Welsh (taal)

Welsh Cymraeg
Gesproken in	Verenigd Koninkrijk  Argentinië
Vitaliteit	potentieel kwetsbaar
Sprekers	750.000
Rang	niet in de top 100
Taalfamilie	Indo-Europees Keltisch Eiland-Keltisch Brits Welsh
Dialecten	zie verder
Alfabet	Latijns
Officiële status
Officieel in	Verenigd Koninkrijk Wales
Taalorganisatie	Comisiynydd y Gymraeg
Taalcodes
ISO 639-1	cy
ISO 639-2	wel/cym
ISO 639-3	cym
Percentage Welshsprekenden (2011)
Portaal    Taal

Een spreker van het Welsh

Het Welsh (Cymraeg, /kəmˈraːi̯ɡ/^ⓘ) is een Keltische taal, die gesproken wordt in Wales. Daar is het Welsh samen met het Engels de bestuurstaal en de voertaal in het onderwijs. Samen met het Bretons en het uitgestorven Cornisch vormt het Welsh de Britse tak van de Keltische taalfamilie. De taal heeft ongeveer 750.000 sprekers. Dat komt neer op zo'n 19 procent van de Welshe bevolking.

Gebruik

Het Welsh is de Keltische taal met het hoogste aantal sprekers. Bij een classificatie in 2023 door de Unesco werd de taal gerangschikt als potentieel kwetsbaar. Het is daarmee de enige Keltische taal die niet als bedreigd geldt.

De taal wordt door nieuwe generaties aangeleerd als moedertaal en wordt gesproken in alle lagen van de samenleving. In het noorden van Wales zijn de moedertaalsprekers ook vandaag nog in de meerderheid, soms met een aandeel tot 70 procent. De laatste tien jaar is het percentage sprekers constant gebleven, waar het voordien langzaam afnam. Het absolute aantal sprekers is de laatste jaren opnieuw toegenomen.

Volgens de Britse volkstelling van 2021 wordt Welsh gesproken door 17,8 procent van de inwoners van Wales. Beperkte kennis van het Welsh (bv. enkel begrijpen) is aanwezig bij ongeveer 5,2 procent van de bevolking. Uit het jaarlijks bevolkingsonderzoek van 2022 bleek dat in Wales 29,7 procent van de bevolking Welsh kon spreken. 14,8 procent gaf aan de taal dagelijks te gebruiken.

Sinds 2000 zijn leerlingen in Wales verplicht om Welsh te leren als moedertaal of als tweede taal. Het Welsh is de eerste onderwijstaal in 20 procent van de scholen in Wales. De regering van Wales heeft zich als doel gesteld om tegen 2050 het aantal sprekers te verdubbelen.

In 2010 nam het parlement van Wales een wetsvoorstel aan waardoor het Welsh de officiële taal in Wales werd naast het Engels.

Buiten Wales wordt Welsh gesproken in een gebied in de Argentijnse provincie Chubut.

Verspreiding

Deze tabel laat het percentage Welshsprekers per hoofdgebied zien volgens de Britse volkstelling van 2011.

percentage Welshsprekers (2011)

hoofdgebied	perc. 2011	verschil 2001
Anglesey	80,7	+10,3
Blaenau Gwent	18,5	+5,2
Bridgend	19,5	-0,4
Caerphilly	19,7	+3,0
Cardiff	20,0	+3,7
Carmarthenshire	69,0	+5,1
Ceredigion	73,1	+11,9
Conwy	40,3	+0,6
Denbighshire	56,6	+20,6
Flintshire	27,7	+6,3
Gwynedd	86,3	+10,2
Merthyr Tydfil	21,1	+3,4
Monmouthshire	14,0	+1,1
Neath Port Talbot	29,0	+0,2
Newport	15,5	+2,1
Pembrokeshire	50,8	+21,4
Powys	69,9	+39,8
Rhondda Cynon Taf	23,3	+2,2
Swansea	30,0	+7,5
Torfaen	19,3	+4,8
Vale of Glamorgan	15,8	-1,1
Wrexham	32,2	+9,3

Geschiedenis

Zie ook Welshe literatuur.

Zwarte boek van Carmarthen (13e eeuw)

Oudwelsh

De allereerste geschreven bronnen in het Welsh dateren uit de 6e eeuw. De taal heeft daarmee een van de langste geschreven tradities in Europa. Het Welsh uit die oudste periode wordt Vroegwelsh genoemd. Er zijn uit die tijd weinig teksten overgeleverd.

Het Oudwelsh wordt gesitueerd tussen de 9e en de 11e eeuw. Het is de periode dat de oudste Welshe gedichten en de wetteksten van koning Hywel de Goede werden geschreven. Naarmate de Angelsaksische kolonisatie van Groot-Brittannië vorderde, werden de Kelten in Wales gescheiden van de Kelten in Schotland en in Zuidwest-Engeland. Zo hebben het Cumbrisch en het Cornisch zich ontwikkeld tot afzonderlijke talen.

Middelwelsh

Tussen de 12e en de 14e eeuw spreekt men van Middelwelsh. Uit die eeuwen zijn er meer geschreven bronnen overgeleverd dan uit welke andere periode dan ook. Het is de taal van bijna alle overgebleven vroege manuscripten van de Mabinogion, een belangrijke verzameling middeleeuwse prozateksten. De verhalen zelf zijn weliswaar al veel ouder. Voor sprekers van het Welsh vandaag is Middelwelsh nog steeds te begrijpen, zij het met een zekere inspanning.

Nieuwwelsh

Nieuwwelsh wordt onderverdeeld in twee perioden. Tussen de 14e en de 16e eeuw spreekt men van Vroegnieuwwelsh. Het was onder meer de taal van de dichter Dafydd ap Gwilym. Het moderne Welsh begint met de Bijbelvertaling van William Morgan in 1588. Net zoals bij de King James Bible en de Statenbijbel was de vertaling belangrijk voor de ontwikkeling van de standaardtaal.

In de tweede helft van de 19e eeuw onderging Wales een snelle industrialisering, die gepaard ging met immigratie, verstedelijking en de opkomst van een nieuwe arbeidersklasse. Het isolement van Wales werd doorbroken door de aanleg van spoorwegen. Daardoor steeg het aantal Engelstaligen ten opzichte van het aantal Welshsprekers.

