Travestie (gender)

· ·

Seksuele en genderdiversiteit

Travestie is het gekleed gaan als een lid van de andere sekse dan men zelf is. Iemand die aan travestie of travesti doet heet een travestiet.

Travestie komt zowel bij mannen als vrouwen voor. Bij een vrouw in mannenkleding spreekt men van travesti.

Mannen die zich voor openbare optredens op glamoureuze wijze als vrouwen kleden noemt men ook wel dragqueens. Vrouwen die zich op deze wijze als mannen kleden heten dragkings.

Terminologie

Het woord travestie is afgeleid van het Duitse Transvestitismus, bedacht door de seksuoloog Magnus Hirschfeld en voor het eerst gebruikt in zijn standaardwerk Die Transvestiten. Eine Untersuchung über den erotischen Verkleidungstrieb (1910).

Travestie is ook een term uit de literatuur en de dichtkunst. Het Engelse woord travesty betekent 'openbaar schandaal'. Daarentegen heeft de Engelse term drag zowel de betekenis van travestiet (in de samenstelling dragqueen/dragking) als 'teleurstelling'.

Historie

Travestie is een heel oud verschijnsel, dat al duizenden jaren voorkomt. Zo is er in het Oudtestamentische boek Deuteronomium een travestieverbod beschreven, en ook de Koran behandelt strikt seksespecifieke kledingvoorschriften.

In het verleden kwam travestie bij vrouwen meer voor. Zij konden - als overlevingsstrategie - zich als man kledend en gedragend meer bereiken dan in de destijds beperkte vrouwenrol. Een voorbeeld is Jeanne d'Arc uit het 15e-eeuwse Frankrijk. Ook het Nederlandse zeemanslied Daar was laatst een meisje loos wijst op deze praktijk. Een beroemde mannelijke travestiet was de 18e-eeuwse Franse diplomaat Chevalier d'Eon. Naar hem werd travestie vroeger eonisme genoemd.

De homo-uitgaansgelegenheid Eldorado aan de Motzstraße in Berlijn, die bekend stond om de travestieoptredens (foto uit 1932)

Travestie is sinds de 19e eeuw een vast onderdeel van de homocultuur, waarin talrijke travestieartiesten of dragqueens zijn die optreden in homo-uitgaansgelegenheden en bij homo-evenementen. Zo waren er in het Berlijn van de jaren 20 zaken die internationaal bekend stonden om de travestieoptredens, zoals het Eldorado aan de Motzstraße.

In Nederland traden in de jaren 50 de "freules Van Pothoven tot Ruigenhoek" op in de sociëteit van het COC. In de jaren 60 kon men voor meer professionele travestieoptredens terecht in de nachtclub Madame Arthur aan de Korte Leidsedwarsstraat en voor amateurtravestieten in de gelijknamige bar in de Warmoesstraat. Madame Arthur was ook de naam van een musical uit 1985 met extravagante travestie-acts van Jos Brink en Frank Sanders, die medio jaren 90 weer een soortgelijk stuk brachten onder de naam ZZinderella.

Deze showtravestie kreeg landelijke bekendheid toen Veronica in 1996 en 1997 de Travestie Show uitzond, gepresenteerd door Robert ten Brink en met Nickie Nicole als juryvoorzitter. In 1997 kwam er onder de naam De Lellebel een nieuw en nog steeds bestaand travestietencafé in de Utrechtsestraat in Amsterdam. Voorbeelden van bekende dragqueens zijn Divine en Chi Chi LaRue uit de VS en voor Nederland Vera Springveer, Hellun Zelluf, Agnetha Immergeil, Rose Murphy, Nickie Nicole, Dolly Bellefleur en Diva Mayday.

In 1993 baarde Maarten 't Hart opzien door in het openbaar onder de naam Maartje 't Hart op het Boekenbal te verschijnen. Deze coming out deed hij zonder zijn vrouw erin te kennen. Nadien gaf hij als zodanig een interview aan Opzij waarin hij, in navolging van hetgeen hij jaren eerder in zijn boek 'De vrouw bestaat niet' al had geopperd, denigrerende uitspraken deed over het radicaal feminisme.

