Wereldgezondheidsorganisatie

Wereldgezondheidsorganisatie World Health Organization
(Details)
Bestuurs­centrum	Genève
Oprichting	7 april 1948
Werktaal	Arabisch, Mandarijn, Engels, Frans, Russisch, Spaans
Lidmaatschap	193 leden
Directeur-generaal	Tedros Adhanom Ghebreyesus (2017-)
Website	www.who.int

De Wereldgezondheidsorganisatie (Engels: World Health Organization, WHO) is de gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties die een sturende en coördinerende rol heeft op het gebied van gezondheid en welzijn. De WHO wil wereldwijde aspecten van de gezondheidszorg in kaart brengen, activiteiten op het gebied van de gezondheidszorg coördineren en de gezondheid van de wereldbevolking bevorderen. Tot de activiteiten behoort de classificatie van aandoeningen (ICD-10) en geneesmiddelen (ATC-codering).

De WHO werd op 7 april 1948 opgericht door de Verenigde Naties en is sindsdien gevestigd in Genève. Jaarlijks wordt deze dag als Wereldgezondheidsdag met een thema in het nieuws gebracht.

Het logo van de WHO is gevormd uit het logo van de Verenigde Naties met daarin een esculaap verwerkt.

Geschiedenis

Voorgeschiedenis

Na de tweede cholerapandemie (1826–1837) organiseerde de Franse regering een reeks Internationale Sanitaire Conferenties om de quarantainevoorschriften, die nog van land tot land verschilden, te standaardiseren. De 14 conferenties (1851–1938) leidden tot internationale sanitaire afspraken, die de basis vormden voor de latere WHO.

Oprichting

Tijdens de oprichtingsconferentie van de Verenigde Naties in 1945 in San Francisco werd onder impuls van Szeming Sze, een afgevaardigde uit de Republiek China, en met de steun van Alger Hiss, de Amerikaanse secretaris-generaal van de conferentie, een verklaring aangenomen waarin werd opgeroepen tot een internationale conferentie over de gezondheidszorg. Het gebruik van het woord "wereld" ("World"), in plaats van "internationaal", benadrukte het werkelijk mondiale karakter van wat de organisatie wilde bereiken.

Het Statuut van de Wereldgezondheidsorganisatie werd op 22 juli 1946 ondertekend door alle 51 toenmalige lidstaten van de Verenigde Naties en door 10 andere landen. De WHO was daarmee het eerste gespecialiseerde agentschap van de Verenigde Naties waar elk lid zich bij heeft aangesloten. Het handvest werd formeel van kracht op de eerste Wereldgezondheidsdag op 7 april 1948, toen het werd geratificeerd door de 26e lidstaat. Het statuut bestaat uit een overeenkomst, een protocol en een statuut in engere zin. Deze zijn door de oprichtende leden ondertekend op 22 juli 1946, 20 oktober 1947 en 7 april 1948. Met dit laatste bindt de lidstaat zich aan het statuut.

Lidstaten

In Nederland kreeg het statuut op 8 maart 1947 kracht van wet voor Europees Nederland en op 8 november 1949 voor de Nederlandse koloniën, waaronder Nederlands-Indië, dat toen de facto al onafhankelijk was. Als Indonesië werd dit land op 23 mei 1950 lid.

Op 12 februari 1949 zegde de Sovjet-Unie het lidmaatschap op, twee dagen later gevolgd door twee vazalstaten: Oekraïne en Wit-Rusland. Op 29 november stapte Bulgarije op. In 1950 traden nog vijf andere marxistisch-leninistische staten uit: Roemenië, Albanië,Tsjecho-Slowakije, Hongarije en Polen. De WHO drong bij de inactieve leden aan om het te heroverwegen. Er bestond geen protocol voor uittreding. In 1955, enkele jaren na het overlijden van Stalin, trad de Sovjet-Unie weer toe met in zijn kielzog de andere socialistische landen.

