Leerdam

Zie Leerdam (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Leerdam.

Leerdam

Plaats in Nederland
(Details) (Details)
Situering
Provincie	Utrecht (provincie) Utrecht
Gemeente	Vijfheerenlanden Vijfheerenlanden
Coördinaten	51° 54′ 0″ NB, 5° 5′ 0″ OL
Algemeen
Oppervlakte	34,42 km²
- land	33,79 km²
- water	0,63 km²
Inwoners (2021-01-01)	18.945 (550 inw./km²)
Overig
Postcode	4140 - 4143
Netnummer	0345
Woonplaatscode	2271
Belangrijke verkeersaders	N327 N484 N848
Voormalige gemeente	- 2019
Website	www.leerdam.nl
Portaal    Nederland

Topografische kaart van de voormalige gemeente Leerdam

Nationaal Glasmuseum

Grote Kerk

Glascentrum

Haven

Watertoren

Molen Ter Leede

Leerdam ( uitspraak (info / uitleg)) is een stad en voormalige gemeente in de gemeente Vijfheerenlanden, in de Nederlandse provincie Utrecht. Leerdam is met 18.945 inwoners op 1 januari 2021 de grootste plaats binnen de gemeente en het gemeentehuis is er gevestigd.

Gemeentelijke fusies

Op 1 januari 1986 werden de gemeentes Schoonrewoerd en Kedichem (met het dorp Oosterwijk) bij de gemeente Leerdam gevoegd. Per 1 januari 2019 ging de gemeente Leerdam op in de nieuw gevormde gemeente Vijfheerenlanden, die deel ging uitmaken van de provincie Utrecht. Op 1 januari 2018 waren al wel de ambtelijke organisaties van de drie gemeenten Leerdam, Vianen en Zederik samengegaan.

Geschiedenis

Leerdam komt voor het eerst ter sprake in 1143 en wordt vermeld als Ter Lede of Ter Leede. Het is op dat moment een heerlijkheid van de Heren van der Lede, waaruit het geslacht Van Arkel ontsproot. De heren hebben het in hun bezit tot 1305 waarna het gebied in handen komt van de heren van Arkel. In 1382 verkrijgt Leerdam stadsrechten van Otto van Arkel, Leerdam ontving een tweede keer stadsrechten in 1407 van Willem VI van Holland.

Na de Arkelse Oorlogen (1401-1412) werd het leen van Arkel door Holland ingevorderd. In 1428 verkreeg het huis Egmont het gebied tot halverwege de 15e eeuw, waarna het aan het huis Oranje-Nassau kwam.

Het riviertje de Linge, omgeven door rietwallen en veel waterlelies, bepaalt mede de sfeer van het landschap. De stad ligt in het oostelijke gedeelte van de Vijfheerenlanden.

De rijke historie van het stadje Leerdam kan worden gevonden in goed bewaarde historische gebouwen zoals de Grote Kerk, het Hofje van mevrouw van Aerden, de overgebleven en gedeeltelijk gerestaureerde stadsmuren van de Zuidwal en het Oude Raadhuis.

Aan de gracht aan de zuidkant van de stad stond ooit een kasteel, het Kasteel van Leerdam. Dit is compleet verwoest door de Spanjaarden in 1574 en nooit meer opnieuw opgebouwd. In 1770-1772 bouwde men hier dus het vrouwenhofje: het Hofje van Mevrouw Van Aerden. Dit is nu een museum dat je kunt bezoeken.

Van de molens die de polders bemaalden, is de wipmolen Ter Leede bewaard gebleven.

De monumentale stadsmuur aan de Zuidwal en de grachten laten zien hoe versterkt de stad Leerdam was. Er waren 4 poorten in de stadsmuur. Deze poorten zijn echter in de 19e eeuw gesloopt.

In de Kerkstraat, tegenover het Hofje van Mevrouw van Aerden bevond zich het Schoonhuis of Drossaardshuis. Het enige wat er nu nog van over is, is het poortje met daarboven de tekst “Vriheyt en is om gheen gelt te coop”. Tegenwoordig is het de ingang van een winkel.

Nadat het Kasteel van Leerdam verwoest was, kwam Maria van Oranje er te wonen. Zij bestuurde voor haar broer het graafschap.

