Lightrail
Lightrail (Engels: light rail) is een vorm van openbaar spoorvervoer binnen en tussen grote steden of agglomeraties. Het is een spoorvervoersysteem dat zich ergens tussen metro en tram in bevindt. De Engelse term light refereert aan de lagere capaciteit van een lightraillijn ten opzichte van een volwaardige metrolijn; in de VS valt de term metro onder Heavy Rail (HR). Het is een parapluterm voor de lijnen of systemen met een lagere capaciteit (en goedkoper te bouwen) dan een metro, maar die sneller dan een stadstramlijn zijn.[1]
Naam[bewerken | brontekst bewerken]
De kwalificatie light (licht) staat tegenover heavy (zwaar), het betreft hier niet de materialen van de infrastructuur of het gewicht van de voertuigen.[2] Dit verschil ligt in de context van light-capacity rail transit tegenover heavy-capacity rail transit.[3] Zo is er ook de term light metro: ook hier verwijst light niet naar het gewicht maar naar de lagere capaciteit ten opzichte van een volwaardige metro. Heeft dan een lichte metrolijn kruisend verkeer, dan valt deze vaak binnen de subcategorie semi-metro als onderdeel van lightrail.
.jpg)
Kenmerken[bewerken | brontekst bewerken]
Lightrailsystemen hebben kenmerken van zowel tram als metro. Varianten kunnen verschillende kenmerken missen.
Tram[bewerken | brontekst bewerken]
- Trajecten met bovenleiding
- Trajecten met wegkruisingen en soms zelfs straatspoor
- Bescheiden haltes met geen of standaardabri
Metro[bewerken | brontekst bewerken]
- Trajecten met seinbeveiliging
- Gekopplde tweerichtingsvoertuigen
- Trajecten zonder wegkruisngen (tunnels en/of viaducten) en met stations
Soorten[bewerken | brontekst bewerken]
De term lightrail wordt te pas en te onpas gebruikt voor verschillende soorten modern railvervoer. Hoewel er vele uitzonderingen voorkomen, kunnen lightrailnetwerken worden onderverdeeld in drie groepen:
Sneltram[bewerken | brontekst bewerken]
Sneltrams (begin twintigste eeuw vormden interurbans een soort voorloper) zijn vaak lange tramverbindingen voor regionaal of voorstedelijk vervoer. Nederlandse voorbeelden waren de Utrechtse sneltram en metro/sneltramlijn 51. Trajecten van de Rotterdamse metro in de wijken Ommoord en Zevenkamp hebben sneltramkenmerken, dit geldt ook voor delen van lijnen van het project RandstadRail. Dit project heeft de voormalige Zoetermeerlijn en de Hofpleinlijn overgenomen. Zo rijden de sneltrams hier op een voormalige treinbedding. Regulier treinverkeer vindt hier niet meer plaats en is zelfs niet meer mogelijk doordat het profiel van de rails afwijkt, al is de spoorwijdte hetzelfde gebleven. Moderne lagevloerstadstrams zoals de Citadis en de Combino worden op enkele plekken (zoals GVB lijn 26) ingezet op sneltramachtige lijnen. Vooral nieuwe tramnetwerken waar veel vrije baan is toegepast, noemen beleidsmakers sneltram of lightrail, hoewel dit soort netwerken technisch als tram worden aangeduid.
Semi-metro[bewerken | brontekst bewerken]
Bij de term semi-metro gaat het om tramnetten waarbij tramvoertuigen over viaducten en/of door tunnels in stadscentra rijden. Onder semi-metro vallen premetro en Stadtbahn, ze overlappen met slechts kleine nuanceverschillen:
- Premetro is een vorm van openbaar vervoer waarbij stadstrams geheel of gedeeltelijk ondergronds door tunnels rijden, met de ambitie om die in de toekomst om te bouwen voor metrotreinen.
