Maarten van Rossem

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit artikel gaat over de historicus Maarten van Rossem. Zie Maarten van Rossum voor de 16e-eeuwse veldheer.
Maarten van Rossem
Maarten van Rossem (2017)
Persoonlijke gegevens
Volledige naam Maarten van Rossem
Geboren Zeist, 24 oktober 1943
Nationaliteit Vlag van Nederland Nederlands
Werkzaamheden
Vakgebied Geschiedenis
Verenigde Staten
Universiteit Universiteit Utrecht
Proefschrift Het radicale temperament. De dubbele politieke bekering van een generatie Amerikaanse intellectuelen (1934-1953)
Promotor Hermann von der Dunk
Soort hoogleraar Bijzonder hoogleraar
Beroep Historicus, presentator en schrijver
Bekende werken De Verenigde Staten in de Twintigste Eeuw (1984)
De draagbare Van Rossem (2016)
Handtekening
Handtekening
Dbnl-profiel
Portaal  Portaalicoon   Onderwijs
Maarten van Rossems stem
opgenomen 9 september 2014 (download·info)
Van Rossem in 2018

Maarten van Rossem (Zeist, 24 oktober 1943) is een Nederlandse historicus, amerikanist, presentator, schrijver en emeritus hoogleraar. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis en politiek van de Verenigde Staten. Als Amerika-kenner treedt hij regelmatig op in allerlei televisie-uitzendingen, onder meer tijdens de Golfoorlog van 1990-1991. Tevens houdt hij regelmatig lezingen met betrekking tot een (al dan niet actueel) maatschappelijk thema. Sinds 2008 heeft hij zijn eigen (opinie)blad, de Maarten!, en sinds 2020 heeft hij zijn eigen podcast waarin hij de actualiteiten doorneemt en specifieke thema's behandelt.

Levensloop[bewerken | brontekst bewerken]

Van Rossem is telg van het patriciërsgeslacht Van Rossem. Hij groeide op in Wageningen, aan de Javastraat 12,[1] als oudste in een gezin met drie kinderen. Zijn vader, Gerard van Rossem (1919-1990), werkte als entomoloog bij de Plantenziektenkundige Dienst en was kunstenaar. Zijn grootvader was Arnold van Rossem (1887-1982). Van Rossems grootvader aan moederskant was de elektrotechnisch ingenieur, fabrikant en hoogleraar Henri Nolen (1890-1986). Zijn moeder was met veel luxe opgegroeid. In huize Van Rossem werd veelvuldig geruzied. In 1959 scheidden zijn ouders, waarna zijn vader een nieuw gezin stichtte.[2] Als jongen was Maarten een eenzaam, serieus kind dat graag leerde. Hij werd op de lagere school geplaagd en thuis geslagen. Maarten leerde zijn vrouw, Winnie Robijns (geboren 1942), kennen op een gecombineerd studentensinterklaasfeest. Zij trouwden in 1969, gingen wonen in Utrecht en kregen een zoon en een dochter.[3] Winnie van Rossem was van 1981 tot 1987 hoofdredacteur van weekblad Margriet.

Loopbaan[bewerken | brontekst bewerken]

In Wageningen behaalde hij het diploma gymnasium bèta. Vervolgens studeerde hij, na een kort uitstapje van 4 maanden bij farmacie, geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, waar hij lid werd van het Utrechtsch Studenten Corps.[4] Hij werd daar alleen geboeid door de colleges van J.C. Boogman over de Republiek in de zeventiende eeuw. Onder Boogmans toen moderne opvattingen over geschiedschrijving behoorde wat hijzelf 'possibilisme' noemde: het voor een historicus onontbeerlijke besef dat er op elk moment in de geschiedenis alternatieve richtingen waren die de historische ontwikkeling kon gaan domineren. De studie begon pas voor hem te leven bij het lezen van de literatuurlijst voor het kandidaatsexamen, al leverde de lijst voor historiografie hem een afkeer van de theoretische problemen van de geschiedschrijving op, die volgens Van Rossem hooguit tot een writer's block kunnen leiden. De benoeming van Hermann von der Dunk als hoogleraar contemporaine geschiedenis en de kennismaking met diens colleges over de Koude Oorlog bepaalde de onderwerpskeuze van Van Rossems doctoraalscriptie over de visie vanuit het revisionisme dat de oorsprong van de Koude Oorlog in de Amerikaanse zoektocht naar nieuwe afzetmarkten zou liggen. Het denken over geschiedenis ontwikkelde zich vooral gedurende de twee jaar dat hij aan de omvangrijke scriptie werkte, waarin hij de revisionisten overigens geen gelijk gaf.[5]