Taiwan

Eveneens in 1950, op 5 mei, wilde ook de Republiek China zijn lidmaatschap opzeggen, de republiek bestond toen alleen nog maar uit het eiland Formosa (het latere Taiwan). De Volksrepubliek China - het vaste land - wilde juist lid worden. Voor toetreding van de Volksrepubliek China stond Joegoslavië in, de VS was voor behoud van het lidmaatschap van de Republiek als vertegenwoordiger van heel China. Na stemming bleef de Republiek lid. In 1971 werd middels VN resolutie 2758 de Volksrepubliek China alsnog aangemerkt als enige vertegenwoordiger van China. De Republiek werd uit de VN gegooid en het daaropvolgende jaar ook uit de WHO. In 1997, 2002 en 2004 deed Taiwan een tevergeefse poging om via stemmen weer lid te worden van de WHO. De SARS uitbraak in 2003, waarbij Taiwan ook hard geraakt werd, zorgde voor enige verschuiving. Pas na zeven weken van de uitbraak gaf China toestemming voor een WHO delegatie om Taiwan te bezoeken. In 2005 ondertekende China en de WHO een geheim memorandum waarin werd vastgelegd dat elk contact van de WHO met Taiwan via China moest verlopen. In 2008, nadat de toenaderingsgezindte Ma Ying-jeou werd gekozen, volgde er onderhandelingen tussen Taiwan en China en werd Taiwan - onder de naam Chinees Taipei - door de WHO uitgenodigd om deel te nemen aan de IHR en kreeg het ook de status van waarnemer waardoor men aanwezig kon bij de ledenvergaderingen (WHA) vanaf 2009. Taiwanese oppositie was kritisch over het bereikte akkoord. Zij hekelde dat in officiële WHO documenten Taiwan werd voorgesteld als "Chinese provincie Taiwan", Taiwanese deskundigen konden nog steeds niet bij alle technische briefings aanwezig zijn en er bleek sinds 2010 een nieuw memorandum binnen de WHO rond te gaan omtrent de IHR waarin expliciet wordt aangegeven dat Taiwan als provincie van China moet worden aangemerkt. Uit dit document bleek ook dat het memorandum uit 2005 nog steeds leidend was. In 2016 werd in Taiwan de meer onafhankelijkheidsgezindte premier Tsai Ing-wen gekozen en blokkeerde China vervolgens elke toegang tot de WHA's. Onder invloed van de coronacrisis tussen 2020 en 2023 hebben vooral westerse landen gepleidooid voor hernieuwde toegang van Taiwan tot de WHA als waarnemer.

Verenigde Staten

In juli 2020 kondigde VS-president Donald Trump formeel het vertrek aan van de Verenigde Staten uit de organisatie, met ingang van 6 juli 2021. De VS droegen in 2018–2019 zo’n 16% van het totale budget van de WHO bij. Biden draaide dit besluit nog voor ingangsdatum weer terug.

Activiteiten

De jaren 1945-1949

De eerste bijeenkomst van de Wereldgezondheidsvergadering eindigde op 24 juli 1948, toen een budget van 5 miljoen VS-dollar voor het jaar 1949 was verzekerd. De Kroatische medicus Andrija Štampar werd de eerste president van de Vergadering, en Brock Chisholm, die in de planningsfase uitvoerend secretaris was, werd benoemd tot directeur-generaal. De eerste prioriteiten waren het indijken van de verspreiding van malaria, tuberculose en seksueel overdraagbare aandoeningen, en het verbeteren van de gezondheid van moeder en kind, voeding en hygiëne. Voorts stelde de WHO de eerste richtlijnen op voor het opstellen van nauwkeurige statistieken over de verspreiding en de morbiditeit van ziekten. Ook werd een epidemiologische informatiedienst opgezet via telex.

De jaren 1950-1959

Vanaf 1950 kwam een massale inentingscampagne op gang tegen tuberculose, met gebruik van het BCG-vaccin. In 1955 werd een programma gelanceerd voor de uitroeiing van malaria, en een eerste rapport gepubliceerd over diabetes mellitus. Op verzoek van de Sovjet-Unie werd met Resolutie WHA11.54 een grootscheepse, en naar later bleek succesvolle, campagne opgestart om de pokken uit te roeien. De eerste antibiotica verschenen op de markt en de WHO adviseerde landen in het gebruik ervan.

De jaren 1960-1969

De zuidgevel van het hoofdgebouw van de WHO in Genève, 2008

In de schoot van de WHO werd in 1965 het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek opgericht. De organisatie verplaatste in 1966 zijn hoofdkwartier van het Geneefse Palais des Nations naar een enkele honderden meters verder gelegen nieuw gebouwd hoofdkwartier aan de Avenue Appia nr. 20.

