Veenendaal
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.png)
Veenendaal (ⓘ) (in plaatselijk dialect: 't Veen) is een plaats en gemeente in de Nederlandse provincie Utrecht, gelegen aan de Utrechtse Heuvelrug en de Gelderse Vallei. De gemeente telt Sjabloon:Inwonertal NL gemeente inwoners (Sjabloon:Inwonertal NL datum, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 19,81 km² (waarvan 2,30 km² water). Veenendaal werkt met de gemeente Rhenen en de Gelderse gemeenten Wageningen en Ede samen in het verband WERV.
Geschiedenis
Vanwege een slechte waterafvoer trad er tijdens het Weichselien veenvorming op in de gebieden van de Gelderse Vallei ten noorden van Rhenen. Vanaf circa 1430 werd dat veen ontgonnen, om dit proces te versoepelen werd aan het eind van de 15e eeuw voor de afvoer van turf de Bisschop Davidsgrift aangelegd. De veengebieden lagen zowel in gebieden van het Hertogdom Gelre als het Sticht Utrecht. Vanwege godsdienstoorlogen tussen Stichtse en Gelderse partijen verzandde de Grift, maar het vervenen werd in 1545 weer hervat nadat Karel V ook de Gelderse hertogdommen in zijn bezit kreeg.
In 1546 is Veenendaal ontstaan op een restant van de stuwwal van Reemst, waartoe ook de Emmikhuizenberg behoort. Rond die tijd kreeg de Grift ook een aantal zijtakken, waarlangs bebouwing verrees. Omdat verwacht werd dat de veenderij een aanzienlijke tijd zou gaan duren werd in 1566 een kerk gesticht. Zo werd Veenendaal een brinkdorp met lintbebouwing, maar nog verdeeld over twee provincies. Er was sprake van een Utrechts ('Stichts') Veenendaal en een Gelders Veenendaal. Stichts Veenendaal viel onder de gemeenten Rhenen en Renswoude, Gelders Veenendaal onder Ede. In 1795 grepen enkele Veense burgers de inval van de Franse legers aan om een eigen gemeente op te richten, los van Rhenen en Ede. Uiteindelijk wordt alleen Stichts Veenendaal zelfstandig, met op dat moment ruim 1.900 inwoners.
Toen het veen midden 17e eeuw opraakte brak er een periode van stilstand aan. De huisnijverheid uit die periode werd vanaf het midden van de 19e eeuw gemechaniseerd, de wolindustrie dankt hier zijn oorsprong aan. Samen met de sigarenindustrie was de textielindustrie tot in de eerste helft van de 20e eeuw bepalend voor Veenendaal. Daar is tegenwoordig weinig meer van over, omdat de industrieën zijn verdrongen naar lagelonenlanden en vrijwel alle bestaande fabrieken uit die tijd zijn gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Van het waterrijke verleden is ook weinig terug te vinden in het centrum. De Grift en al haar zijtakken zijn gedempt vanwege vervuiling en wegenbouw, wat nog rest zijn opvallend brede straatprofielen. Het in 1866 gegraven Omleidingskanaal bestaat echter nog wel, welke buiten het centrum weer op de originele loop van de Grift aansluit.
Voor een geschiedenis van de Veenendaalse wolindustrie, zie: Textielindustrie (Veenendaal) Voor een geschiedenis van de Veenendaalse sigarenindustrie, zie: Sigarenindustrie (Veenendaal)Pas in 1960 voegde Gelders Veenendaal zich door een grenscorrectie bij Stichts Veenendaal, tevens werden er stukken van Rhenen en Renswoude geannexeerd. Hierdoor ontstond een gemeente met een oppervlakte van bijna achttien vierkante kilometers en (toen nog) ruim 23.000 inwoners. Hierna is Veenendaal in veertig jaar tijd uitgegroeid tot het inwoneraantal van meer dan 60.000 mensen. Om de bouw van een nieuwe woonwijk mogelijk te maken is in 1998 wederom een stuk grond van Ede geannexeerd. In 1997 was Veenendaal de Groenste Stad van Europa en in 2004 de groenste stad van Nederland.
Veenendaal is het winkelhart (met winkelcentra als de Ellekoot, de Passage, De Corridor en de Scheepjeshof) van de streek en dit wordt tussen 2007 en 2010 uitgebreid door een grote vernieuwing in het centrum. De oude Hollandia-wolfabriek, die nog steeds iets van de oude grandeur liet zien zoals die vroeger in Veenendaal gevonden werd, en de Ekeris Meubelboulevard, die verplaatst is naar de rand van Veenendaal, worden grotendeels gesloopt.
