Gebruiker:Mdd/Openingen/Artikel Bewustzijn

Dit is een gebruikerpagina van gebruiker:Mdd en bevat en herontwerp voor het artikel bewustzijn

Jonge vrouw met een bedachtzame blik, op een fresco uit Pompeii. Tegenwoordig ziet men bewustzijn als activiteit van de hersenen, maar in de Oudheid werd deze link niet gelegd.

Bewustzijn is

• is een heel complex verschijnsel.
• Dit artikel wil een overzicht geven van de voornaamste aspecten van het bewustzijn, de studie hiervan, historie en gerelateerde zaken.

Algemeen

Bewustzijn stampt van het Duitse "bewusstsein", en dit woord is in de 17e eeuw door rechtsgeleerde Christian Wolff als leenvertaling van het Latijnse conscientia geïntroduceerd. Dit Latijnse woord heeft oorspronkelijk "geweten" betekent, en is door Rene Descartes als eerste in een algemenere zin gebruikt. Het begrip "bewustzijn" heeft in het spraakgebruik een veelvoudige betekenis, die gedeeltelijk overeenstemt met de betekenis van "geest" en "ziel". In tegenstelling tot deze begrippen is het begrip "bewustzijn" minder met theologische en dualistisch metafysische betekenis, waardoor het begrip ook wel in de natuurwetenschap gehanteerd wordt.

Voor de term "bewustzijn" gebruiken we in het dagelijks leven verschillende synoniemen:

• de activiteit van de hersenen, die de mens in staat stelt te denken.
• de menselijke beleving, of belevingswereld, ofwel de wijze waarop de mens beleeft.
• het menselijke brein, synoniem met de hersenen.
• de menselijke geest, of geestelijk vermogens complementair aan het menselijk lichaam.
• de menselijke rede, ofwel het geheel van verstandig en redelijk denken.
• het menselijk verstand of denkvermogen, het vermogen om te denken.
• de psyche, is meer het geheel van bewustzijn en onderbewustzijn.
• het rationeel denken of verstandelijk denken, is het denken op grond van rationele principes.
• het wakker zijn, waken of in waaktoestand zijn, tegenover de slaap.

Het menselijk bewustzijn is een complex verschijnsel zowel in de wetenschap en maatschappij. Een eerste inventarisatie:

• Het menselijk bewustzijn is een van de meest complexe onderwerpen van de wetenschap. Ze wordt in vele wetenschappen vanuit verschillende gezichtspunten bestudeerd of in het onderzoek meegenomen als een belangrijke factor. Hier bestaan dan ook vele opvattingen en theorieën over het bewustzijn.
• In de Westerse en Oosterse religie heeft het bewustzijn een bijzondere betekenis.
• Een poot van de gezondheidszorg is de geestelijke gezondheidszorg, gericht op het gezond houden van de menselijke geest.
• Het onderwijs is erop gericht de mensen te onderrichten, wat in feite neerkomt op het inrichten van het menselijk bewustzijn.
• Naast de educatie speelt de socialisatie ook een rol, en dit is ook het afstemmen van de menselijke beleving op die van de medemens. Dit omvat het kunnen inleven in het leven en de beleving van anderen en het kennis hebben van voorgenomen normen en waarden.

Met de opkomende kennismaatschappij wordt er veel meer verwacht van de geestelijke vermogens van de mens.

Historie

Met de evolutie van het menselijke ras en de menselijke beschaving is het bewustzijn mee geëvolueerd, en het denken over het bewustzijn heeft hierbij ook een hele ontwikkeling meegemaakt. Deze historie geeft hiervan een eerste indruk, waarbij slechts enige hoofdzaken worden aangestipt.

Prehistorie

• Evolutie in de fysiologie van het menselijke soort met steeds grotere herseninhoud
• Evolutie van de menselijke vermogens maken van gereedschap, hanteren van vuur, begravenisrituelen, het afbeelden van voorstellingen, de samenleving in grotere groepen en de ontwikkeling van het schrift hebben steeds wat gevergd van de menselijke beleving.

Eerste beschaving

• De goden als geesten naast de menselijke geest
• Uitwerkingen over het bewustzijn in de Oosterse filosofie.

