Open Monumentendag

Bestand:European Heritage Days logo.jpg

Logo Europese Open Monumentendagen

Elk jaar in september vinden in Europa één of meer Open Monumentendagen plaats. In diverse Europese landen worden dan gedurende een of enkele dagen monumenten opengesteld voor het publiek.

De Europese Open Monumentendagen vonden voor het eerst plaats in 1991. Daarvoor waren er al lokale initiatieven: in 1984 vond in Frankrijk de eerste Journée Portes Ouvertes plaats, en in 1987 vond in Nederland de eerste Open Monumentendag plaats. Naar aanleiding van het succes van de Franse en Nederlandse dagen, organiseerde het Comité voor Cultureel Erfgoed van de Raad van Europa in 1989 een internationale bijeenkomst, waarbij overleg plaatsvond over eventuele Europese Open Monumentendagen. De plannen die tijdens deze bijeenkomst bedacht zijn, werden door de Raad van Europa en de Nederlandse Stichting Open Monumentendag verder uitgewerkt. Dit leidde tot de eerste European Heritage Days in 1991. In 1991 deden 11 landen mee (waaronder België en Nederland), in 2005 waren het er 47.

Thema

Elk jaar hebben de Open Monumentendagen een thema. De thema's afgelopen jaren waren als volgt:

Nederland

In Nederland vinden de Open Monumentendagen altijd in het tweede weekend van september plaats. Gemeenten beslissen zelf of ze meedoen aan de Open Monumentendagen en of ze het hele weekend meedoen of alleen de zaterdag of de zondag.

• 2015 - Kunst en ambacht
• 2014 - Op Reis
• 2013 - Macht & Pracht
• 2012 - Groen van Toen
• 2011 - Nieuw gebruik - oud gebouw
• 2010 - De smaak van de 19e eeuw
• 2009 - Op de kaart
• 2008 - In teken van Sporen
• 2007 - Moderne monumenten
• 2006 - Feest!
• 2005 - Religieus erfgoed
• 2004 - Verdediging;
• 2003 - Boerderijen
• 2002 - Handel
• 2001 - Wonen
• 2000 - Water
• 1999 - Monumententaal groen
• 1998 - Historische bouwmaterialen
• 1997 - Schoolgebouwen
• 1996 - Industrieel erfgoed

Vlaanderen

In Vlaanderen werd tot 2011 Open Monumentendag georganiseerd door het Coördinatiecentrum Open Monumentendag. Sinds 2012 heeft Herita vzw de organisatie overgenomen. Jaarlijks kiest men een bepaald thema, zoals "staal", "hout", "kloosters en abdijen". Open Monumentendag Vlaanderen vindt iedere tweede zondag van september plaats. In 2013 werd de 25ste editie gevierd met 'Het beste van ...'.

Een analoog evenement is de "erfgoeddag" die in de lente wordt georganiseerd, in samenwerking met lokale partners (gemeente, provincie, privé), maar die zich ook richt op niet-materieel erfgoed.

• 2014 - Erfgoed vroeger, nu en in de toekomst
• 2013 - Het beste van ... (de 25ste editie van Open Monumentendag)
• 2012 - Muziek, woord en beeld
• 2011 - Conflict
• 2010 - De Vier Elementen
• 2009 - Zorg
• 2008 - 20ste Editie - 20ste Eeuw
• 2007 - Wonen
• 2006 - Import-Export
• 2005 - Grondstof, stof tot nadenken - Hout
• 2004 - Van nature...een monument
• 2003 - Grondstof, stof tot nadenken - Steen
• 2002 - Symbolen
• 2001 - Grondstof, stof tot nadenken - Metaal
• 2000 - Tijd
• 1999 - Via Europa - Reisverhalen in steen
• 1998 - Feest
• 1997 - Monumenten van Arbeid
• 1996 - Zorg en zin voor kleur
• 1995 - Openbare gebouwen - samenleving onder dak
• 1994 - Monumenten van vervoer(ing)
• 1993 - Monumenten Al-licht
• 1992 - Schoolgebouwen zijn ankers
• 1991 - Er zit muziek in
• 1990 - Koninklijke' Monumentendagen
• 1989 - Monumenten (be)leven

Brussels Hoofdstedelijk Gewest

De Openmonumentendagen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vinden traditioneel plaats in de maand september en duren een gans weekend. Aansluitend hierop vindt Monumentenmaandag plaats, waarop scholen binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zich kunnen inschrijven.

