Gemeentelijke herindelingen in Nederland

Gemeentenamen en -grenzen per 2016

In Nederland zijn er in de negentiende, en vooral in de twintigste eeuw veel gemeentelijke herindelingen doorgevoerd, waarbij het aantal gemeenten sterk is teruggelopen.

Achtergronden

De Nederlandse overheid wil graag bepaalde taken en bevoegdheden aan de gemeenten overdragen. Deze decentralisatie, die is ingezet door Lubbers I, is bedoeld om gemeenten meer armslag en verantwoordelijkheden te geven. Op basis van het idee dat veel kleine gemeenten deze verantwoordelijkheden niet of onvoldoende aankunnen, worden deze heringedeeld tot grotere gemeenten. Verwacht wordt dat grotere gemeenten een professioneler en zakelijker bestuur opleveren. Een ander motief tot gemeentelijke herindeling kan zijn dat een grote plaats meer ruimte nodig heeft, bijvoorbeeld voor woningbouw, en daarom grond krijgt van of samengevoegd wordt met kleinere gemeenten in de buurt. De effecten van herindelingen zijn echter tot op heden omstreden.

Hoewel er al vanaf de negentiende eeuw herindelingen plaatsvinden, was dit aanvankelijk zeer weinig en op zeer kleine schaal. Vooral vanaf de jaren zeventig van de twintigste eeuw zijn het aantal en de schaal van de herindelingen geleidelijk toegenomen. Dit hangt samen met de toename van het aantal bevoegdheden dat werd overgedragen en het veranderde ideaalbeeld dat de overheid had van de gemeenten. Was begin jaren tachtig een inwoneraantal van minstens 5000 nog de richtlijn bij herindelingen, Paars II streefde eind jaren negentig naar gemeenten met 25.000 inwoners of meer.

Inmiddels hebben in heel Nederland al herindelingen plaatsgevonden. Sommige plaatsen hebben zelfs al meerdere herindelingen meegemaakt, andere wisten de dans te ontspringen. Bij het trekken van de nieuwe grenzen hangt veel af van politieke keuzes op nationaal of regionaal niveau.

Het verzet vanuit de bevolking tegen herindelingen is altijd vrij groot geweest, vooral in de gevallen waarin kleine gemeenten bij grote gemeenten gevoegd werden. De mening van de bevolking werd in het verleden echter vaak genegeerd, zelfs bij referenda. Een goed voorbeeld is de herindeling van Vleuten-De Meern bij Utrecht. In 1996 werd daar een volksraadpleging gehouden, waarin bij een opkomst van 83% maar liefst 98% van de bevolking zich tegen herindeling uitsprak. Toch vond per 1 januari 2001 de herindeling plaats.

Pim Fortuyn maakte in 2002 van het afschaffen van gemeentelijke herindelingen een verkiezingsthema. Onder invloed van de LPF besloot het kabinet-Balkenende I om herindelingen niet meer van bovenaf op te leggen. Geplande herindelingen rond Eindhoven en in het noorden van Noord-Holland werden afgelast. Alleen de herindeling in de Achterhoek mocht nog wel doorgaan; deze vond op 1 januari 2005 plaats. Hoewel het huidige beleid erop gericht is dat herindelingen alleen plaatsvinden met goedkeuring van de gemeenten zelf, kan het toch nog voorkomen dat een gemeente tegen haar zin wordt heringedeeld, bijvoorbeeld als de zogenoemde 'bestuurskracht' van een kleine gemeente onvoldoende blijkt te zijn. Ook gaan er nog geregeld stemmen op voorstedelijke gemeenten in met name de Randstad (bijvoorbeeld Diemen, Rijswijk of Schiedam) desnoods gedwongen in te lijven bij grote steden. De laatste jaren wordt met name in de noordelijke provincies weer gesproken over een nieuwe ronde gemeentelijke herindelingen.