In 1967 intensiveerde de organisatie de pokkencampagne met een jaarlijks budget van 2,4 miljoen dollar. Ook werd een nieuwe methode voor het vaststellen van ziekte-incidentie gehanteerd. Belangrijke problemen daarbij waren het niet adequaat melden van pokken en het tekort aan kwalitatieve vaccins. De WHO zette een netwerk van consultants op die landen hielpen bij het opzetten van monitoring en campagnes.

In 1967 aanvaardde de Algemene Vergadering een resolutie over de preventie van handicaps en revalidatie en de opname van gehandicapten in de gemeenschap.

In de Algemene Vergadering werd de eerste versie van de Internationale Gezondheidsvoorschriften aangenomen, aanvankelijk een overeenkomst van samenwerking tussen de WHO-lidstaten om 6 ernstige infectieziekten in te dijken: cholera, pest, gele koorts, pokken, terugkerende koorts en tyfus.

De jaren 1970-1979

De pokkencampagne werd voortgezet: de WHO hielp bij de pokkenepidemie van 1972 in Joegoslavië, en in 1979 verklaarde de WHO dat de ziekte na ruim twintig jaar bestrijding eindelijk was uitgeroeid – de eerste ziekte in de geschiedenis die door menselijke inspanningen werd geëlimineerd. 1974 was het startjaar van een uitgebreid programma voor kindervaccinatie, en de beheersing van rivierblindheid (onchocerciase), in samenwerking met de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO), het VN-Ontwikkelingsprogramma (UNDP) en de Wereldbank.

Een onderzoeksprogramma inzake gezinsplanning en zelfbeschikking en gezondheid bij de voortplanting dateert uit 1972. In 1975 ging een speciaal programma voor onderzoek en opleiding in tropische ziekten (TDR) van start. Een eerste lijst van onmisbare geneesmiddelen werd in 1977 opgesteld.

Op de Internationale Conferentie over de primaire gezondheidszorg in Alma-Ata, Kazachstan (6-12 september 1978) werd het principe vastgelegd van de "universele gezondheidszorg", waar de WHO aandacht voor blijft vragen.

De jaren 1980-1989

Het eerste decennium van HIV/AIDS: WHO startte een wereldwijd programma in 1986, twee jaar later gevolgd door een anti-discriminatiecampagne. In 1988 kwam het Global Polio Eradication Initiative tot stand, een samenwerking met Rotary International, het Centers for Disease Control and Prevention, UNICEF en de Gates Foundation voor het uitroeien van kinderverlamming (polio) in de wereld.

In 1986 werd het Ottawa Charter for health promotion geïntroduceerd. Dit legde de basis voor de gezondheidsbevordering.

De jaren 1990-1999

Voor de behandeling van tuberculose wordt een nieuwe "DOTS-strategie" ingezet (DOTS=directly observed treatment). Het AIDS-programma van de jaren tachtig leidde in 1996 tot de oprichting van UNAIDS. Naar aanleiding van de 50e verjaardag van de WHO in 1998 verwees directeur-generaal Brundtland naar de geboekte successen op het gebied van kindersterfte, de hogere levensverwachting en het terugdringen van plagen zoals pokken en polio, maar gaf zij toe dat op andere terreinen meer moest worden gedaan, bijvoorbeeld voor de gezondheid van moeders.

De jaren 2000-2009

Eind de jaren ‘90 was een breed internationaal overleg op gang gekomen om tuberculose uit de wereld te helpen. De inspanning werd opgenomen in de millenniumdoelstellingen, en na ondersteuning door de Wereldgezondheidsorganisatie werd het Stop TB Partnership opgezet, dat sedert 2015 wordt beheerd door UNOPS.

Een programma tegen de mazelen werd in 2001 opgesteld, met als doel de ziekte met 68% terug te dringen tegen 2007.

In 2002 werd een fonds tegen AIDS, tuberculose en malaria (The Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria) opgericht om meer middelen vrij te maken in de strijd tegen deze aandoeningen. Met de hulp van de WHO werd een eerste officiële HIV/AIDS Toolkit opgemaakt voor Zimbabwe, een primeur in de preventie, behandeling en ondersteuning van de strijd tegen AIDS.

