Leerdam

**Leerdam**
	Plaats in Nederland
(Details)	(Details)
	;
	Situering
Provincie	Utrecht
Gemeente	Vijfheerenlanden
Coördinaten	51° 54′ NB, 5° 5′ OL
	Algemeen
Oppervlakte	34,42 km²
- land	33,79 km²
- water	0,63 km²
Inwoners (BAG, 2019)	18.520 ; (538 inw./km²)
	Overig
Postcode	4140 - 4143
Netnummer	0345
Woonplaatscode	2271
Belangrijke verkeersaders	N327 N484 N848
Voormalige gemeente	- 2019
Website	www.leerdam.nl
Portaal	Nederland

Zie Leerdam (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Leerdam.

Topografische kaart van de voormalige gemeente Leerdam

Nationaal Glasmuseum

Grote Kerk

Glascentrum

Haven

Watertoren

Molen Ter Leede

Leerdam ( uitspraak (info / uitleg)) is een stad en voormalige gemeente in de gemeente Vijfheerenlanden, in de Nederlandse provincie Utrecht.

Gemeentefusies[bewerken | brontekst bewerken]

Tot de gemeente Leerdam behoorden ook de dorpen Schoonrewoerd, Oosterwijk en Kedichem en een aantal buurtschappen sinds de gemeenten Schoonrewoerd en Kedichem in 1986 opgingen in Leerdam.

Op 10 november 2015 werd bekend dat de gemeente Leerdam zou fuseren met het naburige Vianen en Zederik tot de gemeente Vijfheerenlanden.^[2] De herindeling vond plaats op 1 januari 2019. Op 1 januari 2018 waren al wel de ambtelijke organisaties van de drie gemeenten samengegaan.^[3]

De gemeente verhuisde door de fusie van de provincie Zuid-Holland naar de provincie Utrecht.^[4]

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Leerdam komt voor het eerst ter sprake in 1143 en wordt vermeld als Ter Lede of Ter Leede. Het is op dat moment een heerlijkheid van de Heren van der Lede, waaruit het geslacht Van Arkel ontsproot. De heren hebben het in hun bezit tot 1305 waarna het gebied in handen komt van de heren van Arkel. In 1382 verkrijgt Leerdam stadsrechten van Otto van Arkel, Leerdam ontving een tweede keer stadsrechten in 1407 van Willem VI van Holland.

Na de Arkelse Oorlogen (1401-1412) werd het leen van Arkel door Holland ingevorderd. In 1428 verkreeg het huis Egmont het gebied tot halverwege de 15e eeuw, waarna het aan het huis Oranje-Nassau kwam.

Het riviertje de Linge, omgeven door rietwallen en veel waterlelies, bepaalt mede de sfeer van het landschap. De stad ligt in het oostelijke gedeelte van de Vijfheerenlanden.

De rijke historie van het stadje Leerdam kan worden gevonden in goedbewaarde historische gebouwen zoals de Grote Kerk, het Hofje van mevrouw van Aerden, de overgebleven en gedeeltelijk gerestaureerde stadsmuren van de Zuidwal en het Oude Raadhuis.

Aan de gracht aan de zuidkant van de stad stond ooit een kasteel, het Kasteel van Leerdam. Dit is compleet verwoest door de Spanjaarden in 1574 en nooit meer opnieuw opgebouwd. In 1770 bouwde men hier dus het vrouwenhofje: het Hofje van Mevrouw Van Aerden. Dit is nu een museum dat je kunt bezoeken.

Van de molens die de polders bemaalden, is de wipmolen Ter Leede bewaard gebleven.

De monumentale stadsmuur aan de Zuidwal en de grachten laten zien hoe versterkt de stad Leerdam was. Er waren 4 poorten in de stadsmuur. Deze poorten zijn echter in de 19e eeuw gesloopt.