Na 8 jaar studeerde hij cum laude af.[6] Vanaf 1971 was hij wetenschappelijk medewerker en promoveerde in 1983 op het proefschrift Het radicale temperament. De dubbele politieke bekering van een generatie Amerikaanse intellectuelen (1934-1953). De dissertatie beschrijft de geschiedenis van de als 'The New York Intellectuals' bekend staande groep intellectuelen, waaronder Hannah Arendt, Saul Bellow en Mary McCarthy. Hun belangrijkste podium was het tijdschrift de Partisan Review, later ook Commentary en, nog later, Dissent. In zijn recensie voor Vrij Nederland wees Bart Tromp de literatuurcriticus Lionel Trilling aan als 'kernfiguur' van de studie, die hij typeerde als 'vóór alles een proeve van ideeëngeschiedenis'. Tromp vond het boek goed geschreven, zij het af en toe iets te ironisch.[7]

Van 1997 tot 2008 was Van Rossem bijzonder hoogleraar Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.[8]

Door het Historisch Nieuwsblad werd hij gekozen tot 'Historicus van het jaar 2003' omdat hij "Nederlanders met veel humor historisch verantwoord door dit nare oorlogsjaar heeft geloodst". Na zijn nuchtere commentaar op de aanslagen van 11 september 2001 werd hij aanvankelijk hevig bekritiseerd en vond men hem te relativerend. Met name in de Nova-uitzending, direct na de aanslagen op het WTC, vielen zijn relativerende opmerkingen bij de presentatoren, Pieter Jan Hagens en Kees Driehuis, niet in goede aarde.[9][10] Later leek het tij te keren en werd Van Rossems nuchtere kijk op de wereld meer gewaardeerd. Frits Abrahams schreef bijvoorbeeld in zijn column voor de NRC: "Kort na '11 september' werd hij tot mijn ontsteltenis afgedankt, men vond hem te relativerend, hoewel relativering juist in de periode daarna zo nodig was."[11]

Ook na zijn pensionering als bijzonder hoogleraar in 2008 bleef hij nog tot 2010 aan de Universiteit Utrecht verbonden voor de verzorging van twee modulen onderwijs, waaronder 'Geschiedenis van de actualiteit'.

Televisie[bewerken | brontekst bewerken]

Van Rossem is een frequente gast bij diverse talkshows. Zijn eerste optreden was naar eigen zeggen in 1984: een gesprek over de Amerikaanse verkiezingen in een middaguitzending van de NRCV.[12]

Maarten van Rossem was goed bevriend met Theo van Gogh.[13][14] Ze leerden elkaar kennen toen Maarten op 27 mei 1995 te gast was bij het programma Een prettig gesprek van Van Gogh.[15] Samen maakten zij in 1997 het programma Elke dag gehaktdag. "We hebben samen veel plezier gehad bij het praatprogramma Gehaktdag bij de Amsterdamse zender AT5. Wij waren enthousiast. AT5 niet en we vlogen eruit," blikte Van Rossem terug in De Volkskrant.[16] Ook speelde hij een rol in Van Goghs film In het belang van de staat.

Daarna duurde het tot 2006 dat hij weer zelf presenteerde bij de universiteitsquiz UQ2006 van de VPRO. In januari 2009 presenteerde hij voor de Evangelische Omroep het tv-programma Van Rossem in Amerika, een vierdelige serie met name over het christelijk geloof in de Verenigde Staten. In 2009 verzorgde hij in de Vlaamse talkshow De laatste show op Eén (VRT) bij Frieda Van Wijck de maandagse vaste rubriek over geschiedenis. In 2009 nam Van Rossem kijkers mee door het Nederlandse landschap in de zesdelige NCRV-serie Op reis met Van Rossem, geproduceerd door Dirk-Jan Bijker en Viviera Films. In 2010 was hij de presentator in de tweedelige documentaire Maliebaan in Beweging van RTV Utrecht, in samenwerking met Het Utrechts Archief. In deze documentaire werd de geschiedenis van de Maliebaan belicht.