In de afgelopen vijftien jaar is aan de Markt in Veenendaal ook het horeca-aanbod substantieel toegenomen. Ook de kwaliteit van de lagere en middelbare scholen is erg verbeterd, er zijn meer evenementen, en er is een jongerenadviesorgaan opgericht, de Veense Jongerenraad. Veenendaal wordt dan ook een steeds meer een jongerenstad. Daarnaast kent Veenendaal een rijk verenigingsleven, waarin sport- en muziekverenigingen een samenbindende rol vervullen. Ook is het opvallend dat in vergelijking met het landelijk beeld een bovengemiddeld aantal inwoners kerkelijk meelevend en actief is.
Wijken
Veenendaal bestaat uit een aantal wijken, die in verschillende perioden gebouwd zijn en waar dus ook een andere stedenbouwkundige visie aan grondslag ligt. Tot de Tweede Wereldoorlog bleef de bebouwing beperkt tot de historische linten en wat losse straten die daar op aansloten. Hierna kregen de uitbreidingen een meer planmatig karakter gezien de woningnood die vanaf dat moment in Nederland heerste. De volgende wijken worden onderscheiden:
- Centrum (plaatselijk taalgebruik: 't Dorp)
- De Pol
- Molenbrug
- Franse Gat (jaren '50)
- 't Hoorntje (begin jaren '60)
- De Engelenburg (midden jaren '60)
- Salamander (midden jaren '60)
- Dragonder (jaren '70)
- West (eind jaren '70 tot begin jaren '90)
- De Gelderse Blom (midden jaren '90)
- Petenbos (midden jaren '80 en eind jaren '90)
- Dragonder-oost (midden jaren '00)
Verkeer en vervoer
Veenendaal ligt aan de A12 tussen Utrecht en Arnhem. De N233 verbindt Veenendaal via de Rijnbrug bij Rhenen met de A15. Door de centrale ligging in Nederland, met toegang tot belangrijke hoofdwegen, is Veenendaal een aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven.
Op het grondgebied van de gemeente liggen twee spoorwegstations aan de Veenendaallijn, Veenendaal West en Veenendaal Centrum. Vanaf deze stations rijden Sprinters naar Rhenen en Breukelen en in de spits naar Amsterdam Centraal. Daarnaast ligt in het naastgelegen dorp De Klomp station Veenendaal-De Klomp aan de Rhijnspoorweg. Vanaf dit station rijden Intercity's naar Arnhem - Nijmegen en naar Utrecht Centraal - Amsterdam Centraal - Den Helder. Connexxion verzorgt directe busverbindingen met Amersfoort en Zeist (via Renswoude, Scherpenzeel en Woudenberg), Wageningen (via Rhenen) en Driebergen (via een aantal dorpen van de Utrechtse Heuvelrug). Veolia verzorgt een directe busverbinding met Ede.
Binnen de stad is de fiets de meest logische vervoerskeus, Veenendaal was in 2000 de Fietsstad van Nederland en daarvoor genomineerd in 2002 en 2008.
Politiek
Gemeenteraad
Ook in Veenendaal waren er 3 maart 2010 gemeenteraadsverkiezingen. Bij die verkiezingen waren 33 raadszetels te verdelen. De uitkomst van de verkiezingen was als volgt, met daarbij de resultaten van de vorige verkiezingen:
| lijst | partij | percentage '10 | percentage '06 | percentageverschil | zetels '10 | zetels '06 | zetelverschil |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ChristenUnie | 21.40 % | 20.38 % | + 1.02 % | 8 zetels | 7 zetels | + 1 |
| 2 | Partij van de Arbeid | 10.18 % | 16.65 % | - 6.47 % | 3 zetels | 6 zetels | - 3 |
| 3 | Volkspartij voor Vrijheid en Democratie | 17.24 % | 15.08 % | + 2.16 % | 6 zetels | 5 zetels | + 1 |
| 4 | Christen Democratisch Appèl | 13.51 % | 13.80 % | - 0.29 % | 4 zetels | 5 zetels | - 1 |
| 5 | Staatkundig Gereformeerde Partij | 12.47 % | 11.90 % | + 0.57 % | 4 zetels | 4 zetels | +/- 0 |
| 6 | Lokaal Veenendaal | 8.63 % | 10.92 % | - 2.29 % | 3 zetels | 3 zetels | +/- 0 |
| 7 | GroenLinks | 6.11 % | 5.55 % | + 0.56 % | 2 zetels | 2 zetels | +/- 0 |
| 8 | Socialistische Partij | 2.88 % | 4.75 % | - 1.87 % | 1 zetel | 1 zetel | +/- 0 |