In de Kerkstraat, tegenover het Hofje van Mevrouw van Aerden bevond zich het Schoonhuis of Drossaardshuis. Het enige wat er nu nog van over is, is het poortje met daarboven de tekst “Vriheyt en is om gheen gelt te coop”. Tegenwoordig is het de ingang van een winkel.

Nadat het Kasteel van Leerdam verwoest was, kwam Maria van Oranje er te wonen. Zij bestuurde voor haar broer het graafschap.

In de jaren 10 en 20 van de 21e eeuw wordt Leerdam uitgebreid met de nieuwbouwwijk Broekgraaf aan de westkant van de stad.

Industrie[bewerken | brontekst bewerken]

Vanaf de 18e eeuw werd het stadsleven sterk beïnvloed door de glasfabriek en de houtindustrie. De huidige Glasfabriek Leerdam is internationaal bekend als de ‘Royal Leerdam’ en ‘Royal Leerdam Crystal’. Royal Leerdam Crystal maakt onderdeel uit van de Koninklijke Porceleyne Fles/ Royal Delft.

Vanaf Pasen tot eind september werken glasblazers uit binnen- en buitenland in het Glascentrum, dat dan open is voor publiek.

De stad geniet bekendheid door de Leerdammer kaas, die in Schoonrewoerd wordt geproduceerd.

Toerisme en musea[bewerken | brontekst bewerken]

Aquazoo Leerdam
Hofje van Mevrouw Van Aerden
Nationaal Glasmuseum
Glascentrum Leerdam
Nederlands Bridge Museum
Grote Kerk
Oude Raadhuis
Kanotochten over de Linge
Fietstochten en Fietsverhuur
Rondvaart over de Linge
Wandelroute: Tussen Leerdam en het Gelderse dorp Beek ligt het 98 kilometer lange Lingepad. Het Lingepad maakt deel uit van de Europese wandelroute E8.

Monumenten[bewerken | brontekst bewerken]

In de voormalige gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:

Kunst in de openbare ruimte[bewerken | brontekst bewerken]

In Leerdam zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

Lijst van beelden in Leerdam

Evenementen[bewerken | brontekst bewerken]

Leerdamse vrijmarkt
Glasstadmars: Jaarlijkse wandelevement met ca. 3000 deelnemers.
Laatste weekend september: Wandeltocht De 80 van de Glasstad. Dit is een Kennedymars, waarbij wandelaars 80 km afleggen.

Markt en koopavond[bewerken | brontekst bewerken]

Markt is op donderdagmorgen van 8:30 tot 12:30 uur in de binnenstad. Sinds 12 april 2012 is de weekmarkt verhuisd van het Dokter Reilinghplein naar de straten in de binnenstad, waaronder de Fonteinstraat, Kerkstraat en de Markthof.
Koopavond in het centrum van Leerdam is op vrijdagavond.

Onderwijs[bewerken | brontekst bewerken]

Er zijn diverse basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs.

Sportverenigingen[bewerken | brontekst bewerken]

Sportverenigingen in Leerdam zijn onder meer:

Voetbalvereniging Leerdam Sport '55
Voetbalvereniging LRC Leerdam
Hockeyvereniging HC Leerdam
Tennisvereniging TC Leerdam
Roeivereniging RV Leerdam
Basketbalvereniging BVL leerdam
Korfbalvereniging Ter Leede/De Jager

Verkeer en vervoer[bewerken | brontekst bewerken]

Leerdam ligt aan de spoorlijn (Elst-) Geldermalsen - Dordrecht. Leerdam werd in 1883 aangesloten op deze spoorlijn. Tussen 2007 en 2018 wordt de lijn geëxploiteerd door Arriva en heeft de naam MerwedeLingelijn gekregen. Vanaf 9 december 2018 verzorgt Qbuzz het treinvervoer op de Merwedelingelijn als R-net, de trein rijdt elk halfuur richting Geldermalsen en Dordrecht. Leerdam heeft een spoorwegstation met een stationsgebouw uit 1881 (in gebruik als Grieks restaurant) en een door Cees Douma ontworpen stationsgebouw uit 1987 (met lunchroom).

