Plasticvervuiling

Dit artikel is in bewerking voor de Schrijfwedstrijd.
Wil je een grotere wijziging in dit artikel doorvoeren, dan is het misschien beter deze eerst op de overlegpagina voor te stellen. Voor uitleg hierover zie hier.

Mee bezig Aan dit artikel of deze sectie wordt de komende uren of dagen nog druk gewerkt. Klik op geschiedenis voor de laatste ontwikkelingen.

Strand van Port Safaga, Egypte

Plasticvervuiling in Douala, Kameroen

Afvalberg op het kunstmatig eiland Thilafushi, Malediven

Plasticvervuiling is de opeenhoping van plastic voorwerpen en deeltjes (bijvoorbeeld petflessen, tassen en microkorrels) in de natuurlijke omgeving die een negatieve invloed hebben op mensen, dieren in het wild en hun leefgebied.

Plastic is overal. In 2018 werd een plastic zak ontdekt in de Marianentrog, met een diepte van ongeveer elf kilometer de diepst bekende plek in de oceaan, en in 2020 werden kleine plastic partikels ontdekt in de sneeuw dicht bij de piek van Mount Everest, de hoogste berg ter wereld. In 2019 vonden onderzoeksteams in het ijs en de sneeuw van het noordpoolgebied rond Spitsbergen en Canada duizenden stukjes microplastics. en uit een studie van het Alfred Wegener Instituut in april 2022 blijkt de plasticvervuiling op de Noordpool nog erger dan gedacht. Er werden zelfs nanoplastics gevonden diep in de longen van mensen en in de placenta van zwangere vrouwen.

Algemeen

Kunststoffen die als vervuilende stoffen fungeren, worden op grootte ingedeeld in nano-, micro-, meso- of macroplastics. Kunststoffen zijn goedkoop en duurzaam, waardoor ze zeer geschikt zijn voor verschillende toepassingen en als gevolg hiervan kiezen fabrikanten ervoor om plastic te gebruiken in plaats van andere materialen. De chemische structuur van de meeste kunststoffen maakt ze echter resistent tegen veel natuurlijke afbraakprocessen, waardoor ze langzaam worden afgebroken. Samen zorgen deze twee factoren ervoor dat grote hoeveelheden plastic als verkeerd beheerd afval in het milieu terechtkomen en in het ecosysteem blijven bestaan.

Plasticvervuiling kan zowel land, waterwegen als oceanen teisteren. Naar schatting komt er jaarlijks 1,1 tot 8,8 miljoen ton plastic afval vanuit kustgemeenschappen in de oceaan terecht. Naar schatting was er eind 2013 een totaal van 86 miljoen ton plastic afval, naar schatting circa 1,4% van het plastic dat tussen 1950 en 2013 wereldwijd werd geproduceerd, in de oceaan terechtgekomen. Sommige onderzoekers suggereren dat er in 2050 in gewicht meer plastic dan vis in de oceanen zou kunnen zijn. Levende organismen, met name zeedieren, kunnen schade oplopen door mechanische effecten zoals verstrikking in plastic voorwerpen, in problemen komen door de inname van plastic afval of door blootstelling aan chemicaliën in plastic die hun fysiologie verstoren. Gedegradeerd plastic afval kan ook mensen beïnvloeden door zowel directe consumptie (bijvoorbeeld in leidingwater), als indirecte consumptie (door het eten van dieren), met verstoring van verschillende hormonale mechanismen tot gevolg.

In 2019 werd circa 368 miljoen ton plastic geproduceerd, waarvan 51% in Azië, waar China de grootste producent ter wereld is. Van de jaren 1950 tot 2018 is er wereldwijd naar schatting 6,3 miljard ton plastic geproduceerd, waarvan naar schatting 9% werd gerecycleerd en nog eens 12% werd verbrand. Deze grote hoeveelheid plastic afval komt in het milieu terecht en veroorzaakt problemen in het hele ecosysteem. Studies toonden aan dat de lichamen van 90% van de zeevogels plastic afval bevatten. In sommige gebieden zijn er aanzienlijke inspanningen geleverd om de bekendheid van plasticvervuiling door vrije uitloop te verminderen, door het plasticverbruik te verminderen, zwerfvuil op te ruimen en plasticrecyclage te bevorderen.