Vandaag

Een reclamebord voor lessen Welsh

Vooral het gebruik van Engels als voertaal in het onderwijs heeft geleid tot een grote afname van het aantal moedertaalsprekers. Aan het begin van de 20e eeuw was het Engels al de dominante taal in Wales. Volgens de volkstelling van 1911 waren er 977.366 Welshsprekers in Wales. In 1991 was dat aantal teruggelopen tot 510.920.

De regering van Wales spant zich vandaag in om de verspreiding van het Welsh te bevorderen. Sedert het eind van de 20e eeuw is het aantal sprekers weer langzaam aan het stijgen. Er bestaan tegenwoordig veel scholen en universiteiten, die zowel in het Welsh als het Engels lesgeven. Alle overheidsdiensten in Wales zijn tweetalig. Er zijn kranten, tijdschriften en radiozenders in het Welsh, en sinds 1982 bestaat er ook de Welshtalige omroep S4C.

Het Welsh geldt bovendien als een belangrijke identiteitsvormende factor voor de bevolking van Wales, ook voor inwoners die de taal niet meer beheersen.

• verspreiding van het Welsh sinds 1750
• 
  1750
• 
  1800
• 
  1850
• 
  1900

■ Eentalig Welsh

■ Tweetalig Welsh en Engels

■ Eentalig Engels

Woordenschat

Erfwoorden

Welsh maakt deel uit van de Keltische tak van de Indo-Europese talen. Binnen de Indo-Europese taalfamilie zijn de Keltische talen nauw verwant aan de Italische talen. Daarom spreekt men soms van de Italo-Keltische talen. De Keltische talen worden ingedeeld bij de kentumtalen.

vergelijking met andere Indo-Europese talen

kentumtalen					satemtalen					Proto- Indo- Europees	vertaling
Welsh	Oudiers	Latijn	Grieks	Gotisch	Armeens	Litouws	Kerk- slavisch	Avestisch	Sanskriet
brawd	bráthair	frater	phrátēr	brōþar	ełbayr	brolis	bratrŭ	brātar	bhrā́tṛ	*bʰréh₂tēr	broer
ci	cú	canis	kúōn	hunds	šun	šuo	sǫka	spā	śvā́	*ḱwṓn	hond
deg	deich	decem	déka	taihun	tasn	dešimt	desętĭ	dasa	dáśa	*déḱm̥	tien
drws	dorus	foris	thúra	daur	duṙn	durys	dvorŭ	dvarəm	dvā́r	*dʰwṓr	deur
mis	mí	mensis	mḗn	mēnōþs	amis	mėnuo	měsęcĭ	mā̊ŋh	mā́sa	*mḗh₁n̥s	maand
newydd	núa	novus	néos	niujis	nor	naujas	novŭ	nava	náva	*néwos	nieuw

De erfwoordenschat van het Welsh is van Keltische oorsprong. Het Welsh is nauw verwant aan het Bretons en het uitgestorven Cornisch. Ze vormen samen de Britse talen.

vergelijking met andere Britse talen

Brits			Taalreconstructie		vertaling
Welsh	Bretons	Cornisch	Proto- Brits	Proto- Keltisch
buwch	buoc'h	bugh	*bʉx	*boukkā	koe
calon	kalon	colon	*kalon	*kalonā	hart
dafad	dañvad	davas	*daβ̃ad	*dametos	schaap
iaith	yezh	yeth	*jeiθ	*yextis	taal
llygad	lagad	lagas	*llugad	*liketi	oog
tywyll	teñval	tewal	*tɨβ̃uɨl	*temeslos	donker

De overgebleven Keltische talen

Hogerop is het Welsh ook verwant aan het Iers, het Schots-Gaelisch en het Manx, samen de Gaelische talen. De Britse en de Gaelische talen zijn zo'n 2500 à 3000 jaar geleden afgesplitst van een gemeenschappelijke voorouder. Dat is beduidend vroeger dan in de meeste andere Indo-Europese taalfamilies.

vergelijking met andere Keltische talen

Brits		Gaelisch		Proto- Keltisch	vertaling
Welsh	Bretons	Iers	Schots- Gaelisch
afal	aval	úll	ubhal	*abalom	appel
gafr	gavr	gabhar	gabhor	*gabros	geit
mawr	meur	mór	mòr	*māros	groot
tân	tan	tine	teine	*teɸnets	vuur
tŷ	ti	teach	taigh	*tegos	huis
wy	vi	ubh	ugh	*āuyom	ei

De Britse talen worden soms P-Keltische talen genoemd, omdat het foneem /kʷ/ uit het Proto-Keltisch in de Britse talen geëvolueerd is naar een labiaal.

vergelijking met andere Keltische talen

P-Keltisch		Q-Keltisch		Proto- Keltisch	vertaling
Welsh	Bretons	Iers	Schots- Gaelisch
mab	mab	mac	mac	*makʷos	zoon
pedwar	pevar	ceathair	ceithir	*kʷetwares	vier
pen	penn	ceann	ceann	*kʷennom	hoofd
peth	pezh	cuid	cuid	*kʷesdis	ding
pump	pemp	cúig	còig	*kʷenkʷe	vijf
pwy	piv	cé	cò	*kʷēs	wie

Leenwoorden

De Romeinse provincie Brittannië

Doordat Brittannië een Romeinse provincie was, heeft het Welsh een verregaande invloed van het Latijn ondergaan. In de oudste basiswoordenschat van het Welsh treft men meer Latijnse leenwoorden aan dan in de Germaanse talen, die vóór de Grote Volksverhuizing hoofdzakelijk werden gesproken aan de grenzen van het Romeinse Rijk door volken die vooral door handel in aanraking kwamen met het Latijn.