Openbaar vervoer per bus van Arriva, Qbuzz en U-OV met:

Lijn 85 Leerdam - Schoonrewoerd - Vianen - Utrecht Centraal, Jaarbeurszijde (streekbus U-OV)
Lijn 260 Leerdam - Asperen - Beesd - Enspijk - Deil - Geldermalsen (buurtbus Arriva)
Lijn 285 Leerdam - Schoonrewoerd - Vianen - Utrecht Papendorp - Utrecht Centraal, Jaarbeurszijde (spitsbus U-OV)
Lijn 503 Leerdam - Hei- en Boeicop - Lexmond (belbus U-OV)
Lijn 572 Leerdam - Leerbroek - Nieuwland - Meerkerk knooppunt A27 (belbus U-OV)
Lijn 650 Leerdam - Rhenoy - Rumpt - Beesd - Culemborg (schoolbus Arriva)
Lijn 673 Leerdam - Asperen - Heukelum - Spijk - Gorinchem
Lijn 703 Ameide - Meerkerk - Leerdam - Hei en Boeicop - Lexmond (buurtbus U-OV)
Lijn 704 Leerdam - Kedichem - Arkel (buurtBuzz Qbuzz)

Zetelverdeling gemeenteraad[bewerken | brontekst bewerken]

De gemeenteraad van Leerdam bestond uit 19 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1994:

Gemeenteraadszetels
Partij	1994	1998	2002	2006	2010	2014
Leerdam 2000	6	5	5	3	4	6
PvdA	4	4	4	6	4	3
CDA	3	3	3	3	3	3
VVD	2	3	2	2	3	2
SGP	2	2	3	3	3	3
ChristenUnie*	2	1	2	2	2	2
Protestants-christelijke combinatie	-	1	-	-	-	-
Totaal	19	19	19	19	19	19

De ChristenUnie werd in 1994 en 1998 vertegenwoordigd door de RPF, één van haar voorgangers.

Geboren in Leerdam[bewerken | brontekst bewerken]

Marinus Boezem, beeldhouwer
Arno Brok, Commissaris van de Koning in Friesland
Andries Copier, ontwerper, edelsmid, keramist, glaskunstenaar en vormgever
Lernert Engelberts, dichter
Gerrit Grijns, onderzoeker en co-ontdekker van vitamine B1
Bernard Heesen, glaskunstenaar
Cornelis Pieter van den Hoek, verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog
Jan van Houwelingen, politicus
Jan Willem IJzerman, ingenieur en politicus
Jos Kool, journalist, publicist en dammer
Ton de Kruyf, componist
Pieter van Maaren, burgemeester van Zaltbommel
Lucio Messercola, televisieproducent
Floris Meydam, industrieel ontwerper, vooral glaswerk en keramiek
Matwé Middelkoop, tennisser
Henk Pellikaan, voetballer en ondernemer
Florens Radewijns, leider van de Broeders van het Gemene Leven
Manon van Rooijen, zwemster
Bert van Santen, schilder, beeldhouwer, tekenaar, graficus en maker van kunstenaarsboeken
Hendrik Seret, politicus
Marike Stellinga, journaliste en columniste
Edward van de Vendel, schrijver
Hennie Vink, kunstenares
Frederik Izaak van Voorthuijsen, burgemeester
Jesse Wielinga, oud-voetballer
Tim Zweije, acteur

Kerken[bewerken | brontekst bewerken]

Leerdam kent een groot aantal kerken. Opvallend zijn vooral de vele reformatorische kerken, onder meer een gereformeerde gemeente (573 leden), een gereformeerde gemeente in Nederland (647 leden), een christelijk gereformeerde kerk (321 leden).