Geschiedenis van gemeentelijke herindelingen

Herindelingen in de afgelopen decennia

• 1961 - Schouwen-Duiveland (Zld);
• 1966 - Goeree-Overflakkee (Z-H); Walcheren (Zld);
• 1970 - Zeeuws-Vlaanderen en Zuid-Beveland (Zld); regio's Waterland en West-Friesland (N-H);
• 1971 - Tholen (Zld);
• 1973 - Kop van Overijssel;
• 1974 - oprichting Zaanstad (N-H) uit zeven gemeenten; annexatie Hoogland (U) door Amersfoort en Bunschoten ;
• 1978 - Westelijke Betuwe (Gld);
• 1979 - West-Friesland (N-H);
• 1980 - Voorne-Putten (Z-H);
• 1982 - Zuid-Limburg;
• 1984 - Provincie Friesland; Hoeksche Waard (Z-H);
• 1985 - Krimpenerwaard (Z-H); Rijk van Nijmegen (Gld, deels 1984);
• 1986 - Alblasserwaard en Vijfheerenlanden (Z-H);
• 1989 - Westelijk deel Utrecht;
• 1990 - Provincie Groningen; Kop van Noord-Holland;
• 1991 - Midden-Holland (Z-H); Midden-Limburg;
• 1997 - Provincie Noord-Brabant (deels 1993 t/m 1996); provincie Zeeland (deels 1995);
• 1998 - Provincie Drenthe;
• 1999 - Bommelerwaard (Gld) en Gulpen-Wittem (Limburg);
• 2001 - Provincie Overijssel; regio's Den Haag, Utrecht en Venlo; oostelijke Betuwe (Gld, deels 2002) en Sittard-Geleen (Limburg);
• 2003 - Zeeuws-Vlaanderen en Echt-Susteren (Limburg);
• 2004 - Westland (Z-H) (zie hiervoor: gemeentelijke herindeling Westland);
• 2005 - Achterhoek, Liemers (Gld); Deventer en Bathmen (Overijssel);
• 2006 - Utrechtse Heuvelrug;
• 2007 - West-Friesland (N-H, deels 2006), Midden-Limburg;
• 2009 - Bloemendaal en Kaag en Braassem;
• 2010 - Noord-, Midden-Limburg, Oldambt, Zuidplas en Caribisch Nederland;
• 2011 - Súdwest-Fryslân, De Ronde Venen, Stichtse Vecht, Medemblik, Bodegraven-Reeuwijk, Oss en Eijsden-Margraten;
• 2012 - Hollands Kroon;
• 2013 - Schagen, Goeree-Overflakkee en Molenwaard;
• 2014 - De Friese Meren, Heerenveen, Leeuwarden, Súdwest Fryslân (Friesland), Alphen aan den Rijn (Z-H);
• 2015 - Alkmaar, Groesbeek, Krimpenerwaard, Nissewaard, Oss en 's-Hertogenbosch.
• 2016 - Edam-Volendam en Gooise Meren.

Meest recente herindelingen

Per 1 januari 2016:

• Noord-Holland: de gemeenten Edam-Volendam en Zeevang zijn samengevoegd tot de nieuwe gemeente Edam-Volendam;
• Noord-Holland: de gemeenten Bussum, Muiden en Naarden zijn samengevoegd tot de nieuwe gemeente Gooise Meren.

De door deze herindelingen nodig geworden tussentijdse verkiezingen werden gehouden op 18 november 2015.

Door deze herindelingen daalde het aantal gemeenten in Nederland van 393 naar 390.

Komende herindelingen

In de provincies Drenthe, Overijssel, Flevoland, Noord-Holland en Zeeland zijn momenteel geen herindelingen in bespreking. In Groningen, Friesland, Gelderland, Utrecht, Zuid-Holland, Noord-Brabant en Limburg wordt over herindelingen gesproken op de korte of middellange termijn.

2017

• Noord-Brabant:
  • De gemeenten Schijndel, Sint-Oedenrode en Veghel hebben in november 2013 gezamenlijk besloten een herindelingstraject in te gaan dat moet leiden tot één gemeente in 2017. Op 4 november 2014 werd de naam van de fusiegemeente bekendgemaakt: Meierijstad. Deze werd gekozen na een stemming onder de bevolking.