• 2015 - Ateliers, fabrieken en kantoren
• 2014 - Geschiedenis en herinnering
• 2013 - Brussel, m’as-tu vu? Het gaat onder meer om cafés, schouwburgen en spektakelzalen.
• 2012 - De kunst van het bouwen
• 2011 - Restauratie & Conservatie
• 2010 - Steen & Co
• 2009 - Van andere oorden
• 2008 - Expo 58 : voor en na. Het Brusselse erfgoed sinds de Tweede Wereldoorlog
• 2007 - Licht en Verlichting
• 2006 - Lichaam en Geest
• 2005 - Brussel, 175 jaar Hoofdstad
• 2004 - Modernisme - Art Deco
• 2003 - Handel
• 2002 - Archeologie
• 2001 - Erfgoed en ambacht
• 2000 - 1900-2000: Een eeuw architectuur en stedenbouw
• 1999 - Kunst en openbaar erfgoed
• 1998 - Plaatsen om te feesten
• 1997 - De architecturale gehelen
• 1996 - Herbestemming van het patrimonium
• 1995 - Architectuur en natuur
• 1994 - Werk
• 1993 - Glas en ijzer
• 1992 - Brussel, een neoklassiek voorbeeld
• 1991 - Een minder bekend patrimonium: Brussel in het interbellum. Tuinwijken & Spektakelzalen
• 1990 - Geen thema
• 1989 - Geen thema

Per jaar

2014

In Nederland hielden zich in 2014 circa 330 gemeentelijke comités bezig met de organisatie van Open Monumentendag. In zo'n tachtig procent van alle Nederlandse gemeenten wordt deze dag georganiseerd. Er zijn er in totaal ca. 18.000 vrijwilligers voor Open Monumentendag actief.

Tijdens de Open Monumentendagen op 13 en 14 september 2014 waren er net als vorig jaar circa 900.000 bezoekers. Het thema was dit jaar 'Op reis', er waren vele vormen van transport waarmee bezoekers konden meerijden, zoals klassieke auto's, schepen en bussen tot de dieseltractor, de paardentram, de elektrische tram of de stoomtram.

Voorts waren er 6.000 monumenten en activiteiten voor het publiek om te bezoeken of aan deel te nemen. Topmonumenten waren de tramremises. In Amsterdam trok tramremise De Hallen 7.300 bezoekers en de Tramremise Princenhage in Breda 6.000. Radio Kootwijk bij Apeldoorn, ook een monument gerelateerd aan reizen, trok circa 3.000 bezoekers. Tot de toppers behoorden ook de Bataviawerf in Lelystad, Dwingeloo Radiotelescoop en het Spoorwegmuseum in Utrecht.

In Amsterdam waren verder de populairste monumenten: het Haarlemmermeerstation, het Huis Bartolotti, het Aalsmeerder Veerhuis, de Oude Kerk en de Beurs van Berlage.

Tot de toppers behoorde ook de Zwitsalfabriek in Apeldoorn met 6.500 bezoekers. In de Nieuwe Kerk in Delft was het bezoekersaantal 5.000 en in Den Haag trokken het gebouw van de Eerste Kamer en de Ridderzaal circa 4.000 bezoekers. Verder zijn het vermelden waard: het Stadhuis van 's-Hertogenbosch met 3.300 bezoekers, de Martinikerk in Groningen met 3.000 bezoekers, de Van Nellefabriek in Rotterdam met 2.250 bezoekers, de Grote kerk van Dordrecht met 2.200 bezoekers en Museum De Fundatie in Zwolle met 2.000 bezoekers.

De drukst bezochte gemeenten waren: Amsterdam 38.000, Den Haag 32.000, Dordrecht 31.000, Rotterdam 24.000, Bergen op Zoom 22.000, 's-Hertogenbosch 21.000, Breda 17.000, Deventer 16.000, Utrecht 15.000, Delft 15.000, Zwolle 15.000, Leiden 13.000, Apeldoorn 10.000, Weert 8.000, Tilburg 7.500, Amersfoort 7.000, Zutphen 5.700, Arnhem 5.200, Groningen 5.000, Súdwest-Fryslân 5.000, Oss 4.500, Maastricht 4.000, Gouda 4.000, Bernheze 4.000, Tweestromenland 3.100, Voorschoten 3.000, Leidschendam-Voorburg 3.000 bezoekers.

