Sinaasappel: verschil tussen versies
k Wijzigingen door 84.199.147.162 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Wutsje |
De reizen van Valencia late et al. Tekstaanpassingen. |
||
| Regel 28: | Regel 28: | ||
== Etymologie == |
== Etymologie == |
||
De sinaasappel komt oorspronkelijk uit China (in de oude vorm: Sina), waar ook de naam naar verwijst. In het |
De sinaasappel komt oorspronkelijk uit China (in de oude vorm: Sina), waar ook de naam naar verwijst. In het [[Vroegnieuwnederlands]] komt "appel sina" voor, in het [[Nieuwnederlands]] "appelsien".<ref>{{Citeer web |url= http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/appelsien |titel= Appelsien (sinaasappel) |uitgever= Meertens Instituut|geraadpleegd = 29 mei 2015}}</ref><ref>{{Citeer boek |achternaam = Sanders|voornaam = E. |url = http://www.etymologiebank.nl/pdf/1996_Sanders.pdf |titel = Geoniemenwoordenboek - woorden die zijn afgeleid van plaatsnamen |pagina's = 198-201 |uitgever = Nijgh & van Ditmar |geraadpleegd = 29 mei 2015}}</ref> |
||
Vanuit Nederland werd vanaf de 18e eeuw de sinaasappel verspreid over Noord-Europa. Hierdoor komt het dat in diverse talen de Nederlandse naam appelsien door andere talen overgenomen is zoals in het Duits ("Apfelsine"), het Zweeds ("apelsin"), en Deens en Noors ("appelsin"). In andere talen zoals Roemeens ("Portocal"), Turks ("Portakal"), Bulgaars ("портокал" ''portokal''), Grieks ("πορτοκάλι" ''portokáli''), Perzisch ("پرتقال" ''porteqāl'') en Arabisch ("برتقال" ''burtuqāl'') wordt de vrucht naar [[Portugal]] genoemd, dat in de 15e eeuw als eerste land sinaasappels uit China importeerde. |
Vanuit Nederland werd vanaf de 18e eeuw de sinaasappel verspreid over Noord-Europa. Hierdoor komt het dat in diverse talen de Nederlandse naam appelsien door andere talen overgenomen is zoals in het Duits ("Apfelsine"), het Zweeds ("apelsin"), en Deens en Noors ("appelsin"). In andere talen zoals Roemeens ("Portocal"), Turks ("Portakal"), Bulgaars ("портокал" ''portokal''), Grieks ("πορτοκάλι" ''portokáli''), Perzisch ("پرتقال" ''porteqāl'') en Arabisch ("برتقال" ''burtuqāl'') wordt de vrucht naar [[Portugal]] genoemd, dat in de 15e eeuw als eerste land sinaasappels uit China importeerde. |
||
De benaming "appeltjes van oranje" slaat op de [[Zure sinaasappel|zure of bittere sinaasappel]]. Deze naam is een verbastering van Oudfrans ''pume orange'' resp. Ouditaliaans ''pom-arancia'' met de Perzische wortel ''naranj'' "zure sinaasappel" als rechterlid. In sommige talen zoals het Frans ("orange") en het Engels ("orange") is deze naam |
De benaming "appeltjes van oranje" slaat op de [[Zure sinaasappel|zure of bittere sinaasappel]]. Deze naam is een verbastering van Oudfrans ''pume orange'' resp. Ouditaliaans ''pom-arancia'' met de Perzische wortel ''naranj'' "zure sinaasappel" als rechterlid. In sommige talen zoals het Frans ("orange") en het Engels ("orange") is deze naam in de vijftiende eeuw op de nog onbekende vrucht overgegaan. |
||
== Sinaasappels in de cultuur == |
== Sinaasappels in de cultuur == |
||
Nederlanders spreken het woord sinaasappel vaak met een andere klemtoon dan Vlamingen uit. De Algemene Nederlandse uitspraak heeft een klemtoon op 'sin' (met een relatief korte uitspraak van de aas), terwijl in de Vlaamse uitspraak de klemtoon naar 'naas' verplaatst is (met dus een langgerekte uitspraak van de aas). |
Nederlanders spreken het woord sinaasappel vaak met een andere klemtoon dan Vlamingen uit. De Algemene Nederlandse uitspraak heeft een klemtoon op 'sin' (met een relatief korte uitspraak van de aas), terwijl in de Vlaamse uitspraak de klemtoon naar 'naas' verplaatst is (met dus een langgerekte uitspraak van de aas). |
||
