Stellingwerfs
Het Stellingwerfs (Stellingwarfs) is een Nedersaksische taalvariëteit die wordt gesproken in delen van de Nederlandse provincies Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel.
Classificatie[bewerken | brontekst bewerken]
De Nederlandse overheid heeft het Stellingwerfs in 1996 erkend als een van de varianten van de Nedersaksische streektaal.[1]. Andere varianten die tot deze streektaal worden gerekend zijn onder meer het Plautdietsch, het Achterhoeks en het Twents.[2]
Spreiding[bewerken | brontekst bewerken]
Het Stellingwerfs wordt gesproken in de gemeenten Oost- en Weststellingwerf (samen de Stellingwerven), Steenwijkerland en het aangrenzende deel van Drenthe (waar men de eigen streektaal ook wel Drents noemt). Uitzonderingen zijn de verhoudingsgewijs Friestalige dorpen Donkerbroek, Haulerwijk, Waskemeer, Ravenswoud, Haule en Appelscha (alle Ooststellingwerf) en het gebied rond het dorp Noordwolde, waar zich onder invloed van de Koloniën van de Maatschappij van Weldadigheid een eigen streektaal ontwikkeld heeft, het koloniaals.
De Stellingwerven ten zuiden van de Tjonger behoren samen met Het Bildt (Bildts), de meeste Friese steden (Stadsfries) en enkele Waddeneilanden Vlieland en Ameland tot de gebieden in Friesland waar vanouds weinig Fries wordt gesproken. Vanouds was de Tjonger de grens tussen het Stellingwerfse en Friese taalgebied. De omgangstalige Friese naam 'Oertsjongersk' ('Overtjongers') voor het Stellingwerfs is daaraan ontleend.
Ooststellingwerf is de enige formeel drietalige regio in Nederland. De gemeenten Oost- en Weststellingwerf zijn dominant Nederlandstalig. Het Fries en Stellingwerfs volgen op de tweede en derde plek.
Vitaliteit[bewerken | brontekst bewerken]
Ethnologue classificeert het Stellingwerfs als een levende taal, maar doet geen schatting van het aantal sprekers. De SIL-code is stl en is opgenomen in ISO 639-3.
Om de streektaal te behouden krijgen waterwegen in de Stellingwerven sinds 2012 een Stellingwerfse naam, naar het Friese voorbeeld. Voorbeelden zijn "Lende" voor het riviertje Linde en Kuunder voor het riviertje de "Kuinder" (Fries: Tsjonger).
Houding ten opzichte van de taal[bewerken | brontekst bewerken]
Het Steenwijks kent een lagere waardering dan het Nederlands, evenals Nederlands aangevuld met Steenwijkse woorden. In Steenwijk: Folk Perception and Regional Language of the Youth werden 141 middelbare scholieren ondervraagd die in klas 2 en 4 van mavo, havo en vwo zaten. De jongeren oordeelden dat het Steenwijks en Nederlands aangevuld met Steenwijkse woorden als minder modern, slim, aantrekkelijk, normaal, en mooi opgevat worden ten opzichte van het Nederlands. Daarnaast wordt er negatiever geoordeeld over de rijkdom van een spreker van het Steenwijks maar was er geen verschil te bemerken tussen het Nederlands en Nederlands aangevuld met Steenwijkse woorden. Tussen de vriendelijkheid van het Steenwijks, Nederlands en Nederlands met Steenwijkse woorden zat geen significant verschil. Jongeren die zelf de regionale taal of elementen daarvan gebruiken oordelen positiever over sprekers van het Steenwijks dan niet-sprekers. De tweede klassen oordeelden positiever over het Steenwijks dan de vierde klassen.[3]
Aantal sprekers[bewerken | brontekst bewerken]
In de jaren '50 was de taalsituatie nog vrij homogeen. Waar de 'nieuwe' veendorpen vrijwel volledig (Haulerwijk/Waskeermeer) of deels (Appelscha) bewoond werden door Friestaligen waren de oude zanddorpen nog voor 80 tot 100% Stellingwerfstalig. Ook Donkerbroek en Hoornsterzwaag kregen een sterk Friese aanwezigheid. Tot in de jaren '60 was het aantal Nederlandstaligen in de dorpen gering. Tegen de groeiende groep nieuwkomers werd vooral Nederlands en Fries gesproken. Ook de kinderen werden meer en meer in het Nederlands opgevoed (of regiolect). Naast het vaker voorkomen van gemengd Stellingwerfs-Friese huwelijken kwam drietaligheid in Stellingwerfs, Fries en Nederlands vaker voor.[4]
Uit een groep van 141 middelbare scholieren in Steenwijk die in 2015 in de tweede en vierde klas van mavo , havo en vwo zaten gaf ongeveer 56% zelf aan[5] de regionale taal of elementen uit de regionale taal te gebruiken. Het meest met de grootouders (46,1%), vervolgens op Whatsapp (31,2%) en daarna met de ouders (26,2%). Tussen de verschillende klassen was veel variatie te zien. Met name in mavo 4 werd de regionale taal of elementen daarvan gebruikt.[3]
Hieronder staan tabellen van de verhouding van welke variëteiten er gesproken worden in delen van het gebied waar Stellingwerfs gesproken wordt. Op de periode 2007-2011 na in Weststellingwerf zijn deze verhoudingen ongeveer stabiel. De gemeente Steenwijkerland is inclusief het gebied waar Sallands wordt gesproken.
| Taaltelling 2005[6] | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Praten/lezen | Weststellingwerf | Ooststellingwerf | Steenwijkerland | ||||||||||
| Het Stellingwerfs redelijk tot goed praten kunnen | 64,6% | 48,9% | 67,4% | ||||||||||
| Het Stellingwerfs thuis inderdaad frequent praten | 53,2% | 29,5% | 49,3% | ||||||||||
| Het Stellingwerfs lezen kunnen | 77,2% | 66,7% | 77,9% | ||||||||||
| Het Stellingwerfs redelijk vaak lezen | 52,3% | 47,5% | 41,7% | ||||||||||
| Quick-Scan 2007[7] | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Thuistaal | Weststellingwerf | Ooststellingwerf | |||||||||||||
| Stellingwerfs | 29% | 12% | |||||||||||||
| Fries | 18% | 41% | |||||||||||||
| Nederlands | 53% | 47% | |||||||||||||
| Quick-Scan 2011[8] | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Thuistaal | Weststellingwerf | Ooststellingwerf | |||||||||||||
| Stellingwerfs | 22% | 11% | |||||||||||||
| Fries | 22% | 39% | |||||||||||||
| Nederlands | 56% | 50% | |||||||||||||
| Quick-Scan 2015[9] | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Thuistaal | Weststellingwerf | Ooststellingwerf | |||||||||||||
| Stellingwerfs | 20% | 13% | |||||||||||||
| Fries | 24% | 38% | |||||||||||||
| Nederlands | 53% | 44% | |||||||||||||
| Overig | 3% | 5% | |||||||||||||
Externe link[bewerken | brontekst bewerken]
Bronnen, noten en/of referenties
|