Sinds 2020 overtreft de wereldwijde massa geproduceerd plastic de biomassa van alle land- en zeedieren samen. Een wijziging van mei 2019 van het Verdrag van Bazel regelt de export/import van plastic afval, grotendeels bedoeld om de verzending van plastic afval van ontwikkelde landen naar ontwikkelingslanden te voorkomen. Bijna alle landen hebben zich bij deze overeenkomst aangesloten. Op 2 maart 2022 hebben in Nairobi 175 landen beloofd om tegen het einde van het jaar 2024 een juridisch bindende overeenkomst te sluiten met als doel een einde te maken aan de plasticvervuiling.

De hoeveelheid geproduceerd plastic afval nam tijdens de coronapandemie toe als gevolg van de toegenomen vraag naar beschermingsmiddelen en verpakkingsmaterialen waardoor ook grotere hoeveelheden plastic in de oceaan terecht kwamen, vooral plastic van medisch afval en mondmaskers.

Plasticvervuiling in Nederland

Merijn Tinga tijdens zijn Bright Binners Turbo Tour, september 2021

Volgens een onderzoek van de Universiteit Utrecht in samenwerking met het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, gepubliceerd in juli 2022 in het tijdschrift Science of the Total Environment, zweeft er ongeveer twintig ton polystyreen en nog eens vijf ton polyethyleentereftalaat (pet) in de vorm van onzichtbare nano- en microdeeltjes in de Waddenzee. Omdat het gaat over concentraties van minder dan 10 microgram polystyreen en minder dan 5 microgram pet per liter Waddenzeewater is het niet duidelijk wat de ecologische gevolgen hier van zijn.

Een bekende Nederlander die zich bezig houdt met het opruimen van de plasticsoep is uitvinder en ondernemer Boyan Slat met zijn project The Ocean Cleanup maar opruimen voldoet niet omdat slechts 1% van het zwerfafval in de plasticsoep terecht komt, circa 95% komt op de bodem van de oceaan terecht. Er komt dagelijks meer plasticafval in het milieu terecht dan er kan opgeruimd worden. Het probleem van de plasticvervuiling kan alleen worden opgelost door de oorzaak (de bronnen van plasticvervuiling zelf) tegen te gaan. Sinds 2017 voert Merijn Tinga, bioloog, beeldend kunstenaar, kitesurfer en activist (gekend als de Plastic Soup Surfer) samen met milieuactivist Dirk Groot campagnes om de bronnen van plasticvervuiling te elimineren, onder andere met succes tegen Anta Flu keelpastilles (deze kregen papieren in plaats van plastic wikkels), knetterballen (kindervuurwerk met plastic resten), vuurwerk met plastic, spatplastic en plastic confetti. In 2021 werd door het duo campagne gevoerd tegen het Amerikaans bedrijf Mars Incorporated, met een vestiging in Veghel, om de plastic wikkels die voor veel vervuiling zorgen te vervangen door bijvoorbeeld biologisch afbreekbaar plastic. In het BNNVARA-programma Kassa van 1 mei 2021 werd Mars Corporate Affairs Director Roel Govers hierop aangesproken maar het bedrijf reageerde later enkel door promotie te maken voor plasticrecyclage, maar recyclage is enkel een oplossing voor plastic dat verzameld wordt, terwijl er nog steeds even veel plastic zwerfafval in de natuur blijft terechtkomen.

Tinga ondernam acties voor een verplichting van statiegeld op petflessen en blikjes. Begin 2017 ging hij naar de Tweede Kamer met 55.000 handtekeningen voor de petitie met de Plastic Soup Surfer motie. De petitie werd ondertekend door alle grote politieke partijen en twee dagen later werd de motie door het Nederlands kabinet overgenomen. De Nederlandse regering gaf hiermee aan stappen te ondernemen om binnen drie jaar tot 90% reductie van zwerfafval door plastic flesjes te komen. Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven besloot op 25 april 2020 om per 1 juli 2021 statiegeld te verplichten op plastic flesjes en op 3 februari 2021 werd beslist om statiegeld op blikjes te verplichten vanaf 1 januari 2023. Dat werd later uitgesteld naar 1 april 2023. Volgens een onderzoek van Dirk Groot in januari 2022 werd er al 70% minder plastic flesjes bij het zwerfafval gevonden.

Plasticvervuiling in België

Een studie in 2021 van wetenschappers van de Universiteit Gent en de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) stelde vast dat er elk jaar 600 kilogram microplastics in de Vlaamse rivieren en beken belandt via het huishoudelijk afvalwater en door slijtage van autobanden. Het merendeel van deze 600 kilogram komt van huishoudens die niet aangesloten zijn op de riolering.

