Kartuizers

Deel van de serie over kloosters en het christelijke monastieke leven

Het zinnebeeld van de kartuizers: "Terwijl de wereld draait, staat het kruis"

Maria beschermt de Kartuizers

Plattegrond van een typisch kartuizerklooster (in Clermont Frankrijk) met de afzonderlijke kluishuisjes ieder omgeven door een groentetuin die afgescheiden is met een hoge muur van de andere huisjes

De orde der kartuizers is in 1084 gesticht door de heilige Bruno van Keulen in het onherbergzame Massif de la Chartreuse, een bergachtig gebied ten noorden van Grenoble. Het is een contemplatieve orde van kluizenaars die toch in gemeenschap willen leven.

Hun samenlevingsverbond is een compromis tussen afzondering (kluis) en gemeenschap. Zij verblijven alle dagen in afzondering behalve op zondag. De orde heeft nooit een zogenaamde observantiebeweging nodig heeft gehad, omdat ze altijd is blijven vasthouden aan haar regel en de idealen van haar stichter. In het Latijn heet dit beknopt: numquam reformata, quia numquam reformanda, nimmer hervormd, omdat er nooit hervorming nodig was; of nog numquam reformata, quia numquam deformata, nimmer hervormd omdat het nooit vervormd is geweest.

Kluizenaars

Strikt gesproken is een kartuizerklooster een laura, een gemeenschap van kluizenaars. Dit is ook aan de gebouwen te herkennen: aparte kluizenarijen in door muren omsloten tuintjes die door lange gangen met elkaar verbonden zijn. Op een centrale binnenplaats staan doorgaans een kerk en een groot houten kruis. Voor ieder klooster zijn/waren vaste grenzen aangewezen, waarbinnen de monniken zich mochten begeven voor enige ontspanning of een wandeling. Dit gebied moest ver genoeg van de bewoonde wereld af liggen.

Levenswijze

De kartuizers hebben de naam de strengst levende monniken van het Westerse kloosterwezen te zijn. Zelf zullen ze daar waarschijnlijk om glimlachen, al is dat moeilijk te controleren, omdat ze nooit een stap buiten hun kloosters zetten en zelfs hun familie maar sporadisch schrijven. In ieder geval besteden ze dagelijks veel tijd aan het koorgebed (een uitgebreid Officie en dan ook nog dagelijks de getijden van de Heilige Maagd), spreken alleen met elkaar op een wekelijkse wandeling en op feestdagen, en dan nog zeer kort, doen maar een klein gedeelte van het dagelijkse programma samen en blijven de rest van de tijd in hun kluis. Aan de andere kant leven ze zeer beschermd tegen het kabaal van de vroeg 21e eeuwse consumptiemaatschappij. Toch staat daar dan weer tegenover dat ze wél zeer betrokken zijn bij de zorgen buiten de kloostermuren. Ze vinden daar zelfs hun bestaansrecht in door met hun gebed het leven van hun medemensen te willen helpen dragen.

In 2005 maakt de Duitse cineast Philip Gröning de film Die große Stille (Engelse titel: Into great silence) over het leven van de kartuizers. Hij mocht hiervoor bij wijze van grote uitzondering meer dan een jaar het dagelijkse leven delen van de monniken van de Grande Chartreuse.

Kloosters

De orde telde anno 2006 ongeveer 370 monniken en 75 monialen. Het moederhuis van de kartuizerorde is de Grande Chartreuse in de omgeving van Grenoble. Verder heeft de orde 24 kloosters verspreid over drie continenten:

Europa

• Duitsland
  • Kartause Marienau

• Frankrijk
  • Chartreuse de Portes (Ain)
  • Chartreuse de Montrieux (Var)
  • Chartreuse de Nonenque (Aveyron) (zusters)
  • Chartreuse de Notre dame (Alpes de Hautes Provence) (zusters)
  • Chartreuse de Sélignac, departement Ain. Dit klooster is in 2001 door de Kartuizers verlaten, maar is wel bezit van de orde gebleven. Er is nu een religieuze gemeenschap gevestigd, die hier aan de buitenstaanders de mogelijkheid biedt kennis te maken met de spiritualiteit van de Kartuizers.

• Groot-Brittannië
  • Saint Hugh's Charterhouse (Parkminster)

• Italië
  • Certosa di Farneta
  • Certosa de Serra San Bruno (Met het gebeente van de heilige Bruno van Keulen)
  • Certosa della Trinità (zusters)
  • Certosa de Vedana (zusters)

• Portugal
  • Cartuxa de Porta Caeli (Evora)

• Slovenië
  • Kartuzija Pleterje

• Spanje
  • Cartuja de Aula Dei (Zaragoza)
  • Cartuja de Miraflores (Burgos)
  • Cartoixa de Montalegre (Barcelona)
  • Cartuja de Scala Coeli (Tarragona)
  • Cartuja Santa Maria de Benifaçà (zusters)
  • Het klooster bij Jerez de la Frontera is in 2001 door de orde verlaten.