Niet alleen het Spaanse [[Valencia (stad)|Valencia]], maar ook de [[Valencia (Venezuela)|gelijknamige stad]] in [[Venezuela]] is bekend om de sinaasappels en verschillende [[Cultivar|cultivars]] gebruiken deze naam, zonder dat er verband met deze steden hoeft te zijn, bijvoorbeeld ''Valencia Delta Seedless'' (uit Zuid-Afrika) en ''Valencia late''. Bij die laatste naam is er een gecompliceerd verband met de Spaanse stad: de Engelse kweker Thomas Rivers importeerde een cultivar uit de [[Azoren]] en noemde hem ''Excelsior''. Een klant uit [[Long Island (New York)|Long Island]] verstuurde diverse cultivars zonder naamsaanduiding naar A.B. Chapman in [[Californië]], die een laat rijpende variëteit aanduidde als ''Rivers Late''. Een bezoeker uit Spanje merkte echter op dat ze erg op een variëteit uit de regio Valencia leken en stelde ''Valencia Late'' voor. Pas decennia later bleek dat de Spaanse en Californische cultivars identiek waren. Intussen had een andere klant van Rivers zijn boompjes doorverkocht aan E.B. Hart uit Florida, die ze ''Hart's Tardiff'' noemde. Daar duurde het nog langer voor erkend werd dat dit Valencia late was.<ref>{{Citeer web|url=https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:b5VOgiagZSoJ:https://citrusvariety.ucr.edu/citrus/valencialate.html+&cd=4&hl=nl&ct=clnk&gl=nl&lr=lang_af%7Clang_nl|titel=valencialate|bezochtdatum=2020-03-25|auteur=|achternaam=|voornaam=|datum=|werk=webcache.googleusercontent.com|uitgever=|taal=|citaat=Gebaseerd op https://citrusvariety.ucr.edu/citrus/valencialate.html maar deze pagina was op het moment van schrijven onbereikbaar.}}</ref> |
|||
Niet alleen het Spaanse [[Valencia (stad)|Valencia]], maar ook de [[Valencia (Venezuela)|gelijknamige stad]] in [[Venezuela]] is bekend om de sinaasappels. |
|||
De havenstad [[Jaffa (stad)|Jaffa]] werd in de [[negentiende eeuw]] een centrum voor de teelt en de verhandeling van sinaasappels, nadat er een [[cultivar]] was ontwikkeld met een dikkere schil, die beter en langer kon worden bewaard en getransporteerd in sinaasappelkisten. Ook nu staat de [[merknaam]] 'Jaffa' nog steeds voor [[citrusvruchten]] en [[vruchtensap]]. |
De havenstad [[Jaffa (stad)|Jaffa]] werd in de [[negentiende eeuw]] een centrum voor de teelt en de verhandeling van sinaasappels, nadat er een [[cultivar]] was ontwikkeld met een dikkere schil, die beter en langer kon worden bewaard en getransporteerd in sinaasappelkisten. Ook nu staat de [[merknaam]] 'Jaffa' nog steeds voor [[citrusvruchten]] en [[vruchtensap]]. |
||
== Fylogenie == |
== Fylogenie == |
||
De mogelijkheid om met [[Sequencing|DNA-sequencing]] onderzoek te doen naar verwantschappen tussen [[taxon|taxa]] en aan de hand daarvan stambomen op te stellen, heeft aan het licht gebracht dat veel van de citrussoorten in feite kruisingen zijn. Dat geldt onder andere voor ''Citrus × aurantium'', ''Citrus × limon'' en ''Citrus × sinensis''. Zodra de [[fylogenie]] van het genus definitief is uitgezocht zullen de wetenschappelijke namen moeten worden aangepast of voor conservering moeten worden voorgedragen.<ref>de Araújo, E. Freitas; de Queiroz, L. Paganucci & Machado, M.A. (2003): What is ''Citrus''? Taxonomic implications from a study of cp-DNA evolution in the tribe Citreae (Rutaceae subfamily Aurantioideae). ''Organisms Diversity & Evolution'' '''3'''(1): 55-62. {{doi|10.1078/1439-6092-00058}} (HTML samenvatting).</ref><ref>Nicolosi, E.; Deng, Z.N.; Gentile, A.; La Malfa, S.; Continella, G. & Tribulato, E. (2000): ''Citrus'' phylogeny and genetic origin of important species as investigated by molecular markers. ''Theoretical and Applied Genetics'' '''100'''(8): 1155-1166. {{doi|10.1007/s001220051419}} (HTML samenvatting).</ref> Fylogenetisch onderzoek door Qiang Xu ''et al.'' (2013) toonde aan dat de sinaasappel een [[Hybride (biologie)|hybride]] is van de [[Mandarijn (vrucht)|mandarijn]] (''Citrus reticulata'') met de [[pompelmoes (Citrus maxima)|pompelmoes]] (''Citrus maxima''), waarbij driekwart van de [[gen]]en afkomstig is van de mandarijn en één kwart van de pompelmoes.<ref name="Xu">Xu, Q. ''et al.'' (2013). The draft genome of sweet orange (''Citrus sinensis''). [http://www.nature.com/ng/journal/v45/n1/full/ng.2472.html Nature Genetics '''45''': 59–66] {{doi|10.1038/ng.2472}}</ref> Zo'n resultaat zou bijvoorbeeld verkregen kunnen worden door eerst de pompelmoes met de mandarijn te kruisen |
