1889

1889

Eeuwen:	18e eeuw · 19e eeuw · 20e eeuw
Decennia:	1870-1879 · 1880-1889 · 1890-1899
Jaren:	<< · < · 1888 · 1889 · 1890 · > · >>
Jaartelling in verschillende culturen

Ab urbe condita:		2642 MMDCXLII
Armeense jaartelling:		1338 – 1339 ԹՎ ՌՅԼԸ – ՌՅԼԹ
Chinese jaartelling:		4585 – 4586 乙子 – 丙丑
Christelijke jaartelling:		1889 MDCCCLXXXIX
Ethiopische jaartelling:		1881 – 1882
Hebreeuwse jaartelling:		5649 – 5650
Hindoekalenders:
- Vikram Samvat		1944 – 1945
- Shaka Samvat		1811 – 1812
- Kali yuga		4990 – 4991
Iraanse jaartelling:		1267 – 1268 ۱۲۶۷ – ۱۲۶۸
Islamitische jaartelling:		1306 – 1307 ١٣٠٧ – ١٣٠٦
Maçonnieke jaartelling:		5888 – 5889
1889 naar onderwerp
Lijst van landen
Auto's
Sport (categorie)
Juliaanse kalender van 1889
Gregoriaanse kalender van 1889

Het jaar 1889 is het 89e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling.

Gebeurtenissen

januari

8 - Herman Hollerith verkrijgt patent voor zijn elektrische tabuleermachine.
30 - Rudolf van Oostenrijk (1858-1889) pleegt zelfmoord in het jachtslot Mayerling met zijn maîtresse Mary von Vetsera

februari

1 - Thanh Thai volgt Dong Khanh op als keizer van Vietnam.
11 - In Japan wordt de Meiji-grondwet afgekondigd door de hervormingsgezinde premier Ito Hirobumi.

maart

4 - Benjamin Harrison wordt de 23e president van de Verenigde Staten. Hij volgt Grover Cleveland op.
6 - De Servische koning treedt af ten voordele van zijn zoon Alexander Obrenovic.
31 - De Eiffeltoren wordt officieel ingehuldigd. Hij wordt pas voor het publiek opengesteld tijdens de Wereldtententoonstelling vanaf 6 mei.

april

3 - De Staten-Generaal, in verenigde vergadering bijeen, verklaren de Nederlandse koning Willem III wegens ziekte buiten staat de regering waar te nemen.
22 - President Harrison stelt Oklahoma open voor vestiging door kolonisten.

mei

2 - Italië sluit een grensverdrag met Ethiopië voor haar koloniën Eritrea en Italiaans-Somaliland.
5 - Nederland krijgt zijn eerste Arbeidswet. Deze verbiedt gevaarlijk werk en nachtarbeid voor vrouwen en kinderen tot 12 jaar.
6 - Begin van de Wereldtentoonstelling in Parijs.

juni

27 - De eerste bijeenkomst van de Vaste Keurings Commissie voor tuinbouwprodukten en sierplanten wordt gehouden in de Koningszaal van Artis te Amsterdam.
30 - Begin eerste dienstregeling van de Nijmeegse tram.

juli

Oprichting van de Tweede Internationale.

augustus

14 - De bootwerkers in de haven van Londen leggen het werk neer. Er zijn 100.000 stakers.

september

10 - Albert I van Monaco volgt zijn vader Karel III van Monaco op als vorst van Monaco
22 - In Japan richt Yamauchi het bedrijf Nintendo Koppai op om zijn handgemaakte Hanafuda kaarten te produceren en te verkopen.
27 - In de haven van Rotterdam breekt een werkstaking uit. In de volgende dagen komt het tot geweld en vernieling, en de burgemeester roept de schutterij en de mariniers te hulp.

oktober

3 - De havenstaking in Rotterdam wordt beëindigd door een akkoord over een loonsverhoging van een kwartje.
6 - Opening van de Moulin Rouge in Parijs.
15 - Ingebruikname van station Amsterdam CS.
17 - De Franse bezettingsmacht in Indo-China en de regering van Siam komen overeen, de status quo in Laos te handhaven. Het protectoraat van Annam over Laos wordt gerespecteerd, maar over het grensverloop worden geen afspraken gemaakt.