Latijnse invloed

Latijnse leenwoorden		Germaanse erfwoorden
Welsh	Latijn	Nederlands	Proto- Germaans
braich	bracchium	arm	*armaz
cwmwl	cumulus	wolk	*wulkaną
gwydr	vitrum	glas	*glasą
lleidr	latro	dief	*þeubaz
morthwyl	martellus	hamer	*hamaraz
sych	siccus	droog	*draugi

De verregaande invloed van het Latijn blijkt ook uit de namen van de dagen van de week. In de Germaanse talen zijn de meeste namen leenvertalingen, waarin de Romeinse goden zijn vervangen door Germaanse tegenhangers. In het Welsh daarentegen is het tweede lid altijd een verbastering van de oorspronkelijke Latijnse naam.

dagen van de week

gedeeltelijke leenvertalingen		leenvertalingen
Welsh	Latijn	Nederlands	Proto- West-Germaans
dydd Llun	dies Lunae	maandag	*mānini dag
dydd Mawrth	dies Martis	dinsdag	*Tīwas dag
dydd Mercher	dies Mercurii	woensdag	*Wōdanas dag
dydd Iau	dies Iovis	donderdag	*Þunras dag
dydd Gwener	dies Veneris	vrijdag	*Frījā dag
dydd Sadwrn	dies Saturni	zaterdag	*Sāturnas dag
dydd Sul	dies Solis	zondag	*sunnōn dag

Vanaf de Angelsaksische kolonisatie van Brittannië kwam het Welsh ook in aanraking met Germaanse leenwoorden.

Angelsaksische invloed

Welsh	Oudengels	vertaling
bwrdd	bord	tafel
capan	cæppe	pet
cist	ċist	kist
hebog	heafoc	havik
het	hæt	hoed
rhaca	raca	hark

Sindsdien is het Engels altijd de belangrijkste bron van leenwoorden gebleven.

Engelse invloed

Welsh	Engels	vertaling
cacen	cake	taart
fforc	fork	vork
potel	bottle	fles
sgarff	scarf	sjaal
silff	shelf	plank
stryd	street	straat

De spelling van nieuwe Engelse leenwoorden wordt altijd aangepast aan het Welsh.

Engelse invloed

Welsh	Engels	vertaling
beic	bike	fiets
ffatri	factory	fabriek
ffôn	phone	telefoon
pensil	pencil	potlood
siop	shop	winkel
twrci	turkey	kalkoen

Leenvertalingen

De grote invloed van het Engels blijkt ook uit de talloze leenvertalingen.

leenvertalingen

Welsh	ontleding	Engels	vertaling
bysellfwrdd	bysell ('sleutel') + bwrdd ('bord, tafel')	keyboard	toetsenbord
lle tân	lle ('plaats') + tân ('vuur')	fireplace	haard
papur newydd	papur ('papier') + newydd ('nieuw')	newspaper	krant
pinafal	pin ('den') + afal ('appel')	pineapple	ananas
tagfa draffig	tagfa ('opstopping') + traffig ('verkeer')	traffic jam	file
tŷ gwydr	tŷ ('huis') + gwydr ('glas')	glasshouse	broeikas

Nieuwvormingen

In tegenstelling tot het Engels heeft het Welsh vanaf de renaissance een taalpuristische stroming gekend. Het Welsh maakt aanzienlijk meer dan het Engels gebruik van samenstellingen en afleidingen om nieuwe begrippen te ijken.

nieuwvormingen

Welsh	ontleding	Engels	vertaling
arddodiad	ar- ('op-') + dodi ('leggen') + -iad (≈ '-ing')	preposition	voorzetsel
cerddoriaeth	cerddor ('muzikant') + -iaeth (≈ '-schap')	music	muziek
geiriadur	gair ('woord') + -iadur (≈ '-aar, -enaar')	dictionary	woordenboek
llyfrgell	llyfr ('boek') + cell ('cel, kamer, plaats')	library	bibliotheek
prifddinas	prif ('hoofd, overste') + dinas ('stad')	capital	hoofdstad
trydan	try- (≈ 'door-, per-, dia-') + tân ('vuur')	electricity	elektriciteit

Klankleer

Klankinventaris

De klankinventaris van het Welsh bevat een aantal klanken die zeldzaam zijn in Europese talen. Kenmerkend voor het Welsh zijn de stemloze alveolaire laterale fricatief /ɬ/, de stemloze nasalen /m̥/, /n̥/ en /ŋ̊/, en de stemloze alveolaire vibrant /r̥/.

medeklinkers

		labiaal			dentaal	alveolaar		post- alveolaar	palataal	velaar	uvulaar	glottaal
		bilabiaal	labio- dentaal	labio- velaar		centraal	lateraal
nasaal	steml.	m̥				n̥				ŋ̊
	stemh.	m				n				ŋ
plosief	steml.	p				t				k
	stemh.	b				d				ɡ
affricaat	steml.							(tʃ)
	stemh.							(dʒ)
fricatief	steml.		f		θ	s	ɬ	ʃ	ç		χ	h
	stemh.		v		ð	(z)
vibrant	steml.					r̥
	stemh.					r
approximant				w			l		j

De fonemen /dʒ/, /tʃ/ en /z/ komen alleen voor in recente leenwoorden. De stemloze nasalen /m̥/, /n̥/, /ŋ̊/ komen voort uit nasale mutatie. De stemloze palatale fricatief /ç/ komt alleen voor als een gevolg van assimilatie.

Klinkerformanten van een Welshspreker uit Bangor

klinkers

	voor		centraal		achter
	kort	lang	kort	lang	kort	lang
gesloten	ɪ	iː	ɨ̞	ɨː	ʊ	uː
midden	ɛ	eː	ə	əː	ɔ	oː
open			a	aː

De klinkers /ɨ̞/ en /ɨː/ komen alleen voor in de noordelijke dialecten. In het zuiden van Wales worden ze vervangen door /ɪ/ en /iː/. In de zuidelijke dialecten is er een contrast tussen korte en lange klinkers in beklemtoonde lettergrepen. In het noorden bestaat dat contrast alleen in beklemtoonde eindlettergrepen en in woorden van één lettergreep.

tweeklanken

	voor	centraal	achter
gesloten	ʊi	ʊɨ	ɪu, ɨu
midden	əi/ɛi, ɔi	əɨ/ɛɨ, ɔɨ	əu/ɛu, ɔu
open	ai	aɨ, aːɨ	au

Tweeklanken met het foneem /ɨ/ komen alleen voor in het noorden van Wales. In de zuidelijke dialecten wordt /ʊɨ/ vervangen door /ʊi/, /ɨu, əɨ, ɔɨ/ worden /ɪu, əi, ɔi/, en /aɨ, ɑːɨ/ worden /ai/.