- De Stadtbahn is ook een openbaarvervoermiddel en tussenvorm tussen metro en stadstram. De oorsprong ligt in Duitsland, daar gaat het om tramnetten waar speciaal ontwikkelde snelle trams in de stadcentra over viaducten en/of door tunnels rijden.
Tramtrein[bewerken | brontekst bewerken]
Wanneer spoorvoertuigen op zowel tram- als treinsporen kunnen rijden noemt men dit een tramtrein. De term is oorspronkelijk afkomstig uit Frankrijk maar inmiddels is het concept in bijna heel Europa te vinden, zoals in het Duitse Karlsruhe. Dit wordt het Karlsruher Modell genoemd. Ook in Kassel, Saarbrücken en Zwickau zijn inmiddels soortgelijke systemen ontstaan. Specifiek voor Zwickau geldt dat het systeem werd ontworpen als een regionale trein (lighttrain) die de stad binnenrijdt (op tramsporen). Dit zogeheten Zwickauer Modell staat tegenover de tram die zich buiten de stad op de treinsporen begeeft (Karlsruher Modell).
Overzicht[bewerken | brontekst bewerken]
De term ontstond in 1972 in de Verenigde Staten, de overheid koos light rail als vrije vertaling van de Duitse term Stadtbahn.[4] In Duitsland gaat het sinds de jaren 1960 om netwerken van sneltrams (meestal 2,65 m breed) die deels in tunnel en op viaducten (in Keulen) rijden. De geleidelijke opwaardering van het tramnet in Frankfurt heeft een sleutelrol gespeeld in de internatinale ontwikkeling van lightrail. In de VS gaat het om alle tramnetwerken met materieel van 2,65 m breed. In veruit de meeste gevallen worden de tramstellen gekoppeld om zo een grotere capaciteit te verkrijgen. Meestal gaat het om twee voertuigen, maar drie of zelfs vier komen ook voor in reizigersdienst.
Het wordt ook wel (foutief) gebruikt voor metrolijnen met korte en lichte voertuigen zoals de VAL-metro in diverse steden in Frankrijk. In sommige landen wordt ook wel de term LRT (Light Rapid Transit) gebruikt, waarmee meestal een "lichte" metro wordt bedoeld.
Lokaal- en regionaal railvervoer[bewerken | brontekst bewerken]
| Materieel | Lokaal (niet kruisingsvrij) |
Lokaal (deels kruisingsvrij) |
Lokaal (geheel kruisingsvrij) |
Regionaal (niet kruisingsvrij) |
Regionaal (deels kruisingsvrij) |
Regionaal (geheel kruisingsvrij) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Smal (<2,65 m) |
Stadstram en streetcar (in VS) |
Semi-metro, Premetro (vooral in België) |
VAL-metro, People mover |
Interlokale tram en Interurban (in VS) |
— | — |
| Middel (~2,65 m) |
Stadstram, sneltram en Lightrail (in VS) |
Semi-metro en Stadtbahn (in Duitsland) |
Metro, Light Rapid Transit (o.a. in Kopenhagen) |
Sneltram, Tramtrein (o.a. in Karslruhe) |
Combinatie van Metro- en Sneltramlijnen |
Light Rapid Transit (Docklands Light Railway) |
| Breed (>2,65 m) |
— | — | Metro (o.a. in Amsterdam) |
Lokaalspoorweg (o.a. in Zwitserland) |
Lokaalspoorweg (vooral in Zwitserland) |
Regio metro (S-Bahn, RER, S-tog) |
Overige gemengde systemen[bewerken | brontekst bewerken]
Hoewel de term doet vermoeden dat het een compleet nieuw vervoersysteem is, bestonden er eerder al railvoertuigen met gemengde kenmerken. Voorbeelden zijn interlokale trams (bijvoorbeeld de Blauwe Tram), lokaalspoorwegen en interurbans in de Verenigde Staten van Amerika. Geleidelijk zijn de meeste hiervan verdwenen. In Zwitserland zijn nog meerdere spoorlijnen te vinden met het karakter van een interlokale tramlijn of lokaalspoorweg. Dit soort netwerken is weer in opkomst, vooral in stedelijke gebieden. Het wordt vaker met lightrail aangeduid, maar dat is het niet altijd. In Zwitserland rijden bijvoorbeeld in Le Prese en Chur treinen met een locomotief van de Rhätische Bahn als "tram" door de bebouwde kom, op straat, ook tegen het autoverkeer in.
