Zaandam

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door Richardw (overleg | bijdragen) op 22 nov 2012 om 16:40. (→‎Sportverenigingen in Zaandam: geen externe link in de lopende tekst. Niet geschikt als algemene externe link op deze pagina)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Voor het gelijknamige schip, zie Zaandam (schip).
Zaandam
Plaats in Nederland Vlag van Nederland
Zaandam (Noord-Holland)
Zaandam
Situering
Provincie Vlag Noord-Holland Noord-Holland
Gemeente Zaanstad
Coördinaten 52° 27′ NB, 4° 50′ OL
Algemeen
Oppervlakte 23 km²
Inwoners
(01-01-2010) 		72.597
Detailkaart
Kaart van Zaandam
Locatie in de gemeente Zaanstad
Portaal  Portaalicoon   Nederland
Bestand:TweeSteden.jpg
Oostzaandam en Westzaandam
Bestand:WapenZaandam.jpg
Wapen van Zaandam op het oude gemeentehuis
De houthaven begin 20e eeuw
De Zaan
Sint-Bonifatiuskerk Zaandam
Zaanse huisjes in Westzaan
Tsaar Peter-munt
Sluis
Oostzijderkerk
kerktoren "Bullekerk"
Het Inntel Hotel (voltooid in 2010) is een markant Zaans gebouw opgebouwd uit Zaanse huisjes.
Het nieuwe uit 2011 daterende gemeentehuis van Zaanstad te Zaandam waarvan de architectuur is geïnspireerd op traditionele Zaanse huisjes.

Zaandam is een stad in de provincie Noord-Holland die in 1974 is opgegaan in de gemeente Zaanstad en daar sinds 14 november 2011 de hoofdplaats van is. Het is, qua aantal inwoners, de grootste plaats binnen die gemeente (de plaats met de grootste oppervlakte is Assendelft). Zaandam ligt aan weerszijden van de Zaan. De stad heeft 72.597 inwoners (1 januari 2010) en beschikt over twee spoorwegstations: Station Zaandam en Station Zaandam Kogerveld.

Geschiedenis

Zaandam is in 1811 ontstaan door samenvoeging van de plaatsen Oostzaandam, dat deel uitmaakte van de Banne Oostzaan (en zelf tussen 1795 en 1811 een zelfstandige gemeente was), en Westzaandam, dat deel uitmaakte van de Banne Westzaan. Bij Keizerlijk Decreet van 21 oktober 1811 werd Zaandam door keizer Napoleon Bonaparte per 1 januari 1812 verheven tot stad.

Zaandam en de Zaanstreek zijn nauw verbonden met de bedrijvigheid gesitueerd aan de oevers van de rivier de Zaan. Van oudsher hebben hier diverse industrieen zoals de voedingsmiddelenindustrie hun vestigingsplaats gekozen. Zaandam is bekend om zijn cacao verwerkende industrie. Verkade is nog steeds een van de toonaangevende chocoladefabrieken van Nederland.

Vanaf het begin van de 17e t/m het 3e kwart van de 19e eeuw was de Zaanstreek een enorm industrieel molengebied. Honderden windmolens zaagden het hout uit o.a Scandinavië het Oostzeegebied en Duitsland voornamelijk voor de scheepsbouw, maar ook voor de woningen, molens en pakhuizen. Naast de houtzaagmolens stonden er tientallen andere molens, o.a. pelmolens, papiermolens, oliemolens, verfmolens, snuifmolens, specerijmolens en volmolens. Na ca 1850 werd de windkracht langzaam verdrongen door stoomkracht. In de zeventiende en achttiende eeuw was de plaats nauw verbonden met de walvisvaart. Hiernaar wordt verwezen in het wapen van Zaanstad, dat als schilddrager twee walvissen heeft.

Zaandam was tot in de tweede helft van de twintigste eeuw een belangrijke houthaven. Het eiland in de Voorzaan was eeuwenlang het domein van de houtbedrijven (o.a. William Pont) en langs het Noordzeekanaal ten westen van de voormalige Hembrug lagen de bedrijven van Bruynzeel.

De bijnaam van de Zaandammers is galgenzagers, naar het illegaal omzagen van de galgen, waaraan de aanstichters van het turfoproer in 1678 waren opgehangen.

