Urineren

Urineren, ook wel plassen, wateren of mictie genoemd, is het lozen van urine via de urinebuis.

Urine is een vloeistof die bij zoogdieren (waaronder de mens) door de nieren wordt geproduceerd. De urine wordt eerst in de urineblaas opgeslagen en daarna periodiek geloosd.

Urineren bij de mens

Een jongen die in staande houding in een urinoir plast.

Filmpje van het urineerproces van een 27-jarige man.

Een urinerende vrouw, zittend op een toiletpot.

Plaats

In de regel wordt bij het urineren in de openbare ruimte altijd gebruik gemaakt van een sanitaire voorziening in de vorm van een toilet of urinoir. Gebeurt het urineren op een andere plek in de openbare ruimte, dan wordt dit wildplassen genoemd. Meestal is wildplassen wettelijk strafbaar.

Fysiologie

Afhankelijk van de vloeistoftoevoer produceert een gezond persoon in 24 uur ongeveer 1000 tot 1500 ml urine, die twee tot zesmaal per dag wordt uitgescheiden. Daarbij is de urineproductie niet op ieder moment van de dag even groot. De meeste urine produceert de mens om zes uur in de ochtend.

Urineren is neurologisch gezien een spino-bulbo-spinale reflex die onder meer wordt geregeld vanuit de nucleus van Barrington (de M-regio), die voor de benodigde gecoördineerde activiteiten, zoals contractie van de musculus detrusor, zorgt. Een ander gebiedje in de hersenen, bekend als de L-regio, zorgt er via het sympathische zenuwstelsel voor dat urine in de blaas wordt vastgehouden. Wanneer de blaas volloopt met urine, worden via afferente vezels in de plexus pelvicus signalen naar het periaqueductale grijs in de hersenen gezonden. Dit gebied activeert op zijn beurt via andere vezels de M-regio, die vervolgens via zenuwcellen in de nucleus van Onuf zorgt voor contractie van de blaasspier en daarmee voor urinelozing. De spieren van de urinebuis zijn tijdens het urineren ontspannen.

De blaas van een volwassen mens kan (theoretisch) zo'n 1500 ml urine bevatten, in de praktijk zal bij de meeste mensen de blaas nooit voller dan 800 ml worden.. Wanneer de blaas voller raakt dan 500 ml zullen de zenuwreceptoren in de blaaswand een mictiereflex uitlokken: het plasgevoel. De blaas heeft twee sluitspieren (sfincters): een die kan beheerst worden (dwarsgestreepte spiercellen) en een autonome gladde spier. Het parasympathische (stimulerende) centrum dat de mictiereflex reguleert is gelegen in het sacraal deel (onderste deel) van het ruggenmerg (medulla spinalis). Als men zich verzet tegen dit plasgevoel, stuurt men inhiberende postsynaptische actiepotentialen naar het parasympathische zenuwstelsel en kan men het gevoel onderdrukken en zelfs op korte termijn weer verliezen. Daarbij kan het helpen om te springen van het ene been op het andere been. Door te huppen, worden de spieren en zenuwen in het been en de bekkenbodem geactiveerd. Door het aanspannen van de bekkenbodemspieren ontspant de blaaswand, omdat die twee spieren omgekeerd aan elkaar gekoppeld zijn. Hierdoor wordt als het ware de plasboodschap van de blaas naar de hersenen verstoord, maar de druk op de blaaswand blijft opgebouwd worden tot men het uiteindelijk niet meer kan houden. De meeste mensen kunnen hun plas ophouden tot de blaas circa 800 ml urine bevat.

Theoretisch zouden mensen, bij wie er door een afwijking geen signalen van de blaas naar de hersenen gaan, maximaal ongeveer anderhalve liter urine kunnen opslaan. Het gevolg is een oververrekte blaas met een slappe spierwand, waardoor urineretentie ontstaat. Dit houdt in dat de blaas niet meer alle urine naar buiten kan persen. Een overvolle blaas verhoogt de druk op de nieren, die dan niet meer alle daar geproduceerde urine kunnen afvoeren naar de blaas. Die druk kan urineweginfecties en het afsterven van nierweefsel tot gevolg hebben.

