Scherpenzeel (Gelderland)

Beluister (info)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door MatthijsWiki (overleg | bijdragen) op 20 apr 2020 om 10:16. (Wijzigingen door 77.161.54.103 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Kliek)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Scherpenzeel
Gemeente in Nederland Vlag van Nederland
Locatie van de gemeente Scherpenzeel (gemeentegrenzen CBS 2016)
Situering
Provincie Vlag Gelderland Gelderland
Coördinaten 52° 4′ NB, 5° 29′ OL
Algemeen
Oppervlakte 13,81 km²
- land 13,79 km²
- water 0,02 km²
Inwoners
(1 januari 2024) 		10.344?
(750 inw./km²)
Bestuurscentrum Scherpenzeel
Belangrijke verkeersaders N224 N802
Politiek
Burgemeester (lijst) Harry de Vries (CDA)
Economie
Gemiddeld inkomen (2019) € 25.100 per inwoner
Gem. WOZ-waarde (2019) € 275.000
WW-uitkeringen (2014) 31 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s) 3925
Netnummer(s) 033
CBS-code 0279
CBS-wijkindeling zie wijken en buurten
Amsterdamse code 11146
Website www.scherpenzeel.nl
Bevolkingspiramide van de gemeente Scherpenzeel
Bevolkingspiramide (2023)
Portaal  Portaalicoon   Nederland
Topografische gemeentekaart van Scherpenzeel, december 2016
Hervormde kerk Scherpenzeel
Wederopbouw, beeld Gerard Overeem. Jesaja 44:26, 1997

Scherpenzeel (uitspraakⓘ) (Utrechts-Alblasserwaards: Sjaarpezeil, Sjaarpezeel of Schaarpezeel; Nedersaksisch: Schaarpezeel of Scharp(e)nzeel) is een dorp en gemeente in de Gelderse Vallei, in de Nederlandse provincie Gelderland, regio Gelderse Vallei met 10.344 inwoners (per 1 januari 2024, bron: CBS). De gemeente Scherpenzeel omvat het gelijknamige dorp met de buurtschappen Ruwinkel en De Haar en een deel van de buurtschap Moorst. In de Franse tijd kwam Scherpenzeel onder de provincie Utrecht, maar sinds 19 september 1814 hoort Scherpenzeel weer bij Gelderland. Scherpenzeel werkt met de gemeenten Rhenen, Wageningen, Ede, Barneveld, Nijkerk, Veenendaal en Renswoude samen in het regionaal samenwerkingsverband Regio Foodvalley.

Geschiedenis

Ontstaan

Eeuwen geleden was in Nederland nog sprake van verschillende staatjes met aan het hoofd bisschoppen, graven, hertogen en landheren. Zij probeerden hun macht te vergroten door het veroveren van grond. Uiteraard ging dit gepaard met onderlinge twisten en oorlogen. In grensgebieden van die oorlogen werden versterkingen en verdedigingswerken gebouwd. Vermoedelijk was dat ook het geval op de Veluwe, in het grensgebied van de toenmalige regio’s ‘het Sticht’ (de huidige provincie Utrecht) en ‘Gelre’ (nu de provincie Gelderland). Juist in die grensgebieden werden burchten en kastelen gebouwd, die konden dienen als veilige plek.

Zo geeft de naam Scherpenzeel, toen ‘Scarpenzele’ genoemd, aanleiding te veronderstellen dat er naast een nederzetting een versterkt huis moet zijn geweest. Het laatste deel van het woord “zeel” is afgeleid van “zale” of “sale”, dat zaal of huis betekent. Het eerste deel “scherpen” kan een aanduiding zijn van de aanwezigheid van staketsels ofwel een rij scherpe palen. Het zou in dit geval dus kunnen gaan om een versterkt huis omgeven door een rij palen, het prototype dus van een oude burcht of kasteel.