Begin 2011 werkte hij mee aan het televisieprogramma Verborgen verleden, waarbij hij een overzicht gaf van zijn familiehistorie naar aanleiding van de publicatie van zijn genealogie in de serie Nederland's Patriciaat. Hierbij bleek, onder andere, dat Van Rossem een rechtstreekse afstammeling is van Maarten Harpertszoon Tromp.[17] Tijdens het NOS Monarchiedebat in 2011 sprak Van Rossem zich uit voor een republiek.[18] Vanaf 2012 is hij eenmansjurylid in de NCRV-kennisquiz De Slimste Mens, waarin hij zijn zienswijze geeft over de kandidaten, de vragen en antwoorden. Ook stelt presentator Philip Freriks hem vragen over onderwerpen die tijdens de quiz aan de orde komen. Van Rossem presenteerde in 2012 in de aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen Van Rossem for President, een documentaireserie van de EO. In 2013 was hij werkzaam als gastpresentator van het EO-praatprogramma Knevel & Van den Brink.

Sinds 2012 maakt hij met RTV Utrecht elk jaar een serie opnamen getiteld Van Rossem vertelt, hierin wordt in korte afleveringen een stuk geschiedenis van de provincie Utrecht belicht.[19] In 2014 en 2015 was Van Rossem ook te zien in RTL Autovisie, een praatprogramma over auto's op RTL 7. Hierin had hij een eigen item waarin hij auto's testte.

Vanaf 2015 was hij samen met zijn broer Vincent, architectuurhistoricus, en zus Mary, bijgenaamd Sis, kunsthistorica, te zien in het programma Hier zijn de Van Rossems[20] van de NTR op NPO 2. In dat programma brachten zij gedrieën een bezoek aan steden in Nederland, België en Duitsland. Aldaar vertelden ze elkaar en de kijkers over de geschiedenis, kunst, architectuur en andere bijzondere zaken in die steden.[21] De verbindende teksten worden uitgesproken door Philip Freriks. Na acht seizoenen werd de opname die voor seizoen negen nog te Zierikzee gemaakt was met Sis naar voren gehaald, als eerbetoon aan haar bijdragen, die mede verantwoordelijk waren voor het succes van het programma.[22] Vanaf 2019 kreeg Sis gezondheidsproblemen, waardoor ze niet altijd mee kon doen aan de opnames. Op 4 mei 2022 kwam ze te overlijden. De broers besloten het programma voort te zetten onder de naam De broeders Van Rossem vanaf 13 september 2023.

De broers Van Rossem waren vanaf 24 oktober 2019 tot en met 14 november 2019 te zien in de vierdelige Nederlandse televisieserie Broeders in Berlijn, uitgezonden op NPO 2. De opzet is vergelijkbaar met Hier zijn de van Rossems, maar dit programma was specifiek gericht op Duitsland, de val van de Berlijnse Muur en de periode daarna.

Op 15 september 2021 was Van Rossem samen met Emma Wortelboer te gast bij Raven van Dorst in het televisieprogramma Boerderij van Dorst.

Op 9 januari 2022, werd Van Rossem in de 95e uitzending van het televisieprogramma TV Monument geïnterviewd door Han Peekel.

Vanaf 2023 presenteert hij samen met Wortelboer Wortelboer en Van Rossem, waarin ze onderzoeken wat er tussen de jeugd van Maarten en die van Emma veranderd is.

Op 25 september 2023 gaf Van Rossem in De Telegraaf aan dat hij per 2025 zal stoppen als jurylid van De Slimste Mens.[23]

Kandidatuur verkiezingen[bewerken | brontekst bewerken]

Voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 was Van Rossem in Utrecht lijstduwer voor de PvdA. Hij behaalde met 1176 stemmen een voorkeurszetel, maar stond deze af.