The idea of an conscious and unconscious mind originated in antiquity and has been explored across cultures. It was recorded between 2500 and 600 B.C in the Hindu texts known as the Vedas, found today in Ayurvedic medicine. In the Vedic worldview, consciousness is the basis of physiology and pure consciousness is "an abstract, silent, completely unified field of consciousness" within "an architecture of increasingly abstract, functionally integrated faculties or levels of mind".(uit: En:Unconscious mind)

De antieke beschaving

Eerste rationele reflectie op het denken, de psyche en het bestaan

• rond 390 v.Chr. - Plato onderscheid vier stadia van de menselijke kennisverwerving, stelt dat alle kennis aangeboren is en maakt een onderscheid tussen waarneming en werkelijkheid.
• rond 350 v.Chr. - Aristoteles schrijft een filosofisch boek over een psychologisch onderwerp: De anima (Over de ziel). Aristoteles maakt als eerste impliciet onderscheid tussen psychologie en filosofie. Hij onderzoekt de relatie tussen ziel en lichaam.

• Belangrijk in dit opzicht is dat Anaxagoras als eerste filosoof een abstract filosofisch begrip heeft ingevoerd, namelijk de Nous. Deze Nous moet opgevat worden als een denkende, redelijke, almachtige, maar onpersoonlijke Geest. Dankzij deze geest is er uit de oer-chaos een welgeordende wereld ontstaan. Het lijkt er op dat Anaxagoras deze Nous alleen als een soort van eerste beweger beschouwt, die, na de eerste stoot gegeven te hebben, de schepping verder aan zijn lot overlaat. Dit zorgde later bij Socrates, die hoopte in de theorie van Anaxagoras een antwoord te vinden op de belangrijke vragen die hij zich stelde met betrekking tot de menselijke geest...(uit: artikel Anaxagoras)

• rond 60 – in het Nieuwe testament wordt onderscheid gemaakt tussen de menselijke geest (waarmee men contact maakt met God), de ziel (zelfbewustzijn en persoonlijkheid) en het lichaam (als voertuig van de ziel en geest).

Middeleeuwen

Op het culturele vlak een bezinning op het geestelijke

• rond 1020 - De Perzische filosoof en arts Avicenna beweert dat de drie delen van de hersenen vijf aparte cognitieve processen uitvoeren: gezond verstand, voorstellingsvermogen, reflectie, schatting en geheugen.

• rond 1250 - Thomas van Aquino onderzoekt de onderliggende problemen van de aard van de ziel in relatie tot het lichaam (Lichaam-geest probleem).

• Zie ook: Thomisme

Nieuwere tijd

• 1630 - De filosoof Descartes maakt het onderscheid tussen de menselijke geest als denkende substantie en het lichaam als ruimtelijke substantie.
• 1690 - De Engelse filosoof John Locke publiceert An Essay Concerning Human Understanding. Hij beschrijft de menselijke geest als een onbeschreven blad (tabula rasa), die later door ervaring wordt gevuld.

Eerste bespreking van het bewustzijn door Rene Descartes

• 1709 - George Berkeley publiceert An Essay Toward a New Theory of Vision, waarin hij beweert dat de mentale ideeën die mensen hebben uitsluitend worden gevormd uit andere ideeën en niet door fysieke objecten.
• 1732 - Christian Wolff gebruikt de begrippen Psychologie en bewustzijn voor het eerst in zijn boek psychologia empirica.

• 1748 - David Hume publiceert An Inquiry Concerning Human Understanding, waarin hij onder andere de betrouwbaarheid van getuigenissen behandeld.
• 1754 - Étienne Bonnot de Condillac houdt in zijn Traité des sensations vast aan het idee dat zintuigelijke waarnemingen de enige bron van kennis zijn.

• 1781 - Immanuel Kant publiceert zijn Kritik der reinen Vernunft, waarin hij een antwoord probeert te vinden op de vragen Wat weten we? en Hoe weten we dat?

Verder in de filosofie Kant, Hegel, Johann Gottlieb Fichte

In 19e eeuw opkomst van de experimentele psychologie

• 1861 - Paul Broca ontdekt een gebied in de linkerhelft van de hersenen dat van groot belang is voor het spraakvermogen. Zijn ontdekking markeert de start van de neuropsychologie.
• 1867 - Henry Maudsley publiceert Physiology and Pathology of the Mind.

Begin 20ste eeuw specalisatie in de wetenschappen waardoor het bewustzijn verdeeld raakt over vele disciplines.