Het WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging werd in 2003 aangenomen, het eerste mondiale verdrag op het gebied van de volksgezondheid. De Internationale Gezondheidsvoorschriften uit 1967 werden herzien in 2005.

Naar aanleiding van de uitbraak van het H1N1-griepvirus in 2009 werkt de WHO samen met partners in de ontwikkeling van griepvaccins.

De jaren 2010-2019

In 2012 stelden de lidstaten van de WHO voor het eerst mondiale doelstellingen op om hartziekten, diabetes, kanker en andere niet-besmettelijke ziekten te voorkomen en te genezen. Bij de Ebola-uitbraak in West-Afrika in 2014 stuurde de WHO duizenden technische experts, ondersteunend personeel en medische apparatuur.

Na een uitbraak van gele koorts in 2016 in Congo (DRC), met uitlopers in andere landen waaronder China, ontwikkelde de WHO in 2017 de EYE-strategie voor preventieve vaccinatieprogramma’s, in samenwerking met UNICEF. Door de ingreep werd de gele koorts effectief ingedijkt.

In 2018 kon de WHO aankondigen dat Ebola in West-Afrika onder controle is, maar rond het zikavirus blijft een internationaal zorgwekkende noodsituatie bestaan.

Organisatie

Wereldgezondheidsvergadering

Het hoogste orgaan in de WHO is de Algemene Vergadering (World Health Assembly). Alle VN-lidstaten maken er deel van uit. De Vergadering bespreekt de agenda, opgesteld door de Raad van Bestuur, verkiest de directeur-generaal, en stemt over de begroting. De Vergadering komt jaarlijks bijeen in Genève, Zwitserland, doorgaans in de maand mei.

Raad van Bestuur

De Raad van Bestuur is samengesteld uit 34 technisch gekwalificeerde leden, verkozen voor drie jaar. De Raad stelt jaarlijks de agenda en resoluties op voor de komende Algemene Vergadering, en vergadert nadien over de uitvoering van de besluiten van de Vergadering.

Directie & secretariaat

De WHO wordt geleid door een directeur-generaal, verkozen door de Algemene Vergadering. Daarnaast telt de WHO een zestal regionale directeuren, voor Afrika, Amerika, Zuidoost-Azië, Europa, Midden-Oosten (Eastern Mediterranean) en de Grote Oceaan (Western Pacific). Het secretariaat is gevestigd in Genève, Zwitserland.

De WHO telt ruim 7.000 medewerkers, waarvan ruim de helft in de 6 regionale kantoren en 149 agentschappen.

Directeuren-generaal

Naam	Jaren actief
Brock Chisholm	1948-1953
Marcolino Gomes Candau	1953-1973
Halfdan Mahler	1973-1988
Hiroshi Nakajima	1988-1998
Gro Harlem Brundtland	1998-2003
Lee Jong-wook	2003-2006
Anders Nordström*	2006
Margaret Chan	2006-2017
Tedros Adhanom Ghebreyesus	2017-
*Ad interim na het plotselinge overlijden van Lee Jong-wook.

In mei 2006 overleed de Koreaanse directeur-generaal van de WHO, Jong-wook, en werd enkele maanden door de Zweedse waarnemer Nordström vervangen. Van november 2006 tot mei 2017 was Chan uit Hongkong directeur-generaal van de organisatie. In mei 2017 werd de Ethiopiër Ghebreyesus haar opvolger. Hij was minister van Gezondheidszorg en Buitenlandse Zaken van het Oost-Afrikaanse land. Tegen zijn benoeming werd geprotesteerd, omdat hij verdacht werd van corruptie en behoorde tot de kring vertrouwelingen van een repressief regime.

Budget en bijdragen

De WHO wordt gefinancierd door vastgestelde en vrijwillige bijdragen van lidstaten, en door donaties van onder meer NGO’s. De vrijwillige bijdragen van lidstaten zijn echter dubbel zo groot als hun vastgestelde bijdragen, die berekend worden volgens het inkomen en de bevolking van elke lidstaat. De totale directe bijdrage vanuit landen aan de WHO bedroeg in 2020-2021 ongeveer 55%. Vrijwillige bijdragen en donaties kunnen door de schenker specifiek toegewezen worden aan bepaalde projecten, en dat was in 2019 het geval voor bijna 70% van de financiële middelen. Wat betreft de NGO's is de Bill & Melinda Gates Foundation de grootste donateur, zij is goed voor ±8% van het budget, waarvan 6,4% naar de bestrijding van polio gaat.