Klemtoon

De klemtoon ligt in het Welsh vrijwel altijd op de voorlaatste lettergreep. In bepaalde gevallen, zoals bij werkwoorden op -au, valt de klemtoon op de laatste lettergreep. Uitzonderingen op de regel worden meestal aangeduid met een klemtoonteken. Omdat de klemtoon steeds naar achteren verschuift, kunnen verwante woorden soms heel anders gaan klinken, wanneer er gebonden morfemen aan het eind van een woord worden toegevoegd.

klemtoon

voorbeeld	uitspraak	vertaling
ysgrif	/ˈəsgrɪv/	opstel
ysgrifen	/əsˈgrɪvɛn/	geschrift
ysgrifennydd	/əsgrɪˈvɛnɨð/	secretaris
ysgrifenyddes	/əsɡrɪvɛˈnəðɛs/	secretaresse
ysgrifenyddesau	/əsɡrɪvɛnəˈðɛsaɨ/	secretaresses

Spelling en uitspraak

Een Welshe alfabetkaart uit de 19e eeuw

Het Welsh wordt geschreven in een Latijns schrift, waar acht digrafen aan zijn toegevoegd. Ze worden behandeld als afzonderlijke letters.

Welsh alfabet

letter	klank	voorbeeld	uitspraak	vertaling
a	a, ɑː	arian	/ˈarjan/	geld
b	b	blodyn	/ˈblɔdɨ̞n/	bloem
c	k	cig	/kiːɡ/	vlees
ch	χ	chwech	/χweːχ/	zes
d	d	dyn	/dɨːn/	man
dd	ð	dydd	/dɨːð/	dag
e	ɛ, eː	seren	/ˈsɛrɛn/	ster
f	v	afal	/ˈaval/	appel
ff	f	ffordd	/fɔrð/	weg
g	ɡ	gwin	/ɡwiːn/	wijn
ng	ŋ	llong	/ɬɔŋ/	schip
h	h	hufen	/ˈhɨ̞vɛn/	room
i	ɪ, iː, j	hir	/hiːr/	lang
j	dʒ	garej	/ˈɡarɛdʒ/	garage
l	l	melyn	/ˈmɛlɨ̞n/	geel
ll	ɬ	llyfr	/ɬɨ̞vr/	boek
m	m	merch	/mɛrχ/	meisje
n	n	newydd	/ˈnɛu̯.ɨ̞ð/	nieuw
o	ɔ, oː	coch	/koːχ/	rood
p	p	pobl	/pɔbl/	volk
ph	f	triphlyg	/ˈtrɪflɨːɡ/	drievoud
r	r	bara	/ˈbara/	brood
rh	r̥	rhif	/r̥iːv/	getal
s	s	siswrn	/ˈsɪsʊrn/	schaar
t	t	tarw	/ˈtaruː/	stier
th	θ	gwaith	/ɡwai̯θ/	werk
u	ɨ̞, ɨː	llun	/ɬɨːn/	beeld
w	ʊ, uː, w	cwrw	/ˈkʊruː/	bier
y	ɨ̞, ɨː, ə	llythyr	/ˈɬəθɨ̞r/	brief

Het Welsh maakt ook gebruik van verschillende klinkercombinaties om tweeklanken weer te geven.

Welshe tweeklanken

letters	klank	voorbeeld	uitspraak	vertaling
ae	ɑːɨ̯, eːɨ̯	llaeth	/ɬɑːɨ̯θ/	melk
ai	ai̯	blaidd	/blai̯ð/	wolf
au	aɨ̯	haul	/haɨ̯l/	zon
aw	au̯, ɑːu̯	awr	/au̯r/	uur
ei	ɛi̯	eira	/ˈei̯ra/	sneeuw
eu	əɨ̯	teulu	/ˈtəɨ̯lɨ/	gezin
ew	ɛu̯, eːu̯	llew	/ɬeːu̯/	leeuw
ey	eɨ̯	teyrnas	/ˈteɨ̯rnas/	koninkrijk
iw	ɪu̯	heddiw	/ˈhɛðɪu̯/	vandaag
oe	ɔɨ̯, ɔːɨ̯	ddoe	/ðɔːɨ̯/	gisteren
oi	ɔi̯	rhoi	/r̥ɔi̯/	geven
ou	ɔɨ̯, ɔːɨ̯	cyffrous	/ˈkəfrɔːɨ̯s/	spannend
ow	ɔu̯	powlen	/ˈpɔu̯lɛn/	kom
uw	ɨu̯	uwd	/ɨ̞u̯d/	pap
wy	ʊɨ̯, uɨ̯	llwy	/ɬuɨ̯/	lepel
yw	ɨu̯, əu̯	byw	/bɨu̯/	wonen

De grafemen ⟨w⟩ en ⟨y⟩ worden als klinkers gezien. Het foneem /ʃ/ wordt meestal als ⟨si⟩ geschreven, zoals in siarad ('spreken') of siwgr ('suiker'). De klanken /m̥/, /n̥/ en /ŋ̊/, die een gevolg zijn van nasale mutatie, worden weergegeven als ⟨mh⟩, ⟨nh⟩ en ⟨ngh⟩. De ⟨j⟩ wordt alleen gebruikt in recente leenwoorden uit het Engels, zoals garej ('garage'), om het foneem /dʒ/ weer te geven. De grafemen ⟨k⟩, ⟨q⟩, ⟨v⟩, ⟨x⟩ en ⟨z⟩ worden gebruikt in een aantal technische termen, maar ze kunnen steeds worden vervangen door een Welshe spelling. De ⟨k⟩ raakte in onbruik in de 16e eeuw.

Het meest voorkomende diakritische teken is de circumflexus, zoals in dŵr ('water') en in môr ('zee'), die wordt gebruikt om lange klinkers te markeren. Daarnaast maakt het Welsh ook gebruik van de acutus, zoals in jiráff ('giraf'), om een afwijkende klemtoon aan te duiden, en van het trema, zoals in sgïo ('skiën'), om losse klinkers te onderscheiden van tweeklanken.

