Portaal:Wetenschapsgeschiedenis/Biografie
Januari[brontekst bewerken]
Nicolaus Copernicus (1473 – 1543) was naast kanunnik een belangrijk wiskundige, arts, jurist en sterrenkundige die bekend is geworden door zijn heliocentrische theorie van het zonnestelsel. Deze gedachten betekenden een omwenteling in het wetenschappelijk denken van zijn tijd en in ons wereldbeeld (de Copernicaanse revolutie).
Hij werd geboren als Koppernigk in Thorn (Toruń) in West-Pruisen, destijds evenals nu onder Pools gezag. Zoals in die tijd gebruikelijk onder publicerende geleerden (men schreef immers ook in het Latijn), gaf hij zichzelf een gelatiniseerde vorm van zijn naam: Nicolaus Copernicus.
Zijn vader Niklas Koppernigk, een rijke koperhandelaar, stierf in 1483 toen Copernicus tien jaar was. Van zijn moeder, Barbara Watzenrode, is weinig bekend. Blijkbaar stierf zij eerder dan haar echtgenoot. In ieder geval nam haar broer, Lucas Watzenrode, een kanunnik en later prins-bisschop van het aartsbisdom van Ermland, de opvoeding van de jonge Nicolaus op zich. De positie van zijn oom hielp Copernicus in zijn kerkelijke carrière, zodat hij tijd over hield voor zijn hobby: sterrenkunde. In 1491 schreef Copernicus zich in bij de universiteit van Kraków, waar hij theologie, Klassieke talen en astrologie / astronomie (destijds nauwer verweven dan vandaag de dag) studeerde. (lees verder)
Februari[brontekst bewerken]
Jean-François Champollion (1790 - 1832) was een Frans taalkundige en egyptoloog. Hij is beroemd door de ontcijfering van de Egyptische hiërogliefen. In 1812 begon hij een encyclopedisch werk te schrijven over alles wat met het Oude Egypte te maken had. Al in dit boek vermeldde hij dat hij vorderingen gemaakt had in het lezen van de opschriften van de steen van Rosetta. Er was in deze tijd een discussie over de aard van de hiëratische en hiëroglifische tekens. Stelden zij klanken voor of begrippen? In 1821 dacht Champollion nog het laatste, maar in 1822 publiceerde hij een opzienbarend hiëroglifisch alfabet. Zijn veranderde houding kwam waarschijnlijk omdat hij over de pogingen van Thomas Young om in de tekens klanken te ontdekken gelezen had. Champollion gebruikte de koningsnamen van de Ptolemeïsche tijd om de alfabetische tekens te ontrafelen. Omdat deze koningen van Griekse afkomst waren, werden hun namen inderdaad in alfabetische tekens uitgespeld. Dit gaf Champollion de sleutel in handen: de namen van de koningen staan namelijk in de Egyptische tekst op de steen van Rosetta in cartouches, ovale omlijningen. (lees verder)
Maart[brontekst bewerken]
Galileo Galilei (Pisa, 15 februari 1564 - Arcetri (Florence), 8 januari 1642) was een Italiaans natuurkundige, astronoom, wiskundige en filosoof. Hij was hoogleraar in Pisa (1589-1592) en Padua (1592-1610). In het Nederlands en het Duits wordt hij meestal aangeduid als Galilei; in de meeste andere Europese talen kiest men voor zijn voornaam Galileo.
Voordat Galileo Galilei de telescoop gebruikte voor zijn astronomische waarnemingen had hij deze in ongeveer augustus 1609 voor de doge van Venetië gedemonstreerd voor oorlogsgebruik. Anders dan men vooral in Italië nog wel beweert, had Galilei de telescoop niet uitgevonden: hij vond de Hollandse kijker op de markt. Dit vroege type telescoop was omstreeks 1608 in Middelburg uitgevonden door Lipperhey of Sacharias Jansen. (lees verder)
April[brontekst bewerken]
Antoni van Leeuwenhoek (of Anthonie, Antonie of Theunis) (Delft, 24 oktober 1632 - aldaar, 26 augustus 1723) was een Nederlands handelsman, landmeter, wijnroeier, glasblazer en microbioloog. Van Leeuwenhoek is vooral bekend door zijn zelf gefabriceerde microscoop en zijn pionierswerk voor de celbiologie en de microbiologie. Vanaf 1674 deed hij vele ontdekkingen die bekend werden door zijn correspondentie met de Royal Society in Londen.
