Naar inhoud springen

Echte hagedissen

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Echte hagedissen
Fossiel voorkomen: Oligoceen[1]heden
Muurhagedis ( Podarcis muralis)
Taxonomische indeling
Rijk:Animalia (Dieren)
Stam:Chordata (Chordadieren)
Klasse:Reptilia (Reptielen)
Orde:Squamata (Schubreptielen)
Onderorde:Lacertilia (Hagedissen)
Infraorde:Scincomorpha (Skinkachtigen)
Familie
Lacertidae
Oppel, 1811
Afbeeldingen op Wikimedia Commons Wikimedia Commons
Echte hagedissen op Wikispecies Wikispecies
Portaal  Portaalicoon   Biologie
Herpetologie

Echte hagedissen[2] (Lacertidae) vormen een familie van hagedissen (Lacertilia). De soorten uit deze familie zijn verspreid over vrijwel geheel Europa en enkele soorten zijn zelfs bij het grote publiek bekend, zoals de muurhagedis, de zandhagedis en de smaragdhagedis. Vrijwel alle soorten werden oorspronkelijk ingedeeld in het geslacht Lacerta, veel soorten hebben tegenwoordig een andere geslachtsnaam.[3]

Een aantal soorten leeft in andere werelddelen, zoals Azië, Afrika en het Midden-Oosten. Echte hagedissen worden ook wel halsbandhagedissen genoemd, naar de coltrui-achtige plooi in de nek die goed te zien is als ze de nek draaien. De naam muurhagedissen werd vroeger ook wel gebruikt, omdat de muurhagedis (Podarcis muralis) de bekendste vertegenwoordiger is. Echter lang niet alle echte hagedissen klimmen graag op muren, de naam slaat wel op het geslacht Podarcis maar de meeste soorten zijn typische bodembewoners. Slechts enkele soorten leven in bomen, zoals soorten uit de geslachten Holaspis en Gastropholis.

De echte hagedissen staan verder bekend als 'kaal'; ze hebben geen grote stekels, hoorns, keelzakken of schietende tongen zoals andere families van hagedissen. De vroegst bekende soorten werden al in de achttiende eeuw beschreven, toen veel tropische soorten hagedissen nog nooit door mensenogen waren gezien. De belangrijkste determinatiesleutel is de positie van schubben op de kop, cloaca en die van de femorale poriën op de onderzijde van het dijbeen.

De echte hagedissen zijn al vele malen opnieuw ingedeeld, en veel soorten hebben tegenwoordig een andere naam dan een decennium geleden. Dat komt doordat onderzoek heeft uitgewezen dat sommige soorten binnen een geslacht dermate gelijke of juist afwijkende kenmerken vertonen dat ze zijn ingedeeld bij een ander geslacht, meestal een nieuw geslacht. Niet zelden valt een afsplitsing samen met de variatie in geografische verspreiding van de verschillende soorten binnen een geslacht. Het bekendste voorbeeld is het geslacht Lacerta, waarvan in de jaren tachtig het geslacht Podarcis van werd afgesplitst, en door de jaren heen steeds meer soorten tot een ander geslacht werden gerekend, zoals Iberolacerta in 1997.

Het oorspronkelijke geslacht Lacerta is tegenwoordig voor een groot deel uit elkaar gehaald en onderverdeeld in de volgende geslachten, die ook wel als 'ondergeslachten' worden beschouwd:

Andere soorten zijn al sinds lange tijd voorzien van een andere geslachtsnaam zodat deze vaak algemeen is aangenomen, voorbeelden zijn de kielhagedissen (Algyroides), de Canarische hagedissen (Gallotia), zandlopers (Psammodromus), de slangooghagedissen (Ophisops) en de franjeteenhagedissen (Acanthodactylus).

Er zijn 339 soorten in 43 geslachten. Negen geslachten zijn monotypisch, wat wil zeggen dat ze slechts door een enkele soort worden vertegenwoordigd.[3] Lange tijd werden de geslachten verdeeld in verschillende onderfamilies, maar dit wordt niet meer erkend.

Het geslacht omvat de volgende soorten, met de auteur en het verspreidingsgebied.