november

2 - North Dakota en South Dakota worden staten van de Verenigde Staten.
8 - Montana wordt een staat van de Verenigde Staten.
11 - Washington wordt een staat van de Verenigde Staten.
28 - Vanuit de psychiatrische kliniek in Saint-Rémy schrijft Vincent van Gogh aan zijn broer Theo met de dringende vraag om 10 meter schilderslinnen. Bij gebrek daaraan moet hij theedoeken gebruiken.

zonder datum

Oprichting van de Ahmadiyya Moslim Gemeenschap door Mirza Ghulam Ahmad.
Het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk bereiken overeenstemming over de grenzen tussen hun koloniën Gambia en Senegal.
De Tokelau-eilanden worden een Brits protectoraat.
Trinidad en Tobago worden samengevoegd tot de kolonie Trinidad en Tobago.
De Runderpest is gearriveerd in Afrika en zal tijdens de komende 7 jaar 80%-90% van alle evenhoevige beneden de Sahara uitroeien.
In Brazilië wordt het keizerrijk ten val gebracht door een militaire staatsgreep. De staat wordt een republiek.
De veenarbeiders in Appelscha richten arbeidersvereniging De Eendracht op.
In Herstal (België) wordt de Belgische wapenfabrikant FN (Fabrique Nationale de Herstal, of ook: Fabrique d'Armes de Guerre) opgericht.
Richard von Krafft-Ebing schrijft Psychopathica sexualis.
Mizar A is de eerst ontdekte spectroscopische dubbelster.
John Venn schrijft The Principles of Empirical Logic.
Het internationale prototype van de kilogram wordt gemaakt.
De meter wordt gedefinieerd als de afstand tussen twee krassen op een standaardmeter.

Hans Meyer beklimt als eerste de Kilimanjaro.

Sport

1 oktober - HFC Haarlem wordt opgericht.
9 november - D.S.V.V. 'Ouwe Schoen' wordt opgericht.
8 december - Op initiatief van Pim Mulier wordt de Nederlandse Atletiek en Voetbalbond, de voorloper van de KNVB, opgericht.
23 december - De voetbalclub Recreativo de Huelva wordt opgericht. Het is de eerste voetbalclub in Spanje.
Preston North End wordt de eerste voetbalkampioen van Engeland.
Wilhelm Steinitz behoudt zijn wereldkampioenschap schaken in een match tegen Michail Tsjigorin.

Muziek

Claude Debussy componeert Petite suite (Debussy)
Antonín Dvořák schrijft de 8e symfonie
Giacomo Puccini schrijft de opera Edgar
August Reyding produceert de eerste Nederlandse revue: Naar de Eiffeltoren!
Pjotr Iljitsj Tsjaikovski componeert de balletsuite Doornroosje

Premières

23 februari: Christian Sindings Pianoconcert (alleen eerste twee delen)
9 maart: Hjalmar Borgstrøms Hvæm er du med de tusene navne en Iver Holters enige Symfonie
15 juni: The Washington Post March van John Philip Sousa
1 juli Charles Hubert Parry's Symfonie nr. 4

Literatuur

Herman Gorter publiceert zijn gedicht Mei
Louis Couperus schrijft Eline Vere

Beeldende kunst

Auguste Rodin maakt zijn monument voor Victor Hugo.
In Parijs houdt de School van Pont-Aven zijn eerste expositie (zie Neo-impressionisme).
Georges Seurat schildert Chahut en La Parade de Seurat

De Parade van Seurat (1889) Georges Seurat
Laksefiskeren (1889) Eilif Peterssen
Olijfbomen in berglandschap (1889) Vincent van Gogh, Museum of Modern Art, New York
Sterrennacht (1889) Vincent van Gogh, Museum of Modern Art, New York
De gele Christus (1889) Paul Gauguin

Bouwkunst

De in 1881 begonnen bouw van het station Amsterdam Centraal van de Nederlandse architect Pierre Cuypers komt gereed.

station Amsterdam Centraal (1889 gereed)
Eiffeltoren (1889 gereed)

