Naar inhoud springen

Schiermonnikoog

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door Brimz (overleg | bijdragen) op 20 feb 2015 om 11:02. (Wat ligt er ten westen van schiermonnikoog?)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Schiermonnikoog
Gemeente in Nederland Vlag van Nederland
Situering
Provincie Friesland
Coördinaten 53° 28′ NB, 6° 9′ OL
Algemeen
Oppervlakte 199,07 km²
- land 40,50 km²
- water 158,57 km²
Inwoners
(1 januari 2024) 		971?
(24 inw./km²)
Bestuurs­centrum Schiermonnikoog
Belangrijke verkeersaders geen
Politiek
Burgemeester (lijst) Sjon Stellinga (PvdA)
Zetels
Gemeenteraad
Ons Belang
CGS
DS10
Schiermonnikoogs Belang
9
4
2
2

1
Economie
Gemiddeld inkomen (2019) € 27.300 per inwoner
Gem. WOZ-waarde (2019) € 256.000
Overig
Postcode(s) 9166
Netnummer(s) 0519
CBS-code 0088
CBS-wijkindeling zie wijken en buurten
Amsterdamse code 10355
Website www.schiermonnikoog.nl
Bevolkingspiramide van de gemeente Schiermonnikoog
Bevolkingspiramide (2023)
Foto's
Kaart Schiermonnikoog
Kaart Schiermonnikoog
Portaal  Portaalicoon   Nederland

Schiermonnikoog (uitspraakⓘ) (Eilanders: Schiermonnikeig, bijgenaamd Lytje Pole; Fries: Skiermûntseach (uitspraakⓘ)) is vanuit het westen gerekend het vijfde bewoonde Nederlandse waddeneiland en behoort tot de provincie Friesland. Het gehele eiland valt onder één gemeente, die dezelfde naam draagt.

Met 971 inwoners (1 januari 2024, bron: CBS) is Schiermonnikoog de kleinste gemeente van Nederland qua inwoneraantal. De gemeente leeft voornamelijk van toerisme. Het eiland wordt geprezen om zijn rust, die onder andere in stand wordt gehouden doordat bezoekers hun auto op de vaste wal moeten achterlaten.

Geschiedenis

In de middeleeuwen was Schiermonnikoog een uithof van het cisterciënzerklooster Claercamp uit Rinsumageest bij Dokkum, een van de kloosters in Friesland. De monniken van het klooster, die land indijkten, droegen grijze pijen. Zo ontstond de naam: schier betekent grijs, en oog is etymologisch hetzelfde als ei in eiland. Ter herinnering aan de monniken is in 1961 in het dorp een standbeeld van een monnik, "De Schiere Monnik", geplaatst, gemaakt door Martin van Waning.

De naam Schiermonnikoog wordt voor het eerst genoemd in 1440 in een akte (van Philips van Bourgondië). In 1580 werd Friesland protestants. Het klooster verloor alle bezittingen, en Schiermonnikoog werd onderdeel van het gewest Friesland. Het gewest verkocht het eiland wegens geldgebrek, en tussen 1638 en 1945 was Schiermonnikoog daardoor weer particulier eigendom. De familie Stachouwer bezat het eiland van 1640 tot 1859. Catharina Maria Stachouwer was tussen 1741 en 1761 voor twee derde eigenaar van het eiland. Zij liet zich Freule van Schiermonnikoog noemen. Haar eigenzinnige optreden bracht haar in aanvaring met de plaatselijke bevolking, en tot tweemaal toe riep zij bescherming van de Staten van Friesland in.

Van 1859 tot 1893 was het eiland bezit van de Hagenaar John Eric Banck. Deze liet een nieuwe waddendijk aanleggen en liet de duinen beplanten met helmgras om zandverstuivingen tegen te gaan. De Duitse graaf Hartwig Arthur von Bernstorff-Wehningen, lid van de familie Von Bernstorff, kocht het eiland in 1893 voor 200.000 gulden. Hij liet naaldbossen aanleggen voor de houtproductie. Toen hij in 1939 overleed, erfde zijn zoon Bechtold Eugen graaf von Bernstorff het eiland.

