Tramlijn 17 (Amsterdam)

Lijn 17
Totale lengte	10 km
Aangelegd door	Gemeentetram Amsterdam (GTA)
Geopend 16 juni 1913: Dam – Amstelveenseweg
Heropend 9 september 1962: Centraal Station – Rozengracht – Kinkerstraat – Osdorp (Dijkgraafplein)
Huidige status	in gebruik
Aantal sporen	2
Materieel	Combino
Tramdienst door	GVB
Lijn 17
Centraal Station Nieuwezijds Kolk Dam trams 2, 11 & 12 Dam Westermarkt Marnixstraat trams 5, 13 & 19 Elandsgracht trams 5, 7 & 19 Elandsgracht Bilderdijkstraat tram 3 Bilderdijkstraat Ten Katestraat Jan Pieter Heijestraat Kinkerbrug over de Kostverlorenvaart Witte de Withstraat Hoofdweg tram 7 Postjesweg Corantijnstraat trams 1 & 11 tram 11 Surinameplein tram 11 A10 Derkinderenstraat Station Lelylaan metro  50  Spoorlijn Amsterdam Centraal - Schiphol Johan Huizingalaan Meer en Vaart tram 1 Ruimzicht Osdorpplein Hoekenes Baden Powellweg Dijkgraafplein

Tramlijn 17 is een tramlijn in Amsterdam op de route Centraal Station – Rozengracht – Kinkerstraat – Osdorp (Dijkgraafplein). Van 18 november 1956 tot en met 7 september 1962 werd deze route gereden door een buslijn met hetzelfde lijnnummer.

Geschiedenis

Polygoon-journaal uit maart 1928 met opnamen van druk stadsverkeer in het centrum van Amsterdam. Verkeersregeling door politie agenten met nieuwe mechanische verkeersborden. Veel verkeer, auto's, trams, fietsers, bakfietsen, handkarren, voetgangers; agent regelt het verkeer met een mechanisch klapbord. Beelden van de Raadhuisstraat, Nieuwezijds Voorburgwal, Leidseplein, Leidsebosje en Leidsestraat met langsrijdende trams van de lijnen 1, 2, 3 en 17.

Eerste tramlijn 17

De Amsterdamse tramlijn 17 werd ingesteld op 16 juni 1913 en ging de route berijden vanaf de Dam via de Raadhuisstraat – Rozengracht – Bilderdijkstraat – Overtoom naar de Amstelveenseweg(Lomanstraat/kringspoor Saxen Weimarlaan). In 1914 werd de route verlegd via Marnixstraat – Kinkerstraat – J.P. Heijestraat – Overtoom – Amstelveenseweg (Station Willemspark). Op 1 maart 1915 werd het Centraal Station bereikt via de Nieuwezijds Voorburgwal en op 25 september 1915 werd de route verlegd via Elandsgracht en Marnixstraat in plaats van de Bilderdijkstraat

Op 15 maart 1923 werd de route tussen Kinkerstraat en Amstelveenseweg verlaten en kreeg de lijn een eindpunt in de Lootsstraat. Op 14 juli 1927 ging lijn 17 via de Kinkerbrug – Witte de Withstraat en Jan Evertsenstraat naar het Mercatorplein rijden. Op 3 november 1927 na de opening van de Machineslootbrug werd de route verlegd langs de Postjesweg – Hoofdweg naar het Surinameplein. Van 11 augustus 1936 tot 24 september 1937 werd de lijn in verband met de nieuwbouw van de Kinkerbrug tijdelijk ingekort tot het kringspoor Borgerstraat. Na de Tweede Wereldoorlog keerde de lijn na bijna 2 jaar terug op 23 januari 1947.

Buslijn 17

Lijn 17 behoorde tot de minder drukke lijnen en nadat al met losse motorwagens werd gereden besloot men de lijn om te zetten in een buslijn. Men wilde namelijk een proef nemen met het tramvrij maken van een belangrijke verkeersader de Rozengracht. Op 19 november 1956 werd lijn 17 omgezet in een buslijn die in tegenstelling tot de tram zijn standplaats had op het plein zelf en niet langs het circuit. De tramsporen bleven gehandhaafd voor remiseritten en omleidingen.

De lijn werd op 10 juli 1960 aangevuld met een nieuwe buslijn 18 die tussen het centraal station en de Hoofdweg dezelfde route reed en vandaar verder naar Slotervaart. De omzetting van tram in bus was echter geen succes. Vanwege klachten bij het GVB werd een voorgenomen omzetting van tramlijn 13 in een buslijn dan ook nooit uitgevoerd.