Tweede helft 20ste eeuw opkomst van

Eind 20ste eeuw opkomst van interdisciplines als de neurowetenschap en cognitieve neurowetenschap

Voorlopige opmerkingen hier

• Veel van de zinssnedes stammen uit de Tijdlijn psychologie
• De geschiedenis is zekere ook niet onomstreden, bv tav. de locatie van het bewustzijn in de hersenen. De een zegt dat die in de Griekse Oudheid al bekend was. De ander stelt, dat het bewustzijn pas als zodanig bij Descartes onderkend is.

Bewustzijn : Opbouw

Van één algemene en integrale opbouw van het bewustzijn kan men niet spreken. Het bewustzijn wordt in vele wetenschap en ook in de religie en mystiek van verschillende kanten beschouwd, en hierbij onderkent ieder z'n eigen onderdelen van het bewustzijn. Hier volgt een introductie van enige meer algemene verschijnselen gerelateerd aan het bewustzijn:

Emotie

Emotie toont op het gezicht.

Een emotie wordt vaak omgeschreven als een innerlijke beleving of gevoel van bijvoorbeeld vreugde, angst, boosheid, verdriet dat door een bepaalde situatie wordt opgeroepen of spontaan kan optreden. In een meer algemene of biologische zin kan men een emotie echter ook definiëren als een reactie van onze hersenen op een positieve of negatieve gebeurtenis.

Dit komt zowel bij mensen als dieren tot uiting in een bepaald patroon van gedrag (bijvoorbeeld vluchten of toenadering) en fysiologische reacties. Het gevoel kan dan gezien worden als een speciale uiting of vorm van emoties die typisch is voor mensen, namelijk de bewuste beleving of reflectie van een emotie.

Gedachte

Het object en het beeld in gedachten

Een gedachte is iets, waar men zich even van bewust is. Een gedachte is een onderdeel of het gevolg van het denkproces. Een gedachte kan zomaar bij iemand opkomen, vanuit het onderbewuste of voortkomen uit andere bewuste gedachten, en de ene gedachte kan tot de andere leiden. Een gedachte kan worden opgeroepen door waarnemingen, een beeld, geur of geluid.

• Beeld van Cranendonck van waarnemend oog
• Beleving
• gedachteinhoud
• Idee
• Kennisverwerving
• Waarneming

Geheugen

Het geheugen is het vermogen van een mens of dier om informatie te onthouden. Het geheugen is gelokaliseerd in de hersenen. Het omvat drie belangrijke aspecten, namelijk de opslag, het vasthouden (of: bewaren) en het terugzoeken van informatie. Leren is het proces waardoor nieuwe kennis en vaardigheden in de hersenen wordt opgeslagen.

Er worden doorgaans drie soorten geheugens onderscheiden:

• het zintuiglijk geheugen, ook wel sensorisch geheugen genoemd.
• het kortetermijngeheugen, en
• het langetermijngeheugen.

Het geweten overweegt woorden en daden.

Geweten

Het geweten vergelijkt een aangeleerde, ingeschapen of ingeboren ethische norm met een praktische situatie. In de opvoeding wordt het geweten ontwikkeld omdat de ervaring leert dat menselijke neigingen erdoor in toom gehouden kunnen worden. Het geweten wordt metaforisch beschreven als de stem van het goede in de menselijke geest. In (teken)films wordt het geweten vaak neergezet als een engeltje dat op de schouder zit, en af en toe goede raad in het oor fluistert.

Beeld van de hersenen.

Hersenen

De hersenen, ook het "brein" genoemd, zijn het waarnemende, aansturende, controlerende en informatieverwerkende orgaan van de mens. De hersenen zijn een complex orgaan; het menselijk brein is opgebouwd uit vele tientallen miljarden neuronen, of zenuwcellen, waarvan elk in verbinding staat met een groot aantal andere neuronen, soms vele duizenden.

De hersenen besturen en coördineren sensorische systemen, beweging, gedrag en homeostatische lichaamsfuncties zoals ademhaling, bloeddruk en lichaamstemperatuur. De hersenen zijn de bron van beweging, bewustzijn, cognitie, emotie en geheugen.

