Tiel
Gemeente in Nederland 
| |||
|---|---|---|---|
  | |||
.png)
| |||
| Situering | |||
| Provincie | Gelderland | ||
| Coördinaten | 51°52'59"NB, 5°25'59"OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 35,51 km² | ||
| - land | 32,88 km² | ||
| - water | 2,63 km² | ||
| Inwoners (1 januari 2024) |
42.372? (1289 inw./km²) | ||
| Bestuurscentrum | Tiel | ||
| Belangrijke verkeersaders | Sjabloon:A-wegNL Sjabloon:N-wegNL Sjabloon:N-wegNL | ||
| Politiek | |||
| Burgemeester (lijst) | Steven de Vreeze (PvdA) | ||
| Economie | |||
| Gemiddeld inkomen (2019) | € 24.900 per inwoner | ||
| Gem. WOZ-waarde (2019) | € 206.000 | ||
| WW-uitkeringen (2014) | 45 per 1000 inw. | ||
| Overig | |||
| Postcode(s) | 4000-4007, 4013-4014, 4017, 4062 | ||
| Netnummer(s) | 0344 | ||
| CBS-code | 0281 | ||
| CBS-wijkindeling | zie wijken en buurten | ||
| Website | www.tiel.nl | ||
 Bevolkingspiramide (2023) | |||
| |||
|
Foutief gebruik van Sjabloon:Infobox gemeente Nederland. De volgende parameters dienen niet handmatig te worden ingevoerd: oppervlakte, oppervlakte land, oppervlakte water, inwoners, datum inwoners en dichtheid. |
Tiel (ⓘ) is een stad (Hanzestad) en gemeente in de Nederlandse provincie Gelderland. De gemeente telt Sjabloon:Inwonertal NL gemeente inwoners (Sjabloon:Inwonertal NL datum, bron: Gemeente Tiel) en heeft een oppervlakte van 34,81 km² (waarvan 2,17 km² water). De Tielse bevolking telt ruim 5500 allochtonen.
Tiel ligt aan de A15 en kan bereikt worden via de N834 en N835. De stad ligt ingeklemd tussen de rivieren de Waal (in het zuiden) en de Linge en het Amsterdam-Rijnkanaal (oosten). Tiel fungeert als eindpunt van de spoorlijnen Tiel - Utrecht en Tiel - Arnhem. Vanaf 2007 heeft de wijk Passewaaij een station op de lijn Tiel - Utrecht. Tiel heeft een overnachtingshaven voor de binnenvaart.
Geschiedenis
De teloorgang rond 850 van de circa 10 kilometer verderop gelegen internationale handelsplaats Dorestad, zorgde er voor dat een deel van de handel verschoof naar Tiel. In 896 ontving Tiel van de Frankische koning Zwentibold het tolrecht. Door archeologisch onderzoek in de binnenstad werd bevestigd wat uit schriftelijke bronnen reeds bekend was: de stad was in de 10e en 11e eeuw een handelsnederzetting van internationale betekenis, die nauwe banden onderhield met de veel rijkere en machtigere handelsstad Keulen. Tiel onderhield in die tijd ook nauwe handelsbetrekkingen met Engeland.
Volgens de Benedictijnse kroniekschrijver Alpertus van Metz werd Tiel geplunderd door Vikingen. Hij schreef dat zeerovers zonder enige tegenstand te ontmoeten in 1006 de handelsnederzetting binnentrokken, de levensvoorraden snel wegsleepten, waarna de nederzetting werd platgebrand.[1] Archeologisch bewijs voor de plunderingen ontbreekt.[2]
Het waren kooplieden van Tiel die zich omstreeks 1015 bij de Duitse keizer beklaagden over de illegale tol die door graaf Dirk III van Holland in de buurt van Vlaardingen werd opgericht. Dit zou leiden tot de (voor de keizer) slecht afgelopen strafexpeditie tegen de Hollandse graaf.
Het is niet bekend of Tiel het muntrecht heeft verkregen, wel werden er munten geslagen.[3] In de 13e eeuw verkreeg Tiel stadsrechten van de bisschop van Utrecht en trad het toe tot de Hanze, een Duits verbond van handelssteden, dat vooral van grote betekenis was voor de Oostzeehandel.
In 1136 en 1334 vonden in Tiel grote stadsbranden plaats.
De stad was menigmaal de inzet van machtsstrijd tussen de graven van Gelre en de hertogen van Brabant. In 1339 werd de stad definitief Gelders, toen hertog Jan II van Brabant Tiel aan het hertogdom Gelre overdroeg. In de late middeleeuwen en de zestiende en zeventiende eeuw breidde de ommuurde stad zich verder uit met een voorstad en nieuwe vestingwerken.