Bezienswaardigheden

Zaandam heeft niet de structuur van een gewone stad. Eigenlijk bestaat het uit twee parallelle dijken aan weerszijden van de Zaan: Oostzijde en Westzijde. Later ging men haaks hierop paden aanleggen, het veld in, waar de molens stonden. Vooral in de buurt van de Oostzijderkerk heeft enige centrumvorming plaatsgevonden. In de loop van de negentiende eeuw vestigden zich vele industriële bedrijven langs de Zaan, die op stoomkracht in plaats van windkracht waren gebaseerd, en die deels weer tot industrieel monument zijn geworden. In deze tijd heeft verdere centrumvorming plaatsgevonden langs de Gedempte Gracht en enkele parallel daaraan verlopende straten. Ondanks het feit dat dit centrum een rommelige en ietwat verwaarloosde indruk maakt - men brengt nu enige structuur in het stationsgebied aan door middel van het plan Inverdan - telt Zaandam een groot aantal bezienswaardigheden, die deels verspreid over het stadsgebied liggen en soms in wat kleinere clusters bij elkaar.

Villa's

Aan de Oostzijde en Westzijde zijn in de tweede helft van de negentiende eeuw veel villa's gebouwd. Aan de Oostzijde zijn deze bijna allemaal gesloopt voor de fabrieken van bijvoorbeeld Albert Heijn, maar aan de Westzijde staan er nog veel. Niet alle villa's aan de Westzijde zijn in de negentiende eeuw gebouwd, die aan Westzijde 38 is ouder. De villa's hebben verschillende bouwstijlen; sommige zijn in Italiaanse stijl gebouwd, bijvoorbeeld Westzijde 39. Veel van de villa's aan de Westzijde zijn verbouwd tot winkel of kantoor, en dat heeft geleid tot het verdwijnen van veel tuinen en deuren.

Zaanse Schans

De Zaanse Schans is een buurtje in Zaandam, gelegen aan de oostoever van de Zaan. Het is een bekende openluchtattractie met jaarlijks ongeveer 900.000 bezoekers. Formeel is het geen museum. Het is wel opgezet met de bedoeling het historisch erfgoed te bewaren. Bij de Zaanse Schans bevindt zich ook het Zaans Museum. Dit bevat cultuurhistorische en streekgebonden collecties over woon- en industriële cultuur van de Zaanstreek. Naast het Zaans Museum heeft koningin Beatrix in 2009 het Verkade Paviljoen geopend. Dit is toegankelijk via het museum.

Kerkelijke en aanverwante gebouwen

  • Twee zeventiende-eeuwse kerken:
    • De Oostzijderkerk staat op de plaats waar in de Middeleeuwen al een kapel stond. Deze is later verbouwd tot de huidige kerk. De kerk is in 1846 flink verbouwd, waarbij een noordelijk deel van de kerk is verwijderd. Hier staat nu de kerktoren. De oude kerktoren die op de voorgevel stond is destijds verwijderd en de gevel is geheel vernieuwd.
    • De Westzijderkerk of "Bullekerk" heeft een mooie houten torenspits, een mooi orgel en een paar glas-in-loodramen)
  • Het gebouw van de Vrijmetselaarsloge "Anna Paulowna" aan de Stationsstraat 61. Eén van de weinige logegebouwen in Nederland, dat speciaal voor dit doel gebouwd werd en nog gebruikt wordt.
  • De Evangelisch-Lutherse Kerk aan de Vinkenstraat is een rechthoekig gebouw uit 1699, met zadeldak tussen twee topgevels en een brede voorgevel. De Evangelisch-Lutherse gemeente is gesticht in 1642 vanwege het verblijf van kooplieden uit Denemarken en de Baltische Staten. Het interieur bevat veel rijk gesneden houtwerk uit de achttiende eeuw. Deze kerk is niet als schuilkerk gebouwd, wat een unicum is voor die tijd. Het orgel bevat een orgelkas van Christian Müller uit 1737. Het binnenwerk stamt uit 1900 en is van Michaël Maarschalkerweerd.
  • De Oudkatholieke schuilkerk aan het Papenpad is een houten gebouw uit 1695 dat een rijk interieur bevat met barokmeubelen en schilderingen.
  • De Vermaning.
  • De Sint-Bonifatiuskerk.
  • De Jozefkerk (RK) in Kogerveld, met monumentaal glas-in-loodwerk van Marius de Leeuw.
  • De kerk van het Apostolisch Genootschap, een Rijksmonument uit 1860, gerestaureerd in 2005.
  • De Servisch-orthodoxe Kerk, voorheen de Gereformeerde kerk, aan de Stationsstraat. Het orgel komt waarschijnlijk uit Duitsland en is in 1887 geplaatst. Het is gerestaureerd door Flentrop in 1940, 1975 en 1985. In 2009 is het in gebruik genomen in de hervormde kerk van Nieuw-Loosdrecht.
  • De Sultan Ahmet Moskee uit 1994 is de grootste Turkse moskee in West-Europa. Ze heeft een vloeroppervlak van 1500 m2. De moskee bevindt zich in de wijk Poelenburg en is gebouwd in opdracht van de Islamitische Stichting Nederland. Het gebouw is opgetrokken uit zandkleurige betonsteen. De moskee heeft drie verdiepingen en twee minaretten, die paarse dakranden en punten hebben. In de gebedsruimte overheersen de kleuren turkoois en groen. Voor de moskee bevindt zich een fontein, die de reinheid van de moslim symboliseert.