Van Rossem stond als lijstduwer op plek 74 van de 79 van de lijst voor de PvdA tijdens de Tweede Kamerverkiezingen 2012. Hij haalde 5929 stemmen, het hoogste aantal van alle lijstduwers.[24][25] Van Rossem gaf in 2021 aan dat hij spijt had van zijn lijstduwerschap en bij de verkiezingen in 2017 op D66 te hebben gestemd. Hij vond dat de PvdA haar erfenis heeft verknoeid in het kabinet-Rutte II.[26]

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 duikt hij toch weer op als lijstduwer van de PvdA Utrecht, op plaats 41 van de kandidatenlijst.[27] In zijn podcast van 18 november 2021 zegt hij daarover: "(...) en toen kreeg ik een brief namens het PvdA-bestuur Utrecht, waarin stond: Ja, de PvdA Utrecht bestond uit allemaal enthousiaste jonge mensen die niets te maken hadden met het verraad van Rutte II. En ik kon toch ook niet eeuwig boos blijven en was er niet een reden om te kijken of ik mijn support kon uitspreken voor die jonge idealistische lieden in de PvdA-fractie in Utrecht. En toen dacht ik: Nou ja, daar zit wat in. Op nationaal niveau zie ik het nog steeds niet zitten, maar op plaatselijk niveau; ik moet ook een keertje over mijn woede heen stappen."[28]

Bij de waterschapsverkiezingen 2023 was Van Rossem lijstduwer voor de PvdA in De Stichtse Rijnlanden.[29]

Maarten![bewerken | brontekst bewerken]

Tijdens zijn Oudejaarsconference van 2012 stond het logo van Maarten! op het toneel.
Maarten van Rossem tussen zus Sis en broer Vincent.

In de zomer van 2008 werkte Maarten van Rossem als gast-hoofdredacteur mee aan een - als glossy vormgegeven - uitgave van het Historisch Nieuwsblad: Maarten!, weliswaar als parodie op de trend van glossy's van bekende Nederlanders zoals de LINDA., maar dan met een serieuze inhoud. Daarin schreef hij met andere historici over de Amerikaanse presidentsverkiezingen, de jaren vijftig en de opkomst van het populisme in de Nederlandse politiek. De uitgave was eenmalig, maar bleek dermate populair met meer dan 47.000 verkochte exemplaren, dat in juni 2009 een tweede Maarten! werd uitgegeven, die geheel in het teken stond van de Verenigde Staten. Een derde uitgave verscheen in het najaar 2009. Vanaf 2010 verschijnt Maarten! elke twee maanden en groeide uit tot vier edities per jaar. Het blad bevat informatieve en opiniërende artikelen en interviews. Vaste medewerkers zoals Paul Schnabel, Max Westerman, Jan Tromp, Robert van de Roer en Maartens broer Vincent verzorgen rubrieken. Ook zijn zus Mary ('Sis') van Rossem was tot aan haar overlijden in 2022 een vaste medewerkster. Sinds Maarten! met 4 edities per jaar verscheen, bedroeg de oplage tussen de 9000 à 11.000 exemplaren, met gemiddeld 6 lezers per exemplaar. De betaalde oplage van Maarten! bedroeg in 2021 gemiddeld 9.500 exemplaren.[30]

Ook geeft hij theaterlezingen over maatschappelijke vraagstukken en politieke kwesties.

Podcast[bewerken | brontekst bewerken]

In 2020 begon Van Rossem een podcast met Tom Jessen. Daarin bespreekt Van Rossem allerlei onderwerpen uit onder andere de actualiteit en de geschiedenis.[31][32]

Vaccinatie[bewerken | brontekst bewerken]

Op 13 maart 2021 haalde deze podcast het nieuws vanwege de mededeling dat Van Rossem met een telefoontje naar de GGD een vaccinatie tegen het coronavirus had afgesproken. Daardoor ontstond ophef; minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Hugo de Jonge typeerde op Twitter het initiatief als egoïstisch voordringen.[33] In zijn podcast nr. 30[34] diende Van Rossem de minister van repliek: hij had op eigen initiatief getelefoneerd om een afspraak te maken omdat hij geen uitnodiging had gekregen. De landelijke GGD had er ook al kwaad van gesproken, maar Van Rossem had daarna een telefoontje gekregen van de GGD Utrecht, waarin hem werd verzekerd dat de hele ophef ten onrechte was omdat hij op basis van zijn leeftijd op het vaccinatiemoment (dat overigens nog moest komen) 'gewoon aan de beurt was'.

Werken[bewerken | brontekst bewerken]

Boeken[bewerken | brontekst bewerken]

Van Rossem heeft meerdere boeken geschreven.