2013

Op de 27ste Open Monumentendag hebben circa 900.000 mensen het evenement bezocht. Grootste topper dit jaar was de Hortus botanicus Leiden die onlangs is heropend en tijdens de Open Monumentendag circa 7.000 bezoekers trok. Andere toppers waren de Rotterdamse voormalige gevangenis Noordsingel, tot voor kort nog in gebruik, en goed voor zo'n 6.000 bezoekers, alsook het Openluchttheater Lichtenberg in Weert met 3.000 bezoekers. In Utrecht was Paushuize de topper en ook het pand De Truttige Tuyl, Het Utrechts Archief, Rechtbank Midden-Nederland en de Vrede van Utrecht-route trokken veel belangstelling. In Amsterdam behoorden het gebouw De Bazel, de Beurs van Berlage, de Oude Kerk, grachtenhuis De Solemne en de ambtswoning van de burgemeester tot de toppers.

In Zwolle waren de kerkgebouwen favoriet, waar 33 koorconcerten en vier orgelconcerten werden gegeven. Een modeshow over machtige en prachtige kledij trok veel bezoekers in Bergen op Zoom en in Groningen waren de Martinikerk en Huize Tavenier de trekkers. Andere toppers waren het Bisschoppelijk paleis in 's-Hertogenbosch, de kelder van de Pieterskerk in Leiden, Museum Bronbeek en Kasteel Zijpendaal in Arnhem, Kasteel Biljoen in Velp en Huis te Wedde ofwel De Burcht. In Tilburg waren het klooster van de Zusters van Liefde favoriet evenals de rechtbank. In Bloemendaal werd Landgoed Elswout druk bezocht en in Kerkrade Abdij Rolduc.

De drukst bezochte gemeenten: Amsterdam 41.000, Dordrecht 30.000, 's-Hertogenbosch 22.000, Rotterdam 22.000, Zwolle 20.000, Bergen op Zoom 19.000, Deventer 16.000, Delft 13.000, Utrecht 12.500, Groningen 12.000, Leiden 12.000, Arnhem 10.000, Tilburg 10.000, Weert 6.000, Rheden-Rozendaal 5.000, Apeldoorn 5.000, Súd West-Fryslân 4.500, Alkmaar 3.000, Gouda 3.300.

2012

Ook in 2012 werden de Open Monumentendagen in Nederland weer massaal bezocht. In de 330 gemeenten waar monumenten voor het publiek waren geopend waren er circa 925.000 bezoekers. Het monument met het grootste aantal bezoekers was de Trêveszaal in Den Haag, waar bijna 10.000 mensen een kijkje kwamen nemen. Andere topbestemmingen waren dit jaar het juist gerestaureerde Kasteel de Haar in Haarzuilens (5.000 bezoekers) en Park Sonsbeek in Arnhem (6.000 bezoekers). Voorts hadden Landgoed de Keukenhof in Lisse en het wederopbouwcomplex De Lichtenberg in Weert beide zo'n 3.000 bezoekers. Enkele bezoekersaantallen: Amsterdam 35.000, Dordrecht 33.000, Den Haag 28.000, Bergen op Zoom 20.000, Rotterdam 19.500, Deventer 16.000, Leiden 15.000, Utrecht 15.000, 's-Hertogenbosch 15.000, Amersfoort 15.000, Groningen 12.000, Zwolle 11.500, Breda 6.000, Lisse 5.000, Eindhoven 4.300, Gouda 4.000, Leidschendam-Voorburg 3.700.

