Ploegentijdrit

Een ploegentijdrit is een onderdeel van de wielersport waarbij renners als ploeg een tijdrit rijden. Meestal hoeft alleen een van tevoren vastgelegd aantal renners samen over de meet te komen, waardoor er renners mogen lossen als de ploeg groot genoeg is. De tijd van de laatste renner van het vastgelegde aantal is bepalend, die wordt ook toegekend aan de snellere ploeggenoten; de langzamere krijgen hun individuele tijd. Ploegentijdritten kunnen deel uitmaken van etappekoersen, maar ze komen ook voor als eendaagse wedstrijden.

De ploegentijdrit geldt als een zware discipline: er is groepsdruk en iedereen moet mee in het hoge tempo, terwijl het kopwerk en de aflossing zowel kracht als afstemming eisen.

Kenmerken

Het is een discipline waar snel grotere verschillen kunnen worden gemaakt, bijvoorbeeld als een ploeg onderweg een renner 'verliest', of als deze al voor de ploegentijdrit de wedstrijd had verlaten. Specialisten in de individuele tijdrit zijn ook in de ploegentijdrit waardevol omdat ze vaak veel werk kunnen verzetten, bijvoorbeeld door lang op kop te rijden.

Door de samenwerking ligt het tempo hoger dan in de individuele tijdrit, wat afstemming vereist en het kopwerk zwaar maakt. De specialisten die lang een hoog en stabiel tempo aan kunnen houden, moeten op kop enerzijds niet voluit gaan om de teamgenoten te sparen, maar anderzijds moeten ze die wel harder laten rijden dan hen lief is. Voor een optimaal resultaat moeten de specialisten het meeste kopwerk doen en krijgen zij het minste hersteltijd, wat het ook voor hen zwaar maakt. Toch is de aflossing misschien nog zwaarder dan het kopwerk:^[1] de renner die zich van kop laat terugzakken, moet direct na dat duurwerk een explosieve inspanning leveren om 'aan te pikken' bij de staart van de ploeg. Als de afstemming niet klopt kan de renner zichzelf opblazen of de aansluiting kwijtraken.

Waaiers

De waaier is van groot belang bij de ploegentijdrit: door de verminderde luchtweerstand sparen de renners achter de kop krachten.

Een enkele waaier is efficiënter dan een dubbele. In het eerste geval rijden de coureurs in één lange rij en rijdt er slechts één op kop; in het tweede geval rijdt men in twee rijen en zijn er twee koplieden, waardoor de renners vaker op kop moeten rijden. Verder moeten ze twee keer zo vaak aanzetten om in het laatste wiel te komen. Ook in de verdeling van krachten heeft een dubbele waaier nadelen: de beide koprijders moeten even hard gaan, terwijl ze gewoonlijk niet even sterk zijn. In een enkele waaier kunnen sterkere renners langere beurten doen en minder sterke renners kortere beurten. Het collectief rijdt dan sneller en heeft minder renners die het niet vol kunnen houden. Een klein nadeel is dat de tijdsbepalende renner verder achter de kop van de ploeg rijdt.

De Raleigh- en later Panasonic-ploegen van ploegleider Peter Post waren in de jaren 1970 en 1980 uitgesproken specialisten in de discipline; de ploegen kregen als bijnaam de Posttrein. Van hen is het onderscheid in "enkele" en "dubbele waaiers" afkomstig. De Raleigh-ploeg was de eerste ploeg die in de jaren zeventig ploegentijdritten in een enkele waaier ging rijden. Gerben Karstens was op dit idee gekomen, vertelt Gerrie Knetemann in 'De Posttrein', een documentaire uit 2011 over TI-Raleigh, de onklopbare wielerploeg van Peter Post. Het bracht de Raleighs een ongekend aantal overwinningen in ploegentijdritten op rij.

Ploegentijdritten in etappewedstrijden

Anno 2025 zijn ploegentijdritten zeldzaam geworden, maar in etappewedstrijden zoals de Ronde van Frankrijk wordt er soms een opgenomen, in het verleden heel soms twee. De Ronde van Italië voor vrouwen ging van 2017 tot en met 2021 elk jaar van start met een ploegentijdrit. Vanaf 2022 gaat de Ronde van Spanje voor vrouwen elk jaar van start met een ploegentijdrit.

In iedere etappe moeten renners binnen een bepaalde tijd van de winnaar over de streep komen, en individuele renners kunnen zo van verdere deelname aan de wedstrijd gediskwalificeerd worden. Bij ploegentijdritten geldt een speciale regel: als de tijd van een hele ploeg buiten de gestelde marge valt, wordt die ploeg niet gediskwalificeerd maar krijgt die meestal de maximum tijd toegewezen.

Eendaagse ploegentijdritten

Olympische Spelen

Jarenlang maakte een ploegentijdrit over honderd kilometer onderdeel uit van de Olympische Spelen en het wereldkampioenschap voor amateurs. Renners startten in ploegen van vier en de aankomsttijd van de derde renner telde als eindtijd. Vooral landen uit Oost-Europa waren specialisten in deze discipline, maar ook de Zweedse broers Erik, Tomas, Sture en Gösta Pettersson (wereldkampioenen in 1967, '68 en '69). Sinds 1996 is ze echter vervangen door de individuele tijdrit.

Wereldkampioenschap

Bij de WK wielrennen 2012 in Valkenburg werd voor het eerst een wereldkampioenschap ploegentijdrit verreden voor sponsorploegen, zowel voor mannen als voor vrouwen. Sommige ploegen waren gespecialiseerd in deze discipline, zo gingen bij de mannen in zeven edities 16 van de 21 podiumplekken naar slechts drie verschillende ploegen: Quick-Step, BMC en Orica-GreenEDGE. De animo bij de overige ploegen om deel te nemen daalde en met name de hoge kosten voor de verplaatsing naar Qatar (WK 2016) leidde bijna tot een boycot van het evenement door teams.^[2]^[3] In 2018 werd voor het laatst een ploegentijdrit voor sponsorteams verreden op het WK.

Mixed team relay

Vanaf 2019 werd de ploegentijdritten voor mannen en vrouwen samengevoegd tot een ploegentijdrit voor gemengde landenploegen.^[4] Eerst rijden drie mannen en erna drie vrouwen over hetzelfde parcours, waarbij steeds de tijd van de tweede renner telt. Ook op de continentale kampioenschappen wordt deze discipline verreden: op het Europees kampioenschap vanaf 2019, op het Afrikaans kampioenschap vanaf 2021 en op het Aziatisch kampioenschap vanaf 2023. Nederland werd in deze discipline zowel de eerste wereldkampioen als eerste Europees kampioen.

UCI ProTour Ploegentijdrit

In 2005 voegde de UCI een ploegentijdrit toe aan het schema van de ProTour. Deze werd ieder jaar verreden in de omgeving van Eindhoven, maar werd begin 2008 van de wielerkalender geschrapt, omdat de gemeente Eindhoven niet langer voor de kosten wilde opdraaien.

In 1988 werd voor het eerst de Grand Prix de la Libération verreden die een jaar later zelfs deel uitmaakte van de wereldbeker. Na vier edities werd deze wedstrijd weer van de kalender geschrapt. Bij de vrouwen werd van 2008 tot en met 2022 de ploegentijdrit Open de Suède Vårgårda verreden. Deze maakte tot 2015 deel uit van de wereldbeker en vanaf 2016 van de Women's World Tour.