Lichaamshouding

In de westerse cultuur urineren mannen in het algemeen staand en vrouwen zittend of hurkend. Niettemin is dat in sommige andere culturen anders. Een meta-analyse naar het effect van positie tijdens het urineren bij gezonde mannen en mannen met LUTS toonde dat voor gezonde mannen er geen verschil was tussen staand en zittend. Bij mannen met LUTS bleek dat:

• de hoeveelheid urine die in de blaas achterblijft (post void residual volume) significant is verminderd,
• de kracht van de straal (maximum urinary flow) toeneemt,
• de totale tijd van het urineren (voiding time) afneemt

Dit urologische profiel resulteert in een lagere kans op blaasontsteking en blaasstenen.

Urineren bij mannen

Omdat de penis flexibel is en uitsteekt, is het voor mannen in het algemeen eenvoudig om de urinestraal te richten. Dit maakt het voor hen gemakkelijk om in staande houding te urineren. De meeste mannen urineren dan ook op deze manier. Soms kan de voorhuid in de weg zitten en enige turbulentie en "sproeien" veroorzaken. Om meer controle over de urinestraal te houden en ook om hygiënische redenen wordt de voorhuid ook wel teruggeschoven voor het urineren.

Na het urineren zal een man meestal zijn penis even schudden of uitknijpen om het laatste restje urine uit de opening van de voorhuid of uit de eikel te verwijderen. Broeken hebben vaak een gulp om het voor mannen mogelijk te maken te urineren zonder hun broek te hoeven laten zakken. Trainingspakken hebben geen gulp of rits, maar zijn dankzij een elastieken band desgewenst gemakkelijk omlaag te doen, net als onderbroeken.

Mannen kunnen bij openbare gelegenheden doorgaans gebruikmaken van urinoirs. Mannen met plasangst zijn echter in de regel minder geneigd dit te doen.

Sommige mannen hebben er echter toch een voorkeur voor om in zittende of hurkende houding te plassen, met name in het Midden-Oosten en Azië. Een reden hiervoor kan zijn dat zij dit comfortabeler of hygiënischer vinden (aangezien er in dit geval weinig tot geen kans is op sproeien of spetteren) of dat de constructie van het toilet dit vereist (bijvoorbeeld bij hurktoiletten). Een andere, meer cultuurgebonden reden is schaamte en/of preutsheid. Dit speelt met name binnen de islam, waar het volgens de principes van awra in het algemeen verboden is om intieme delen in het openbaar te laten zien.

Urineren bij vrouwen

Een vrouw die hurkend in het zand urineert.

Bij vrouwen komt de urinebuis rechtstreeks in de vulva uit. Daarna verlaat de urine het lichaam op korte afstand, in tegenstelling tot bij de man. Het is voor vrouwen daardoor moeilijker om de urinestraal te richten. Om deze reden urineren vooral in de westerse cultuur de meeste vrouwen in zittende of hurkende positie. Al zittend helpt het als de vrouw iets naar voren leunt en haar benen gesloten houdt, waardoor de straal beter naar beneden kan worden gericht. Als er niet van een toilet gebruikgemaakt wordt, is hurken voor vrouwen de gemakkelijkste manier om de uitkomende urinestraal te richten. Sommige vrouwen gebruiken één of twee handen om de richting van de urinestraal te sturen, wat gemakkelijker gaat in hurkende positie.

Voor veel vrouwen is het echter weliswaar ongebruikelijk, maar in principe mogelijk om net als mannen staand te urineren, met gespreide benen. Dit gebeurt door de binnenste schaamlippen (labia minora) te openen en het bekken iets naar achteren te kantelen en tegelijkertijd krachtig de urine naar buiten te persen. Deze techniek is niet ongebruikelijk voor vrouwen die een sarong, rok of andere kleding dragen die open is vanonder. In enkele Afrikaanse culturen bijvoorbeeld is het gebruikelijk dat vrouwen in staande houding urineren. In West-Afrika zou deze gewoonte eerder normaal zijn geweest, maar onder invloed van de westerse cultuur min of meer zijn verdwenen.. In sommige Afrikaanse landen, wordt op borden waarop wildplassen verboden wordt, regelmatig een vrouw afgebeeld die staand aan het urineren is. Herodotus beschreef een soortgelijk gebruik in het Oude Egypte.