Schiermonnikoog werd gedurende de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers bezet. Zij bouwden ten noordoosten van het dorp een radarpost ("Schleidorp") en legden een smalspoorlijn aan voor het transport van per schip aangevoerd bouwmateriaal. Toen in april 1945 de provincie Groningen werd bevrijd door de Canadezen, vluchtte een groep van ongeveer 120 SS'ers naar het eiland, waar nog steeds een Duits garnizoen aanwezig was. Op 11 juni werden de laatste 600 man Duitse troepen op Schiermonnikoog door de Canadezen afgevoerd. Het eiland werd op 27 december 1945 door de Nederlandse staat geconfisqueerd, omdat het als vijandelijk vermogen werd beschouwd. Graaf Bechtold Eugen von Bernstorff kon het goed vinden met de eilanders, maar kon desondanks niet voorkomen dat het eiland van hem zou worden afgenomen. Na de Tweede Wereldoorlog eiste de Nederlandse regering via een noodwet alle bezittingen op van de Duitsers, NSB'ers en landverraders, en dus ook Schiermonnikoog. Ook in Duitsland werden grote delen van zijn bezit door de Russen afgenomen. In 1964 probeerde de graaf Schiermonnikoog terug te krijgen. Toen dat mislukte eiste hij een schadevergoeding van de Duitse staat. Bijna veertig jaar na de confiscatie kreeg hij in 1983 een schamele vergoeding van slechts 80 000 Duitse Marken. De graaf overleed in 1987.

Geografie

Schiermonnikoog grenst ten noorden aan de Noordzee, en ten zuiden aan de Waddenzee. Ten westen ligt Ameland en ten oosten Rottumerplaat en de zandplaat Balg. De totale lengte is 18 km en de totale lengte van de fietspaden is 30 km.

Het eiland schuift door afkalving en aanslibbing steeds verder naar het oosten. Anno 2005 lag het oostelijk deel van het eiland op dezelfde locatie als het westen van het vergane eiland Bosch. Een kilometer van het oostelijk punt van het eiland, een gebied dat overigens bij hoogwater onder water staat, was in de provincie Groningen (gemeente Eemsmond) komen te liggen. Per 1 januari 2006 is de grens gecorrigeerd. Deze loopt nu door de geul de Eilanderbalg. De voornaamste reden voor de grenswijziging was het scheppen van duidelijkheid omtrent de verantwoordelijkheid voor rampenbestrijding omdat bovenlangs de Waddeneilanden veel schepen met giftige lading varen.

Op Schiermonnikoog ligt dijkring 1. Deze bestaat uit de waddendijk, de Westerduinen, Noorderduinen en Kooiduinen. De acceptabele normfrequentie voor overstromingen binnen deze dijkring is vastgesteld op eens in de tweeduizend jaar. In het najaar van 2013 is het overstromingsrisico opnieuw geanalyseerd, waaruit bleek dat de overstromingskans voor deze dijkring eens in de 350 jaar is[1].

Bezienswaardigheden

  • Walviskaken, Willemshof.
  • Standbeeld de Schiere Monnik; een bronzen beeld van Martin van Wanink (1964).
  • Bakens het Willemsduin en de Kobbeduinen; driehoekige bouwsels, gelegen in de kwelders van de genoemde duinen. Zij wezen in het verleden de schepen in de Wadden de weg.
  • Bunkermuseum Schlei; een museum dat de historie van WW2 verhaalt.
  • Bunker Wasserman; dit is een van de diverse bunkers die de Duitsers tijdens WW2 op Schiermonnikoog bouwden en die deel uitmaakten van de Atlantikwall.
  • Noordertoren; beide torens (de watertoren en de vuurtoren) stammen uit 1853 en dienden ter navigatie van het scheepvaartverkeer. De witte toren doofde in 1909 maar de rode is anno 2014 nog steeds bemand.
  • Westerplas met vogelkijkhut; een zoetwaterplas waar veel vogels foerageren; belangrijk voor vogelaars.
  • Bank van Banck; van 1859 tot 1878 was J.E. Banck eigenaar van het eiland. Hij liet een dijk aanleggen ter bescherming van het eiland. Er staat nu een stenen bank op zijn favoriete plek op de dijk.
  • Schiermonnikoog vanuit de ruimte gezien
    Schiermonnikoog vanuit de ruimte gezien
  • Strand bij paal 3
    Strand bij paal 3
  • Topografische kaart van de gemeente Schiermonnikoog, per september 2014
    Topografische kaart van de gemeente Schiermonnikoog, per september 2014