Huis Scherpenzeel

Zie Huis Scherpenzeel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Over dit gebouw lezen we pas in het midden van de 14e eeuw. Het was toen al bekend dat de heren van Scherpenzeel, een van de oudste riddergeslachten op de Veluwe, een belangrijke rol gespeeld hebben in de ontwikkeling van het ‘Huis Scherpenzeel’. Het huis was van oorsprong een versterkt huis met waarschijnlijk twee grachten eromheen, en er waren 'heerlijke rechten' aan verbonden. In de loop van de eeuwen is het huis verbouwd en verbeterd. In 1856 werd het 18e-eeuwse huis onder architectuur van Van Lunteren omgevormd tot buitenplaats. Toen kreeg het huis zijn tegenwoordige neogotische vorm. In die tijd was het huis in bezit van mevrouw Benudina Maria Royaards - van Naamen van Scherpenzeel en de heer Herman Royaards, die het gingen gebruiken als buitenhuis; zij woonden in Utrecht aan het Janskerkhof. Zij zijn de stamouders van de familie die thans nog het landgoed Scherpenzeel in bezit heeft: huis en koetshuis hebben de laatste decennia verschillende eigenaren en functies gehad en zijn thans in beheer bij de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen.

Monumenten

Alhoewel in de Tweede Wereldoorlog veel verwoestingen zijn aangericht, zijn in Scherpenzeel toch nog enkele monumentale panden te vinden. Tien panden staan op de Rijksmonumentenlijst. Ruim dertig panden staan op de Gemeentelijke monumentenlijst. Naast de beschermde monumenten kent Scherpenzeel ook een aantal bomen met historische, landschappelijke of ecologische waarde. Zie voor de rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en oorlogsmonumenten de:

Hervormde Kerk

Deze kerk met Mariatoren stamt uit de 14e eeuw. Er werden regelmatig beuken aangebouwd naarmate de bevolking zich uitbreidde. Nog enkele kostbaarheden uit de kerk zijn bewaard gebleven. De vloer van het koor bestaat uit grafzerken die uit de hele kerk daar zijn verzameld. Op de vloer zijn oude jaartallen te lezen. Het meest indrukwekkende is wel de gaaf gebleven grafsteen van Johan VI van Scherpenzeel (overleden 1619) en diens tweede vrouw Margriet van Essen. Deze zerk is ingemetseld tegen de oostgevel van het koor in de voormalige ingang. Bij deze zerk behoren vier leeuwtjes die de wapens dragen van Scherpenzeel, van Zuylen van Nijeveld (zijn moeder), van Duyvenvoorde (Wassenaar), Johans grootmoeder van moederszijde en van Renesse (de derde vrouw van Johan was namelijk Catharina van Lijnden, Vrijvrouwe van Renesse). Deze leeuwtjes staan ter weerszijden van de zerk in 2 nissen. De zerk vertoont het wapen van dit geslacht met de helm, getooid met de lelie tussen de twee vleugels. Dit wapen met lelies komt in de Vallei veel voor, zoals in Amersfoort, Amerongen en later Stoutenburg en Bunschoten.

Het Hooge Huys

Dit gebouw, uit de eerste helft van de 17e eeuw, werd in 1964 geheel gerestaureerd. De oorspronkelijke bestemming ervan is niet bekend. Wie het gebouw goed bekijkt, ziet dat boven een van de bovenramen in de westelijke helft de ontlastingsboog voor regenwater ontbreekt. Hier bevindt zich een uitstekende balk, waar mogelijk een katrol heeft gezeten om grote stukken aan op te hijsen. Volgens sommigen wijst dit op een zolder voor de opslag van balen wol. Anderen denken aan het materiaal voor het brouwen van bier; de gevonden ruime kelders onder het gebouw zouden daarop wijzen.

Ziekenhuis

Dit gebouw, gerestaureerd en gemoderniseerd in 1970, werd door de familie Van Citters (Lambalgen) geschonken om zieken en ouden van dagen te huisvesten. Voor dit doel is het nog lange tijd gebruikt. Dit vroegere Wilhelmina Ziekenverpleeghuis staat ook op de monumentenlijst.