Geboren

januari

2 - Tito Schipa, Italiaans zanger (lyrisch tenor) (overleden 1965)
4 - Albert van Dalsum, Nederlands acteur, toneelleider en kunstschilder (overleden 1971)
17 - Ralph Fowler, Brits natuurkundige en astronoom (overleden 1944)
24 - Hermann-Bernhard Ramcke, Duits generaal (overleden 1968)
24 - Lena Milius, Nederlands boekhoudster en medewerker van het tijdschrift De Stijl (overleden 1968)
25 - Frederik Ernst Müller, Nederlands NSB-burgemeester van Rotterdam (overleden 1960)
27 - Balthasar van der Pol, Nederlands natuurkundige (overleden 1959)
29 - Rudolf Mauersberger, Duits componist en cantor (overleden 1971)
30 - Antonio Caggiano, Argentijns kardinaal (overleden 1979)

februari

2 - Alfons Blomme, Belgisch kunstenaar (overleden 1979)
6 - Thé Lau, Nederlands kunstschilder (overleden 1958)
7 - Harry Nyquist, Zweeds natuurkundige (overleden 1976)
7 - Jose Zulueta, Filipijns politicus (overleden 1972)
8 - Siegfried Kracauer, Duits schrijver, journalist, socioloog, cultuurcriticus en filmtheoreticus (overleden 1966)
10 - Cor Ruys, Nederlands toneelspeler, cabaretier en toneelleider (overleden 1952)
16 - Teun Sprong, Nederlands atleet (overleden 1971)
16 - Hendrik Willem Stenvers, Nederlands neuroloog (overleden 1973)
17 - Johanna Pieneman, Nederlands kunstschilderes (overleden 1986)
19 - Ernest Marsden, Brits/Nieuw-Zeelands natuurkunderkundige (overleden 1970)
19 - Job Mutters, Nederlands voetbalscheidsrechter (overleden 1974)
23 - Victor Fleming, Amerikaans regisseur (overleden 1949)
25 - Albin Stenroos, Fins atleet (overleden 1971)

maart

4 - Pearl White, Amerikaans actrice (overleden 1938)
7 - Grigori Löwenfisch, Russisch schaker (overleden 1961)
7 - Kees Pruis, Nederlands cabaretier en zanger (overleden 1957)
12 - Idris I, koning van Libië (overleden 1983)
13 - J.D. Poll, Nederlands verzetsman en lid Dienst WIM (overleden 1945)
16 - Reggie Walker, Zuid-Afrikaans atleet (overleden 1951)
18 - Georges Krins, Belgisch violist (overleden 1912)
19 - Jose Hontiveros, Filipijns politicus en rechter (overleden 1954)
23 - David Bueno de Mesquita, Nederlands kunstenaar (overleden 1962)
23 - Camilo Osias, Filipijns politicus en schrijver (overleden 1976)
25 - Derkje Hazewinkel-Suringa, Nederlands rechtsgeleerde (overleden 1970)

april

6 -Stella Fontaine, Nederlands cabaretière (overleden 1966)
8 - Hermann Linkenbach, Duits ruiter (overleden 1959)
14 - Efim Bogoljoebov, Russisch-Duits schaker (overleden 1952)
14 - Flávio Ramos, Braziliaans voetballer (overleden 1967)
16 - Charlie Chaplin, Brits acteur and filmregisseur (overleden 1977)
17 - Philip Mechanicus, Nederlands journalist (overleden 1944)
20 - Willem van Cappellen, Nederlands hoorspelacteur en -regisseur (overleden 1976)
20 - Adolf Hitler, dictator van Nazi-Duitsland (overleden 1945)
21 - Paul Karrer, Zwitsers scheikundige en Nobelprijswinnaar (overleden 1971)
23 - Karel Doorman, Nederlands marineofficier (overleden 1942)
24 - Richard Stafford Cripps, Brits politicus (overleden 1952)
26 - Anita Loos, Amerikaans (scenario)schrijfster (overleden 1981)
26 - Ludwig Wittgenstein, Oostenrijks-Brits filosoof (overleden 1951)
28 - António de Oliveira Salazar, dictator (1932-1968) van Portugal (overleden 1970)