Spraakkunst

Beginmutaties

Een typisch kenmerk van alle nog bestaande Keltische talen zijn de beginmutaties (treigladau). Dat zijn klankverschuivingen waarbij de beginklank van een woord verandert op basis van de grammaticale en syntactische context. De klankverschuivingen zijn niet louter fonetisch. Ze hangen af van de congruerende woorden (lidwoord, bezittelijk voornaamwoord, voorzetsel) of van de functie in de zin (onderwerp, lijdend voorwerp, bijwoordelijke bepaling). De drie soorten mutaties in het Welsh zijn lenitie (treiglad meddal), nasalisatie (treiglad trwynol) en aspiratie (treiglad llaes).

Het bezittelijk voornaamwoord fy ('mijn') veroorzaakt nasalisatie, dy ('jouw') veroorzaakt lenitie, en ei ('haar') veroorzaakt aspiratie.

beginmutaties

basisvorm		mutaties
		nasalisatie	lenitie	aspiratie
Welsh	vertaling
pen	hoofd	fy mhen	dy ben	ei phen
troed	voet	fy nhroed	dy droed	ei throed
ceg	mond	fy ngheg	dy geg	ei cheg
brawd	broer	fy mrawd	dy frawd	—
dant	tand	fy nant	dy ddant	—
gardd	tuin	fy ngardd	dy ardd	—
mab	zoon	—	dy fab	—
llaw	hand	—	dy law	—
rhan	deel	—	dy ran	—
enw	naam	—	—	ei henw

Lidwoord

Het Welsh heeft alleen een bepaald lidwoord. Dat lidwoord heeft drie fonologisch bepaalde alternanten. Wanneer het volgende woord begint met een klinker of met het foneem /h/, wordt omwille van de welluidendheid de vorm yr gebruikt. Als het voorafgaande woord eindigt op een klinker, wordt de vorm 'r gebruikt om een klinkerbotsing te vermijden, ongeacht de volgende klank. In alle andere gevallen wordt de basisvorm y gebruikt. Het woordgeslacht kan niet worden afgeleid van het lidwoord.

lidwoorden

Welsh	vertaling
crys	een hemd
y sgert	de rok
y crys a'r sgert	het hemd en de rok
yr esgid	de schoen
yr hosan	de sok

Zelfstandig naamwoord

Het Welsh maakt een onderscheid tussen mannelijke en vrouwelijke zelfstandige naamwoorden, maar het woordgeslacht kan niet worden afgeleid van het lidwoord. Er treedt wél lenitie op bij de bijvoeglijke naamwoorden die congrueren met vrouwelijke woorden. Er treedt bovendien ook lenitie op bij de vrouwelijke zelfstandige naamwoorden zelf, als ze bij een bepaald lidwoord of bij het telwoord un ('één') staan.

Het vrouwelijke woord cath ('kat') wordt:

lenitie cath ('kat')

Welsh	vertaling
cath ddu	een zwarte kat
y gath ddu	de zwarte kat
un gath ddu	één zwarte kat

In tegenstelling tot het mannelijke woord ci ('hond'):

lenitie ci ('hond')

Welsh	vertaling
ci du	een zwarte hond
y ci du	de zwarte hond
un ci du	één zwarte hond

Wanneer een vrouwelijk zelfstandig naamwoord in het meervoud staat, blijft de beginklank ongewijzigd.

meervoud telyn ('harp')

	enkelvoud		meervoud
	Welsh	vertaling	Welsh	vertaling
onbepaald	telyn	een harp	telynau	harpen
bepaald	y delyn	de harp	y telynau	de harpen

Er bestaan een vijftiental verschillende uitgangen om het meervoud te vormen (-au, -i, -iau, -ion, -od, -oedd, -on, -ydd ...). Het gebruik ervan is moeilijk in regels te vatten.

meervoud

Welsh		vertaling
enkelvoud	meervoud
afon	afonydd	rivier
clust	clustiau	oor
cranc	crancod	krab
eglwys	eglwysi	kerk
llyfr	llyfrau	boek
meddyg	meddygon	arts
ynys	ynysoedd	eiland
ysgol	ysgolion	school

Regelmatig wordt het meervoud gevormd door een klinkerwisseling of door de combinatie van een klinkerwisseling en een uitgang.

meervoud

Welsh		vertaling
enkelvoud	meervoud
arth	eirth	beer
bachgen	bechgyn	jongen
carw	ceirw	hert
chwaer	chwiorydd	zus
gafr	geifr	geit
neidr	nadroedd	slang

Er zijn zelfstandige naamwoorden die het enkelvoud (nomen unitatis) afleiden van een verzamelnaam.

meervoud

Welsh		vertaling
meervoud	enkelvoud
adar	aderyn	vogel
dail	deilen	blad
llygod	llygoden	muis
moch	mochyn	varken
plant	plentyn	kind
selsig	selsigen	worst

Na telwoorden staat het zelfstandig naamwoord in het enkelvoud.

meervoud

Welsh	vertaling
y sbectol	de bril
y sbectolau	de brillen
deg sbectol	tien brillen

Bijvoeglijk naamwoord

Een beperkt aantal bijvoeglijke naamwoorden heeft een eigen vrouwelijke vorm, maar de overgrote meerderheid van de bijvoeglijke naamwoorden gebruikt dezelfde vorm voor mannelijk als voor vrouwelijk.

bijvoeglijk naamwoord

Welsh		vertaling
mannelijk	vrouwelijk
gwyn	gwen	wit
trwm	trom	zwaar

Na vrouwelijke zelfstandige naamwoorden treedt lenitie op bij het bijvoeglijk naamwoord.

bijvoeglijk naamwoord

Welsh	vertaling
bachgen bach	een kleine jongen
merch fach	een klein meisje

De trappen van vergelijking hebben een afzonderlijke trap om gelijkheid uit te drukken, naast de vergrotende en de overtreffende trap.

trappen van vergelijking

	positief	equatief	comparatief	superlatief
Welsh	hardd	cyn hardded â	harddach na	yr harddaf
vertaling	mooi	zo mooi als	mooier dan	de mooiste

Werkwoord

In de moderne spreektaal zijn er maar enkele synthetische werkwoordsvormen over. Er zijn bovendien vaak perifrastische alternatieven.

vervoeging gweld ('zien')

		enkelvoud	meervoud
preteritum	1e pers.	gwelais i	gwelon ni
	2e pers.	gwelaist ti	gweloch chi
	3e pers.	gwelodd e	gwelon nhw
futurum	1e pers.	gwela i	gwelwn ni
	2e pers.	gweli di	gwelwch chi
	3e pers.	gwelith e	gwelan nhw
conditionalis	1e pers.	gwelwn i	gwelen ni
	2e pers.	gwelet ti	gwelech chi
	3e pers.	gwelai fe	gwelen nhw
imperatief		gwela!	gwelwch!