2011

In 2011 werden de Open Monumentendagen op 10 en 11 september voor de 25e maal in Nederland gehouden. Het thema dit jaar was Nieuw gebruik - oud gebouw. In de 330 deelnemende gemeenten was er een recordaantal bezoekers van circa 950.000. Door het thema van dit jaar waren er veel monumenten voor het eerst te bezichtigen, ook leegstaande gebouwen en complexen waarvoor nog nieuwe bestemmingen worden gezocht stonden eenmalig open voor publiek. Vorig jaar trok dit weekend 905.000 bezoekers. Het grootste bezoekersaantal was ook dit jaar weer in Amsterdam, waar er in twee dagen 39.000 bezoekers waren in de 64 opengestelde monumenten. Toppers met meer dan 1.000 bezoekers waren: Museum Het Grachtenhuis (geopend in april 2011) met ruim 4.000 bezoekers, The Bank (vroegere Amsterdamsche Bank) met 3.000 bezoekers, Huis Hammerstein (van advocaat Hammerstein) met meer dan 4.000 bezoekers en het voormalige Shell-complex Overhoeks met circa 2.500 bezoekers.

2010

• Nederland: 11 en 12 september en heeft het thema De smaak van de 19e eeuw.
• Vlaanderen: zondag 12 september, thema: de vier elementen (water, aarde, vuur, lucht).
• Wallonië : 11 en 12 september, thema: Les métiers du patrimoine.

2009

In 2009 waren de Open Monumentendagen op 12 en 13 september. Het thema was Op de kaart. Het bezoekersaantal in 360 gemeenten was circa 850.000.

2008

In 2008 waren de Open Monumentendagen in Nederland op 13 en 14 september. Het thema was in teken van Sporen. Er waren 900.000 bezoekers, ongeveer hetzelfde aantal als het jaar ervoor. De leegstaande strafgevangenis De Blokhuispoort in Leeuwarden was met 18.000 bezoekers het meest in trek. De Open Monumentendag werd in 350 gemeenten gehouden.

2007

Landen die deelnamen aan de European Heritage Days in 2007

• De Nederlandse Open Monumentendagen van 2007 vonden plaats in het weekend van 8 en 9 september. De titel was "Moderne Monumenten". Monumenten uit de twintigste eeuw stonden centraal. Bouwwerken uit de periode 1900-1965 waren gratis opengesteld voor het publiek. Er deden 350 gemeenten mee aan de dagen. Net als in 2006 bezochten circa 900.000 mensen een van de circa 3.000 monumenten die opengesteld waren. Hoogtepunt van dit jaar was de “Inktpot”, het Derde Administratiegebouw van de NS, in Utrecht die op de zaterdag ruim 7.000 bezoekers trok. Het voormalige bankgebouw van architect De Bazel in Amsterdam werd door circa 4.000 mensen bezocht.
• In Vlaanderen (9 september 2007) is het thema "wonen", in Wallonië (8 en 9 september): "militair erfgoed" en in Brussel (op 15 en 16 september): "licht en verlichting".

2006

• De Open Monumentendagen van 2006 vonden in Nederland plaats op zaterdag 9 en zondag 10 september en het centrale thema was feest. Net als een jaar ervoor bezochten circa 900.000 mensen een van de circa 3.500 monumenten die opengesteld waren. Een topper was de pas gerestaureerde Ridderzaal in Den Haag met circa 15.000 bezoekers.
• In België vonden de Open Monumentendagen in 2006 plaats op 9 (Wallonië) en 10 (Vlaanderen) september. Met 480.000 bezoekers in Vlaanderen was het een succes. Het thema was dit jaar "import-export".

2005

De Open Monumentendagen van 2005 werden officieel geopend van 2 tot 4 september in Praag en Chrudim (Tsjechië).

Programma 2005:

Land	Data	Thema
Albanië	28 t/m 30 september	Cultureel toerisme in Albanië
Andorra	11 en 12 september	Vall Madriu-Perafita-Claror
Armenië	3 t/m 18 september	Boeken van wegen, wegen van boeken
Azerbeidzjan	23 t/m 25 september	Culturele verscheidenheid en het vredesproces
België:
- Brussel	17 en 18 september	175e verjaardag van Brussel als hoofdstad
- Vlaanderen	11 september	Hout - Grondstof, stof tot nadenken
- Wallonië	10 en 11 september	Middeleeuwen
Bosnië en Herzegovina	19 t/m 22 september	Het cultureel erfgoed als communicatiemiddel
Bulgarije	24 t/m 26 september	Zuidoost-Europa: een gemeenschappelijk erfgoed
Cyprus	18 september	Iliakos en binnenplaats, ruimte om te leven
Denemarken	10 en 11 september	Huizen van het modernisme
Duitsland	11 september	Oorlog en vrede
Estland	15 t/m 18 september	Parken en tuinen
Finland	9 t/m 11 september	Tuinen en parken
Frankrijk	17 en 18 september	Ik hou van mijn erfgoed
Georgië	13 t/m 30 september	Europa, een gemeenschappelijk erfgoed
Griekenland	23 t/m 25 september	Laten we eten: cultuur aan tafel
Hongarije	17 en 18 september	Staande stenen - Kastelen, forten, paleizen
Ierland	4 t/m 11 september	Europa, een gemeenschappelijk erfgoed
IJsland	10 september	Oude begraafplaatsen
Italië	24 en 25 september	Cultuur en levenswijze
Kroatië	Laatste week van september	Open geheimen
Letland	9 t/m 11 september	De 100 best bewaarde monumenten
Liechtenstein	17 september	Minnezang en dans van de insecten
Litouwen	23 september t/m 1 oktober	Europa, een gemeenschappelijk erfgoed. Erfgoed en cultureel toerisme
Luxemburg	10 en 11 september	Het verleden bewaren
Macedonië	23 t/m 30 september	Ontastbaar erfgoed
Malta	17 t/m 23 oktober	Het Museum van het Lokale Erfgoed
Moldovië	16 t/m 18 september	Water - bron van leven en beschaving
Monaco	2 oktober	Maritiem erfgoed
Nederland	10 en 11 september	Religieus erfgoed
Noorwegen	11 september	Van moker tot PC
Oekraïne	1 september	onbekend
Oostenrijk	9 september	Reconstructie
Polen	17 en 18 september	De wedergeboorte en aanpassing van het industriële erfgoed aan nieuwe doelen Paleizen, parken en tuinen De schoonheid van oude architectonische decoraties
Portugal	24 en 25 september	Muziek
Roemenië	17 september	Water en het architectonisch erfgoed
Rusland	3 en 4 september	Erfgoed van elders
San Marino	11 september	Europa, een gemeenschappelijk erfgoed
Servië	5 t/m 30 september	Land
Slovenië	24 september	Ontastbaar cultureel erfgoed
Slowakije	9 t/m 30 september	Een ander erfgoed is een gemeenschappelijk erfgoed
Spanje	september en oktober	Erfgoed van elders
- Andalusië	1 oktober	Historische verbanden in Andalusië
- Catalonië	30 september en 1 oktober	Erfgoed in de directe omgeving
Tsjechië	9 t/m 18 september	Nieuw leven in een historische omgeving
Turkije	onbekend	onbekend
Verenigd Koninkrijk:
- Engeland	8 t/m 11 september	Een viering van de Engelse gemeenschappen
- Londen	17 en 18 september	De architectuur en het bebouwde milieu van Londen
- Noord-Ierland	10 en 11 september	Europa, een gemeenschappelijk erfgoed
- Schotland	Elk weekend in september	Europa, een gemeenschappelijk erfgoed
- Wales	10, 11, 17, 18, 24 en 25 september	Europa, een gemeenschappelijk erfgoed
Wit-Rusland	onbekend	onbekend
Zweden	11 september	Maritiem erfgoed
Zwitserland	10 en 11 september	Voor en na

Verwante onderwerpen

• Monumentenzorg
• Nederlandse (inter)nationale themadagen en -weken

Externe links

• Infosite Europese Erfgoed Dagen
• Infosite Open Monumentendagen Nederland
• Infosite Open Monumentendag Vlaanderen
• Infosite Open Monumentendagen Brussels Hoofdstedelijk Gewest
• Infosite Open Monumentendag Wallonië
• Infosite Open Monumentendag Luxemburg
• Infosite Open Monumentendagen Frankrijk
• Infosite Open Monumentendag Duitsland
• Infosite Open Monumentendag Verenigd Koninkrijk
• Infosite Open Monumentendag Londen
• Infosite Open Monumentendag Zwitserland
• Infosite Open Monumentendag Oostenrijk
• Infosite Open Monumentenweek Ierland

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Open Monumentendagen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.