De mogelijkheid om met [[Sequencing|DNA-sequencing]] onderzoek te doen naar verwantschappen tussen [[taxon|taxa]] en aan de hand daarvan stambomen op te stellen, heeft aan het licht gebracht dat veel van de citrussoorten in feite kruisingen zijn. Dat geldt onder andere voor ''Citrus × aurantium'', ''Citrus × limon'' en ''Citrus × sinensis''. Zodra de [[fylogenie]] van het genus definitief is uitgezocht zullen de wetenschappelijke namen moeten worden aangepast of voor conservering moeten worden voorgedragen.<ref>de Araújo, E. Freitas; de Queiroz, L. Paganucci & Machado, M.A. (2003): What is ''Citrus''? Taxonomic implications from a study of cp-DNA evolution in the tribe Citreae (Rutaceae subfamily Aurantioideae). ''Organisms Diversity & Evolution'' '''3'''(1): 55-62. {{doi|10.1078/1439-6092-00058}} (HTML samenvatting).</ref><ref>Nicolosi, E.; Deng, Z.N.; Gentile, A.; La Malfa, S.; Continella, G. & Tribulato, E. (2000): ''Citrus'' phylogeny and genetic origin of important species as investigated by molecular markers. ''Theoretical and Applied Genetics'' '''100'''(8): 1155-1166. {{doi|10.1007/s001220051419}} (HTML samenvatting).</ref> Fylogenetisch onderzoek door Qiang Xu ''et al.'' (2013) toonde aan dat de sinaasappel een [[Hybride (biologie)|hybride]] is van de [[Mandarijn (vrucht)|mandarijn]] (''Citrus reticulata'') met de [[pompelmoes (Citrus maxima)|pompelmoes]] (''Citrus maxima''), waarbij driekwart van de [[gen]]en afkomstig is van de mandarijn en één kwart van de pompelmoes.<ref name="Xu">Xu, Q. ''et al.'' (2013). The draft genome of sweet orange (''Citrus sinensis''). [http://www.nature.com/ng/journal/v45/n1/full/ng.2472.html Nature Genetics '''45''': 59–66] {{doi|10.1038/ng.2472}}</ref> Zo'n resultaat zou bijvoorbeeld verkregen kunnen worden door eerst de pompelmoes met de mandarijn te kruisen en dan het kruisingsproduct nogmaals met de mandarijn te kruisen. De oudste vermelding van een sinaasappel, in Chinese literatuur, dateert van 314 v.Chr.<ref name="Xu" /> De kruising moet dus al meer dan 2300 jaar geleden hebben plaatsgevonden. |
||
== Media == |
== Media == |
||
Versie van 25 mrt 2020 20:59
| Sinaasappel | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||
| Sinaasappels met bloemen | |||||||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Soort | |||||||||||||||||||
| Citrus sinensis (L.) Osbeck (1765) | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Onrijpe sinaasappel | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Bloemen met honingbij | |||||||||||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
De sinaasappel (ook wel appelsien genoemd) is de vrucht van de sinaasappelboom (Citrus sinensis), die tot het geslacht Citrus behoort. De soort wordt ook wel zoete sinaasappel genoemd, om hem te onderscheiden van de zure of bittere sinaasappel (Citrus aurantium). De boom werd vroeger in koudere klimaatgebieden in een overwinteringsvertrek gehouden, dat aan oranger, frans voor sinaasappelboom, de benaming oranjerie ontleent.
De sinaasappel wordt in België en Nederland uit subtropische landen rond de Middellandse Zee geïmporteerd, zoals Israël, Spanje en Marokko. De vrucht verkleurt tijdens rijping van groen naar oranje. Vruchten uit tropische gebieden zoals Suriname verkleuren door het ontbreken van koude nachten slecht, daarom worden ze soms kunstmatig oranje gekleurd. De kleur van de schil heeft geen enkele invloed op de smaak. Veel perssinaasappels komen uit Brazilië.[1]
Sinaasappels worden gepeld gegeten of geperst tot sinaasappelsap. Het vruchtvlees is licht oranjegeel van kleur, met een typische frisse smaak. Er bestaan ook sinaasappels met rood vruchtvlees: de bloedsinaasappels. De vrucht is ook een grondstof voor limonade zoals ranja. De schil wordt voor marmelade gebruikt en als smaakmaker voor onder andere witbier of gekonfijt voor onder andere gebak (voor smaak en decoratie).