In het oude stadscentrum herinneren vele monumenten aan dat rijke verleden, zoals de Sint Maartenskerk, de Waterpoort met Groote Sociëteit, het Kantongerecht, de voormalige sociëteit Bellevue, het uit 1525 daterende Ambtmanshuis dat samen met de door J.D. Zocher ontworpen Ambtmanstuin deel uitmaakt van het stadhuiscomplex, en het eveneens uit de 16e eeuw stammende Gotische huis aan de Weerstraat.
Tweede Wereldoorlog
In WO II werd Tiel zwaar getroffen tijdens gevechten tussen de Duitse bezetters die in de stad gelegerd waren en de geallieerden die gelegen waren aan de overzijde van de Waal. Onder meer de Sint Maartenskerk en de Waterpoort werden door de beschietingen ernstig beschadigd. In de jaren na de oorlog is de binnenstad weer hersteld maar nog steeds zijn er sporen te vinden van de bombardementen.
De slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog worden herdacht met verschillende monumenten: de fusilladeplaats aan de coupure, het Joods monument, het Monument voor de gevallen krijger en 21 Stolpersteine[4].
Na 1945
In 1949 werd het vijftigduizendste nieuw gebouwde huis na de oorlog opgeleverd en geopend door de minister van volkshuisvesting. De Waterpoort werd in 1979 herbouwd. In juni 2006 is men begonnen met het uitbaggeren en reinigen van de stadsgrachten, waarin nog munitie lag uit de oorlog. Het baggeren is uitgevoerd met behulp van de zogeheten Bombox, een mobiele veiligheidsconstructie die speciaal voor dit project is gebouwd. In totaal zijn er tot eind november 2007 vijfhonderd grote en kleine explosieven boven water gehaald.
De gemeente werd in de twintigste eeuw verschillende keren uitgebreid, met de dorpen Drumpt, Kapel-Avezaath en Wadenoijen, die werden overgedragen door de voormalige gemeente Wadenoijen. Daarnaast werden de buurtschap Latenstein in 1956 en het gehucht Medel in 2002 door de gemeente Echteld aan Tiel overgedragen. In de jaren negentig van de vorige eeuw is op de plaats van de buurtschap Passewaaij, tussen Wadenoijen en Tiel, begonnen met de aanleg van de grootscheepse Vinex-nieuwbouwwijk Passewaaij.
De mascotte van de stad is Flipje, het fruitbaasje (de stripfiguur van de voormalige lokale jamfabriek De Betuwe). Van Flipje staat een standbeeld in de stad.
Sinds 1965 is in Tiel het Bureau Krediet Registratie, kortweg BKR, gevestigd.
Politiek
De gemeenteraad van Tiel bestaat uit 27 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1998:
| Gemeenteraadszetels | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Partij | 1998 | 2002 | 2006 | 2010 | |||||||||||
| PvdA | 8 | 7 | 10 | 6 | |||||||||||
| VVD | 6 | 5 | 4 | 6 | |||||||||||
| CDA | 5 | 4 | 5 | 3 | |||||||||||
| ProTiel | - | 8 | 5 | 4 | |||||||||||
| GroenLinks | 2 | 2 | 2 | 3 | |||||||||||
| D66 | 2 | 1 | 1 | 3 | |||||||||||
| ChristenUnie | - | - | - | 1 | |||||||||||
| Partij Van den Burg | - | - | - | 1 | |||||||||||
| Overigen | 2 | - | - | - | |||||||||||
| Totaal | 25 | 27 | 27 | 27 | |||||||||||
Burgemeester
Sinds 2003 staat Steven de Vreeze (PvdA), voormalig burgemeester van Enkhuizen, aan het hoofd van het College van B&W. Zijn voorganger was partijgenoot Ed van Tellingen. De vroegere burgemeester van Haarlem, Jaap Pop was in de jaren tachtig burgemeester van Tiel.
Bestuurlijke indeling
De gemeente Tiel is bestuurlijk ingedeeld in de volgende wijken en buurten:
- Centrum
- Binnenstad
- Sterrebos
- Stationsbuurt
- Tiel-Oost
- Tiel-West
- Tiel-Noord
- Elzenpas
- Westroijen
- Rauwenhof
- Drumpt
- Passewaaij-Noord
- Passewaaij-Zuid
- Kellen
- Veluwe
- Industrieterrein Kellen
Evenementen
- Jaarlijks worden in het tweede weekend van september de landelijk bekende evenementen Appelpop en het Fruitcorso georganiseerd. Met een bezoekersaantal van ver over de 300.000 is dit, op de Nijmeegse vierdaagse na, het grootste evenement van Gelderland. In 2009 en 2010 werd het Mega Piraten Festijn op de Waalkade georganiseerd.
