te maken en het water te vervangen.

Huisvesting

Eén cavia kan in een kooi met minimaal 0,3 m² vloeroppervlak goed worden gehouden (op een tochtvrije en rustige plaats); voor twee moet men minimaal op 0,5 m² rekenen. Meer vinden ze natuurlijk wel fijner en er bestaat niet zoiets als een te grote kooi. Om het dier voldoende lichaamsbeweging te geven zal men ze af en toe los door tuin of huiskamer moeten laten lopen.

Cavia's zijn groepsdieren en worden helaas nog veel te vaak alleen gehouden of bij een konijn. Mannetjes (beertjes) kunnen prima samen gehouden worden, maar wel zonder vrouwtje erbij, anders gaan ze er ruzie om maken. Vrouwtjes kunnen goed met andere zeugjes of met een (gecastreerd) mannetje samen gehouden worden. Hoe groter hun leefoppervlak is, hoe kleiner de kans op ruzies is.

Cavia's vinden het prettig als ze binnen de kooi ook een schuilhokje hebben waarin ze kunnen wegkruipen. Cavia's ruiken niet sterk; 1 à 2 maal per week verschonen is meestal voldoende maar dit hangt mede af van het aantal cavia's per oppervlakte-eenheid en het bodemmateriaal. Houtsnippers voldoen goed. Ook kan er gebruik worden gemaakt van fleece met daaronder een (bad)handdoek en eventueel nog een absorberende laag. Dit moet wel regelmatig worden uitgeschud vanwege de zichtbare ontlasting. De fleecemethode werkt het best als de plekken waar het meest geürineerd wordt van toiletbakjes worden voorzien die om de dag of paar dagen verschoond worden.

Sommige cavia's plassen de hele kooi door en sommige leren zichzelf aan om er vaste plekjes voor te gebruiken. Deze vaste plekjes zijn bijna altijd in hoekjes en meestal op dezelfde plek als waar ze slapen en of waar ze eten. Het vaststellen van deze plekken en regelmatig schoonmaken (spotcleaning) verkleint de kans op geurtjes enorm.

Cavia's kunnen ook makkelijk buiten gehouden worden (op een grasveldje), maar er moeten daarvoor enkele zaken in acht worden genomen. 's Winters worden ze best in een winterverblijf gestopt. Ook moeten ze voldoende schuilplaatsen hebben, zodat ze kunnen ontkomen aan katten en andere roofdieren. Dit laatste geldt vooral voor de jongen, volwassen cavia's kunnen best hun mannetje staan. Wat ook kan voorzien worden, is een verplaatsbare kooi. Een droog onderkomen is ook noodzakelijk en er moet ook altijd genoeg schaduw zijn, want ze kunnen niet goed tegen regen en felle zon.

Vacht en nagels verzorgen

Nagels moeten bij de meeste cavia's wel eens worden bijgeknipt als ze te lang worden. Men kan in hun nageltjes zien waar de 'ader' loopt, en tot waar men dus kan knippen. Bij zwarte nageltjes is dit niet zichtbaar en zal dus op ervaring of op een zaklamp gerekend moeten worden. Ook kunnen sommige dierenartsen dit doen.

Langharige cavia's hebben veel meer vachtverzorging nodig dan een kortharige cavia. Voor kinderen is een langharige cavia af te raden. Er wordt vaak gedacht dat men een kind er 'verantwoordelijkheidsgevoel' mee leert. Dit werkt niet bij alle kinderen zo. Een cavia behoeft regelmatige verzorging. Dit dient te allen tijde onder toezicht van de ouder te gebeuren. Cavia's zijn geen speelgoed en ze zijn lichamelijk erg kwetsbaar. Cavia's kunnen zich ook nauwelijks verweren zoals een kat of hond dit wel kan doen. Ze zijn overigens zeer meegaand van karakter en bijten eigenlijk nooit. Als de cavia opgepakt wordt, kan dat het best met twee handen waarbij het achterlijf wordt ondersteund. Wederom onder begeleiding want een val kan dodelijk voor een cavia zijn.

Fokken

Jonge cavia's zijn al heel snel (4 weken) geslachtsrijp; aanbevolen wordt echter met fokken te wachten tot ze een maand of 5 zijn maar niet langer dan 10 maanden, omdat met name bij vrouwtjes na die leeftijd de symfyse van het bekken (de plaats waar de bekkenhelften elkaar van voren raken) vastgroeit en niet meer goed kan meegeven bij de geboorte van de jongen wat de kans op sterfte bij de bevalling flink doet toenemen. Omdat de jongen erg rijp (erg groot in verhouding met de moeder) ter wereld komen is een bevalling voor een cavia erg zwaar. Om het diertje tijd te geven na de bevalling weer op krachten te komen wordt aangeraden minstens anderhalve maand te wachten voor het weer gedekt kan worden.