Dorpskern

Het gelijknamige dorp Schiermonnikoog is de enige plaats in de gemeente. Plaatselijk wordt dit dorp ook wel Aisterbun oftewel 'Oosterburen' of Darp oftewel 'Dorp' genoemd. Het dorp dateert uit 1719 en werd in opdracht van de familie Stachouwer gebouwd omdat het oorspronkelijke dorp Westerburen langzaam door de zee werd verzwolgen. Het dorp is een beschermd dorpsgezicht, een van de beschermde stads- en dorpsgezichten in Friesland en is de noordelijkste plaats van Nederland.

Na de Tweede Wereldoorlog verrees aan de zuidkant van het dorp een nieuwe wijk, die door de bewoners Nieuw-Dokkum wordt genoemd. In deze wijk staat een vmbo-school en een sporthal.

Ter herinnering aan de betekenis van de walvisvaart in de periode na de Tweede Wereldoorlog staan er midden in het dorp bij de Willemshof twee kaken van een blauwe vinvis, meegenomen door de eilander Klaas Visser, die kapitein van de Willem Barendsz was. Na 1995 is een nieuwe wijk gebouwd aan de oostkant van het dorp.

  • Gezicht op de Langestreek
    Gezicht op de Langestreek

Kerken

Verkeer en vervoer

Scheepvaart

Voor de scheepvaart zijn in de 19e eeuw twee vuurtorens op het eiland gebouwd: de Noordertoren en de Zuidertoren. Ook bevinden zich twee kapen op het eiland: Kaap Kobbeduinen en Kaap Willemsduin. Schiermonnikoog heeft een continu bemande zeeverkeerspost, te bereiken via VHF-kanaal 5.

De jachthaven van Schiermonnikoog, een van de zeventien Waddenhavens, is gesitueerd aan de zuidwestkant van het eiland aan de oude Veerdam. Het biedt van april tot november ruimte en faciliteiten aan 120 schepen. De haven is een echte getijhaven: de toegang is bevaarbaar vanaf ongeveer twee uren voor hoogwater tot twee uur na hoogwater. Met laagwater staat er in de haveningang slechts ongeveer 10 cm, bij hoogwater 1,50 m. water. De aanvaarroute is aangegeven met betonning en prikken, die, samen met een recente vaarkaart, noodzakelijk zijn om de haven te bereiken. Charterschepen kunnen afmeren aan de kop van de oude Veerdam en vallen helemaal droog. Droogvallen kan ook op de plaat ten oosten van de haven, bij laagwater is dan de kant bereikbaar.

Rederij Wagenborg onderhoudt een veerdienst tussen Lauwersoog en Schiermonnikoog met de veerboten Rottum en Monnik.

Openbaar vervoer

Een elektrische bus op Schiermonnikoog.

Op Schiermonnikoog wordt het openbaar vervoer uitgevoerd met bussen die worden gereden door Arriva. Alle buslijnen vertrekken vanaf de veerdam van de boot en rijden via een of twee routes naar het centrum. Vaak worden hiervoor meerdere bussen ingezet per lijn, die achter elkaar aan rijden. Voor de exploitatie zet het bedrijf sinds april 2013 elektrische bussen in van het type BYD K9.

In 2006 had Arriva een geschil met taxibedrijf Boersma, wat in aansluiting op de boten vervoer tegen een vast tarief aanbood met autobussen tussen het dorp en de veerboot.[2] De vraag was of dit gezien kon worden als openbaar vervoer in de zin van de Wet personenvervoer 2000. Arriva won de zaak.[3]

Taal

De bevolking spreekt van oorsprong het Eilanders of Schiermonnikoogs, een sterk van het Standaardfries afwijkend dialect. Door toenemende invloeden van buitenaf (onder andere van het toerisme) wordt het dialect langzaam verdrongen door het Fries en het Nederlands. Momenteel zijn er nog slechts zo'n zeventig mensen die het dialect kunnen spreken. Zij noemen hun eiland Lytje Pole, letterlijk 'Kleine Pol' (klein stukje grond).

