Lightrail

Lightrailvoertuig van HTM voor RandstadRail

Lightrailvoertuig in Hannover

Lightrailvoertuigen in Calgary

Wegklapbare treden maken het instappen mogelijk bij zowel lage als hoge perrons.

Lightrail (Engels: light rail, soms ook light rail transit) is een vorm van openbaar spoorvervoer in (en om) grote steden of agglomeraties. Lightrail is een van spoorvervoersysteem dat zich ergens tussen metro en tram in bevindt: sneller dan een tram, met een lagere capaciteit (en goedkoper te bouwen) dan een metro.

Soorten

De term lightrail wordt te pas en te onpas gebruikt voor verschillende soorten modern railvervoer. Hoewel er vele uitzonderingen voorkomen, kunnen lightrailnetwerken worden onderverdeeld in drie groepen:

Sneltram

De interlokale tramlijnen of sneltrams (de Duitse variant Stadtbahn wordt hier ook toe gerekend). Dit betreft lange tramverbindingen voor regionaal of voorstedelijk gebruik. Een Nederlands voorbeeld is de Utrechtse sneltram, RandstadRail en metro/sneltramlijn 51. RandstadRail heeft de voormalige Zoetermeerlijn overgenomen. De sneltrams rijden hier op het voormalige treinspoor. Regulier treinverkeer vindt hier niet meer plaats, het is zelfs niet meer goed mogelijk doordat het profiel van de rails afwijkt, al is de spoorwijdte dezelfde. Moderne lagevloerstadstrams zoals de Citadis en de Combino, vooral nieuwe tramnetwerken waar veel vrije baan is toegepast schaart men als sneltram onder lightrail, hoewel dit soort netwerken meestal als tram worden aangeduid.

Premetro/Stadtbahn

Bij beide termen gaat het om tramnetten waarbij tramvoertuigen door tunnels onder stadscentra rijden, met klein nuanceverschillen:

• Premetro is een vorm van openbaar vervoer waarbij trams geheel of gedeeltelijk ondergronds door tunnels rijden, die in de toekomst uitgebouwd kunnen worden voor metrotreinen.
• De Stadtbahn is een openbaarvervoermiddel, een tussenvorm tussen metro en stadstram. De oorsprong ligt in Duitsland, daar gaat het om tramnetten waar speciaal ontwikkelde snelle trams in de stadcentra ondergronds in tunnels rijden.

Tramtrein

Wanneer spoorvoertuigen op zowel tram- als treinsporen kunnen rijden noemt men dit een tramtrein. De term is oorspronkelijk afkomstig uit Frankrijk maar inmiddels is het concept in heel Europa te vinden, zoals in het Duitse Karlsruhe. Dit wordt het Karlsruher Modell genoemd. Ook in Kassel, Saarbrücken en Zwickau zijn inmiddels soortgelijke systemen ontstaan. Specifiek voor Zwickau geldt dat het systeem werd ontworpen als een regionale trein (lighttrain) die de stad binnenrijdt (op tramsporen). Dit zogeheten Zwickauer Modell staat tegenover de tram die zich buiten de stad op de treinsporen begeeft (Karlsruher Modell).

Overzicht

De term lightrail ontstond in 1972 in de Verenigde Staten, het is een vrije vertaling van de Duitse term Stadtbahn. In Duitsland gaat het sinds de jaren 1960 om netwerken van sneltrams (meestal 2,65 m breed) die deels in tunnel en op viaducten (Keulen) rijden. In de VS gaat het om alle tramnetwerken met materieel van 2,65 m breed. Het wordt ook wel (foutief) gebruikt voor metrolijnen met korte en lichte voertuigen zoals de VAL-metro in diverse steden in Frankrijk. In sommige landen wordt ook wel de term LRT (Light Rapid Transit) gebruikt, waarmee meestal een "lichte" metro wordt bedoeld.

Lokaal- en regionaal railvervoer

Materieel	Lokaal (geen tunnel/viaduct)	Lokaal (deels tunnel/viaduct)	Lokaal (geheel tunnel/viaduct)	Regionaal (geen tunnel/viaduct)	Regionaal (deels tunnel/viaduct)	Regionaal (geheel tunnel/viaduct)
Smal (<2,65 m)	Stadstram en streetcar (in VS)	Premetro (vooral in België)	VAL-metro, People mover	Interlokale tram en Interurban (in VS)	—	—
Middel (~2,65 m)	Stadstram en Lightrail (in VS) -meestal lagevloertram-	Lightrail en Stadtbahn (in Duitsland)	Metro, Light Rapid Transit (o.a. in Kopenhagen)	Sneltram, Tramtrein (o.a. in Karslruhe)	Combinatie van Metro- en Sneltramlijnen	Light Rapid Transit (Docklands Light Railway)
Breed (>2,65 m)	—	—	Metro (o.a. in Amsterdam)	Lokaalspoorweg (o.a. in Zwitserland)	Lokaalspoorweg (vooral in Zwitserland)	Regio metro (S-Bahn, RER)

