Zaltbommel (stad)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.png)
Zaltbommel (ⓘ) is een vestingstad en gemeente in de Bommelerwaard in de Nederlandse provincie Gelderland. De naam betekent zoute boomgaard. Het zout slaat op de invloed van het zeewater, dat hier voor de afsluitingen van de Waal te bemerken was. Oorspronkelijk heette de stad Bommel, en tot heden wordt de stad door de bewoners zo genoemd.
De gemeente telt Sjabloon:Inwonertal NL gemeente inwoners (per Sjabloon:Inwonertal NL datum) en heeft een oppervlakte van 89,74 km² (waarvan 2,34 km² water). De stad zelf telt 11.713 inwoners (per 1 januari 2010). Zaltbommel ligt net ten zuiden van de Waal. Veel mensen kennen de naam Zaltbommel van de filemeldingen: de Waalbrug bij Zaltbommel (Rijksweg 2) voerde altijd de file-top-10 aan, totdat in de jaren '90 een geheel nieuwe brug geopend is, de Martinus Nijhoffbrug.
Zaltbommel beschikt over een spoorwegstation (Station Zaltbommel), en is lid van de Nederlandse Vereniging van Vestingsteden.
Overige kernen
Aalst, Bern, Brakel, Bruchem, Delwijnen, Gameren, Kerkwijk, Nederhemert-Noord, Nederhemert-Zuid, Nieuwaal, Poederoijen en Zuilichem. De gemeente telt nog een aantal buurtschappen, te weten: Oensel, Poederoijensehoek en De Rietschoof.
Geschiedenis
Zaltbommel is al meer dan duizend jaar oud, de eerste vermelding van de stad stamt uit het jaar 850. In de 13e eeuw groeide Zaltbommel uit tot een belangrijke handelsstad, kreeg het stadsrechten en werden de vestingwerken aangelegd, die er nu nog zijn. In 1572 verklaarde Zaltbommel zich onafhankelijk en solidair met de Geuzen. Daarop belegerde de Spanjaarden de stad in de daarop volgende jaren onsuccesvol, waaronder in 1574. Op aandringen van Maurits van Oranje werd de stad verder versterkt. Voordat deze modernisering voltooid was, belegerden de Spanjaarden onder leiding van Mendoza de stad weer, tijdens het beleg in 1599. Dit beleg kon wederom succesvol door de Staatse troepen worden afgeslagen.
In de winter van 1995 liet de Gelderse commissaris van de koningin Jan Terlouw de Bommelerwaard evacueren wegens dreigende overstroming.
Bezienswaardigheden
- De Grote of Sint-Maartenskerk is, afgezien van de brug, het meest beeldbepalende bouwwerk van Zaltbommel. Deze kerk uit de 15e eeuw is een goed bewaard voorbeeld van Nederrijnse gotiek. De kerk geeft met zijn stompe toren de stad een karakteristiek aanzien.
- Het Stadskasteel of Maarten van Rossumhuis is een versterkt huis dat omstreeks 1535 werd gebouwd door de Gelderse krijgsheer Maarten van Rossum. In het huis is nu het Maarten van Rossummuseum gevestigd. Het museum richt zich op de streekhistorie, kunst en kunstnijverheid van de Bommelerwaard. Ook is het museum in het bezit van een collectie rond Fiep Westendorp, de bekende illustratrice van o.a. Jip en Janneke die in Zaltbommel is geboren en getogen.
- De katholieke Martinuskerk is in 1837 gebouwd naar een ontwerp van architect E. Kroon in neoclassistische stijl.
- De stad wordt omringd door oude vestingwerken, nu begroeid, waar een mooie wandeling gemaakt kan worden. De vestingwerken zijn in de 19e eeuw omgebouwd tot park en zijn daardoor bewaard gebleven. Ze vormen nu een groene gordel rondom de binnenstad.
- De middeleeuwse muur om de stad is nog deels aanwezig. Het tracé is bekend, sommige gedeelten bestaan nog, andere zijn opgemetseld, onder een dijk uit het zicht verdwenen of verwijderd. De weg langs de binnenzijde is gedeeltelijk nog aanwezig als de Zandstraat en de Bloemendaal. De poorten in de muur bestaan niet meer, met uitzondering van de Waterpoort waarvan de eigenlijke poort tussen enkele muurhuizen bewaard is.
- De Waalkade: vanaf hier een prachtig uitzicht op de Waal en de Martinus Nijhoffbrug.
- Slot Loevestein, een kasteel op het westelijke uiteinde van de gemeente.
- Zaltbommel is bekend om zijn Gootspoken. Deze beelden van de hand van kunstenaar Joris Baudoin slaan van verscheidene daken, dakkapellen en muren de straat gade.