De totale hoeveelheid verpakkingen die op de Belgische markt werd gebracht in 2019 bedroeg 1,9 miljoen ton waarvan 18% plastic (342.000 kg). Een deel van deze plastic komt als zwerfvuil in de natuur terecht. Verschillende organisaties in Vlaanderen zoals "Mooimakers" en "Propere Pioniers" stellen gratis materiaal ter beschikking en steunen initiatieven om zwerfafval op te ruimen, zowel aan verenigingen, scholen, bedrijven als particulieren.

Het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) en het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) brachten tijdens het twee jaar durende EFMZV/FIVA - onderzoeksproject MarinePlastics in kaart hoeveel en welke types plastic voorkomen op de Belgische visgronden in de Noordzee. Ruim drie kwart van alle afval in de Belgische Noordzee bestaat uit macroplastics, vooral in de kuststrook een belangrijke bron van vervuiling. Kunststofvezels, grotendeels afkomstig van de afbraak van spekking uit de sleepnetvisserij, zijn overal te vinden, ook verder uit de kust. Ook microplastics blijken veel vaker op te duiken langs de kuststrook en in havens dan verder op zee. De vzw Proper Strand Lopers, opgericht in 2016, ruimt met meer dan 400 vrijwilligers dagelijks het zwerfvuil aan de Belgische kust, grotendeels afkomstig van dagjestoeristen. In 2021 werd 3400 liter zwerfafval opgeruimd waarvan 40% plastic flessen en blikjes.

In België is er anno 2022 nog geen statiegeld op petflessen en blikjes. De statiegelddiscussie loopt al lang in België, zonder resultaat. In 2015 werd in opdracht van de Vlaamse minister van Omgeving Joke Schauvliege door de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) aan Technum, SuMa Consulting en CE Delft gevraagd een onderzoek uit te voeren naar kosten en effecten van de mogelijke invoering van een statiegeldsysteem op eenmalige drankverpakkingen in Vlaanderen. Na de oplevering van het rapport in 2015 nam de Vlaamse regering geen besluit over het al dan niet invoeren van statiegeld. De Vlaamse regering legde in het "Vlaamse Uitvoeringsplan Afval" (2016) vast dat het zwerfvuil tegen 2022 met 20% in gewicht moet zijn verminderd, met verschillende proefprojecten zoals onder andere paarse en roze zakken. In 2018 zou de Vlaamse overheid voor de eerste keer evalueren of er voldoende vooruitgang wordt geboekt maar van een serieuze evaluatie was geen sprake. Ondanks het feit dat 82% van de Belgische bevolking voorstander is voor invoering statiegeld, volgens een opiniepeiling van GfK Social and Strategic Research in 2018, bleef deze invoering uit. Tijdens de Vlaamse superministerraad op 20 juli 2018 werd besloten nog geen statiegeld in te voeren, de politieke partij CD&V was voorstander maar Open VLD en N-VA zijn niet te vinden zijn voor de invoering van statiegeld. Ook in Wallonië is er nog steeds discussie over statiegeld. Minister Carlo Di Antonio sprak zich al in 2016 uit als voorstander, maar in het regeerakkoord met MR, die meer afkerig zijn van het systeem, werd vastgelegd de kwestie te laten rusten. Op intitatief van "Recycling Netwerk Benelux" werd de "statiegeldalliantie" opgericht. De statiegeldalliantie verenigt anno 2022 meer dan 1250 gemeenten, organisaties en bedrijven die de regeringen in België en Nederland vragen statiegeld in te voeren op blikjes en plastic flessen. In september 2019 waren er 101 Waalse steden en gemeenten, drie Brusselse en 203 Vlaamse en gemeenten aangesloten bij de alliantie, dus 53 % van de 581 gemeenten in België. Naast deze steden en gemeenten zijn er honderden organisaties waaronder Test-Aankoop, het Algemeen Boerensyndicaat, het bedrijf Ecover, de Brusselse kajakkers van Canal it Up, vrouwenorganisatie Ferm, Bond Beter Leefmilieu, de Waalse boeren van Fugea en milieuorganisatie Inter-Environnement Wallonie die ook vragen dat statiegeld worden ingevoerd. Na de invoering van statiegeld op petflessen in Nederland op 1 juli 2021 riep de statiegeldalliantie de Belgische regeringen op om het Nederlands voorbeeld te volgen.