| 9 | Democraten 66 | 7.58 % | 0.98 % | + 7.60 % | 2 zetels | 0 zetels | + 2 |
College van B en W
Het college van burgemeester en wethouders, tot aan de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 2010, bestond uit:
- Henk van Soest (Christenunie)
- Arianne Hollander (VVD)
- Marco Verloop (SGP)
- Hans Bouwmeester (Lokaal Veenendaal)
Godsdienst
Veenendaal is gelegen in de zogeheten Bijbelgordel. De gemeente heeft relatief (naar landelijke maatstaven) veel inwoners met een christelijke geloofsovertuiging. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 werd de Christen Unie de grootste partij (20,4 %). Wel waren de confessionele partijen niet langer in de meerderheid in de raad. Ook stemde 7,9% van de kiezers bij Tweede Kamerverkiezingen van 2006 op de SGP, terwijl deze partij landelijk 1,6% van de stemmen behaalde. In de stad is een kleine meerderheid van de bevolking gelovig. In 2006 stemden 53% van de inwoners op een partij met een uitgesproken christelijke signatuur. Sinds 1980 is het aantal inwoners met een streng-christelijke achtergrond in percentage van het totaal aantal inwoners gedaald. Dit is in lijn met de landelijke trend, echter Veenendaal heeft nog steeds relatief veel inwoners met een reformatorische achtergrond in vergelijking met de rest van Nederland. Ook opvallend is het toestaan van een aantal evenementen per jaar op zondag, en toegenomen horeca-activiteiten in de stad.
Opzienbarende godsdienstige activiteiten
- In juli 1987 organiseerde toenmalig EO-directeur Bert Dorenbos op het marktplein een lectuurverbranding tegen bloot in tijdschriften. Het plan was dat dit de eerste in een reeks verbrandingen zou zijn in Nederland. Het bleef bij die ene keer in Veenendaal. De verbranding liep uit op een chaos, waarbij pornomodel 'Candy' uit Arnhem topless om het vuur ging dansen.
- Een muziekleraar van het Ichthus College verkondigde begin jaren '80 dat bepaalde rockplaten duivelse boodschappen bevatten die te 'ontmaskeren' waren door de grammofoonplaten achteruit te draaien ('backward masking'). Na deze vondst werden lijsten van lp's aan de leerlingen meegegeven met als advies aan de ouders om deze albums te vernietigen.
Monumenten
- Oude Kerk aan de Markt
- Stellingkorenmolen De Nieuwe Molen
- Stellingkorenmolen De Vriendschap
- Café Restaurant de Kolonie (Jugendstil)
Voorzieningen
- Zwembad (de Vallei)
- Muziekschool (De Muzen)
- Theater De Lampegiet
- Jongerencentrum Escape
- Openbare Bibliotheek Veenendaal
- Kunstuitleen Veenendaal
- Bioscoop One2See
- Discotheek Temptation
Middelbare scholen
- Rembrandt College , openbare middelbare school voor Vmbo-t, Havo En Vwo
- Ichthus College , christelijke school voor Vmbo-t, Havo en Vwo op reformatorische grondslag
- Christelijk Lyceum Veenendaal (CLV), open, christelijke scholengemeenschap waar ruimte is voor alle leerlingen, ongeacht hun levensbeschouwelijke achtergrond
- Christelijke Scholengemeenschap Veenendaal (CSV), school voor Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs en Praktijkonderwijs
Evenementen
- Wielerwedstrijd Dutch Food Valley Classic
- Bokbierfestival
- Lampegietersavond (september)
- Lampegietersweek
- Bijenmarkt (juli)
- Open Debating Toernooi Veenendaal
- Klassiek aan de Grift (avondconcert op de Grift jaarlijks eind juni)
- Fuze-Outdoor (2 tenten in het stadspark, Hardstyle en House)
Bekende Veenendalers
Partnersteden
Olomouc (Tsjechië)
Aangrenzende gemeenten
| Aangrenzende gemeenten | ||||
|---|---|---|---|---|
| Renswoude | ||||
|
||||
| Utrechtse Heuvelrug | Ede (Gld) | |||
| Rhenen | ||||
Zie ook
Externe links
- Gemeente Veenendaal
- Website van het Gemeentearchief Veenendaal, met online fotocollectie
- VVV Veenendaal
-Flag.svg){kind=small}
· 
· 
· ·