De ontwikkeling van de vroegste microscoop is onduidelijk maar aan het begin van de 17e eeuw kende de Republiek in Middelburg twee vermaarde lenzenmakers, Hans Lippershey (1570– 1619) en Sacharias Jansen (ca. 1585 – ca. 1632) die verbonden worden met de uitvinding van microscoop en telescoop. Hierdoor had de lakenhandelaar Van Leeuwenhoek de beschikking over lenzen en loepen voor de controle van stoffen. In 1648 kreeg hij voor het eerst een vergrootglas in handen: een loep voor de textielhandel met een vergrotende kracht van drie - een dradenteller. (lees verder)
Mei[brontekst bewerken]
Albert Einstein (Ulm, 14 maart 1879 - Princeton (New Jersey), 18 april 1955) was een Duits-Zwitsers-Amerikaanse theoretisch natuurkundige en uitvinder. Hij wordt algemeen gezien als een van de belangrijkste natuurkundigen uit de geschiedenis, naast Isaac Newton en James Clerk Maxwell. Zelf noemde hij altijd Newton als een veel belangrijker natuurkundige dan hijzelf, omdat Newton anders dan Einstein behalve theoretische ook grote experimentele ontdekkingen deed. In het dagelijks leven is de naam Einstein synoniem geworden met grote intelligentie.
Einstein werd vooral bekend vanwege de twee relativiteitstheorieën: de speciale relativiteitstheorie van 1905 en de algemene relativiteitstheorie van 1915 en volgende jaren, die de speciale relativiteitstheorie uitbreidt door ook plaats in te ruimen voor de zwaartekracht. Hij publiceerde meer dan 300 wetenschappelijke en meer dan 150 niet-wetenschappelijke werken. (lees verder)
Juni[brontekst bewerken]
Dmitri Ivanovitsj Mendelejev (Russisch: Дмитрий Иванович Менделеев; ⓘ) (Tobolsk (West-Siberië), 8 februari 1834 - Sint-Petersburg (Rusland), 2 februari 1907) was een Russisch scheikundige die als de grondlegger van het huidige periodiek systeem wordt gezien (zie: Geschiedenis van het periodiek systeem). Mendelejev stelde vast dat de elementen volgens een vast patroon zijn te rangschikken. Dit uitgangspunt maakte het voor hem mogelijk om de eigenschappen van elementen te voorspellen nog voor ze ontdekt waren.
In 1866 publiceerde John Newlands zijn Wet van de Octaven. Mendelejev had aan een vergelijkbare theorie gewerkt. Op 6 maart 1869 gaf hij een formele presentatie aan het Russische Chemische Genootschap, met als titel Over de relaties tussen de eigenschappen van elementen en hun atoommassa's (lees verder)
Juli[brontekst bewerken]
Aristoteles (Grieks: Ἀριστοτέλης, Aristotélēs) (Stageira, 384 v.Chr. - Chalkis, 322 v.Chr.) was een Grieks filosoof en wordt met Socrates en Plato beschouwd als een van de invloedrijkste klassieke filosofen in de westerse traditie. Hij was lid van Plato's filosofische Akademeia en diens invloed is dan ook permanent aanwezig in Aristoteles' werk.
Veel van het oorspronkelijke werk van Aristoteles is reeds in de eerste eeuwen na zijn dood verloren gegaan. Onder de verloren werken behoren ook zijn dialogen, de enige teksten die door Aristoteles zelf uitgegeven waren. Vermoedelijk is slechts ongeveer een vijfde van het totale werk bewaard gebleven en bekend. De - nog steeds erg talrijke - bewaarde werken van Aristoteles zijn meestal cursusnotities en lesvoorbereidingen voor eigen gebruik, en waren oorspronkelijk niet voor publicatie bestemd. Dit is meteen ook de verklaring voor de onsystematische en soms zelfs schetsmatige structuur van de ons bekende teksten. (lees verder)
Augustus[brontekst bewerken]
Leonardo da Vinci (Vinci, 15 april 1452 - Amboise, 2 mei 1519) was een beroemde architect, uitvinder, ingenieur, filosoof, natuurkundige, scheikundige, anatomist, beeldhouwer, schrijver, schilder en componist uit de Florentijnse Republiek, tijdens de renaissance. Hij wordt gezien als het schoolvoorbeeld van het renaissance-ideaal van de homo universalis en als genie.