Tegenwoordig is RuPaul's Drag Race een bekende talentenjachtshow voor travestieten. Deze wordt sinds 2009 op de Amerikaanse televisie uitgezonden.

Klassieke onderverdeling

Miss Understood
door David Shankbone

Travestiet in huiselijke kring

Travestieten kan men ongeveer verdelen in de volgende categorieën:

• Travestie door vrouwen om een mannenberoep te kunnen uitoefenen, zoals matroos of soldaat. Bijvoorbeeld Aal de Dragonder. Sinds de vrouwenemancipatie is dit tegenwoordig vrijwel niet meer nodig.
• Travestieten die proberen het uiterlijk van een vrouw te imiteren en dit niet doen voor seksuele opwinding of ander fetisjisme: dit noemt men ook wel crossdressing.
• Travestieten die zich ook buiten uiten als travestiet. Sommige travestieten gaan naar speciale uitgaansgelegenheden voor travestieten, zoals bijvoorbeeld cafe De Lellebel in Amsterdam.
• Showtravestieten die optreden in theater en film. Deze noemt men ook wel dragqueens en het beeld dat in de media vaak wordt gepresenteerd is op deze uitbundige travestieten gebaseerd. Vroeger was het theater een vrijplaats voor travestieten. In veel culturen is dat nog steeds het geval.

Travestieten worden tegenwoordig onder de parapluterm transgenders gerekend.

Verkleedgedrag

Bij mannelijke travestieten uit zich dit in het dragen van voor vrouwen bestemde kleding, make-up, vrouwelijke sieraden, vrouwelijke schoenen (bijvoorbeeld hoge hakken), pruiken, kunstmatige borsten en soms ook het afplakken van de penis.

Bij vrouwelijke travestieten uit zich dit in het dragen van voor mannen bestemde kleding, mannelijke schoenen, geen make-up, kort haar en het zo plat mogelijk maken van de borsten.

Psychologie

Jonge travestiet

Een travestiet is een persoon die zich bij tijd en wijle verkleedt en voordoet als iemand van het andere geslacht. De meeste travestieten voelen zich er in het algemeen goed bij: het is een essentieel onderdeel van hun genderidentiteit.

De motieven van travestieten lopen echter nogal uiteen. Het verkleden of 'kleden als' kan gericht zijn op seksuele opwinding of seksueel fetisjisme. Dat laatste wordt in de psychologie fetisjistisch transvestitisme genoemd. Sommige travestieten voelen zich lid van de andere sekse, dan is er sprake van een voorportaal voor transseksualiteit of een transgenderidentiteit.

Travestie doet zich ook voor in de vorm van het feit dat men het gewoon geweldig vindt af en toe even uit de dagelijkse rol te vallen en zich anders voor te doen dan hij (of zij) daadwerkelijk is.

Ook komt het voor - zeker in niet-Westerse kringen - als uiting van homoseksualiteit. Men verwart of verwisselt dan de eigen sekserol met die van de heteroseksuele partner (die men verbeeldt te zijn) van het andere geslacht dan dat waar men zelf toe behoort en op valt. De meeste travestieten zijn echter heteroseksueel.

Als er grote problemen ontstaan tussen de travestiet en de omgeving, kan dat leiden tot een psychische aandoening.

Relaties en tolerantie

Travestie heeft geen direct verband met het hebben van interpersoonlijke en emotionele relaties. Travestieten gedragen zich in het dagelijks leven doorgaans niet als travestiet.

Veel mensen (vooral mannen) doen aan travestie zonder dat collega's, familie of ander bekenden dat weten. Binnen relaties wordt vaak de travestie niet gedeeld, zodat dit vaak stiekem dient te gebeuren. Er zijn echter ook vele travestieten die ook binnen hun relatie hun voorkeur kunnen beleven. Veelal speelt de travestie zich binnenshuis af.

Aangezien travestie zich nog veelal in de taboesfeer bevindt, komen de meeste travestieten hier dan ook niet openlijk voor uit. Echter, op grote feesten en bijeenkomsten zijn er tegenwoordig vele travestieten te vinden, die zich in die gevallen vaak bijzonder extravagant kleden en kenbaar maken.