mei

2 - Ki Hadjar Dewantara, Indonesisch nationalist, onderwijsvernieuwer en minister (overleden 1959)
3 - Gottfried Fuchs, Duits voetballer (overleden 1972)
4 - Francis Spellman, Amerikaans kardinaal (overleden 1967)
8 - Louis Van Hege, Belgisch voetballer (overleden 1975)
12 - Otto Frank, vader van Anne Frank (overleden 1980)
12 - Abelardo Luján Rodríguez, president (1932-1934) van Mexico (overleden 1976)
16 - Yvonne Thooris, Belgisch esperantiste (overleden 1978)
17 - Dorothy Gibson, Amerikaans actrice en passagier van de Titanic (overleden 1946)
17 - Alfonso Reyes, Mexicaans schrijver (overleden 1959)
18 - Gunnar Gunnarsson, IJslands schrijver (overleden 1975)
18 - Thomas Midgley, Amerikaans chemicus en uitvinder (overleden 1944)
25 - Gilardo Gilardi, Argentijns componist (overleden 1963)
25 - Sverre Jordan, Noors componist/dirigent (overleden 1972)
28 - Richárd Réti, Hongaars schaker (overleden 1972)
30 - Pieter Hendrik van Cittert, Nederlands natuurkundige en wetenschapshistoricus (overleden 1959)

juni

12 - Julius Skutnabb, Fins schaatser (overleden 1965)
15 - Hans-Jürgen Stumpff, Duits generaal (overleden 1968)
18 - Wilhelmus Mutsaerts, Nederlands r.k. bisschop (overleden 1964)
21 - Ralph Craig, Amerikaans atleet (overleden 1972)
25 - Willem Frederik Donath, Nederlands fysioloog (overleden 1957)

juli

2 - Cor Hermus, Nederlands acteur, toneelregisseur en -schrijver (overleden 1953)
5 - Harry Boda, Nederlands revue-artiest en acteur (overleden 1973)
5 - Jean Cocteau, Frans schrijver (overleden 1963)
14 - Ante Pavelić, Kroatisch fascistenleider (overleden 1959)
30 - Vladimir Zworykin, Russisch-Amerikaans televisiepionier (overleden 1982)
31 - Frans Masereel, Belgisch houtsnijder (overleden 1972)

augustus

1 - Walther Gerlach, Duits natuurkundige (overleden 1979)
11 - Arturo Martini, Italiaans beeldhouwer (overleden 1947)
12 - Luis Miguel Sánchez Cerro, voormalig president van Peru (overleden 1933)
12 - Isidore Vignol, Belgisch atleet (overleden ?)
26 - Richard Rau, Duits atleet (overleden 1945)
30 - Mile Budak, Kroatisch schrijver, antisemiet en fascist (overleden 1945)
30 - Aleksandr Vvedenski, Russisch geestelijke (overleden 1946)
31 - Ramona Trinidad Iglesias-Jordan, Puerto Ricaans langlevend persoon (overleden 2004)

september

7 - Albert Plesman, Nederlands luchtvaartpionier, oprichter van KLM (overleden 1953)
7 - Regino Ylanan, Filipijns sporter en sportbestuurder (overleden 1963)
14 - Anthon Olsen, Deens voetballer (overleden 1972)
15 - Gustaaf Magnel, Belgisch ingenieur (overleden 1955)
26 - Martin Heidegger, Duits filosoof (overleden 1976)

oktober

3 - Carl von Ossietzky, Duits journalist en politicus (overleden 1938)
9 - Adolf Bouwmeester, Nederlands acteur (overleden 1959)
10 - Han van Meegeren, Nederlands kunstschilder en meestervervalser (overleden 1947)
10 - Jan Versteegt, Nederlands predikant en verzetsman (overleden 1945)
11 - Imre Schlosser, Hongaars voetballer (overleden 1959)
14 - Antonio de las Alas, Filipijns politicus en topfunctionaris (overleden 1983)
22 - Jacob Cornelis van Staveren, Nederlands elektrotechnische ingenieur (overleden 1979)
24 - Christiaan Boers, Nederlands militair en verzetsstrijder (overleden 1942)
24 - Clovis Trouille, Frans schilder (overleden 1975)
27 - Enid Bagnold, Brits schrijfster (overleden 1981)