- De oude watertoren in Zaltbommel is ontworpen door Jan Schotel en is gebouwd in 1905
Rijksmonumenten
Gemeenteraad
De gemeenteraad van Zaltbommel bestaat uit 21 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1994:
| Gemeenteraadszetels | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Partij | 1998 | 2002 | 2006 | 2010 | |||||||||||
| CDA | 4 | 4 | 3 | 3 | |||||||||||
| PvdA | 4 | 5 | 5 | 3 | |||||||||||
| VVD | 4 | 5 | 3 | 3 | |||||||||||
| SGP | 3 | 3 | 3 | 4 | |||||||||||
| ChristenUnie* | 2 | 2 | 3 | 2 | |||||||||||
| D66 | 1 | 1 | 1 | 2 | |||||||||||
| ZVV | - | - | 2 | 3 | |||||||||||
| GroenLinks | 1 | 1 | 1 | 1 | |||||||||||
| Totaal | 19 | 21 | 21 | 21 | |||||||||||
Onderwijs
De kern Zaltbommel telt zes basisscholen en twee middelbare scholen.[1]
| Scholen in Zaltbommel | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Naam | Soort onderwijs | Type | Aantal leerlingen | Aantal groepen/klassen | Opmerkingen |
| Basisschool De Walsprong[2] | Basisonderwijs | Openbaar | In 1993 ontstaan uit de fusie tussen de Dr. A.F. Philipsschool en de Hugo de Grootschool | ||
| Basisschool Franciscus[3] | Basisonderwijs | Rooms-Katholiek | |||
| CBS De Leiboom[4] | Basisonderwijs | Protestants-Christelijk | |||
| De Brug - School voor Praktijkonderwijs[5] | Praktijkonderwijs | Algemeen Bijzonder | |||
| Openbare basisschool De Spelwert[6] | Basisonderwijs | Openbaar | 303 (per 01-10-2009) | 13 | |
| SBO Toermalijn[7] | Basisonderwijs | Algemeen Bijzonder | |||
| Scholengemeenschap Cambium[8] | Vmbo-BB, vmbo-KB, vmbo-TL, havo, vwo | Openbaar | 1700 | ||
| Vernieuwingsschool De Fonkelsteen[9] | Basisonderwijs | Algemeen Bijzonder | |||
Voor een overzicht van de scholen in de andere kernen, zie de artikels Aalst, Brakel, Bruchem, Gameren, Kerkwijk, Nederhemert, Nieuwaal, Poederoijen en Zuilichem.Bekende inwoners
Geboren
- Peter van Anrooy (1879-1954), componist en dirigent
- Ingeborg Ansing (1963), actrice
- Hendrik Antonie Lodewijk Hamelberg (1826-1896), consul-generaal en speciaal gezant van Oranje Vrijstaat
- Hendrik Kaasjager (1891-1966), hoofdcommissaris Amsterdam
- Ghisbertus Masius (1545-1614), een van de eerste bisschoppen van het Bisdom 's-Hertogenbosch
- Lion Philips (1794-1866), Ondernemer en maecenas van Karl Marx.
- Anton Philips (1874-1951), industrieel (grondlegger van Philips)
- Gerard Philips (1858-1942), industrieel (grondlegger van Philips, broer van Anton)
- Maarten van Rossum (ca. 1490-1555), veldheer
- Reinette van Tuijl (1985), fotomodel
- Fiep Westendorp (1916-2004), illustratrice en tekenares
Woonachtig
- Christophorus Buys Ballot (1817-1890), natuurkundige en oprichter van het KNMI
- Maarten Ducrot (1958), wielrenner en wielrencommentator
- Gerben Hellinga (1937), schrijver en acteur
- Suzanne Leenhoff (1829-1906), concertpianiste en echtgenote van de schilder Édouard Manet (met hem getrouwd in Zaltbommel)
- Anouchka van Miltenburg (1967), Tweede Kamerlid voor de VVD sinds 2003
- Bab Siljee (1936), illustrator
- Emmy Verhey (1949), violiste
- Adri van Houwelingen (1953), ex-wielrenner, ploegleider bij de Rabobank wielerploeg
Bezoekers
- Franz Liszt (1811-1886), Hongaars pianist en componist. Hij zou op concertreis van Keulen naar Londen, aangetrokken door het carillon, een bezoek hebben gebracht aan Zaltbommel. Dit gegeven is slechts gebaseerd op een passage in één boek dat aantoonbaar deels fictie is. Ondanks zeer uitgebreid historisch onderzoek is er geen feitenmateriaal over een bezoek van Liszt aan Zaltbommel aangetroffen.
- Karl Marx (1818-1883), Duits economisch filosoof en neef van de familie Philips. Lion Philips beheerde de erfenis voor Marx.
Trivia
- Zaltbommel is onder meer bekend door zijn kerktoren zonder spits waar een bekend liedje (In de grote stad Zaltbommel) over gaat. Volgens dat liedje ging de torenspits bij een overstroming verloren, in werkelijkheid was het door blikseminslag in 1538.
- Van de Garde is een drukkerij/zetterij die vele decennia in Zaltbommel gevestigd was.
- Op 12 december 2007 werden Zaltbommel en omgeving getroffen door een grote stroomstoring nadat een Apachehelikopter tegen hoogspanningskabels bij het nabijgelegen Hurwenen was gevlogen. Het overgrote deel van de Bommelerwaard zat ruim twee dagen zonder stroom.
- De brug van Zaltbommel werd vermeld in Martinus Nijhoffs sonnet "De moeder de vrouw". De in 1996 in gebruik genomen verkeersbrug in de Rijksweg A2 heet daarom Martinus Nijhoffbrug.
Aangrenzende gemeenten
Historische kaart rond 1600
| Aangrenzende gemeenten | ||||
|---|---|---|---|---|
| Gorinchem (ZH) Lingewaal |
Neerijnen | |||
|
||||
| Woudrichem (NB) | Maasdriel | |||
| Aalburg (NB) | Heusden (NB) | |||
Zie ook
Noten
|
· 
· 
· ·