De belangrijkste werkwoordstijden worden gevormd met het werkwoord bod ('zijn'). De vervoeging is onregelmatig.

vervoeging bod ('zijn')

		stellend		vragend		ontkennend
		enkelvoud	meervoud	enkelvoud	meervoud	enkelvoud	meervoud
presens	1e pers.	dw i	dyn ni	ydw i?	ydyn ni?	dw i	dyn ni
	2e pers.	rwyt ti	dych chi	wyt ti?	ydych chi?	dwyt ti	dych chi
	3e pers.	mae e	maen nhw	ydy e?	ydyn nhw?	dydy e	dydyn nhw
preteritum	1e pers.	bues i	buon ni	fues i?	fuon ni?	fues i	fuon ni
	2e pers.	buest ti	buoch chi	fuest ti?	fuoch chi?	fuest ti	fuoch chi
	3e pers.	buodd e	buon nhw	fuodd e?	fuon nhw?	fuodd e	fuon nhw
imperfectum	1e pers.	roeddwn i	roedden ni	oeddwn i?	oedden ni?	doeddwn i	doedden ni
	2e pers.	roeddet ti	roeddech chi	oeddet ti?	oeddech chi?	doeddet ti	doeddech chi
	3e pers.	roedd e	roeddyn nhw	oedd e?	oeddyn nhw?	doedd e	doeddyn nhw
futurum	1e pers.	bydda i	byddwn ni	fydda i?	fyddwn ni?	fydda i	fyddwn ni
	2e pers.	byddi di	byddwch chi	fyddi di?	fyddwch chi?	fyddi di	fyddwch chi
	3e pers.	bydd e	byddan nhw	fydd e?	fyddan nhw?	fydd e	fyddan nhw
conditionalis	1e pers.	byddwn i	bydden ni	fyddwn i?	fydden ni?	fyddwn i	fydden ni
	2e pers.	byddet ti	byddech chi	fyddet ti?	fyddech chi?	fyddet ti	fyddech chi
	3e pers.	byddai fe	bydden nhw	fyddai fe?	fydden nhw?	fyddai fe	fydden nhw
imperatief		bydda!	byddwch!	—	—	—	—

Telwoord

Het traditionele Welshe talstelsel hanteert 20 als grondtal. De Welshe getallen van 11 tot 14 zijn "x + 10", 16 tot 19 zijn "x + 15", 21 tot 39 zijn "x + 20", 40 is "2 × 20", 60 is "3 × 20", enz. Daarnaast bestaat er ook een tiendelig talstelsel. Het systeem ontstond in Patagonië en werd in de jaren 40 ook ingevoerd in Wales. Het traditionele stelsel wordt vooral nog gebruikt door de oudere generaties. Het is ook noodzakelijk bij rangtelwoorden en bij kloklezen. Tegenwoordig wordt het tiendelig stelsel aangeleerd op scholen in Wales.

telwoorden

	vigesimaal		decimaal
	Welsh	letterlijk	Welsh	letterlijk
11	un ar ddeg	1 + 10	un deg un	1 × 10 + 1
15	pymtheg	15	un deg pump	1 × 10 + 5
16	un ar bymtheg	1 + 15	un deg chwech	1 × 10 + 6
20	hugain	20	dau ddeg	2 × 10
21	un ar hugain	1 + 20	dau ddeg un	2 × 10 + 1
30	deg ar hugain	10 + 20	tri deg	3 × 10
31	un ar ddeg ar hugain	1 + 10 + 20	tri deg un	3 × 10 + 1
40	deugain	2 × 20	pedwar deg	4 × 10
41	deugain ac un	2 × 20 + 1	pedwar deg un	4 × 10 + 1
50	hanner cant	100 : 2	pum deg	5 × 10
51	hanner cant ac un	100 : 2 + 1	pum deg un	5 × 10 + 1
60	trigain	3 × 20	chwe deg	6 × 10
61	trigain ac un	3 × 20 + 1	chwe deg un	6 × 10 + 1
70	deg a thrigain	10 + 3 × 20	saith deg	7 × 10
71	un ar ddeg a thrigain	1 + 10 + 3 × 20	saith deg un	7 × 10 + 1
80	pedwar ugain	4 × 20	wyth deg	8 × 10
81	pedwar ugain ac un	4 × 20 + 1	wyth deg un	8 × 10 + 1
90	deg a phedwar ugain	10 + 4 × 20	naw deg	9 × 10
91	un ar ddeg a phedwar ugain	1 + 10 + 4 × 20	naw deg un	9 × 10 + 1

Voorzetsels

Zoals in alle andere Eiland-Keltische talen worden veel voorzetsels in het Welsh verbogen.

verbuiging ar ('op')

		Welsh	vertaling
1e pers. enk.		arna i	op mij
2e pers. enk.		arnat ti	op jou
3e pers. enk.	m.	arno fe	op hem
	vr.	arni hi	op haar
1e pers. mv.		arnon ni	op ons
2e pers. mv.		arnoch chi	op jullie
3e pers. mv.		arnyn nhw	op hen

De basisvorm wordt gebruikt, als er een naamwoordgroep op het voorzetsel volgt, bv. ar y bwrdd ('op de tafel').

