Lightrail

Lightrailvoertuig van HTM voor RandstadRail

Lightrail is een verzamelnaam van spoorvervoersystemen die zich ergens tussen trein, metro en tram in bevinden: sneller dan een tram, lichter en goedkoper dan een trein.

Hoewel de term doet vermoeden dat het een compleet nieuw vervoersysteem is, bestonden er eerder al railvoertuigen die trein noch tram waren, zoals interlokale trams (bijvoorbeeld de Blauwe Tram), lokaalspoorwegen en interurbans in de Verenigde Staten van Amerika. Geleidelijk zijn de meeste hiervan verdwenen. In Zwitserland zijn nog meerdere spoorlijnen te vinden met het karakter van een interlokale tramlijn of lokaalspoorweg. Dit soort netwerken is weer in opkomst, met name in stedelijke gebieden, en wordt vaker met lightrail aangeduid. In Zwitserland rijden bijvoorbeeld in Pontresina de treinen van Rhätische Bahn als tram door de bebouwde kom.

Soorten

De term lightrail is niet eenduidig en wordt te pas en te onpas gebruikt voor verschillende soorten modern railvervoer. Hoewel er vele uitzonderingen voorkomen, worden lightrailnetwerken algemeen onderverdeeld in drie groepen:

Sneltram

De interlokale tramlijnen of sneltrams (de Duitse variant Stadtbahn wordt hier ook toe gerekend). Dit betreft lange tramverbindingen voor regionaal of voorstedelijk gebruik. Een Nederlands voorbeeld is de Utrechtse sneltram, RandstadRail en metro/sneltramlijn 51. RandstadRail heeft de voormalige Zoetermeerlijn overgenomen. De sneltrams rijden hier op het voormalige treinspoor. Regulier treinverkeer vindt hier niet meer plaats, het is zelfs niet meer goed mogelijk doordat het profiel van de rails afwijkt, al is de spoorwijdte dezelfde. Moderne lagevloerstadstrams zoals de Citadis en de Combino, vooral nieuwe tramnetwerken waar veel vrije baan is toegepast schaart men als sneltram onder lightrail, hoewel dit soort netwerken meestal als tram worden aangeduid.

Tramtrein

Wanneer spoorvoertuigen op zowel tram- als treinsporen kunnen rijden noemt men dit een tramtrein. De term is oorspronkelijk afkomstig uit Frankrijk maar inmiddels is het concept in heel Europa te vinden, zoals in het Duitse Karlsruhe. Dit wordt het Karlsruher Modell genoemd. Ook in Kassel, Saarbrücken en Zwickau zijn inmiddels soortgelijke systemen ontstaan. Specifiek voor Zwickau geldt dat het systeem werd ontworpen als een regionale trein (lighttrain) die de stad binnenrijdt (op tramsporen). Dit zogeheten Zwickauer Modell staat tegenover de tram die zich buiten de stad op de treinsporen begeeft (Karlsruher Modell).

Lichtgewichttrein

De nieuwste generatie lichte en goedkope treinstellen worden ook wel lichtgewichttrein of lighttrain genoemd. Een Belgisch voorbeeld zijn de Desiro-treinen die op het toekomstige GEN zouden moeten gaan rijden. Omdat dit in feite reguliere treinen zijn plaatst niet iedereen deze vervoersvorm onder de benaming lightrail.

Overzicht

De term lightrail komt uit de Verenigde Staten, het is een vrije vertaling van de Duitse term Stadtbahn. In Duitsland gaat het in 2019 om netwerken van sneltrams (van 2,65 m breed) die deels in tunnel en op viaducten (Keulen) rijden. In de VS gaat het om alle tramnetwerken met materieel van 2,65 m breed. Het wordt ook wel (foutief) gebruikt voor metrolijnen met korte en lichte voertuigen zoals de VAL-metro in diverse steden in Frankrijk. In sommige landen wordt ook wel de term LRT (Light Rapid Transit) gebruikt, waarmee meestal een "lichte" metro wordt bedoeld.

Lokaal- en regionaal railvervoer

Materieel	Lokaal (geen tunnel/viaduct)	Lokaal (deels tunnel/viaduct)	Lokaal (spoor kruist geen wegen)	Regionaal (geen tunnel/viaduct)	Regionaal (deels tunnel/viaduct)	Regionaal (spoor kruist geen wegen)
Smal (<2,65 m)	Stadstram en streetcar -in VS-	Premetro (vooral in België)	VAL-metro, People mover	Interlokale tram en Interurban - in VS-	—	—
Middel (~2,65 m)	Stadstram en Lightrail -in VS- (meestal lagevloertram)	Lightrail en Stadtbahn in Duitsland	Metro, Light Rapid Transit (o.a. in Kopenhagen	Sneltram, Tramtrein (o.a. in Karslruhe)	Combinatie van Metro- en Sneltramlijnen	Light Rapid Transit (Docklands Light Railway)
Breed (>2,65 m)	—	—	Metro (o.a. in Amsterdam)	Lokaalspoorweg (o.a. in Zwitserland)	Lokaalspoorweg (vooral in Zwitserland)	Regio metro (S-Bahn, RER)

Meerjarenplan Lightrail voor Nederland

De planontwikkelingen van sommige Nederlandse lightrailprojecten loopt al meer dan 15 jaar. Met uitzondering van één project is de overheid tot en met 2008 niet overgegaan tot realisering. De Jonge Veranderaars hebben in november 2008 een eerste stap om verandering en versnelling in dit proces op gang te krijgen. Zeven lightrailprojecten zijn aan de hand van een vragenlijst ingevuld door 75 experts op een aantal punten (zoals urgentie, kosten/baten, bereikbaarheid regio) beoordeeld. Uit dit onderzoek blijkt dat de aanleg van de tramverbinding Utrecht Centraal naar universiteitscomplex De Uithof als eerste moet worden uitgevoerd. Daarna volgt Kolibri/RegioTram Groningen, HOV-as Arnhem-Nijmegen, RijnGouweLijn, Vertramming ZuidTagent, Zwolle-Kampen, en het Spartacus project Maastricht-Hasselt. Meerdere resultaten zijn terug te lezen in het verslag 'Ranking the LightRail Stars'.

rangschikking	type	lijn	status
1	sneltram	Uithoflijn	in aanleg, opening in juli 2019
2	sneltram of (gewone) tram	RegioTram Groningen	afgevoerd
3	sneltram of (gewone) tram	HOV-as Arnhem-Nijmegen	afgevoerd, vervangen door HOV-bus in december 2013
4	sneltram of tramtrein	RijnGouweLijn	afgevoerd, vervangen door HOV-bus
5	sneltram of (gewone) tram	Vertramming Zuid-Tangent	uitgesteld tot 2030 of later
6	sneltram	Zwolle-Kampen	afgevoerd, de spoorlijn is geëlektrificeerd en wordt vanaf december 2017 geëxploiteerd door Syntus, met inzet van FLIRTs.
7	tramtrein	Spartacus Maastricht-Hasselt	opening in 2024
NvT	Lightrail	Uden-Oss	wordt onderzocht

Zie ook

• C-Train (sneltramnetwerk in Calgary)
• Hoekse Lijn
• Premetro
• RandstadRail
• RegioTram Groningen
• RijnGouwelijn
• Tramlijn 4 (Parijs), een voorbeeld van een Tram-Train
• Utrechtse sneltram
• Metro/sneltramlijn 51

Bronnen, noten en/of referenties