Onderwijs

Scherpenzeel kent vier onderwijsinstellingen, alle basisscholen. Twee van deze basisscholen zijn protestants-christelijk, één school reformatorisch en één openbaar.

Politiek

De gemeenteraad van Scherpenzeel telt dertien zetels:

Gemeenteraadszetels
Partij 2006 2008 2010 2014 2018
GemeenteBelangen Scherpenzeel (GBS) - - 4 3 5
SGP 2 2 3 3 3
CDA 4 2 2 3 2
CU 2 2 1 2 2
ProScherpenzeel - - - - 1
DS - - 1 1 -
VVD 2 2 2 1 -
DS/PvdA 3 3 - - -
Groep Van Es/Van de Glind - 2 - - -
Totaal 13 13 13 13 13

De vorige burgemeester, Ben Visser (CU), werd op 26 september 2013 geïnstalleerd.[1] In oktober 2017 moest hij wegens ziekte terugtreden[2] en van 21 november 2017 tot 16 januari 2019 werd hij tijdelijk vervangen door Corry van Rhee-Oud Ammerveld (PvdA).[3] Op 16 januari 2019 werd zij opgevolgd door Harry de Vries (CDA).[4]

Op 9 december 2019 viel de coalitie van GemeenteBelangen Scherpenzeel, ProScherpenzeel en ChristenUnie na onenigheid over een mogelijke fusie met de Gemeente Barneveld. Op diezelfde avond vormde GemeenteBelangen Scherpenzeel een nieuwe coalitie met de Staatkundig Gereformeerde Partij. [5]

Verkeer en vervoer

Langs Scherpenzeel loopt de N224 waarop de N802 uitkomt.

Vroeger had Scherpenzeel een eigen station samen met Woudenberg: station Woudenberg-Scherpenzeel.

In het verleden liep de provinciale weg dwars door het dorp. In de jaren 80/90 van de twintigste eeuw is de provinciale weg verlegd rondom het dorp.

Bedrijvigheid

De grootste werkgever van Scherpenzeel is Interface (voorheen bekend als Heuga). Interface is gevestigd op het industrieterrein 'Het Zwarte Land'. Het internationale (Amerikaanse) bedrijf telt 5500 medewerkers en Scherpenzeel is voor Interface het centrum voor Europa, Australië en Azië.

Scherpenzeel kent verder veel kleine bedrijven. Zij hebben zich verenigd in de Ondernemersvereniging Scherpenzeel.

Media

De lokale omroepen Valleiradio.nl en Midland FM zijn gericht op Scherpenzeel, maar ook op Renswoude, Woudenberg en Veenendaal.

Kerk en geloof

Doordat Scherpenzeel in de Bijbelgordel ligt, is een groot gedeelte van de bevolking christelijk, waarvan veel bevindelijk gereformeerden. Er zijn daarom ook veel kerken:

De laatste jaren is vooral de Gereformeerde Gemeente fors gegroeid. In de nieuw te bouwen wijk Renes is in mei 2013 een nieuw kerkgebouw geopend waar ruimte is voor 1.562 mensen. De capaciteit van het kerkgebouw kan worden uitgebreid naar 2000 mensen.[6][7]

Bekende Scherpenzelers

Zie ook

Huis Scherpenzeel

Aangrenzende gemeenten

   Aangrenzende gemeenten   
 Leusden (U)              Barneveld (GLD) 
           
 Woudenberg (U)   Renswoude (U) 
           
        Utrechtse Heuvelrug (U)       Veenendaal (U) 

Externe links

Aantal inwoners op 1 januari

Inwoners
Jaar Man Vrouw Totaal
2020 ----- ----- 9880
2019 ----- ----- 9874
2018 4841 4910 9751
2017 4810 4894 9704
2016 4705 4824 9529
2015 4697 4825 9522
2013 4642 4761 9403
Zie de categorie Scherpenzeel van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Scherpenzeel_(Gelderland)&oldid=56105917"