In 1960 had de gemeenteraad besloten dat tuinstad Osdorp door middel van een tramlijn met de stad moest worden verbonden. Daarvóór was eerst nog een voorstel van GVB-directeur Ybema gesneuveld, om 25 gelede bussen voor deze verbinding te bestellen. Wat betreft de route binnen de vooroorlogse stad, waren er een aantal mogelijkheden voor de tramlijn: een route via de Kinkerstraat, een ander via de Overtoom en Eerste Constantijn Huygensstraat of weer een andere via de Hoofdweg en Jan Evertsenstraat. Uiteindelijk viel de keuze op lijn 17 via de Kinkerstraat.

Buslijn 17 werd in de zomer van 1962 door personeelsgebrek buiten de spitsuren opgeheven en de passagiers werden verwezen naar lijn 18 met overstap op lijn F. Op 7 september reed buslijn 17 voor het laatst.

Huidige lijn 17

Opening van de nieuwe tramlijn 17 naar Osdorp; 8 september 1962.

Op 9 september 1962 keerde lijn 17 dus terug als tramlijn op zijn oude route en het nieuwe verlengde via de Cornelis Lelylaan naar Osdorp (Meer en Vaart – Osdorpplein – Tussen Meer – Dijkgraafplein). Deze nieuwe route was geheel op vrije baan gelegen, deels op de middenberm van de stadsautoweg Cornelis Lelylaan. De halten waren met trappen bereikbaar. Daarmee was lijn 17 de eerste sneltramlijn in Amsterdam (en tweede in Nederland).

De aanleg moest echter op een goedkope wijze geschieden omdat er maar een beperkt budget was. De aanleg gebeurde dan ook grotendeels in eigen beheer. Het traject werd aangelegd met gewone groefrails in het zand, afgedekt met grind. Ook de bovenleiding was zeer eenvoudig uitgevoerd met masten tussen de sporen en een enkele rijdraad. Al spoedig was er regelmatig sprake van verzakkingen en slingerden de trams hevig op de Cornelis Lelylaan. Ook had men in warme zomers veel last van het uitzetten van de sporen. Pas na de komst van lijn 1 werd het traject voorzien van veldspoor en later ook bovenleiding met kettingophanging.

Op het oorspronkelijke lijngedeelte van (bus)lijn 17 tussen Centraal Station en Surinameplein ging in de spitsuren lijn 27 rijden. Speciaal hier voor werd op de Hoofdweg een passeerspoor voor lijn 17 aangelegd.

In de middagspits gold op lijn 17 een uitstapverbod tussen het Centraalstation en de halte Hoofdweg/Postjesweg. Passagiers werden verwezen naar lijn 27. Een speciale rode richtingfilm met de tekst "1e uitstaphalte Hoofdweg/Postjesweg" gaf dit aan.

Naar aanleiding van de nota Lijnen voor morgen, werd er in 1971 besloten om het hele traject van Centraal Station tot Osdorp uit te voeren als vrije trambaan. Dit was echter niet haalbaar via het tracé van lijn 17, maar wel via de Leidsestraat en de Overtoom.Aanvankelijk zou lijn 17 deze route gaan rijden, maar de vrije tramsporen werden toegewezen aan Lijn 1. Het traject door de Kinkerstraat zou worden vervangen door een busdienst, maar gedurende drie maanden zou lijn 27 als proef als daglijn gaan rijden. Doordat het lijnnummer 17 verdween besloot men lijn 27 om te nummeren naar 17, waarmee lijn 17 weer werd ingekort tot het Surinameplein. Hier werd op het plein zelf in het "bollenveld" een tweesporige eindlus aangelegd waardoor er een goede overstapmogelijkheid op lijn 1 ontstond. Na 3 maanden als proef te hebben gereden, bleef lijn 17 definitief.

In september 1988 keerde lijn 17 weer terug in Osdorp, maar reed nu tot het Osdorpplein, waarbij de lus rechtsom werd bereden.

Kort voor de verlenging/verlegging van lijn 1 naar De Aker in 2001 werd de rijrichting van de lus nog omgedraaid en met de klok mee bereden waardoor een gezamenlijke halte stadinwaarts ontstond met lijn 1. Op 8 december 2001, tegelijk met de komst van lijn 1 naar de Aker, keerde lijn 17 weer terug naar het Dijkgraafplein en bereed daarmee weer de route van 1962.

• 
  Lijn 17 op het Stationsplein.
• 
  Tramlijn 17 op brug 705, het viaduct over de Johan Huizingalaan.
• 
  De toegang tot tramhalte Johan Huizingalaan richting Centraal Station in brug 705.
• 
  De splitsing van lijn 1 en 17 bij halte Meer en Vaart, aan het eind van de Cornelis Lelylaan.

Externe links

• Geheugen van West: De trams naar Slotervaart en Osdorp
• Geschiedenis GVB tramlijn 17

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Tramlijn 17 (Amsterdam) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

· ·

Amsterdamse tramlijnen