Na veel voorzetsels treedt aspiratie, lenitie of nasalisatie op.

beginmutaties

	Welsh	basisvorm	vertaling
aspiratie	gyda chyllell	cyllell	met een mes
lenitie	ar gadair	cadair	op een stoel
nasalisatie	yng Nghymru	Cymru	in Wales

Zinsbouw

Het Welsh is een klassiek voorbeeld van een VSO-taal. Dat wil zeggen dat de persoonsvorm aan het begin van de zin staat.

VSO-volgorde

zin	Gwnaeth y disgybl yr ymarfer.
woorden	gwnaeth	y	disgybl	yr	ymarfer
glossen	doen.prt.3sg	def	leerling	def	oefening
ontleding	V	S		O
vertaling	De leerling deed de oefening.

In de spreektaal worden werkwoordstijden veelal gevormd met het werkwoord bod ('zijn').

In de tegenwoordige tijd wordt bod gecombineerd met een werkwoordelijk zelfstandig naamwoord dat voorafgegaan wordt door yn, een partikel dat een progressief aspect markeert.

zinsbouw tegenwoordige tijd

zin	Mae Gareth yn bwyta sbigoglys.
woorden	mae	Gareth	yn	bwyta	sbigoglys
glossen	zijn.prs.3sg	Gareth	prog	eten.vn	spinazie
vertaling	Gareth eet spinazie.

De verleden tijd wordt gevormd door het partikel yn te vervangen door wedi, een voorzetsel dat een perfectief aspect markeert.

zinsbouw verleden tijd

zin	Mae Gareth wedi bwyta sbigoglys.
woorden	mae	Gareth	wedi	bwyta	sbigoglys
glossen	zijn.prs.3sg	Gareth	perf	eten.vn	spinazie
vertaling	Gareth heeft spinazie gegeten.

Het bezittelijk voornaamwoord wordt gewoonlijk versterkt door het gebruik van een persoonlijk voornaamwoord aan het eind van de naamwoordgroep.

bezittelijk voornaamwoord

constituent	fy allwedd i
woorden	fy	allwedd	i
glossen	1sg	sleutel	ik
vertaling	mijn sleutel

Het persoonlijk voornaamwoord wordt niet verbogen. Het bezittelijk voornaamwoord wordt gebruikt als lijdend voorwerp van het persoonlijk voornaamwoord.

persoonlijk voornaamwoord

zin	Mae Gwyneth wedi ein clywed ni.
woorden	mae	Gwyneth	wedi	ein	clywed	ni
glossen	zijn.prs.3sg	Gwyneth	perf	1pl	horen.vn	wij
vertaling	Gwyneth heeft ons gehoord.

In de naamwoordgroep staat het bijvoeglijk naamwoord meestal achter het zelfstandig naamwoord.

naamwoordgroep

constituent	y ceffyl ifanc
woorden	y	ceffyl	ifanc
glossen	def	paard	jong
vertaling	het jonge paard

Enkele bijvoeglijke naamwoorden staan vóór het zelfstandig naamwoord. In zulke gevallen treedt lenitie op.

naamwoordgroep

constituent	yr hen geffyl
woorden	yr	hen	geffyl
glossen	def	oud	paard
vertaling	het oude paard

Bezitsrelaties worden uitgedrukt met een bijstelling. De bezitsvorm wordt gevormd door naamwoordgroepen achter elkaar te plaatsen. Enkel de bezitter krijgt daarbij een lidwoord.

naamwoordgroep

constituent	ffenestr yr ystafell
woorden	ffenestr	yr	ystafell
glossen	raam	def	kamer
vertaling	het raam van de kamer

Stijlregisters

Modern Welsh heeft twee hoofdregisters, informeel Welsh (Cymraeg llyfar) en literair Welsh (Cymraeg llenyddol). Informeel Welsh wordt gebruikt in de spreektaal en in de moderne schrijftaal. Literair Welsh staat dichter bij de taal zoals die werd gestandaardiseerd in de Bijbelvertaling van 1588. Het register wordt gebruikt in overheidsdocumenten en in traditionele literatuur. Literair Welsh vertoont niet de gewestelijke verschillen, die kenmerkend zijn voor informeel Welsh.

Literair Welsh onderscheidt zich door meer synthetische werkwoordsvormen, een verschillend gebruik van de werkwoordstijden, het achterwege laten van persoonlijke voornaamwoorden en een veel geringere tendens om Welshe erfwoorden te vervangen door Engelse leenwoorden. In literair Welsh komen bovendien meer archaïsche voornaamwoorden en beginmutaties voor.

stijlregisters

informeel Welsh	literair Welsh
voornaamwoorden	nulonderwerp
perifrase	synthese
synthetisch futurum	presens = futurum
geen conjunctief	conjunctief
3 pers. mv. op -n nhw	3e pers. mv. op -nt hwy

Gewestelijke verschillen

Er bestaat op heden geen gesproken standaard voor het Welsh. In de jaren 70 is er een poging gedaan om de spreektaal te standaardiseren (Cymraeg byw), maar die poging is mislukt, omdat er onvoldoende rekening werd gehouden met de gewestelijke verschillen.

Er zijn met name belangrijke verschillen tussen de dialecten in het noorden en het zuiden van Wales, die tot uiting komen in de uitspraak, de woordenschat en de spraakkunst. Het belangrijkste verschilpunt is de uitspraak van de ⟨u⟩, die in het noorden klinkt als /ɨː/ en in het zuiden als /iː/. Een gevolg daarvan is dat de uitspraak van de grafemen ⟨i⟩ en ⟨u⟩ samenvalt in het Zuid-Welsh. Men spreekt er daarom van de letters i dot ("i punt") en u bedol ("u hoefijzer").

Drie voorbeelden van lexicale verschillen zijn de Noord-Welshe woorden llwynog ('vos'), popty ('oven') en tylluan ('uil') en hun Zuid-Welshe tegenhangers cadno, ffwrn en gwdihŵ. Al deze woorden gelden als standaardtaal.

Historisch wordt het Welshe taallandschap opgesplitst in vier dialectgebieden, die samenvallen met de ceremoniële graafschappen Dyfed, Gwent, Gwynedd en Powys. Daarnaast heeft zich in de 19e eeuw een vijfde dialect ontwikkeld in Y Wlafda, de Welshe nederzetting in Patagonië. Dat dialect wijkt vooral af van de Britse dialecten door het veelvuldige gebruik van Spaanse leenwoorden.