Het jaarbudget van de WHO past binnen het actieprogramma (vijfjarenplan), en bedroeg in 2020 zo’n 2,5 miljard dollar, plus 1 miljard dollar voor noodhulp. De fondsen worden verdeeld over de zes regiokantoren en de hoofdzetel, en ingedeeld in een zestal categorieën. WHO-budgetten worden zelden rechtstreeks besteed aan gezondheidszorg of -programma's, maar eerder aan wetenschappelijk en technisch advies voor lokale besturen. Bijna een derde van het budget gaat naar het hoofdkantoor, voor wetenschappelijk onderzoek, coördinatie en compilatie gegevens. Van de regiokantoren ontvangt Afrika het grootste deel, gevolgd door het Midden-Oosten en Zuidoost-Azië.

Bevoegdheden en sancties

In tegenstelling tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO) kan de Wereldgezondheidsorganisatie lidstaten geen sancties opleggen, of optreden als gezondheidspolitie. De enige bindende afspraken zijn vervat in de Internationale Gezondheidsvoorschriften (IHR).

Actieprogramma’s

De WHO stroomlijnt haar activiteiten in vijfjarenplannen. Deze worden opgesteld door de Raad van Bestuur, en daarna voorlgelegd aan de Algemene Vergadering.

Actieplan 2019-2023

Het actieplan 2019-2023 (GPW13), opgesteld in overleg met de lidstaten, de regionale afdelingen, en een aantal internationale organisaties, werd in mei 2018 goedgekeurd, met volgende krachtlijnen:

• uitgangspunt: de Duurzameontwikkelingsdoelstellingen 2030
• impact van het plan wordt voortaan gemeten
• drie prioriteiten: universele zorgverzekering, het behandelen van internationale noodtoestanden en het bevorderen van de volksgezondheid in het algemeen
• het overheidsbeleid sturen in de richting van een verantwoord gezondheidsprogramma, op basis van evidence-based ervaringen (inclusief de bijdrage van traditionele en aanvullende geneeswijzen)
• het opvoeren van activiteiten in de diverse lidstaten, in overleg met nationale partners
• het uitbreiden van het normatieve werk: standaarden, conventies en overeenkomsten, en het verzamelen en verspreiden van kennis ter zake
• het zoeken naar flexibele ad hoc financiering, naast de gewone bijdragen van lidstaten.

Publicaties

Essentiële medicijnen

De WHO heeft een lijst samengesteld met medicijnen die een dusdanige werking hebben dat ze voor iedereen beschikbaar zouden moeten zijn, terwijl de stoffen een dusdanige prijs hebben dat dat ook mogelijk is.

Luchtverontreiniging

Vanuit de vaststelling van het verband tussen luchtverontreiniging en volksgezondheid stelt de Wereldgezondheidsorganisatie richtlijnen op, de Global Air Quality Guidelines (AQGs). Na een vorige editie uit 2005 werden de normen in 2021 aanzienlijk strenger. De richtlijnen hebben betrekking op fijnstof, ozon, stikstofdioxide, zwaveldioxide en koolmonoxide, en gaan verder dan de Europese normen.

Gezondheidsstatistieken

De WHO publiceert jaarlijks statistieken over de gezondheidssituatie in de wereld. De cijfers worden door andere bronnen gebruikt voor het opstellen van ranglijsten, zo bijvoorbeeld Bloomberg’s Global Health Index

Medische noodsituatie

Zie Internationale Gezondheidsvoorschriften voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Bij ernstige epidemieën kan de WHO een internationale medische noodsituatie uitroepen, in het jargon een Public Health Emergency of International Concern of PHEIC. Dat gebeurde reeds verschillende malen:

• 2009 verklaring van de varkensgriep
• 2014 polioverklaring
• 2014 Ebola-verklaring
• 2016 Zika-virusverklaring
• 2018–20 Ebola-verklaring (Kivu)
• 2019–20 COVID-19-verklaring

Controverses

Algemene gezondheidszorg of bestrijding infectieziekten

Een permanente controverse binnen de WHO gaat over beleidskeuzes in de gezondheidszorg. De vraag is waar de prioriteiten moeten liggen:

• toegang tot universele gezondheidszorg voor iedereen, zoals gesteld in de Verklaring van Alma-Ata uit 1978, en herhaald op de wereldgezondheidsdagen van 2018 en 2019,
• of de bestrijding van infectieziekten met vaccins en specifieke campagnes zoals gezinsplanning?