Etymologie
De sinaasappel komt oorspronkelijk uit China (in de oude vorm: Sina), waar ook de naam naar verwijst. In het Vroegnieuwnederlands komt "appel sina" voor, in het Nieuwnederlands "appelsien".[2][3]
Vanuit Nederland werd vanaf de 18e eeuw de sinaasappel verspreid over Noord-Europa. Hierdoor komt het dat in diverse talen de Nederlandse naam appelsien door andere talen overgenomen is zoals in het Duits ("Apfelsine"), het Zweeds ("apelsin"), en Deens en Noors ("appelsin"). In andere talen zoals Roemeens ("Portocal"), Turks ("Portakal"), Bulgaars ("портокал" portokal), Grieks ("πορτοκάλι" portokáli), Perzisch ("پرتقال" porteqāl) en Arabisch ("برتقال" burtuqāl) wordt de vrucht naar Portugal genoemd, dat in de 15e eeuw als eerste land sinaasappels uit China importeerde.
De benaming "appeltjes van oranje" slaat op de zure of bittere sinaasappel. Deze naam is een verbastering van Oudfrans pume orange resp. Ouditaliaans pom-arancia met de Perzische wortel naranj "zure sinaasappel" als rechterlid. In sommige talen zoals het Frans ("orange") en het Engels ("orange") is deze naam in de vijftiende eeuw op de nog onbekende vrucht overgegaan.
Sinaasappels in de cultuur
Nederlanders spreken het woord sinaasappel vaak met een andere klemtoon dan Vlamingen uit. De Algemene Nederlandse uitspraak heeft een klemtoon op 'sin' (met een relatief korte uitspraak van de aas), terwijl in de Vlaamse uitspraak de klemtoon naar 'naas' verplaatst is (met dus een langgerekte uitspraak van de aas).
Niet alleen het Spaanse Valencia, maar ook de gelijknamige stad in Venezuela is bekend om de sinaasappels en verschillende cultivars gebruiken deze naam, zonder dat er verband met deze steden hoeft te zijn, bijvoorbeeld Valencia Delta Seedless (uit Zuid-Afrika) en Valencia late. Bij die laatste naam is er een gecompliceerd verband met de Spaanse stad: de Engelse kweker Thomas Rivers importeerde een cultivar uit de Azoren en noemde hem Excelsior. Een klant uit Long Island verstuurde diverse cultivars zonder naamsaanduiding naar A.B. Chapman in Californië, die een laat rijpende variëteit aanduidde als Rivers Late. Een bezoeker uit Spanje merkte echter op dat ze erg op een variëteit uit de regio Valencia leken en stelde Valencia Late voor. Pas decennia later bleek dat de Spaanse en Californische cultivars identiek waren. Intussen had een andere klant van Rivers zijn boompjes doorverkocht aan E.B. Hart uit Florida, die ze Hart's Tardiff noemde. Daar duurde het nog langer voor erkend werd dat dit Valencia late was.[4]
De havenstad Jaffa werd in de negentiende eeuw een centrum voor de teelt en de verhandeling van sinaasappels, nadat er een cultivar was ontwikkeld met een dikkere schil, die beter en langer kon worden bewaard en getransporteerd in sinaasappelkisten. Ook nu staat de merknaam 'Jaffa' nog steeds voor citrusvruchten en vruchtensap.
Fylogenie
De mogelijkheid om met DNA-sequencing onderzoek te doen naar verwantschappen tussen taxa en aan de hand daarvan stambomen op te stellen, heeft aan het licht gebracht dat veel van de citrussoorten in feite kruisingen zijn. Dat geldt onder andere voor Citrus × aurantium, Citrus × limon en Citrus × sinensis. Zodra de fylogenie van het genus definitief is uitgezocht zullen de wetenschappelijke namen moeten worden aangepast of voor conservering moeten worden voorgedragen.[5][6] Fylogenetisch onderzoek door Qiang Xu et al. (2013) toonde aan dat de sinaasappel een hybride is van de mandarijn (Citrus reticulata) met de pompelmoes (Citrus maxima), waarbij driekwart van de genen afkomstig is van de mandarijn en één kwart van de pompelmoes.[7] Zo'n resultaat zou bijvoorbeeld verkregen kunnen worden door eerst de pompelmoes met de mandarijn te kruisen en dan het kruisingsproduct nogmaals met de mandarijn te kruisen. De oudste vermelding van een sinaasappel, in Chinese literatuur, dateert van 314 v.Chr.[7] De kruising moet dus al meer dan 2300 jaar geleden hebben plaatsgevonden.
Media
-
De eerste sinaasappels na de Tweede Wereldoorlog arriveren in Rotterdam, 1946 (00:49, zonder geluid)
Noten en referenties
|
· 
· 