Onderwijs

Onderwijs in het Welsh wordt Welsh-medium education (addysg cyfrwng Cymraeg) genoemd. In 1990 werd Welsh in het onderwijs verplicht tot 14 jaar. Sinds 1999 is die leeftijd opgetrokken naar 16. Alle leerlingen in reguliere scholen leren dus Welsh van hun 5e tot hun 16e. De eerste Welshtalige school werd in 1939 opgericht in Aberystwyth en de eerste gemeenschapsschool in Llanelli in 1949. In de jaren 60 groeide de belangstelling voor Welsh taalonderwijs, omdat men geloofde dat leerlingen op Welshtalige scholen beter presteerden.

Op Welshtalige scholen wordt lesgegeven in het Welsh of in combinatie met Engels. Sommige scholen bieden wiskunde en natuurwetenschappen aan in het Engels, omdat dat de internationale voertaal is in die vakgebieden. Andere scholen geloven dat de beste resultaten worden behaald door enkel Welsh als onderwijstaal te hanteren, en weer andere zijn van mening dat tweetaligheid het beste werkt.

Bij kinderen uit Welshsprekende gezinnen wordt Engels gewoonlijk op 7-jarige leeftijd geïntroduceerd en tegen de leeftijd van 11 spreken ze doorgaans al Engels op C2-niveau. Door de dominante positie van het Engels in het openbare leven is het uitzonderlijk dat kinderen taalachterstand oplopen.

Tekstvoorbeelden

Deze tekst is een uittreksel uit het Johannesevangelie in het Welsh.

Nederlands	Welsh
In den beginne was het Woord, en het Woord was bij God, en het Woord was God. Dit was in den beginne bij God. Alle dingen zijn door Hetzelve gemaakt, en zonder Hetzelve is geen ding gemaakt, dat gemaakt is. In Hetzelve was het Leven, en het Leven was het Licht der mensen. En het Licht schijnt in de duisternis, en de duisternis heeft hetzelve niet begrepen.	Yn y dechreuad yr oedd y Gair, a'r Gair oedd gyda Duw, a Duw oedd y Gair. Hwn oedd yn y dechreuad gyda Duw. Trwyddo ef y gwnaethpwyd pob peth; ac hebddo ef ni wnaethpwyd dim a'r a wnaethpwyd. Ynddo ef yr oedd bywyd; a'r bywyd oedd oleuni dynion. A'r goleuni sydd yn llewyrchu yn y tywyllwch; a'r tywyllwch nid oedd yn ei amgyffred.

Deze tekst is een uittreksel uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Welsh.

Nederlands	Welsh
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.	Genir pawb yn rhydd ac yn gydradd â'i gilydd mewn urddas a hawliau. Fe'u cynysgaeddir â rheswm a chydwybod, a dylai pawb ymddwyn y naill at y llall mewn ysbryd cymodlon.

Externe links

• (en) BBC Radio Cymru
• (en) Ethnologue
• (en) Geiriadur Prifysgol Cymru
• (en) Learn Welsh (BBC)
• (en) Sianel 4 Cymru (S4C)
• (en) The University of Wales Centre for Advanced Welsh and Celtic Studies
• (en) The Welsh Government
• (en) The Welsh Language Commissioner
• (en) World Atlas of Languages

Bronnen

• Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Welsh language op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
• (en) Ball, Martin J. & Glyn E. Jones (1984), Welsh Phonology. University of Wales Press, Cardiff. ISBN 0-7083-0861-9.
• (en) Ball, Martin J. & James Fife (2005), The Celtic Languages. Routledge, London. ISBN 0-415-01035-7.
• (en) Davies, Cennard (2006), The Welsh language. Y Lolfa, Talybont. ISBN 0-86243-866-7.
• (en) Davies, John (1994), History of Wales. Penguin, London. ISBN 0-14-014581-8.
• (en) Evans, Daniel Simon (2006), A Grammar of Middle Welsh. The School of Celtic Studies, Dublin. ISBN 1-85500-000-8.
• (en) Henderson, Jon S. (2011), The Atlantic Iron Age. Routledge, London. ISBN 0-415-68382-3.
• (en) Hurlstone Jackson, Kenneth & William Gillies (1994), Language and History in Early Britain. Four Courts Press, Dublin. ISBN 1-85182-140-6.
• (en) Jones, Ceri (2013), Dweud Eich Dweud: A Guide to Colloquial and Idiomatic Welsh. Gomer Press, Llandysul. ISBN 978-1-84851-748-6.
• (en) King, Gareth (1995), Colloquial Welsh: A Complete Language Course. Routledge, London. ISBN 0-415-10785-7.
• (en) King, Gareth (1993), Modern Welsh: A Comprensive Grammar. Routledge, London. ISBN 0-415-09269-8.
• (en) Koch, John T. (2005), Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO, Santa Barbara, Calif.. ISBN 18-5109-440-7.
• (en) Rhys Jones, T.J. (1991), Teach Yourself Welsh. Hodder and Stoughton, Sevenoaks. ISBN 0-340-49564-2.
• (fr) Rouveret, Alain (1994), Syntaxe du gallois. CNRS éditions, Paris. ISBN 2-271-05216-5.
• (de) Schulze-Thulin, Britta (2006), Lehrbuch der walisischen Sprache. Buske, Hamburg. ISBN 3-87548-403-7.
• (en) Thorne, David A. (1993), A Comprehensive Welsh Grammar. Blackwell, Oxford. ISBN 0-631-16407-3.
• (en) Watkins, T. Arwyn (1993), The Celtic Languages. Routledge, London. ISBN 0-415-01035-7.
• (en) Williams, Stephen Joseph (1993), A Welsh Grammar. University of Wales Press, Cardiff. ISBN 0-7083-0737-X.
• (en) Zimmer, Stefan (2000), Studies in Welsh word-formation. School of Celtic Studies, Dublin. ISBN 1-85500-188-8.

Noten

Referenties

· ·

Indo-Europese talen > kentumtalen > Keltische talen

Zie de Welshe uitgave van Wikipedia.