Die controverse wordt nog versterkt door de financiële structuur van de WHO: driekwart van de begroting wordt bepaald door rijke subsidieverleners en rijke landen. De meeste van die bijdragen zijn bestemd voor specifieke doeleinden, zoals de bestrijding van hiv, malaria, tuberculose of polio. Anderzijds is universele gezondheidszorg ook een politiek beladen kwestie.

Tsjernobyl en Fukushima

De Wereldgezondheidsorganisatie zou zich om politieke redenen aanvankelijk terughoudend hebben opgesteld na de kernramp van Tsjernobyl. Volgens critici zou dit terug te voeren zijn op een omstreden akkoord met het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), waarin beide organisaties afspraken te overleggen wanneer ze in elkaars vaarwater dreigden te verzeilen. De WHO stelt echter onafhankelijk te staan tegenover de IAEA. Volgens de Zweedse chemicus Foreman is deze kritiek onterecht, en zou ze berusten op een te selectieve lezing van de overeenkomst. Hoe dan ook werd de WHO pas in 1991 voor het eerst om assistentie verzocht. In 2006 publiceerde de WHO een uitgebreid rapport.

Verontruste burgers bleven echter meermaals betogen voor het hoofdkwartier van de WHO. Zij zagen eenzelfde terughoudendheid na Fukushima.

Rooms-Katholieke Kerk en hiv/aids (2003)

In 2003 veroordeelde de WHO uitspraken van het Vaticaan als zouden condooms niet veilig zijn in de strijd tegen hiv/aids. Aanslepende meningsverschillen met Rome over het gebruik van condooms in de strijd tegen hiv/aids leidden in mei 2009 tot scherpe kritiek van WHO-voorzitter Leslie Ramsammy op het standpunt van de toenmalige paus Benedictus XVI: De uitspraak van de paus is inconsistent met de wetenschap, inconsistent met onze ervaringen en niet in overeenstemming met wat katholieken hebben ervaren en geloven.

WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (2003)

Het WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC) is een van de weinige mechanismen waarmee de WHO de naleving van gemaakte afspraken inzake de beteugeling van tabaksgebruik kan afdwingen. Toch werden talrijke tekortkomingen vastgesteld in de database met nationale uitvoeringsverslagen, hetgeen de geloofwaardigheid van het programma ondermijnt.

Mexicaanse griep (2009)

In 2007 organiseerde de WHO klinisch onderzoek bij de ontwikkeling van een griepvaccin, in samenwerking met een groep experten en gezondheidsfunctionarissen. Toen in april 2009 de Mexicaanse griep om zich heen greep, riep de WHO die uit tot een pandemie (niveau 6). Critici verweten de WHO paniek te hebben gezaaid, omdat het Mexicaanse griepvirus uiteindelijk milder bleek dan gevreesd. Regeringen hadden nodeloos massaal vaccins ingeslagen, en alleen bedrijven als GlaxoSmithKline en Sanofi-Aventis waren daar beter van geworden. Deskundigen uit de farmaceutische industrie waren echter enthousiast: de pandemie van 2009 had geleid tot een "nooit geziene samenwerking tussen gezondheidsautoriteiten, wetenschappers en fabrikanten wereldwijd, wat resulteerde in de meest uitgebreide pandemierespons ooit. Vaccins werden na amper drie maanden voor gebruik goedgekeurd. Een dergelijke reactie was alleen mogelijk dankzij de uitgebreide voorbereidingen van de afgelopen tien jaar.”

Ebola-epidemie (2013-2016)

Na de ebola-uitbraak in West-Afrika in 2014 werd de organisatie bekritiseerd voor haar late reactie: Guinee meldde op 22 maart 2014 de epidemie, Artsen zonder Grenzen waarschuwde op 31 maart, maar het duurde tot augustus voor de WHO een mondiale noodsituatie afkondigde.