In de jaren 10 en 20 van de 21e eeuw wordt Leerdam uitgebreid met de nieuwbouwwijk aan de westkant van de stad.

Industrie

Vanaf de 18e eeuw werd het stadsleven sterk beïnvloed door de glasfabriek en de houtindustrie. De Glasfabriek Leerdam stond ook bekend als de 'Royal Leerdam' en sloot in 2020. Glasblaas demonstraties worden nog geven in de glasblazerij van het Nationaal Glasmuseum aan de Zuidwal te Leerdam.

De stad geniet verder bekendheid door Leerdammer kaas, die echter in Schoonrewoerd wordt geproduceerd.

Toerisme en musea

• Aquazoo Leerdam
• Hofje van Mevrouw Van Aerden
• Nationaal Glasmuseum
• Glascentrum Leerdam
• Nederlands Bridge Museum
• Grote Kerk
• Oude Raadhuis
• Kanotochten over de Linge
• Fietstochten en Fietsverhuur
• Rondvaart over de Linge
• Wandelroute: Tussen Leerdam en het Gelderse dorp Beek ligt het 98 kilometer lange Lingepad. Het Lingepad maakt deel uit van de Europese wandelroute E8.

Monumenten

In de voormalige gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:

• Lijst van rijksmonumenten in Leerdam (plaats)
• Lijst van rijksmonumenten in Vijfheerenlanden
• Lijst van oorlogsmonumenten in Leerdam

Kunst in de openbare ruimte

In Leerdam zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

• Lijst van beelden in Leerdam

Evenementen

• Leerdamse vrijmarkt
• Glasstadmars: Jaarlijkse wandelevenement met ca. 3000 deelnemers.
• Laatste weekend september: Wandeltocht De 80 van de Glasstad. Dit is een Kennedymars, waarbij wandelaars 80 km afleggen.

Markt en koopavond

• Markt is op donderdagmorgen van 8:30 tot 12:30 uur in de binnenstad. Sinds 12 april 2012 is de weekmarkt verhuisd van het Dokter Reilinghplein naar de straten in de binnenstad, waaronder de Fonteinstraat, Kerkstraat en de Markthof.
• Koopavond in het centrum van Leerdam is op vrijdagavond.

Onderwijs

Er zijn diverse basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs.

Sportverenigingen

Sportverenigingen in Leerdam zijn onder meer de voetbalclubs Leerdam Sport '55 en LRC Leerdam, de hockeyvereniging HC Leerdam en de roeivereniging RV Leerdam.

Verkeer en vervoer

Leerdam ligt aan de spoorlijn (Elst-) Geldermalsen - Dordrecht. Leerdam werd in 1883 aangesloten op deze spoorlijn. Tussen 2007 en 2018 wordt de lijn geëxploiteerd door Arriva en heeft de naam MerwedeLingelijn gekregen. Sinds 9 december 2018 verzorgt Qbuzz het treinvervoer op de MerwedeLingelijn als R-net, de trein rijdt elk halfuur richting Geldermalsen en Dordrecht. Leerdam heeft een spoorwegstation met een stationsgebouw uit 1881 (in gebruik als Grieks restaurant) en een door Cees Douma ontworpen stationsgebouw uit 1987 (met lunchroom).

Openbaar vervoer per bus van Arriva, Qbuzz en U-OV met:

• Lijn 85 Leerdam - Schoonrewoerd - Vianen - Utrecht Centraal, Jaarbeurszijde (streekbus U-OV)
• Lijn 260 Leerdam - Asperen - Beesd - Enspijk - Deil - Geldermalsen (buurtbus Arriva)
• Lijn 285 Leerdam - Schoonrewoerd - Vianen - Utrecht Papendorp - Utrecht Centraal, Jaarbeurszijde (spitsbus U-OV)
• Lijn 650 Leerdam - Rhenoy - Rumpt - Beesd - Culemborg (schoolbus Arriva)
• Lijn 660 Leerdam ← Asperen (schoolbus Arriva)
• Lijn 673 Leerdam - Asperen - Heukelum - Spijk - Gorinchem (schoolbus Arriva)
• Lijn 704 Leerdam - Kedichem - Arkel (buurtBuzz Qbuzz)
• Lijn 903 U-flex Vijfheerenlanden