2018

• Friesland:
  • In juni 2013 heeft de gemeenteraad van Littenseradiel zich uitgesproken voor opdeling van de gemeente richting de buurgemeenten Súdwest Fryslân (15 dorpen), Leeuwarden (10 dorpen) en de nieuw te vormen gemeente in Noordwest-Friesland (4 dorpen). Deze herindeling zal plaatsvinden in samenhang met de twee hieronder genoemde herindelingen in Friesland en zal vermoedelijk zijn beslag krijgen op 1 januari 2018.
  • De gemeenten Menameradiel, Franekeradeel en Het Bildt werken aan de vorming van een nieuwe gemeente in Noordwest-Friesland met de werknaam Waadhoeke. Ook de dorpen Wjelsryp, Winsum, Baaium en Spannum in de huidige gemeente Littenseradiel sluiten zich bij deze nieuwe gemeente aan. Oorspronkelijk was de gemeente Harlingen ook bij deze fusie betrokken maar na een referendum heeft deze gemeente besloten zelfstandig te blijven.
  • In een referendum op 30 januari 2013 hebben de inwoners van de gemeente Leeuwarderadeel zich in grote meerderheid uitgesproken voor aansluiting bij de gemeente Leeuwarden en deze keuze is twee weken later door de gemeenteraad bekrachtigd. Tijdens het referendum konden de inwoners zich uitspreken over aansluiting bij de nieuw te vormen gemeente in Noordwest-Friesland, dan wel bij Leeuwarden. Omdat Leeuwarden per 1 januari 2014 al een herindeling met een deel van de gemeente Boarnsterhim meemaakte die eerst afgerond moest worden, kan een nieuwe herindeling vermoedelijk niet voor 1 januari 2018 plaatsvinden.
• Utrecht/Zuid-Holland:
  • Op 10 november 2015 hebben de Zuid-Hollandse gemeenten Zederik en Leerdam en het Utrechtse Vianen besloten een herindelingstraject in te gaan dat moet leiden tot één gemeente Vijfheerenlanden. De fusie moet haar beslag krijgen in 2018. Tot welke provincie de nieuwe gemeente gaat behoren is nog onduidelijk.
• Groningen: Op 28 februari 2013 heeft de visitatiecommissie, ingesteld door de provincie Groningen en de vereniging Groninger Gemeenten haar eindrapport 'Grenzeloos gunnen' gepresenteerd. Hierin wordt aanbevolen om per 1 januari 2018 de huidige 23 gemeenten samen te voegen tot 6 nieuwe gemeenten. De provincie steunde dit rapport, maar na de Provinciale Statenverkiezingen ligt er minder druk op de herindeling.
  • In oktober 2015 hebben de gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde besloten om per 1 januari 2018 te fuseren tot de nieuwe gemeente Westerwolde.
  • In november 2015 hebben de gemeenten Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde en Slochteren besloten om te komen tot een bestuurlijke fusie per 1 januari 2018. Op 15 maart 2016 werd de officiële nieuwe gemeentenaam Midden-Groningen bekendgemaakt.
• Gelderland: Een provinciale adviescommissie onder leiding van Fred de Graaf concludeerde eind 2014 na onderzoek betreffende de regio Rivierenland dat een herindeling van tien naar drie gemeenten het meest voor de hand ligt. Neder-Betuwe, Buren en Tiel zouden kunnen samengaan, evenals Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal en Neerijnen. Maasdriel en Zaltbommel zouden samen de gemeente Bommelerwaard kunnen vormen. Wellicht kunnen de gemeenten Druten en West Maas en Waal aansluiten bij andere gemeenten in het Land van Maas en Waal, zo stelde de commissie-De Graaf.
  • In januari 2016 hebben de gemeenten Geldermalsen, Lingewaal en Neerijnen zich officieel uitgesproken om samen te komen tot een nieuwe gemeente. De streefdatum voor de fusie is 2018 of 2019.
  • De gemeenten Rijnwaarden en Zevenaar hebben in november 2015 de eerste stap gezet om te fuseren. In het voorjaar van 2016 wordt een definitief besluit verwacht. De streefdatum is 1 januari 2018.

2019

• Groningen:
  • De gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn hopen per 1 januari 2019 te fuseren tot de nieuwe gemeente Westerkwartier.
  • De gemeenten Groningen en Ten Boer hebben in november 2015 besloten om een fusie tussen beide gemeenten te onderzoeken. Als de plannen doorgaan is de fusiegemeente per 1 januari 2019 een feit.
• Friesland:
  • Dongeradeel, Ferwerderadiel en Kollumerland en Nieuwkruisland hebben besloten om te komen tot een fusie tussen de drie gemeenten in Noordoost-Friesland. In eerste instantie was Dantumadiel ook bij de herindeling betrokken, maar die gemeente heeft besloten zelfstandig te blijven.
• Zuid-Holland:
  • De gemeenten Giessenlanden en Molenwaard doen een onderzoek om in de toekomst te fuseren. In september 2016, wanneer het onderzoek is afgerond, besluiten de gemeenteraden hier verder over. Als beide raden instemmen kan de fusie haar beslag krijgen op 1 januari 2019.
• Noord-Brabant
  • De gemeenten Aalburg, Werkendam en Woudrichem zullen op 1 januari 2019 fuseren tot 1 nieuwe gemeente in het Land van Heusden en Altena. Alle drie de gemeenteraden hebben hiertoe besloten op 26 januari 2016.
• Limburg:
  • De gemeenten Onderbanken en Schinnen gaan fuseren tot een nieuwe gemeente per 1 januari 2019.