Een ander verwijt betrof de bureaucratie, de ontoereikende financiering, de regionale structuur en het personeelsprofiel tijdens die crisis. De oplossing zou bestaan in een splitsing van de organisatie in een operationele vleugel en een politiek platform. Een intern WHO-rapport over de ebola-reactie noemde als zwakheden de onderfinanciering, en anderzijds het gebrek aan basiscapaciteit in de gezondheidszorgsystemen in ontwikkelingslanden. Op de Algemene Vergadering in 2015 kondigde directeur-generaal Margaret Chan een noodfonds aan van 100 miljoen dollar voor een snelle respons op toekomstige noodsituaties. Daarvan was in april 2016 26,9 miljoen dollar volgestort. Voor 2016-2017 werd nog eens 494 miljoen dollar uitgetrokken.

Het programma was bedoeld om binnen de WHO ruimte te scheppen voor directe actie, die volgens critici was verloren gegaan als gevolg van bezuinigingen in het voorgaande decennium. Daardoor was de organisatie herleid tot een adviesorgaan, dat voor activiteiten ter plaatse volledig afhankelijk was van de lidstaten en telkens van nul moest beginnen. En terwijl de ontwikkelde landen miljarden dollars spendeerden aan de ebola-epidemie van 2013–2016, en de Zikavirus-epidemie van 2015–2016, vreesden gezondheidsexperts dat de WHO zelfs met de hervormingen niet klaar was voor een pandemie.

Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (2015)

Zie Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het reeds in 1965 opgerichte Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC), een deelorganisatie van de WHO, kreeg in 2015 kritiek voor zijn analyse en indeling van kankerverwekkende stoffen. Die zou in bepaalde gevallen politiek gemotiveerd geweest zijn of het publiek misleiden.

Lidmaatschap en deelname van Taiwan

Tussen 2009 en 2016 mocht Taiwan als waarnemer de bijeenkomsten van de WHO bijwonen, maar na het aantreden van de naar onafhankelijkheid neigende president Tsai Ing-wen werd het land als gevolg van de hernieuwde druk van China de toegang ontzegd, ondanks pleidooien van meerdere landen. Zelfs Taiwanese media die verslag wilden uitbrengen over de Algemene Vergadering van de WHO, werd de deur gewezen. Het negeren van Taiwan kwam de WHO op heel wat kritiek te staan tijdens de coronapandemie van 2020, vooral omdat de Taiwanese aanpak in de praktijk succesvol bleek, en dus een beter voorbeeld was geweest voor de wereld.

Reiskosten

De reiskosten voor de bijna 7.000 medewerkers van de WHO lagen in 2016 op 201 miljoen dollar – op eenzelfde niveau als het totaal van de programma’s voor AIDS, hepatitis, malaria, tuberculose, mentale gezondheid en drugsverslavingen samen – 213,5 miljoen dollar.

Robert Mugabe als goodwill-ambassadeur (2017)

Op 21 oktober 2017 benoemde directeur-generaal Tedros Adhanom Ghebreyesus de voormalige Zimbabwaanse president Robert Mugabe tot goodwill-ambassadeur van de WHO in de strijd tegen niet-overdraagbare ziekten. De aanstelling prees Mugabe voor zijn toewijding aan de volksgezondheid in Zimbabwe. Na heftige kritiek werd de benoeming ‘s anderendaags ongedaan gemaakt.

Traditionele geneeskunde

De WHO is enigszins geëvolueerd in de richting van acceptatie en integratie van volksgeneeskunde en traditionele Chinese geneeskunde (TCM). In de ICD-11 classificatie van 2022 zal gepoogd worden classificaties van traditionele geneeskunde te integreren met classificaties van op bewijsmateriaal gebaseerde geneeskunde. Hoewel de Chinese autoriteiten hebben aangedrongen op meer begrip voor traditionele geneeskunde, kwam binnen de WHO kritiek uit de medische en wetenschappelijke gemeenschap, vanwege het gebrek aan bewijsmateriaal, en het risico voor bedreigde soorten, die bejaagd worden om traditionele middelen te gebruiken.

Coronapandemie (2020-2021)

Zie voor de officiële handelingen van de WHO het artikel coronapandemie.

Reeds vrij vroeg in het verloop van de coronapandemie kreeg de WHO van verschillende zijden kritiek te verduren.