• Zwitserland
  • Chartreuse de la Valsainte

Amerika

• Argentinië
  • Cartuja de San José

• Brazilië
  • Mosteiro Nostra Señora Medianeira

• Verenigde Staten van Amerika
  • Charterhouse of the Transfiguration

Azië

• Zuid-Korea
  • Notre Dame de Corée
  • Annonciation (zusters)

Voormalige kloosters

• Belgische (voormalige) kartuizerkloosters:
  • Kartuizerklooster te Herne (1314-1783). Dit was het eerste kartuizerklooster van de Nederlanden. Het hart van Margaretha van York lag hier begraven. Nu nog verwijst de straatnaam Oud Klooster naar de plaats waar de kartuis lag. Tegenover het gemeentehuis van Herne is er ook een monument opgericht ter nagedachtenis van dit klooster.
  • Kartuizerklooster Sint-Jansberg te Zelem (deelgemeente van Halen bij Diest) (1328-1794).
  • Voormalig kartuizerklooster te Lier (1544-1783). Overgekomen vanuit Antwerpen.
  • Kartuizerklooster Sint-Catharina-op-de-berg-Sinaï te Antwerpen, gevestigd op het Kiel in de Sint-Rochusstraat (1323-1542). Thans in het bezit van het Instituut voor Tropische Geneeskunde. Deze kartuize verhuisde naar Lier.
  • Kartuizerklooster Sinte Sophie van Constantinopel te Antwerpen (1625-1783). Opgericht door de uit Nederland gevluchte kartuizers van Vught.
  • Kartuizerinnenklooster Sint-Anna-ter-Woestijne te Brugge (1348-1783).
  • Kartuizerklooster van Genadedal (Sint-Kruis) bij Brugge (1318-1577). Dit was het tweede kartuizerklooster in de Nederlanden.
  • Kartuizerklooster 's-Koningsdale aan het Fratersplein te Gent (1328-1783).
  • Kartuizerpriorij Sint-Martens-Bosse te Sint-Martens-Lierde (Geraardsbergen) (1328-1783).
  • Kartuizerklooster op de Mont Cornillon bij Luik (1360-1796).
  • Kartuizerklooster Onze-Lieve-Vrouw-van-Gratie: gesticht te Scheut (1455-1578) en nadien overgebracht naar Brussel (1585-1783).
  • Kartuizerklooster Heilige Maria Magdalena-onder-het-kruis te Leuven (1491-1783). Dit was de laatste echt nieuwe vestiging in de Nederlanden.
  • Kartuizerklooster Sheen Anglorum te Nieuwpoort (1626-1783). Gesticht door gevluchte Engelse kartuizers van Sheen. Na omzwervingen via Brugge, Noord-Frankrijk, Namen, Leuven, Antwerpen en Mechelen, vestigden ze zich definitief in Nieuwpoort.

• Nederlandse (voormalige) kartuizerkloosters:
  • Kartuizerklooster Nieuwlicht, Bloemendaal of Nova Lux. Opgericht ten noordwesten van Utrecht (1391-1583).
  • Kartuizerklooster Monnikhuizen bij Arnhem (1340-1585).
  • Kartuizerklooster St. Andries-ter-Zaliger-Haven bij de Lindengracht in Amsterdam (1392-1578).
  • Kartuizerklooster Bethlehem te Roermond (1376-1783).
  • Kartuizerklooster 'Het Hollandse Huis' bij Geertruidenberg (1336-1573). Gesticht door Willem van Duivenvoorde.
  • Kartuizerklooster 'Sint-Bartholomeus in Jeruzalem' te Delft (1471-1572).
  • Kartuizerklooster Sion te Noordgouwe bij Zierikzee (1434-1572).
  • Priorij Sinte Sophie te Vught bij 's Hertogenbosch, gesticht in 1466 door Dionysius van Rijkel. In 1578 werd het klooster platgebrand. Tussen 1620 en 1640 vluchten de overgebleven kartuizers naar Antwerpen, waar ze in een refugie van de kartuizers van Lier een nieuwe kartuize stichten.
  • Kartuizerklooster Sonneberg te IJsselmuiden bij Kampen (1485-1580).

Het laatste Kartuizerklooster op (huidige) Nederlandse bodem was dat te Roermond, dat in 1783 werd gesloten. Een kartuizerklooster wordt ook wel 'kartuis' of 'kartuize' genoemd.

Boeken

Algemene werken

• De kracht van de stilte. Geest en geschiedenis van de kartuizerorde. Tom Gaens & Jan De Grauwe, Uitg. Peeters, Leuven, 2006. (ISBN: 978-90-429-1835-1).
• Gods eenzame zwijgers. De spirituele weg van de kartuizers. Tim Peeters, Carmelitana, Gent, 2007. (ISBN: 9076671648).
• Een reis in stilte. Leven als kartuizers. Joost Reijnders, Ten Have, Kampen, 2006. (ISBN: 9025957072).

Studies over specifieke kloosters

• Het geheim van de stilte. De besloten wereld van de Roermondse kartuizers. Krijn Pansters (red.), Uitg. Waanders, Zwolle, 2009. (ISBN 978-90-400-8488-1).

Film

• Die große Stille (Engelse titel: Into great silence) van Philip Gröning. Duitsland, 2005.

Externe links

• www.kartuizers.nl Officiële website Stichting de Roermondse Kartuizers.
• [1] scriptie over de opkomst en ondergang van het kartuizerklooster St. Andries-ter-Zaliger-Haven bij Amsterdam.
• www.chartreux.org Officiële website van de kartuizerorde (Frans/Engels/Duits/Spaans/Italiaans).
• www.chartreuse.fr De likeur geproduceerd door de monniken van de Grande Chartreuse.
• www.cartusiana.org Netwerk van kartuizerkenners en geschiedenis van de kartuizerorde in de Nederlanden.
• Bespreking van de documentaire 'Beelden uit het witte paradijs door Peter Nissen'.
• Sito sull'universo certosino
• Blog sull'universo certosino

Mediabestanden

Zie de categorie Carthusian monasteries van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.