november

3 - Heinrich Campendonk, Duits-Nederlands schilder (overleden 1957)
11 - Marcel Buysse, Belgisch wielrenner (overleden 1939)
11 - Tadeusz Synowiec, Pools voetballer (overleden 1960)
11 - Vilhelm Wolfhagen, Deens voetballer (overleden 1958)
14 - Jawaharlal Nehru, Indiaas politicus (overleden 1964)
14 - Herman Arnold Zwijnenberg, Nederlands veearts en politicus (overleden 1964)
15 - Emanuel II, laatste koning van Portugal (overleden 1932)
16 - Charlotte Benkner, Amerikaans langstlevend persoon (overleden 2004)
16 - Sophus Hansen, Deens voetballer en voetbalscheidsrechter (overleden 1962)
16 - Jan Herder, Nederlands communist (overleden 1978)
16 - Dietrich Kraiss, Duits generaal (overleden 1944)
18 - Zoltán Tildy, Hongaars politicus (overleden 1961)
20 - Edwin Hubble, Amerikaans astronoom (overleden 1953)
24 - Cissy van Marxveldt, Nederlands (kinderboeken)schrijfster (Setske de Haan) (overleden 1948)
24 - Zalman Shazar, Israëlisch politicus, president 1963-1973 (overleden 1974)
26 - Conrado Benitez, Filipijns schrijver, journalist en universiteitsbestuurder (overleden 1971)
30 - Edgar Douglas Adrian, Brits elektrofysioloog en Nobelprijswinnaar (overleden 1977)

december

3 - Cyrillus Kreek, Estisch componist (overleden 1962)
9 - Hannes Kolehmainen, Fins atleet en olympisch kampioen (overleden 1966)
7 - Gabriel Marcel, Frans filosoof (overleden 1973)
10 - Ray Collins, Amerikaans acteur (overleden 1965)
14 - Bernard Bijvoet, Nederlands architect (overleden 1979)
15 - Joan Riudavets, Spaans langlevend persoon (overleden 2004)
21 - Sewall Wright, Amerikaans geneticus en evolutiebioloog (overleden 1988)
22 - Jean-Baptiste Janssens, Belgisch hoofd van de jezuïetenorde (overleden 1964)
24 - Violet Piercy, Brits atlete (overleden 1972)
28 - Henrik Samuel Nyberg, Zweeds oriëntalist (overleden 1974)

Overleden

januari

26 - Lodewijk Willem Ernst Rauwenhoff (60), theoloog, predikant, hoogleraar
30 - Rudolf van Oostenrijk (1858-1889) (30), kroonprins van Oostenrijk-Hongarije
30 - Marie von Vetsera (17), barones en de maîtresse van de hierboven genoemde Rudolf van Oostenrijk (1858-1889)

februari

3 - Belle Starr (40), Amerikaans outlaw
4 - Gijsbertus Schot (78), Nederlands politicus

maart

8 - John Ericsson (85), Zweeds uitvinder en ingenieur
17 - Joseph Alberdingk Thijm (68), Nederlands dichter, schrijver, uitgever en hoogleraar
18 - Jan Goeverneur (80), Nederlands schrijver

april

15 - Pater Damiaan (49), Belgisch missionaris

juni

28 - Maria Mitchell (70), Amerikaans astronoom

juli

7 - Giovanni Bottesini (67), Italiaans contrabassist, dirigent en componist
10 - Julia Tyler (69), first lady van de Verenigde Staten (echtgenote van John Tyler)
18 - Joannes Romme (57), Nederlands missionaris

augustus

24 - Jan Ernst Matzeliger (36), Surinaamse uitvinder

september

10 - Karel III (70), vorst van Monaco
23 - Wilkie Collins (65), Brits schrijver

oktober

11 - James Prescott Joule (70), Brits natuurkundige
18 - Antonio Meucci (81), Italiaans ontwerper en waarschijnlijk uitvinder van de telefoon

november

18 - William Allingham (65), Iers-Engels dichter

december

6 - Jefferson Davis (81), president van de Geconfedereerde Staten van Amerika
12 - Robert Browning (77), Engels schrijver
24 - Jan Jakob Lodewijk ten Kate (70), Nederlands dichter
29 - Priscilla Tyler (73), Amerikaans first lady

datum onbekend

Dong Khanh (25), keizer van Vietnam
Theodoor Janssens (±64), Belgisch parlementslid
Wilhelm Gottlieb Schneider (geboren in 1814), Duits bioloog

Weerextremen in België

10 mei: hoogste etmaalsom van de neerslag ooit op deze dag: 29,5 mm.
mei: mei met hoogste gemiddelde dampdruk: 14 hPa (normaal 11 hPa).
17 juli: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: 12,1 °C.
16 september: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: 7,8 °C en laagste minimumtemperatuur: 2,6 °C.
17 september: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: 8,8 °C.
29 september: hoogste etmaalsom van de neerslag ooit op deze dag: 36,1 mm.

Bron: KMI Gegevens Ukkel 1901-2003 met aanvullingen

Zie de categorie 1889 van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.