Gebouwen

  • Het Doopsgezind Weeshuis aan de Stationsstraat is een vroegere Doopsgezinde Vermaning uit 1649 aan het toenmalige Stikkelspad, waarin de Zaanse Doopsgezinde groepering De Vlamingen kerkten. In 1687 vond een fusie met andere doopsgezinde groeperingen plaats, waarna het gebouw aan het Stikkelspad niet meer als Vermaning in gebruik was. Het werd een pakhuis, maar in 1699 werd het gebouw tijdelijk ter beschikking gesteld van de Evangelisch-Lutherse gemeente. In 1713 besloot men het gebouw om te bouwen tot Doopsgezind Weeshuis, daar men dan vrijstelling van belasting kon krijgen. (Als men de wezen onderbracht in gezinnen volgde geen vrijstelling.) Het weeshuis kwam gereed in 1714. In 1911 werd het gebouw verbouwd tot kosterswoning, maar tijdens de Eerste Wereldoorlog werden er ook Belgische vluchtelingen in gehuisvest. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog vonden sommige vluchtelingen er onderdak. Ook werden er noodkerkdiensten gehouden in tijden van brandstofgebrek. In 1947 werd het gebouw gerestaureerd en werd de Mennozaal erin aangebracht, die korte tijd nog als noodtrouwzaal heeft gediend. In 1995 vond opnieuw een restauratie plaats. Het gebouw is tegenwoordig eigendom van de Stichting Vrienden van het Doopsgezind Weeshuis. Een deel van het voormalige weeshuis wordt gebruikt als kosterswoning, maar er wordt ook een deel verhuurd aan particulieren en bedrijven.
  • De Held Jozua is een houtzaagmolen die middenin de wijk Westerwatering staat.
  • Hoofdkantoor Albert Heijn. Een modern kantoorgebouw aan de zuidwestrand van de stad, waar de gelijknamige onderneming zijn hoofdkwartier heeft.

Musea

Parken

Rijksmonumenten

Zaandam telt tientallen rijksmonumenten.

Autoverkeer

Zaandam is bereikbaar via verschillende autowegen, waaronder de:

Geboren in Zaandam

Woonachtig (geweest) in Zaandam

Trivia

Wijken in Zaandam

Sportverenigingen in Zaandam

Atletiek
  • AV Zaanland
Korfbal
  • ZKC'31
  • ZKV (Z)
  • Zaandam Zuid
Voetbal
Volleybal
Basketbal
  • Basketbalvereniging The Windmills
Honkbal
  • SV ODIZ FROGS
Watersport
  • Quo Vadis (kanoën en sloeproeien)
  • ZZV (roei- en zeilvereniging)
  • ZV de Zaan (waterpolo / synchroonzwemmen / zwemmen)
  • SG Zaanstad (wedstrijdzwemvereniging)
Hockey
  • ZHC de kraaien

Plan Inverdan

Sinds 2008 is Zaandam bezig met een nieuwe inrichting in het centrum. Onderdeel van het project is de realisatie van een nieuw gemeentehuis, dat sinds januari 2012 het oude gemeentehuis de Bannehof in Zaandijk vervangt. Er is een vestiging van elektronicagigant Saturn, een nieuwe Pathé-bioscoop met daaronder een nieuwe garage van Q-Park en diverse winkelketens (o.a Albert Heijn, Expo, The Sting, NewYorker, Délifrance) en Primark. Ook zijn er nieuwe woningen (appartementen) gerealiseerd en komt er waarschijnlijk een nieuw Golden Tulip hotel. Het nieuwe Hotel Inntel is reeds in gebruik genomen. De belangrijkste winkelstraat van Zaandam, de Gedempte gracht, zal ook weer in de oude staat worden hersteld. Halverwege 2011 is begonnen met het opnieuw graven van de gracht midden in het centrum. Naar verwachting zal de nieuwe inrichting van het centrum begin 2013 klaar zijn.

Zie ook

Externe link

Zie de categorie Zaandam van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zaandam&oldid=33713714"