Lichtgewichttrein[bewerken | brontekst bewerken]
De nieuwste generatie lichte en goedkope treinstellen worden ook wel lichtgewichttrein of lighttrain genoemd. Een Belgisch voorbeeld zijn de Desiro-treinen die op het GEN zijn gaan rijden. Omdat dit in feite reguliere treinen zijn, plaatst men zelden deze vervoersvorm onder de benaming lightrail.
Light Railway[bewerken | brontekst bewerken]
Ook de Britse wettelijke term Light Railway beschrijft reguliere treinen. Hierbij gaat het om regels van de overheid waar spoorlijnen aan moeten voldoen. Een speciale classificatie met minder zware regels dan voor het hoofdspoornet, enigszins vergelijkbaar met de buurtspoorwegen. Doordat de Docklands Light Railway geheel kruisingsvrij opereert (met veelal viaducten en korte tunnels), wordt dit vervoersysteem qua concept gerekend tot lichte metro.
Meerjarenplan Lightrail voor Nederland[bewerken | brontekst bewerken]
De planontwikkelingen van lightrailprojecten lopen doorgaans vele jaren. De Jonge Veranderaars namen in 2008 een eerste stap om versnelling in dit proces te krijgen. Zeven lightrailprojecten zijn beoordeeld. Dit via een vragenlijst ingevuld door 75 experts over een aantal punten zoals: urgentie, kosten/baten, bereikbaarheid regio. Hieruit bleek dat de aanleg van de tramverbinding Utrecht Centraal naar De Uithof als eerste moest worden uitgevoerd. Daarna volgt RegioTram Groningen, HOV-as Arnhem-Nijmegen, RijnGouweLijn, Vertramming ZuidTagent, Zwolle-Kampen en de lijn Maastricht-Hasselt.[5]
| rangschikking | type | lijn | status |
|---|---|---|---|
| 1 | sneltram | Uithoflijn | geopend in december 2019 |
| 2 | sneltram of tram | RegioTram Groningen | afgevoerd (eind 2012) |
| 3 | sneltram of tram | HOV-as Arnhem-Nijmegen | afgevoerd, vervangen door HOV-bus (eind 2013) |
| 4 | sneltram of tramtrein | RijnGouweLijn | afgevoerd, vervangen door HOV-bus |
| 5 | sneltram of tram | Vertramming Zuid-Tangent | uitgesteld tot 2030 of later |
| 6 | sneltram | Zwolle-Kampen | afgevoerd, de spoorlijn is geëlektrificeerd, er rijden vanaf eind 2017 FLIRTs als onderdeel van Blauwnet. |
| 7 | tramtrein | Maastricht-Hasselt | afgevoerd door Vlaamse regering in 2022, dubbelgelede bus (trambus) als alternatief voorgesteld.[6] |
Op het traject tussen Uden en Oss wordt ook onderzocht of er lightrail kan gaan rijden.
Voorbeelden[bewerken | brontekst bewerken]
Zie ook Lijst van steden met tramlijnen- Alicante – Benidorm
- Calgary C-Train (sneltramnetwerk)
- Metro van Frankfurt am Main
- Stadtbahn van Karlsruhe
- L.A. Metro Rail (lijn A, L en E)
- Hoekse Lijn
- RandstadRail
- RegioTram Groningen
- RijnGouwelijn
- Tram 4 (Parijs), als Tram-Train
- Utrechtse sneltram
- Valencia (lijn 10)
Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]
Bronnen, noten en/of referenties
|
paragraaf 1-2-2, geraadpleegd op 25 januari 2023
| Trams | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|