Na het urineren vegen vrouwen hun vulva vaak nog af met een stuk toiletpapier. Mannen hebben in dit geval geen toiletpapier nodig, doordat zij kunnen "uitdruipen".

De zogenaamde plastuit is een kartonnen koker die de urine naar een speciaal hiervoor ontworpen urinaal leidt. Hiermee kunnen vrouwen, net als mannen, gemakkelijk staand plassen.

Er zijn daarnaast verschillende modellen urinoirs speciaal voor vrouwen ontworpen, bijvoorbeeld voor op vliegvelden, bij het gebruik vaak te combineren met een plastuit. Deze urinoirs zijn echter niet algemeen in gebruik geraakt, onder meer omdat veel vrouwen ze vooralsnog ongemakkelijk vinden of moeite houden met urineren in het openbaar.

Plasproblemen

Zie ook Urologie

Uit onderzoek van het Duitse Psychotherapy and Psychosomatics blijkt dat 3% van de mannen problemen heeft met urineren in het openbaar. Dit wordt plasangst, plasvrees of paruresis genoemd. Andere plasproblemen zijn anurie (afwezige mictie), oligurie (verminderde mictie), algurie (pijnlijke mictie) en polyurie (overmatige mictie).

Wie daadwerkelijk niet meer kan plassen omdat hij de controle over de blaasspieren verloren heeft (bijvoorbeeld wegens een plaatselijke anesthesie), zal een katheter moeten krijgen.

Als het vermogen om de urine op te houden niet voldoende aanwezig is, noemt men dit urine-incontinentie.

Urineren en kunst

Urineren is al sinds de klassieke oudheid een vrij veel voorkomend kunstzinnig thema, onder meer in de beeldende kunst (schilderij, beeldhouwkunst) en in de wereld van de fotografie. Daarnaast vormt het een niet onbelangrijk onderwerp in de erotische kunst.

De kunstenaar Andres Serrano maakte in 1987 zijn beroemde foto Piss Christ, waarop hij een glas vastlegde waarin hij had geürineerd na er eerst een crucifix te hebben gelegd. Deze foto werd door de Rooms-katholieke Kerk als aanstootgevend veroordeeld.

Afbeeldingen

• 
  La femme qui pisse ("Plassende boerenvrouw"), ets van Rembrandt van Rijn (1631)
• 
  La Grande Danse macabre des vifs van Martin van Maële (1905)
• 
  Griekse Hetaere urineert in een skyphos (ca. 480 v. Chr.)
• 
  Manneken Pis in Brussel.
• 
  Tijdens een erotisch getinte show urineert een vrouw in een wijnglas.

Urineren bij dieren

Urinerende koe in de weide.

Urineren komt, behalve bij mensen, ook bij heel veel dieren voor. De hoeveelheid urine die een dier produceert is in hoge mate afhankelijk van de lichaamsgrootte. Volwassen olifanten kunnen bijvoorbeeld in een keer wel 30 liter urine lozen.

Bij alle zoogdieren is de urine gelig van kleur en verlaat deze het lichaam via een afzonderlijke weg. Bij vogels en reptielen verlaten alle afvalstoffen het lichaam via eenzelfde opening, de cloaca. Zij produceren daarbij geen ureum, maar wel veel urinezuur. De afscheiding is hierdoor wittig en bevat vrijwel geen water.

Behalve het afvoeren van afvalstoffen heeft het urineren bij veel diersoorten (bijv. knaagdieren, paarden, wolven, hyena's en sommige primaten) nog andere functies, bijvoorbeeld het afbakenen van de eigen territoria of het aangeven van een te volgen route.

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Urination van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

WikiWoordenboek

Zoek urineren op in het WikiWoordenboek.