Zetelverdeling gemeenteraad

De gemeenteraad van Leerdam bestond uit 19 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1994:

Gemeenteraadszetels

Partij	1994	1998	2002	2006	2010	2014
Leerdam 2000	6	5	5	3	4	6
PvdA	4	4	4	6	4	3
CDA	3	3	3	3	3	3
VVD	2	3	2	2	3	2
SGP	2	2	3	3	3	3
ChristenUnie*	2	1	2	2	2	2
Protestants-christelijke combinatie	-	1	-	-	-	-
Totaal	19	19	19	19	19	19

De ChristenUnie werd in 1994 en 1998 vertegenwoordigd door de RPF, een van haar voorgangers.

Geboren in Leerdam

• Marinus Boezem, beeldhouwer
• Arno Brok, Commissaris van de Koning in Friesland
• Andries Copier, ontwerper, edelsmid, keramist, glaskunstenaar en vormgever
• Lernert Engelberts, dichter
• Gerrit Grijns, onderzoeker en co-ontdekker van vitamine B1
• Bernard Heesen, glaskunstenaar
• Cornelis Pieter van den Hoek, verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog
• Jan van Houwelingen, politicus
• Jan Willem IJzerman, ingenieur en politicus
• Jos Kool, journalist, publicist en dammer
• Ton de Kruyf, componist
• Pieter van Maaren, burgemeester van Zaltbommel
• Lucio Messercola, televisieproducent
• Floris Meydam, industrieel ontwerper, vooral glaswerk en keramiek
• Matwé Middelkoop, tennisser
• Henk Pellikaan, voetballer en ondernemer
• Florens Radewijns, leider van de Broeders van het Gemene Leven
• Manon van Rooijen, zwemster
• Bert van Santen, schilder, beeldhouwer, tekenaar, graficus en maker van kunstenaarsboeken
• Hendrik Seret, politicus
• Karen Soeters (1974), dierenbeschermer en bestuurder (PvdD)
• Edward van de Vendel, schrijver
• Hennie Vink, kunstenares
• Frederik Izaak van Voorthuijsen, burgemeester van Schoonhoven
• Jesse Wielinga, oud-voetballer
• Tim Zweije, acteur

Religieuze gebouwen

Leerdam kent een groot aantal kerken en twee moskeeën. Opvallend zijn vooral de vele reformatorische kerken, onder meer een gereformeerde gemeente (573 leden), een gereformeerde gemeente in Nederland (647 leden) en een christelijk gereformeerde kerk (321 leden).

Stedenband

Leerdam heeft een stedenband met:

• Pfinztal (Duitsland), sinds 1988

Graaf van Leerdam

De Nederlandse koning Willem-Alexander voert de adellijke titel Graaf van Leerdam. Zie Titels van de Nederlandse koninklijke familie.

Fotogalerij

• 

  Luchtfoto uit de periode 1920-1940

• 

  Plein voor gemeentehuis met glazen kubussen

Zie ook

• Lijst van burgemeesters van Leerdam
• Graafschap Buren

Externe links

• Website van VVV Leerdam
• Historische vereniging Leerdam

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Leerdam van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen in de gemeente Vijfheerenlanden
Steden: Ameide · Leerdam · Vianen      Dorpen: Everdingen · Hagestein · Hei- en Boeicop · Hoef en Haag · Kedichem · Leerbroek · Lexmond · Meerkerk · Nieuwland · Schoonrewoerd · Tienhoven aan de Lek · Zijderveld Buurtschappen: Achterdijk · Achthoven · Broek · Diefdijk (Vijfheerenlanden) · Diefdijk (Vijfheerenlanden en West Betuwe) · Helsdingen · Geer · Hoogeind · Hoogewaard · Kortenhoeven · Kortgerecht · Lakerveld · Middelkoop · Loosdorp · Oosterwijk · Ossenwaard · Overboeicop · Overheicop · Sluis · Tienhoven (Everdingen) · Weverwijk Utrecht: Steden en dorpen in Utrecht      Nederland: Provincies · Gemeenten