Op werkplekken wordt travestie - zelfs indien het enkel in de privésfeer wordt beleefd - niet in alle gevallen getolereerd. In bepaalde gevallen, wanneer de persoon in kwestie een beroep uitoefent waarbij het geslacht van belang is, kan het zelfs leiden tot ontslag. De LGBT-beweging verzet zich daartegen. In Nederland heeft een enkele FNV-bond schuchter de belangenbehartiging van travestieten op werkplekken op zich genomen.

In 1983 werd op voorspraak van de VNG, Anton Verschoor, genderpsycholoog en de Nederlandse Genderstichting in geheel Nederland het travestieverbod uit de Algemene Plaatselijke Verordening geschrapt.

Bekende travestieten

• Aal de Dragonder, Vlaamse vrouw die werd vermoord in soldatenvermomming
• Walter Baele als het typetje Rosa
• Anne Bonny, Brits pirate
• Bessie Brown, Amerikaans blueszangeres uit de jaren 20, deed een travestienummer)
• Divine, Amerikaanse dragqueen, vooral bekend door haar rol in Pink Flamingos
• Harvey Fierstein, Amerikaans acteur
• Jeanne d'Arc, was geen echte travestiet, maar verkleedde zich wel als ridder en het feit dat ze zich als man had verkleed was een van de redenen dat ze op de brandstapel werd gezet
• Maarten 't Hart, Nederlands schrijver
• J. Edgar Hoover, hoofd van de F.B.I. (was een verdoken homo en travestiet)
• Barry Humphries, Australisch acteur, (speelt Dame Edna Everage)
• Eddie Izzard, Brits komiek
• Brian Jones, Brits muzikant, lid van The Rolling Stones
• Debby & Nancy, Belgische komisch damesduo bestaande uit Peter Van Den Begin en Stany Crets
• Terry Jones (speelde in de Monty Pythongroep het vaakst de vrouwenrollen)
• Vladimir Luxuria, Italiaans politicus die zich als vrouw verkleedt. Eerst openlijk transseksuele lid van het Europees Parlement
• Maria van Antwerpen, Nederlandse die in de 18de eeuw zich vaak als man verkleedde
• Adriana la Noy, Nederlandse, verkleedde zich als matroos
• Liza Minnelli als het personage Sally Bowles in Cabaret
• Mary Read, Brits pirate
• Dennis Rodman, Amerikaans basketbalspeler
• Richenel, Nederlands discozanger
• Billy Tipton, transgender-jazzmuzikante die zich jarenlang als man voordeed en waarvan pas na haar dood bleek dat ze een vrouw was
• Snip en Snap, Nederlands komisch damesduo bestaande uit Willy Walden en Piet Muijselaar
• Vera Springveer, Nederlandse dragqueen
• Vjerka Serdjoetsjka, Oekraïense zanger en danser, populair cultfiguur in de Oostbloklanden, alter ego van Andrey Danylko)
• Ed Wood, Amerikaans filmregisseur
• Hellun Zelluf, Nederlands zanger
• Christina van Zweden, Zweeds monarch
• Rose Murphy, Nederlandse dragqueen welke is verkozen tot miss Travestie 2009 en zich inzet voor de Nederlandse showtravestie in het algemeen
• Nickie Nicole, bekend personage uit het Amsterdamse uitgaansleven en tv-personage

Films waarin travestie een centrale rol speelt

• The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert
• Big Momma's House en Big Momma's House 2
• Boys Don't Cry
• Mrs. Doubtfire
• Ed Wood
• Glen or Glenda
• Hedwig and the Angry Inch
• Mulan
• The Rocky Horror Picture Show
• Some Like It Hot
• Tootsie

Externe links

• Franjepoot: Vereniging voor genderdysforie
• Landelijke Kontaktgroep Travestie en Transseksualiteit, Nederlandse vereniging voor travestieten, transseksuelen en allen die zich tussen man en vrouw begeven
• Travestie.org, online community voor travestieten, transseksuelen en allen die zich tussen man en vrouw begeven
• Amsterdamse vereniging voor seksuele hervorming

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Transvestites van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.