  • Het radicale temperament. De dubbele politieke bekering van een generatie Amerikaanse intellectuelen, 1934-1953 (1983)
  • De Verenigde Staten in de twintigste eeuw (1984). Aan de hand van de opeenvolgende presidentschappen uit die periode wordt de geschiedenis van de Verenigde Staten verhaald.
  • Amerika in klein bestek. Twee generaties sociologen in Middletown: 1925-1975 (1986)
  • Amerika, land van de begrensde mogelijkheden (1988)
  • Geschiedenis & cultuur. Achttien opstellen, Ed Jonker, Maarten van Rossem (red.), samengesteld ter gelegenheid van het afscheid van H.W. von der Dunk als hoogleraar (1990)
  • Een tevreden natie. Nederland van 1945 tot nu, Maarten van Rossem, Ed Jonker en Luuc Kooijmans (1993)
  • Amerika voor en tegen (2002)
  • Heeft geschiedenis nut? (2003). Essays over onder meer de beide wereldoorlogen.
  • Typisch Nederland (2004)
  • De wereld volgens Maarten van Rossem (2005)
  • De Tweede Wereldoorlog in 28.215 woorden (2005), eerder verschenen in: Heeft geschiedenis nut?
  • Drie oorlogen. Een kleine geschiedenis van de 20e eeuw (Nieuw Amsterdam, 2007)
  • Een kleine geschiedenis van de atoombom (2008)
  • In Amerika (2009)
  • Op reis met Van Rossem (2009, met cd-rom)
  • Waarom is de burger boos? Maarten van Rossem over hedendaags populisme (2010). Analyse van het populisme en de politieke ontwikkelingen aan het begin van de 21e eeuw in Nederland.
  • Kapitalisme zonder remmen. Opkomst en ondergang van het marktfundamentalisme (2011)
  • Wie zijn wij? Maarten van Rossems kijk op Nederland en de Nederlander (2011)
  • Nederland en de Nederlanders, een fotoboek (2011), co-auteur Jean-Pierre Geelen
  • Nederland volgens Maarten van Rossem (2012)
  • De Verenigde Staten in de twintigste eeuw (2012)
  • Waarom de stoommachine geen Chinese uitvinding is. Hoe het Westen zo welvarend kon worden (2013)
  • Europa volgens Maarten van Rossem (2014)
  • Het einde van het Romeinse rijk (2016)
  • De draagbare Van Rossem (2016)
  • Een auto voor iedereen (2017)
  • Wat is geluk? (2018)
  • Allemaal de schuld van Montgomery. De familie Van Rossem in de laatste oorlogsmaanden (2020)
  • Drie oorlogen. Van de Eerste Wereldoorlog naar de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog (2021)
  • Herinneringen aan mijn jeugd, met als ondertitel 1943 - 1963 (2023)
  • Maarten van Rossem over populisme en onze democratie (2024)

Cd's[bewerken | brontekst bewerken]

  • Amerika. Een hoorcollege moderne geschiedenis van de V.S. (audio-cd, 2004); een serie artikelen over de cultuur en de binnen- en buitenlandse politiek van de Verenigde Staten in met name de tweede helft van de twintigste eeuw.
  • Hitler. Een hoorcollege over de opkomst en ondergang van Adolf Hitler. (audio-cd, 2005); een hoorcollege op vier cd's, waarin Van Rossem het leven van Adolf Hitler in een historische context plaatst.
  • Koude Oorlog. Een hoorcollege over de wereldgeschiedenis van de strijd tussen Oost en West. (audio-cd, 2006); verzameling recente essays.
  • Geschiedenis in het groot. Een hoorcollege over de wereldgeschiedenis van de Big Bang tot het heden. (audio-cd, 2007)
  • Eerste Wereldoorlog. Een hoorcollege over het ontstaan, het verloop en de gevolgen (2008)
  • Tweede Wereldoorlog. Een hoorcollege over 's werelds grootste gewapende conflict (2009)
  • De atoombom. Een hoorcollege over de geschiedenis van de nucleaire wapenwedloop (2009)
  • Typisch Nederland, Typisch Maarten! (2010)
  • Lenin en Stalin. Een hoorcollege over de leiders van revolutionair Rusland (2010)
  • Populisme. Hoorcollege over de geschiedenis van de populistische politiek in Nederland (2011)
  • Kapitalisme. Een hoorcollege over de geschiedenis van onze moderne maatschappij (2012)

Over Maarten van Rossem[bewerken | brontekst bewerken]

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

Zie de categorie Maarten van Rossem van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maarten_van_Rossem&oldid=67372355"