Oorzaken en hoeveelheden

De weg waarlangs plastic in de oceanen terecht komt

Er zijn verschillende schattingen van hoeveel plastic afval er de afgelopen eeuw is geproduceerd. Volgens een schatting is er sinds de jaren 1950 een miljard ton plastic afval weggegooid. Anderen schatten een cumulatieve menselijke productie van 8,3 miljard ton plastic, waarvan 6,3 miljard ton afval en slechts 9% wordt gerecycleerd.

Geschat wordt dat dit afval bestaat uit 81% polymeerhars, 13% polymeervezels en 32% additieven. In 2018 werd meer dan 343 miljoen ton plastic afval gecreëerd, waarvan 90% bestond uit plastic afval van de consumenten (industrieel, agrarisch, commercieel en gemeentelijk plastic afval). De rest was afval van de harsproductie en de productie van plastic producten (zoals materialen die werden afgekeurd vanwege ongeschikte kleur, hardheid of verwerkingseigenschappen).

Een groot deel van het plastic afval bestaat uit plastic verpakkingen. In de Verenigde Staten wordt geschat dat plastic verpakkingen 5% van het huishoudelijk afval uitmaken. Deze verpakking omvat plastic flessen, potten, kuipen en schaaltjes, plastic folie boodschappentassen, vuilniszakken, noppenfolie, huishoudfolie en plastic schuim, bijvoorbeeld geëxpandeerd polystyreen (EPS). Kunststofafval wordt gegenereerd in sectoren zoals de landbouw (bijv. irrigatieleidingen, hekwerk, pellets, mulch) in de bouwsector (bijv. buizen, verf, vloer- en dakbedekking, isolatie- en afdichtingsmiddelen), het transport (bijv. afgesleten banden, wegdek en wegmarkeringen), elektronische en elektrische apparatuur (e-waste) en de farmaceutica en gezondheidszorg. De totale hoeveelheid plastic afval die door deze sectoren wordt gegenereerd, is onzeker.

Verschillende onderzoeken hebben geprobeerd om plasticvervuiling in het milieu te tellen op zowel nationaal als mondiaal niveau, wat heel moeilijk blijkt te zijn. Een wereldwijde studie schat dat er in 2015 tussen de 60 en 99 miljoen ton plastic afval in het milieu terecht kwam. Volgens schattingen van 2020 is in 2016 19-23 miljoen ton plastic afval in aquatische ecosystemen terechtgekomen, terwijl de Pew Charitable Trusts en SYSTEMIQ (2020) schatten dat in hetzelfde jaar 9-14 miljoen ton plastic afval in de oceanen belandde.

Ondanks wereldwijde inspanningen om de productie van plastic afval te verminderen, wordt verwacht dat de plasticvervuiling nog zal toenemen. Modellen geven aan dat, zonder grote ingrepen, tussen de 23 en 37 miljoen ton plastic afval per jaar in de oceanen zou kunnen komen in 2040 en tussen 155 en 265 miljoen ton per jaar in het milieu zou kunnen worden geloosd in 2060. Dergelijke stijgingen zouden waarschijnlijk toe te schrijven zijn aan een aanhoudende stijging van de productie van kunststofproducten, gedreven door de vraag van de consument, in combinatie met onvoldoende verbeteringen in het afvalbeheer. Aangezien het plastic afval dat vrijkomt in het milieu al een aanzienlijke impact heeft op ecosystemen, zou een toename van deze omvang dramatische gevolgen kunnen hebben.

De handel in plastic afval is geïdentificeerd als "een grote boosdoener" van zwerfvuil op zee. Landen die het plastic afval importeren, hebben vaak niet de capaciteit om al het materiaal te verwerken. Als gevolg hiervan hebben de Verenigde Naties een verbod ingesteld op de handel in afvalplastic, tenzij deze aan bepaalde criteria voldoet.

Soorten plastic afval

Strandopruiming in Ghana, juni 2022

Er zijn drie belangrijke vormen van plastic die bijdragen aan plasticvervuiling: micro-, macro- en megaplastics. Mega- en microplastics bevinden zich in de hoogste dichtheden op het noordelijk halfrond, geconcentreerd rond stedelijke centra en kusten. Plastic is te vinden voor de kust van sommige eilanden vanwege de stroming die het afval meevoert. Zowel mega- als macroplastics worden aangetroffen in verpakkingen, schoeisel en andere huishoudelijke artikelen die bijvoorbeeld vanaf schepen zijn verloren gegaan of op stortplaatsen zijn weggegooid. Visserijgerelateerd plastic afval is eerder te vinden rond afgelegen eilanden.