Cultuur

Folklore

Rond Pinksteren wordt Kallemooi gevierd, een feest dat vandaag de dag uitsluitend nog op Schiermonnikoog wordt gevierd. Dit feest kan worden gezien als vruchtbaarheidsfeest zoals deze in de noordse traditie gebruikelijk is. Onderdeel van dit feest is het op zaterdag-middernacht hijsen van de Kallemooimast met daar bovenin in een ruime mand een haan, die eerder die dag is ontvoerd uit een eilander kippenhok. Na opsluiting van drie dagen, met voldoende water en voer, wordt de mast weer gestreken en wordt de haan weer teruggebracht naar de rechtmatige eigenaar. In 2014 leidde deze traditie tot een rel tussen voorstanders van deze traditie en vertegenwoordigers vanuit de hoek van de dierenbescherming. [4][5] Op en rond 5 december viert men Klozum.[6]. Het Klozumfeest wordt ook op andere Waddeneilanden in ongeveer dezelfde vorm gevierd; Sunderum op Terschelling en Sunderklaas op Ameland zijn vergelijkbare feesten.

Musea

Monumenten

In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:

Kunst in de openbare ruimte

In de gemeente zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

Sport

VV De Monnik is de voetbalvereniging van Schiermonnikoog. De club speelt op een veld aan de noordrand van het dorp.

Gemeenteraad

Gemeentehuis in het dorp

De gemeenteraad van Schiermonnikoog bestaat sinds 1994 uit 9 zetels, daarvoor uit 7.

De gemeenteraadsverkiezingen op Schiermonnikoog hebben na de Tweede Wereldoorlog tot 1970 een uitermate stabiel beeld laten zien: Schiermonnikoogs Belang (SB, oorspronkelijk een lijstverbinding van PvdA en VVD) en de Christelijke Groepering Schiermonnikoog (CGS, begonnen als lijstverbinding van CHU en ARP) waren de enige deelnemende kiesverenigingen; SB veroverde iedere keer vier zetels in de gemeenteraad en de CGS drie. Beide partijen leverden vervolgens één wethouder.

Daarin kwam verandering toen in 1970 voor het eerst een derde partij aan de verkiezingen deelnam: De Alternatieve Lijst Schiermonnikoog. Zij is ontstaan als afsplitsing van SB, nadat de PvdA op het eiland een afdeling oprichtte, wel lid bleef van de kieslijst SB en door een goed gecoördineerde actie de eerste drie (van de vier verkiesbare) plaatsen van de kieslijst wist te bezetten.

Sindsdien zijn er meer afsplitsingen ontstaan waarvan tot op heden alleen Ons Belang een vaste plek in de eilander politieke constellatie heeft veroverd.

Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1970:

Gemeenteraadszetels
Partij 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010 2014
Ons Belang - - - - - 1 3 4 3 3 3 4
Christelijke Groepering Schiermonnikoog 3 3 3 2 2 2 2 3 3 3 3 2
Democraten Schiermonnikoog 2010 - - - - - - - - - - 1 2
Schiermonnikoogs Belang 3 3 2 2 1 2 2 1 3 3 2 1
Schiermonnikoger Volkspartij - - - - 1 1 - - - - - -
Alternatieve Lijst Schiermonnikoog 1 1 - - - - - - - - - -
Liberalen Schiermonnikoog - - 2 3 3 1 2 1 - - - -
Totaal 7 7 7 7 7 7 9 9 9 9 9 9

Aangrenzende gemeenten

   Aangrenzende gemeenten   
                
           
 Ameland   Eemsmond 
           
 Dongeradeel              De Marne 

Geboren

Zie ook

Zie de categorie Schiermonnikoog van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Schiermonnikoog&oldid=43406736"