Zintuigen

Zintuigen

Bewustzijnsverschijnselen

In de theorie en praktijk onderscheiden we vele bewustzijnsactiviteiten en processen. Een overzicht van enige voorname verschijnselen:

Contemplatie

Contemplatie is een andere term voor beschouwing. De term stamt van het Latijnse contemplatio, waarin templus afstamt van het Griekse werkwoord templein. Letterlijk betekent contemplatie "het scheiden van iets uit zijn omgeving". Contemplatio is de Latijnse vertaling van het Griekse 'theoreia'. Contemplatie is verwant aan meditatie.

Denken

Het denken is een psychisch proces dat mensen in staat stelt om een abstract model van de wereld te vormen om op die manier effectief met doelen, plannen en wensen om te kunnen gaan. Gelijksoortige concepten en processen zijn: cognitie, gedachte, ervaring, gevoel, bewustzijn, idee en verbeelding.

Ervaring

Ervaring is kennis hebben van de gebruikelijke gang van zaken, verkregen door observatie en betrokkenheid bij bepaalde processen of toestanden. Het begrip "ervaring" is haast synoniem met "inzicht", "know how" en "weten". Een persoon met een aanzienlijk ervaring op een bepaald gebied wordt wel een "expert" genoemd, en zijn ervaring "expertise". Ervaring is te zien als een resulante van het bewustzijn.

Memory werkt op het kortetermijngeheugen.

Herinneren

Herinneren is het denken aan een ervaring uit het verleden zoals men die heeft opgeslagen in het geheugen. Herinneringen vormen het bewustzijn, en vormen als zodanig een onderdeel van het declaratief geheugen. Herinneringen zijn niet altijd betrouwbaar.

Hersendood

Hersendood is het volledig en onherstelbaar verlies van de functies van de hersenen, inclusief de hersenstam en het verlengde merg. De persoon kan niet meer zelfstandig ademhalen. Alle hersenfuncties zijn uitgevallen en het lichaam kan de bloeddruk en temperatuur niet meer regelen. Deze toestand is juridisch gelijkgesteld aan de dood. Als de eventuele beademing wordt wordt gestopt zullen alle weefsels snel beginnen af te sterven.

Hypnose

Hypnose is een kunstmatig gecreëerde staat van bewustzijn waarin men ontspannen is en geconcentreerd op een bepaald onderwerp.

Een perspectief van binnenuit uit Ernst Mach's Antimetaphysische Vorbemerkungen, 1886

Introspectie

Introspectie of zelfwaarneming is de activiteit, waarbij de eigen gedachten, gevoelens en herinneringen tot onderwerp van overdenking gemaakt worden. Het is de observatie en analyse van de eigen beleving en belevenissen, en wordt ook wel zelfcontemplatie genoemd, tegengesteld aan de observatie.

Meditatie

Meditatie in het christendom is meditatie de beschouwing van een bijbeltekst of een gebeurtenis uit het leven van Jezus. Sinds de Middeleeuwen wordt daarnaast als meditatie gezien de beschouwing van de natuur. In de 16e eeuw werd het doel van meditatie innerlijke organisatie, omgang met God, en toenemende dienstvaardigheid. Onder invloed van de Oosterse renaissance ontstond in de 20e eeuw hernieuwde belangstelling voor stilte, concentratie, en bewustzijnsverruiming.

Observatie

Observatie is kijken hoe iets gebeurt of iemand zich gedraagt, en bijna synoniem met perceptie en waarneming. Observatie is meer de waarneming en registratie van de buitenwereld van een mens, apparaat of organisatie. Perceptie is meer waarneming en interpretatie van een individuele mens. En waarneming is meer het proces van registratie, interpretatie en het verlenen van betekenis aan hetgeen waargenomen.

Perceptie

Perceptie betekent waarneming. In de natuurwetenschappen wordt daar doorgaans de zintuigelijke waarneming mee bedoeld.

Roes

Een roes is een slaperig gevoel dat je kan krijgen na gebruik van verdovende middelen zoals alcohol houdende dranken, drugs of medicatie. Er is een ontspannend gevoel aanwezig bij het gebruik van deze middelen. Dit ontspannend gevoel heeft als naam "roes".

Een slapend kind.

Slaap en waken

Slaap is de periode van inactiviteit, waarbij lichaam en geest tot rust komt. De behoefte om te slapen wordt, althans bij dieren, geregeld door het hormoon melatonine.