Plastic afval wordt ook gecategoriseerd als primair of secundair. Primaire kunststoffen zijn in hun oorspronkelijke vorm wanneer ze worden ingezameld. Voorbeelden hiervan zijn doppen, sigarettenpeuken en microkralen. Secundaire kunststoffen daarentegen zijn het gevolg van de afbraak van deze primaire kunststoffen.

Microafval

Zie Microplastics voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Microplastics in de oceaan 1950-2000 en voorspellingen naar 2050 (in miljoen ton).

Microplastics zijn stukjes plastic tussen 2 mm en 5 mm groot. Plastic afval dat begint als meso- of macroplastics kan microplastics worden door degradatie of botsingen die het in kleinere stukjes laten uiteenvallen. Microplastics wordt vaker nurdles genoemd. Nurdles worden gerecycleerd om nieuwe kunststof voorwerpen te maken maar komen vanwege hun kleine formaat gemakkelijk in het milieu terecht tijdens de productie en via rivieren en beken in oceaanwater terecht. Microplastics die afkomstig zijn van schoonmaak- en cosmetische producten worden ook wel scrubbers genoemd. Omdat microplastics zo klein zijn, worden ze vaak door filtervoedende organismen geconsumeerd.

Het Ocean Conservancy meldde dat China, Indonesië, de Filipijnen, Thailand en Vietnam meer plastic in zee dumpen dan alle andere landen samen. Geschat wordt dat 10% van het plastic in de oceaan nurdles zijn, waardoor ze, samen met plastic zakken en voedselcontainers, een van de meest voorkomende vormen van plasticvervuiling zijn. Deze microplastics kunnen zich ophopen in de oceanen en zorgen voor de ophoping van persistente bioaccumulerende toxines zoals bisfenol A, polystyreen, DDT en pcb's die hydrofoob van aard zijn en nadelige gevolgen voor de gezondheid kunnen hebben.

Hoeveelheden, locaties, tracking en correlaties van het microafval

Een studie uit 2004 door Richard Thompson van de Universiteit van Plymouth vond een grote hoeveelheid microplastics op stranden en in wateren in Europa, Amerika, Australië, Afrika en Antarctica. Thompson en zijn medewerkers ontdekten dat plastic korrels van zowel huishoudelijke als industriële bronnen werden afgebroken tot veel kleinere stukjes plastic, waarvan sommige een diameter hadden die kleiner was dan die van een mensenhaar. Als het niet wordt ingeslikt, drijft dit microafval in plaats van te worden opgenomen in het mariene milieu. Thompson gaf aan dat er 300.000 plastic voorwerpen per vierkante kilometer zeeoppervlak en 100.000 plastic deeltjes per vierkante kilometer zeebodem kunnen zijn. International Pellet Watch verzamelde monsters van polyethyleenpellets van 30 stranden in 17 landen die werden geanalyseerd op organische microverontreinigingen. Er werd vastgesteld dat pellets die gevonden werden op stranden in de Verenigde Staten, Vietnam en zuidelijk Afrika verbindingen bevatten van pesticiden die wijzen op een hoog gebruik van pesticiden in de gebieden. In 2020 maakten wetenschappers wat misschien wel de eerste wetenschappelijke schatting is van hoeveel microplastic zich in de zeebodem van de aarde bevindt, na onderzoek van zes gebieden met een diepte van circa 3 kilometer tot 300 kilometer voor de Australische kust. Ze schatten dat de zeebodem van de aarde ongeveer 14 miljoen ton microplastic bevat, ongeveer het dubbele van de hoeveelheid die geschat werd op basis van gegevens uit eerdere studies.

Literatuur

• Adrift: The Curious Tale of the Lego Lost at Sea, Tracey Williams, 2022, uitg. Unicorn (ISBN 1913491196)
• Plastic Soup Surfer, hoe één persoon verschil kan maken, Merijn Tinga, juni 2021, uitg. Gottmer (ISBN 9789064107252)

Zie ook

• Luchtvervuiling
• Plogging
• 5 Gyres

Externe links

• (en) Website 5 Gyres

Mediabestanden

Zie de categorie Plastic pollution van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.