Overige fusiebesprekingen

• Groningen:
  • De gemeenten Appingedam, Bedum, De Marne, Delfzijl, Eemsmond, Loppersum en Winsum praten vanaf januari 2016 over een fusie tussen de zeven gemeenten. Appingedam, Bedum, De Marne en Eemsmond zien een fusie met de zogenaamde G7-gemeente in Noord-Groningen wel zitten, Delfzijl, Loppersum en Winsum hebben de voorkeur voor een meer kleinschalige herindeling. In februari 2016 werd bekend dat de plannen van de G7-gemeente van de baan zijn. Provincie Groningen werkt aan een oplossing.
• Noord-Holland:
  • Omdat het niet verstandig is om zelfstandig te blijven, zoekt de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude een fusiepartner. Sinds de zomer van 2015 is de gemeente met de buurgemeenten in gesprek. Tijdens een commissievergadering in maart 2016 is besloten dat de gemeente verdiepende gesprekken gaat voeren met drie gemeenten: Amsterdam, Haarlemmermeer en Velsen,
• Zuid-Holland:
  • Binnen een paar maanden wil de provincie duidelijkheid hebben over de samenwerking of fusie in de Hoekse Waard. Daar worden al lange tijd discussies gevoerd over een herindeling tussen de gemeenten Binnenmaas, Cromstrijen, Korendijk, Oud-Beijerland en Strijen. Nu deze gesprekken niets hebben opgeleverd, neemt de provincie Zuid-Holland de regie over.
• Noord-Brabant:
  • De gemeenten Boxmeer, Cuijk, Grave, Mill en St. Hubert en St. Anthonis spreken sinds 2012 over herindeling in het Land van Cuijk. De samenwerking verloopt echter niet soepel. Boxmeer streeft echter naar een fusie tussen de vijf gemeenten per 1 januari 2019.
• Limburg:
  • Eind 2015 werd bekend dat de Limburgse gemeenten Heerlen en Landgraaf onderzoek doen naar een fusie. De andere zes gemeenten in Parkstad Limburg krijgen tot februari de tijd om hieraan mee te doen.

Recent afgeblazen herindelingen

• Zuid-Holland:
  • De provincie stuurde aan op een fusie tussen de gemeenten Gouda en Waddinxveen per 1 januari 2014. Gouda was voor, Waddinxveen tegen. De provincie heeft ook de recente fusiegemeenten Zuidplas en Bodegraven-Reeuwijk in de discussie betrokken. In april 2012 werden de fusieplannen stopgezet.
• Noord-Brabant:
  • De gemeenten Bernheze en Maasdonk zouden per 1 januari 2015 fuseren tot een plattelandsgemeente. Dit proces is echter stopgezet. Intussen is de gemeente Maasdonk opgedeeld tussen 's-Hertogenbosch en Oss.
• Noord-Holland:
  • Met een stemming op 22 mei 2012, waarbij het wetsvoorstel werd verworpen, kwam er een voorlopig einde aan de controversieel verklaarde gemeentelijke herindeling Bussum, Naarden, Muiden en Weesp.
• Utrecht/Gelderland:
  • De samenvoeging van de gemeenten Woudenberg, Renswoude en Scherpenzeel werd in 2010 na de val van het kabinet-Balkenende IV controversieel verklaard en in april 2011 verworpen.
• Limburg:
  • Ook de omstreden fusie tussen Bergen, Gennep en Mook en Middelaar tot gemeente Maasduinen werd in april 2011 verworpen.
  • In het voorjaar van 2015 werd ook besloten dat een fusie tussen de gemeenten Brunssum en Landgraaf niet doorging.
• Gelderland:
  • De gemeenten Doetinchem en Oude IJsselstreek onderzochten een fusie van de twee gemeenten per 1 januari 2016, maar begin 2013 zijn de plannen op de lange baan geschoven.
  • Door gebrek aan draagvlak gaat de fusie tussen Hattem, Heerde en Oldebroek niet door. De drie gemeenten koersten naar een fusie per 1 januari 2017.
• Groningen:
  • Nu na de Provinciale Statenverkiezingen het Groningse provinciebestuur minder druk uitoefent op een grootschalige herindeling, heeft de gemeente Haren besloten zelfstandig te blijven. Hiermee komt een einde aan de fusieplannen met Groningen en Ten Boer en met het Drentse Tynaarlo.

Lijsten van alle herindelingen en voormalige gemeenten

• Lijst van voormalige Nederlandse gemeenten
  • Lijst van voormalige gemeenten in Drenthe
  • Lijst van voormalige gemeenten in Friesland
  • Lijst van voormalige gemeenten in Gelderland
  • Lijst van voormalige gemeenten in Groningen
  • Lijst van voormalige gemeenten in Limburg
  • Lijst van voormalige gemeenten in Noord-Brabant
  • Lijst van voormalige gemeenten in Noord-Holland
  • Lijst van voormalige gemeenten in Overijssel
  • Lijst van voormalige gemeenten in Utrecht
  • Lijst van voormalige gemeenten in Zeeland
  • Lijst van voormalige gemeenten in Zuid-Holland

Zie ook

• Lijst van Nederlandse gemeenten

Externe links

• Repertorium Nederlandse gemeenten 2011
• Gemeentelijke en provinciale samenvoegingen, herindelingen en naamswijzigingen sinds 1988
• Overzicht van gemeentelijke herindelingen sinds 1991 (CBS)

Bronnen, noten en/of referenties