Leonardo's wetenschappelijke werk was gebaseerd op empirisch onderzoek, niet op wetenschappelijke experimenten of theoretische verklaringen: hij probeerde een verschijnsel te doorgronden door het zo gedetailleerd mogelijk te beschrijven en te tekenen. Gedurende zijn hele leven had hij het plan om een grootse encyclopedie te maken op basis van tekeningen. Hij publiceerde evenwel niets van zijn onderzoek. Misschien nog wel indrukwekkender dan zijn kunstwerken zijn Leonardo's studies van de anatomie, de vlucht van vogels en vele andere onderwerpen. (lees verder)
September[brontekst bewerken]
Charles Robert Darwin (Shrewsbury (Shropshire), 12 februari 1809 – Downe (Kent), 19 april 1882) was een Engels natuuronderzoeker, bioloog en geoloog. Darwin is vooral bekend van zijn theorie dat evolutie van soorten wordt gedreven door natuurlijke selectie. Dankzij zijn nauwkeurige onderbouwing en de grote hoeveelheid bewijzen die hij vond, zorgde Darwin ervoor dat het bestaan van evolutie nog tijdens zijn leven binnen de wetenschappelijke gemeenschap algemeen geaccepteerd werd. De acceptatie van natuurlijke selectie als aandrijvend mechanisme liet langer op zich wachten, maar is tegenwoordig ook onomstreden.
Darwin werd gelovig opgevoed en opgeleid volgens de filosofie van de in die tijd in Engeland gangbare natuurlijke theologie, die religie en wetenschap verenigde. Dankzij de waarnemingen en ontdekkingen die hij in de loop van zijn leven deed ging hij echter steeds meer twijfelen over zowel de gangbare ideeën over soortvorming als zijn persoonlijke geloof. Darwins werk zorgde voor een revolutie binnen de wetenschap, maar had ook invloed op maatschappij, filosofie en religie. (lees verder)
Oktober[brontekst bewerken]
Ivan Petrovitsj Pavlov (Russisch: Иван Петрович Павлов) (Rjazan, 14 september 1849 - Leningrad, 27 februari 1936) was een Russisch fysioloog. De Pavlovreactie is naar hem genoemd.
In 1904 ontving hij de Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde. In 1915 de Copley Medal. De Nobelprijs kreeg hij niet voor de zo beroemd geworden onderzoekingen naar de conditionering (de Pavlovreactie), maar door onderzoek naar de spijsvertering. Als onderdeel van dit onderzoek wilde hij de speekselproductie van honden bij de toediening van verschillende soorten voedsel meten. Hierbij stuitte hij echter op het verschijnsel dat de honden al speeksel gingen produceren nog voor hij het voedsel had gegeven, en zelfs als hij zonder voedsel deed alsof hij ze ging voeren. (lees verder)
November[brontekst bewerken]
Alfred Bernhard Nobel (spreek uit: no-bel) (Stockholm, 21 oktober 1833 – San Remo, 10 december 1896) was een Zweeds chemicus en industrieel. Het bekendst is zijn uitvinding van het dynamiet in 1866, hoewel hij ook een reeks andere explosiemiddelen heeft uitgevonden en gefabriceerd.
Nobel bepaalde in zijn testament dat van de rente van zijn kapitaal van circa 32 miljoen Zweedse kronen elk jaar op zijn sterfdag (10 december) vijf Nobelprijzen moesten worden uitgereikt. Hiertoe moest de Nobelstichting worden opgericht. In zijn testament staat dat de prijzen bestemd zijn voor hen die in het afgelopen jaar aan de mensheid het grootste nut hebben verschaft.
Nobels naam is nog te vinden in door hem opgerichte bedrijven zoals Nobel Industries, dat later opging in het AkzoNobelconcern. (lees verder)
December[brontekst bewerken]
Pythagoras (Grieks: Πυθαγόρας) (Samos, ca. 572 v.Chr. – Metapontum, ca. 500 v.Chr.) was een Grieks wiskundige, wijsgeer, filosoof en hervormer. Hij werd door sommigen als een van de Zeven Wijzen beschouwd.
Omstreeks 530 v.Chr. stichtte Pythagoras in Croton een school, die ook in andere Zuid-Italiaanse steden afdelingen vestigde. Bij zijn volgelingen gold een volledige gelijkheid tussen mannen en vrouwen, een houding die in de Griekse wereld uitzonderlijk was. Pythagoras en zijn aanhangers hebben een belangrijke invloed uitgeoefend op het openbare en het politieke leven, maar zijn daarbij ook op krachtig verzet gestuit; tegen het eind van zijn leven moest Pythagoras Croton verlaten en enkele decennia later vond een algehele opstand tegen zijn aanhangers plaats. (lees verder)