Tegenovergesteld aan slapen is het waken. Dit is geen uniforme toestand, maar kent verschillende gradaties, zoals helder bewustzijn (alertheid), ontspannenheid, slaperigheid e.d. Sommige mensen zijn zeer alert aan het begin van de dag, de "ochtendmensen", en anderen juist weer in de avond, de "avondmensen". Gebruik van bepaalde stoffen zoals caffeïne kan een slaperig iemand weer helder maken.

Trance

Een trance is een dissociatief verschijnsel waarbij iemand een ander bewustzijnsniveau heeft. Wie in trance is, is minder gevoelig voor prikkels van buitenaf, maar is niet bewusteloos en slaapt ook niet. Het persoonlijk identiteitsgevoel kan verminderd zijn.

Waarneming

Waarneming is

Weten

Weten

Verdere verschijnselen...??

• Van der Lek (1976) benoemd als bewustzijnsverschijnselen (wil, driften, verstand, gevoel, geheugen, het onderbewuste).
• Van Eck (1985) noemt als voorbeelden van bewustzijnsverschijnselen angst, woede en verdriet.

Vormen van bewustzijn

In de theorie en praktijk zijn er vele vormen van bewustzijn onderkent. Veelvoorkomende gevallen zijn:

Bewustzijn van dieren (2.290)

Waarneming van een kat in de boom.

Descartes beweerde dat alleen mensen bewustzijn hebben en de andere dieren niet. Die beschouwde hij als redeloze machines. Aan de andere kant zijn er kwantumonderzoekers die het idee opperen dat al het leven misschien bewust zou zijn (kwantumbewustzijn). De meeste wetenschappers echter manoeuvreren zich tussen deze twee uitersten. De meeste neurologen en biologen houden er rekening mee dat bewustzijn en cortex direct verband met elkaar houden en enkelen beweren expliciet dat slechts dieren met een cortex bewustzijn kunnen hebben.

De enige dieren, zo lijkt het, die een cortex hebben met een 'leer- of ervaringsgeheugen' zijn zoogdieren en vogels. Dat zijn dierklassen die cerebraal nauw verwant zijn aan elkaar. Behalve dat het de enige dieren zijn die kunnen leren, zijn het ook de enige dieren die dromen (volgens slaapwetenschappers), die hun jongen verzorgen, die warmbloedig zijn, een vacht of veren en een gescheiden long- en lichaamsbloedsomloop hebben. Deze factoren bij zoogdieren en vogels zijn volgens evolutie-wetenschappers fundamenteel geweest voor het ontstaan van een cortex met een leer- en ervaringscapaciteit en daaruit voortvloeiende mogelijkheid tot het hebben van qualia die de basis vormen van het bewustzijn. Lagere/andere klassen van gewervelden zoals vissen, amfibieën, reptielen en ook ongewervelde dieren hebben volgens deze visie geen qualia en dus geen bewustzijn.

Bewusteloos (220.000), bewusteloosheid (78.600) of Buiten bewustzijn (60.700)

Bewusteloosheid is een toestand van onnatuurlijk, abnormale slaap waaruit men, in tegenstelling tot de natuurlijke slaap, niet door aanspreken, knijpen of andere zintuiglijke prikkels kan worden gewekt.

• Collectief bewustzijn (16.500)
• Historisch bewustzijn (18.800)
• Hoger bewustzijn (28.100)
• Kunstmatige intelligentie (285.000)
• Lager bewustzijn (16.200)
• Milieubewustzijn (68.700)
• Zelfbewustzijn (176.000)

Oogcontact stimululeert zelfbewustzijn

Onderbewustzijn (113.000)

Met het onderbewustzijn of "onbewuste" worden gedachten en denkwijzen bedoeld, die gebeuren zonder dat we daar bewust mee bezig zijn. Het onderbewustzijn is echter niet duidelijk meetbaar of waarneembaar, en dient om de ingewikkelde processen in de hersenen te kunnen omschrijven. Het concept van het onbewuste is afkomstig van de Franse arts en filosoof Pierre Janet en verder uitgewerkt door Sigmund Freud.

• Politiek bewustzijn (16.600)
• Religieus bewustzijn (8.960)
• Sociaal bewustzijn (9.750)
• Spiritueel Bewustzijn (12.000)

Minder vaak voorkomende vormen zijn bv. digitaal bewustzijn (194), ecologisch bewustzijn (615) fonologisch bewustzijn (570), kosmisch bewustzijn (9.880), Mystiek bewustzijn (147), oneindig bewustzijn (951), subjectief bewustzijn (263), visueel bewustzijn (139), Westers bewustzijn (1.190), Universeel bewustzijn (618).