Overige gemengde systemen

Hoewel de term doet vermoeden dat het een compleet nieuw vervoersysteem is, bestonden er eerder al railvoertuigen met gemengde kenmerken. Voorbeelden zijn interlokale trams (bijvoorbeeld de Blauwe Tram), lokaalspoorwegen en interurbans in de Verenigde Staten van Amerika. Geleidelijk zijn de meeste hiervan verdwenen. In Zwitserland zijn nog meerdere spoorlijnen te vinden met het karakter van een interlokale tramlijn of lokaalspoorweg. Dit soort netwerken is weer in opkomst, vooral in stedelijke gebieden, en wordt vaker met lightrail aangeduid. In Zwitserland rijden bijvoorbeeld in Pontresina de treinen van Rhätische Bahn als tram door de bebouwde kom.

Lichtgewichttrein

De nieuwste generatie lichte en goedkope treinstellen worden ook wel lichtgewichttrein of lighttrain genoemd. Een Belgisch voorbeeld zijn de Desiro-treinen die op het toekomstige GEN zouden moeten gaan rijden. Omdat dit in feite reguliere treinen zijn plaatst niet iedereen deze vervoersvorm onder de benaming lightrail.

Light Railway

Ook de Britse term Light Railway beschrijft reguliere treinen. Hierbij gaat het om regels van de overheid waar spoorlijnen aan moeten voldoen. Een speciale classificatie met minder zware regels dan voor het hoofdspoornet, enigszins vergelijkbaar met de buurstpoorwegen.

Meerjarenplan Lightrail voor Nederland

De planontwikkelingen van sommige Nederlandse lightrailprojecten loopt al meer dan 15 jaar. Met uitzondering van één project is de overheid tot en met 2008 niet overgegaan tot realisering. De Jonge Veranderaars hebben in november 2008 een eerste stap om verandering en versnelling in dit proces op gang te krijgen. Zeven lightrailprojecten zijn aan de hand van een vragenlijst ingevuld door 75 experts op een aantal punten (zoals urgentie, kosten/baten, bereikbaarheid regio) beoordeeld. Uit dit onderzoek blijkt dat de aanleg van de tramverbinding Utrecht Centraal naar universiteitscomplex De Uithof als eerste moet worden uitgevoerd. Daarna volgt Kolibri/RegioTram Groningen, HOV-as Arnhem-Nijmegen, RijnGouweLijn, Vertramming ZuidTagent, Zwolle-Kampen, en het Spartacus project Maastricht-Hasselt. Meerdere resultaten zijn terug te lezen in het verslag 'Ranking the LightRail Stars'.

rangschikking	type	lijn	status
1	sneltram	Uithoflijn	opening in december 2019
2	sneltram of tram	RegioTram Groningen	afgevoerd
3	sneltram of tram	HOV-as Arnhem-Nijmegen	afgevoerd, vervangen door HOV-bus in december 2013
4	sneltram of tramtrein	RijnGouweLijn	afgevoerd, vervangen door HOV-bus
5	sneltram of tram	Vertramming Zuid-Tangent	uitgesteld tot 2030 of later
6	sneltram	Zwolle-Kampen	afgevoerd, de spoorlijn is geëlektrificeerd, er rijden vanaf december 2017 FLIRTs als onderdeel van Blauwnet.
7	tramtrein	Maastricht-Hasselt	onzeker

Op het traject tussen Uden en Oss wordt ook onderzocht of er lightrail kan gaan rijden.

Zie ook

• C-Train (sneltramnetwerk in Calgary)
• Hoekse Lijn
• Premetro
• RandstadRail
• RegioTram Groningen
• RijnGouwelijn
• Parijs (tram 4), een voorbeeld van een Tram-Train
• Utrechtse sneltram
• Metro/sneltramlijn 51

Bronnen, noten en/of referenties

Trams

Typen naar aandrijving: paarden · stoom · kabel · verbrandingsmotor · elektrisch (accu) Typen naar geleding: direct · jacobsdraaistel · opgelegde bak · zwevende bak Typen naar aantal assen: twee · drie · vier · vijf · zes · acht · tien · twaalf Tramvoertuigen: motorwagen · dubbeldeks · lagevloer · bijwagen (open) · restaurant · vracht Tramsystemen: interurban · premetro · stadtbahn · lightrail · sneltram · tramtrein · lichte metro · bandentram Overzichten: tramnet · trammaterieel (experimenteel) · organisatie · België · Nederland · wereldwijd