Openbaar lichaam

Een openbaar lichaam is, in de bestuurlijke indeling van het Koninkrijk der Nederlanden, een overheid die bepaalde taken uitvoert binnen een bepaald ruimtelijk gebied of op een bepaald inhoudelijk gebied. De belangrijkste openbare lichamen zijn het Rijk, de provincies, de gemeenten en de waterschappen. De provincies en gemeenten vinden hun basis in de Grondwet, in artikel 123 e.v., de waterschappen in artikel 133.

Artikel 134 van de Nederlandse grondwet bepaalt dat "bij of krachtens de wet openbare lichamen voor beroep en bedrijf en andere openbare lichamen worden ingesteld en opgeheven".

Artikel 135 bepaalt dat de wet regels geeft ter voorziening in zaken waarbij twee of meer openbare lichamen (gemeenten, provincies, waterschappen en de BES-eilanden) zijn betrokken, en dat daarbij in de instelling van een nieuw openbaar lichaam kan worden voorzien. Dit wordt nader uitgewerkt in de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr). Een openbaar lichaam is de meest gebruikte vorm van publiekrechtelijke samenwerking op basis van de Wgr.

Sinds 2017 is er in de Grondwet een nieuwe categorie openbare lichamen, het 'Caribisch openbaar lichaam' (geregeld in het nieuwe artikel 132a) waarop ook de grondwettelijke bepalingen voor gemeenten en provincies (artikelen 124, 125 en 127 t/m 132) van toepassing zijn verklaard.

Huidige openbare lichamen

De volgende (bijzondere) gemeenten worden sinds 2010 als Caribisch openbaar lichaam bestuurd:

• Bonaire
• Sint Eustatius
• Saba

Bonaire, Sint Eustatius en Saba, ook wel de BES-eilanden genoemd, liggen in Caribisch Nederland; ze worden afzonderlijk van elkaar bestuurd.

Op basis van het Verdrag van Anholt is er onder meer het volgende grensoverschrijdende openbare lichaam:

• De Nederlandse gemeente Kerkrade en Duitse gemeente 's-Hertogenrade (Herzogenrath) vormen samen Eurode (sinds 1998)

De volgende organisaties worden als openbaar lichaam bestuurd:

• veel publiekrechtelijke samenwerkingen op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr)
• Veiligheidsregio's
• Nederlandse Orde van Advocaten (1952)
• Orde van Octrooigemachtigden
• Nederlandse Loodsencorporatie (NLC, 1991)
• Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (1999)
• Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders (KBvG)
• Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA, 2013) (sinds 2015: Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants, KNBA)
• Arbeidsvoorzieningsorganisatie (1990)
• Gezamenlijke Brandweer Rotterdam-Rijnmond (1998)
• Omgevingsdiensten (sinds 1 april 2013, ter regionale uitvoering van bestuurlijke bevoegdheden op grond van Wabo)

Voormalige openbare lichamen

De volgende gebieden werden als openbaar lichaam bestuurd:

• Openbaar Lichaam De Wieringermeer (1938-1941).
• Openbaar Lichaam De Noordoostelijke Polder. Dit openbaar lichaam bestuurde de Noordoostpolder (1942-1962)
• Openbaar Lichaam Zuidelijke IJsselmeerpolders (1955-1996).
• De geannexeerde gebieden aan de Duitse grens, Drostambt Elten en Drostambt Tudderen (1949-1963).
• Openbaar Lichaam Rijnmond (1965-1986).
• Agglomeratie Eindhoven (1976-1985).
• vanaf de jaren negentig waren er in verschillende stedelijke gebieden openbare lichamen voor algemene bestuurlijke samenwerking tussen gemeenten; hieruit kwamen de Plusregio's voort, in 2015 weer opgeheven

De volgende organisaties werden als openbaar lichaam bestuurd:

• Openbaar Lichaam Muskusrattenbestrijding Utrecht (OLM). Muskusrattenbestrijding is nu taak van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden.
• Nederlands Instituut van Registeraccountants (het NIVRA, 1962-2013)
• Nederlandse Orde van Accountants-Administratieconsulenten (NovAA)
• Product- en bedrijfschappen

Zie ook

• Staatkundige hervormingen binnen het Koninkrijk der Nederlanden
• Invoeringswet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba
• Zelfstandig bestuursorgaan
• Bestuursorgaan
• Openbaar lichaam voor beroep en bedrijf
• Landdrost (historisch)
• Körperschaft des öffentlichen Rechts (Duitsland)

Noot