- Tot 1995 vond in Tiel het na-Tourcriterium Profronde van Tiel plaats. Bekende deelnemers in de loop der decennia waren onder andere Greg LeMond, Bernard Hinault, Steven Rooks en Joop Zoetemelk. De wielerronde kon jaarlijks rekenen op een goed deelnemersveld en stond in het peloton zeer goed aangeschreven.
- Op 28 juni 2008 heeft Tiel Roze zaterdag georganiseerd. De Roze zaterdag is bedoeld om de integratie van homo’s en lesbiennes te bevorderen. Het evenement trok een kleine 40.000 bezoekers.
Bekende inwoners
Geboren
- Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784), politicus en patriot
- David Hendrik Chassé (1765-1849), officier
- Roemer Daalderop (1964), acteur
- Dirk Jan Derksen (1972), voetballer
- Herman Jacob Dijckmeester (1771-1850), politicus (Tweede Kamervoorzitter 1835-1836)
- Mary Dresselhuys (1907-2004), actrice
- Annie Foore (1847-1890), schrijfster
- Jochem van Gelder (1963), televisiepresentator
- Frank Govers (1932-1997), modeontwerper
- Ien van den Heuvel (1927), politicus
- Barry Maguire (1989), voetballer
- Hannes Meinkema (1943), schrijfster
- Erik Pieters (1988), voetballer
- Wim Plekkenpol (1948), sportjournalist
- Patrick Stoof (1967), acteur, toneelregisseur en theaterdocent
- Bobbie Traksel (1981), wielrenner
- Meinard Tydeman (1854-1916), liberaal politicus
Woonachtig
- Menno ter Braak (1902-1940), schrijver, essayist en literatuurcriticus
- Frans Duijts (1979), zanger
- Hanny (1956), zangeres (Hennie Lonis)
- Fedja van Huêt (1973), acteur
- Gijs Scholten van Aschat (1959), acteur
- Simon Tahamata (1956), voetballer
Religie
Tiel kent een grote verscheidenheid aan christelijke gezindtes, hoewel een groot deel van de bevolking onkerkelijk is. De stad kent een rooms-katholieke parochie. Daarnaast bestaan er in Tiel protestantse gemeentes die zijn aangesloten bij de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en een Evangelisch-Lutherse gemeenschap. De islamitische gemeenschap kan zijn geloof belijden in diverse moskeeën.
Tielse media
- Nog voor 1900 had Tiel zijn eerste krant: De Tielsche Courant, uitgebracht door de gebroeders Campagne. Onder het juk van de bezetter moest de krant stoppen en kwam er een nieuwe krant: De Teisterbander, die Duits-gezind was. Na de oorlog kwam de Tielse Courant weer terug. Naast de "De Tielsche Courant" heeft tot in de jaren tachtig de Nieuwe Tielsche Courant bestaan. Deze krant verscheen op dinsdag, donderdag en zaterdag en werd door firma van Loon uitgegeven. Nadat de uitgave van de Nieuwe Tielsche Courant gestaakt is, zijn de abonnees overgedragen aan De Nieuwe krant, een kopblad van De Gelderlander. De Tielse Courant is in de jaren '90 verdwenen en werd omgedoopt in Dagblad Rivierenland. Deze krant werd vervolgens weer opgeslokt door De Gelderlander. Het nieuws uit Tiel en omgeving is opgenomen in de editie Rivierenland.
- De lokale TV-zender StadsTV Tiel zendt uit via de kabel.
Trivium
- Het boek De pleegzoon (1833) van Jacob van Lennep speelt zich gedeeltelijk af in Tiel.
Aangrenzende gemeenten
| Aangrenzende gemeenten | ||||
|---|---|---|---|---|
| Buren | Neder-Betuwe | |||
|
||||
| Geldermalsen | ||||
| Neerijnen | West Maas en Waal | |||
Zie ook
Literatuur
- Luit van der Tuuk, Noormannen in het rivierenland – De handelsplaatsen Dorestad en Tiel in vuur en vlam (Omniboek – Kampen, 2009), ISBN 978-90-5977-497-1
Externe links
· 
· 
· · - ↑ Alpertus van Metz (circa 1021), De diversitate temporum, vertaling op L. van der Tuuk, Noormannen in de Lage Landen
- ↑ RZGM, Archeologie in Tiel 3, in: The NAVIS I project
- ↑ B.J. van der Veen, Een Utrechtse munt, getuigend van een investituurstrijd tijdens Koenraad van Zwaben en Hendrik VI, blz.44, in: E.H.P. Cordfunke et al. (2004), van Solidus tot Euro, Uitgeverij Verloren, ISBN 9065508295
- ↑ Website van de werkgroep Stolpersteine Tiel [1]