Laattijdige waarschuwingen

De WHO reageerde reeds op 1 januari op de eerste officiële mededeling uit China van de dag voordien. Critici wijzen er echter op dat die snelle reactie vooral intern gericht was, en dat de WHO nog tot ver in januari in haar officiële mededelingen de mogelijke ziekte-overdracht van COVID-19 tussen mensen bagatelliseerde, hoewel Taiwan al op 31 december 2019 op deze mogelijkheid wees. De WHO gaf deze waarschuwing echter niet internationaal door, zodat hij veelal om politieke redenen genegeerd werd, aldus de critici. De WHO voert aan dat Taiwan toen geen mens-tot-mens besmetting meldde en enkel om opheldering vroeg, waarop Taiwan countert dat op die datum nog geen diagnose kon vastgesteld worden, maar dat het in zijn boodschap uitdrukkelijk sprak over het risico van “atypische pneumonie”, een aandoening die wel degelijk besmettelijk is van mens-tot-mens. Volgens Remco van de Pas, onderzoeker bij het Tropisch Instituut te Antwerpen is dit het gevolg van een interne regel bij de WHO: “de lidstaat die een uitbraak aanmeldt, is ook leidend in de berichtgeving. Daarom heeft de WHO dat technische besmettingsgevaar niet formeel gesignaleerd. Ze gaven er liever een diplomatieke draai aan.” Pas op 30 januari kwam er een algemeen internationaal alarm.

Kritiek van de regering-Trump

De Amerikaanse president Trump verwijt de WHO niet tijdig te hebben gewaarschuwd, beschikbare informatie niet direct te hebben gedeeld en te inschikkelijk te zijn tegenover China.

Seksschandaal Congo (2021)

In een rapport van 28 september 2021 bevestigde de WHO tientallen gevallen van seksuele uitbuiting in Congo (DRC), tijdens een ebola-operatie in dat land, tussen 2018 en 2020. Bij de ruim tachtig geïdentificeerde daders zouden ook Belgen zijn. “Seks was een paspoort naar werk”, aldus een van de slachtoffers (63 vrouwen, 12 mannen) aan een speciale commissie van de organisatie, die werd ingesteld als reactie op een verslag van onderzoeksjournalist Robert Flummerfelt in The New Humantarian. Directeur-generaal Tedros noemde het rapport “schrijnend”, en bood zijn excuses aan:

Successen en erkenning

De Wereldgezondheidsorganisatie wordt door velen beschouwd als de belangrijkste organisatie op het gebied van internationale gezondheidssamenwerking, en die is broodnodig, zeker bij de epidemieën en pandemieën van de laatste decennia. Algemeen worden als succesverhalen van de organisatie onder meer genoemd:

• uitroeiing van de pokken (1979)
• campagnes voor kindervaccinatie en borstvoeding
• aanmoedigen van laagdrempelige gezondheidszorg
• aandacht voor milieufactoren in de gezondheidszorg
• het terugdringen van malaria
• de bestrijding van tropische ziekten
• het betaalbaar maken van medicijnen tegen hepatitis-C
• het indammen van de gele koorts.

Literatuur

• (en) Lee, Kelley (2008). The World Health Organization (WHO). Routledge, 164p.. ISBN 978-0415370172. Gearchiveerd op 23 augustus 2020. Geraadpleegd op 16 juli 2020.
• (en) Chorev, Nitsan (15 mei 2012). The World Health Organization between North and South. Cornell University Press, 288p.. ISBN 978-0801450655. Geraadpleegd op 16 juli 2020.
• Powell, Jillian (2001). Wereldgezondheidsorganisatie. ISBN 90-5495-396-9. (jeugdboek, vertaald uit het Engels, The World Health Organization, ISBN 9780531146217 )

Zie ook

• Lijst van intergouvernementele organisaties waarvan Nederland lid is
• Wereldorganisatie voor diergezondheid
• Werelddag zonder tabak

Externe links

• Officiële website

Geschiedenis van de WHO

• (en) WHO at 60 Fotobrochure WHO 1948-2008 (gearchiveerd 17 juni 2012)
• (en) Who we are – history
• (en) Milestones for health over 70 years

Bronnen, noten en/of referenties

· ·

Bestuursorganen van de Verenigde Naties

Algemene Vergadering · Veiligheidsraad · Economische en Sociale Raad · Secretariaat van de Verenigde Naties · Internationaal Gerechtshof · Trustschapsraad

· ·

Verenigde Naties: gespecialiseerde organisaties