Studie van het bewustzijn

Er zijn vele studies die een steentje bijdragen aan de beeldvorming rond het menselijk bewustzijn. Een overzicht in de meer traditionele disciplines:

Algemeen

Archeologie

Studie naar de menselijke evolutie

Biologie

• Neurobiologie is de tak van de [biologie]] die zich bezighoudt met de werking van het zenuwstelsel, en maakt onderscheidt in twee niveaus: een macro- en een microscopisch niveau. Elk van deze niveaus heeft weer verschillende subniveaus die naar een specifiek onderwerp kijken.

Filosofie

• Filosofie van de geest
• Analytische filosofie van de geest: Tot de behandelde onderwerpen behoren: het qualia-debat, voorstelbaarheidsargumenten tegen het materialisme, het kennisargument (Frank Jackson), functionalisme, computationele theorieën (Berard Baars, Daniel Dennett), representationele theorieën, New Mysterians (Colin McGinn), The Conscious Mind van David Chalmers en de indexicale theorie van het bewustzijn.

Geologie

• Zie Vladimir Vernadski

Medische wetenschap

• Neurologie

Pedagogiek

Pedagogiek is de leer van het onderwijzen, ofwel de leer van het overdragen en laten aanleren van kennis.

Psychologie

De psychologie is de studie van het menselijk gedrag en optreden, de menselijke psyche en het psychologische in de wetenschap en maatschappij. Het menselijk bewustzijn speelt in elk specialisme een rol. Specialismes, die die specifiek draaien rond de studie van het menselijk bewustzijn zijn:

• Evolutionaire psychologie: bestudeert de psychologische aspecten van de menselijke geest en menselijk gedrag vanuit het oogpunt van de evolutietheorie verklaard. Daarbij worden psychologische functies zoals geheugen, perceptie en taal, maar ook menselijke eigenschappen beschouwd vanuit het perspectief van de natuurlijke selectie.
• Cognitieve psychologie
• Functieleer of "experimentele psychologie" is het terrein binnen de psychologie dat zich richt op de basisfuncties van de hersenen die in alle gedrag een rol spelen. Zo is er bijvoorbeeld onderzoek naar:
  • aandacht
  • leren, geheugen, denken en probleem oplossen
  • taal: taalproductie, lezen, taalperceptie, communicatie
  • motoriek: aansturing van complexe bewegingen als het vangen van een bal, grijpen van een kopje
  • motivatie en daarmee samenhangende emoties
  • en bewustzijn

Interdisciplines

Meerdere interdisciplines zijn in meer of mindere mate gericht op de studie van het menselijk bewustzijn.

• Besliskunde
• Cognitieve wetenschap
• Cognitieve neurowetenschap
• Cybernetica
• Kunstmatige intelligentieleer

Neurowetenschappen

Lange tijd is volgens Victor Lamme (2007) het onderzoek naar het bewustzijn het domein geweest van filosofen en psychologen. In het laatste decennium van de vorige eeuw zijn we dankzij de neurowetenschappen meer over geest en lichaam te weten gekomen dan gedurende de gehele geschiedenis vóór 1990. Het lijdt geen twijfel dat de vraag hoe uit de activiteiten van de hersenen processen voortkomen die wij bewustzijn noemen binnen afzienbare tijd zal worden opgelost. De neurobiologische grondslag van het bewustzijn zal worden bevestigd en het klassieke probleem van lichaam en geest lijkt via de neurowetenschappen te vervagen. Lichaam en geest zijn niet te onderscheiden, omdat het (onder)bewustzijn niet meer maar ook niet minder is dan neurobiologische processen!

Alternatieve studies

• Antroposofie

Wetenschappers

Lijst met filosofen en wetenschappers, die het bewustzijn bestudeerd hebben, en opmerkelijke uitspraken en of theorie hierover ontwikkeld hebben:

Zie: Lijst met filosofen en wetenschappers en hun bewustzijnstheorieën

Zie ook

• Bewustzijnstheorieën
• Filosofie van de geest

Externe links

WikiWoordenboek

Zoek bewustzijn op in het WikiWoordenboek.

Categorieën

• Categorie:Filosofie
• Categorie:Psychologie