Naam Auteur Verspreidingsgebied Aantal soorten Voorbeeldsoort Afbeelding
Franjetenen
(Acanthodactylus)
Wiegmann, 1834 Europa, Afrika, Midden-Oosten, Azië; Afghanistan, Algerije, Benin, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Cyprus, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Ghana, Gibraltar, India, Irak, Iran, Israël, Jordanië, Jemen, Kameroen, Koeweit, Libië, Mali, Marokko, Mauritanië, Niger, Nigeria, Oman, Pakistan, Portugal, Qatar, Saoedi-Arabië, Senegal, Soedan, Syrië, Togo, Tsjaad, Tunesië, Turkije, Verenigde Arabische Emiraten, Westelijke Sahara 42 Franjeteenhagedis
Adolfus Sternfeld, 1912 Europa: Burundi, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Kameroen, Kenia, Oeganda, Rwanda, Soedan, Tanzania, Zambia 4 Adolfus jacksoni
Kielhagedissen
(Algyroides)
Gray, 1838 Europa: Albanië, Bosnië en Herzegovina, Frankrijk, Griekenland, Italië, Kroatië, Montenegro, Macedonië, Spanje 4 Dalmatische kielhagedis
Anatololacerta Arnold, Arribas & Carranza, 2007 Europa: Griekenland, Turkije 3 Anatololacerta danfordi
Apathya Méhelÿ, 1907 Midden-Oosten: Irak, Iran, Syrië en Turkije 2 Apathya cappadocica
Archaeolacerta Camerano, 1885 Europa: Italië (Sardinië), Frankrijk (Corsica) 1 Tyrreense berghagedis
Atlantolacerta Werner, 1929 Afrika: Marokko 1 Atlantolacerta andreanskyi
Australolacerta Hewitt, 1926 Afrika: Zuid-Afrika 1 Australolacerta australis -
Congolacerta Greenbaum, Villanueva, Kusamba, Aristote & Branch, 2011 Afrika: Burundi, Congo-Kinshasa, Rwanda, Tanzania, Oeganda 2 Congolacerta vauereselli
Dalmatolacerta Duméril & Bibron1839 Europa; Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kroatië en Montenegro 1 Spitskophagedis
Darevskia Arribas, 1999 Europa en Azië; Armenië, Azerbeidzjan, Bulgarije, Georgië, Griekenland, Iran, Oekraïne, Rusland, Servië, Tsjechië en Turkije 31 Darevskia armeniaca
Dinarolacerta Arnold, Arribas & Carranza, 2007 Europa; Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kroatië en Montenegro 2 Mosorberghagedis
Woestijnhagedissen
(Eremias)
Wiegmann, 1834 Eurazië, Midden-Oosten; Afghanistan, Armenië, Azerbeidzjan, China, Georgië, Iran, Kazachstan, Kirgizië, Moldavië, Mongolië, Oekraïne, Oezbekistan, Pakistan, Roemenië, Rusland, Tadzjikistan, Turkmenistan, Turkije 37 Eremias lineolata
Gallotia Boulenger, 1916 Canarische Eilanden 8 Gallotia atlantica
Gastropholis Fischer, 1886 Afrika; Congo-Kinshasa, Equatoriaal-Guinea, Gabon, Ghana, Ivoorkust, Kameroen, Kenia, Liberia, Mozambique, Tanzania 4 Stekelstaarthagedis
Heliobolus Fitzinger,1843 Afrika; Angola, Benin, Botswana, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Ethiopië, Guinee, Ivoorkust, Kameroen, Kenia, Mozambique, Namibië, Niger, Nigeria, Oeganda, Soedan, Somalië, Tanzania, Togo, Tsjaad, Zimbabwe, Zuid-Afrika 4 Heliobolus lugubris
Hellenolacerta Bedriaga, 1886 Griekenland (Peloponnesos) 1 Griekse berghagedis
Holaspis Gray, 1863 Afrika; Angola, Benin, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Equatoriaal-Guinea, Gabon, Ghana, Ivoorkust, Kameroen, Malawi, Mozambique, Nigeria, Oeganda, Sierra Leone, Tanzania, Togo 2 Holaspis guentheri
Iberolacerta Arribas, 1999 Europa; Duitsland, Frankrijk, Italië, Kroatië, Oostenrijk, Portugal, Slovenië, Spanje 8 Centraal-Iberische berghagedis
Kielschubhagedissen
(Ichnotropis)
Peters, 1854 Afrika; Angola, Botswana, Congo-Kinshasa, Gabon, Malawi, Mozambique, Namibië, Tanzania, Zambia, Zimbabwe, Zuid-Afrika 6 Kaapse kielschubhagedis
Iranolacerta Arnold, Arribas & Carranza, 2007 Midden-Oosten; Iran, Turkije, mogelijk in Azerbeidzjan 2 Iranolacerta brandtii -
Halsbandhagedissen
(Lacerta)
Linnaeus, 1758 Europa, Arabisch Schiereiland, Azië; Albanië, Armenië, Azerbeidzjan, België, Bosnië en Herzegovina, Bulgarije, China, Denemarken, Duitsland, Estland, Frankrijk, Georgië, Griekenland, Griekenland, Groot-Brittannië (Engeland), Hongarije, Iran, Israël, Italië, Jordanië, Kazachstan, Kirgizië, Kroatië, Letland, Libanon, Litouwen, Luxemburg, Noord-Macedonië, Moldavië, Monaco, Mongolië, Nederland, Noorwegen, Oekraïne, Oostenrijk, Polen, Portugal, Roemenië, Rusland, San Marino, Servië, Slovenië, Spanje, Syrië, Tsjechië, Turkije, Turkmenistan, Wit-Rusland, Zweden, Zwitserland 8 Iberische smaragdhagedis
Latastia Bedriaga1884 Afrika; Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Djibouti, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Guinee, Guinee-Bissau, Jemen, Kameroen, Kenia, Mali, Mauritanië, Mozambique, Niger, Senegal, Somalië, Tanzania, Zambia, Zimbabwe 10 Latastia longicaudata
Meroles Gray1838 Afrika; Angola, Botswana, Malawi, Namibië, Tanzania, Zambia, Zimbabwe, Zuid-Afrika 8 Meroles knoxii
Mesalina Gray, 1838 Afrika, Arabisch Schiereiland; Afghanistan, Algerije, Egypte, Eritrea, India, Irak, Iran, Israël, Jordanië, Koeweit, Libië, Mali, Marokko, Mauritanië, Niger, Senegal, Soedan, Saoedi-Arabië, Somalië, Syrië, Tunesië, Turkmenistan, Westelijke Sahara 19 Mesalina guttulata
Zandveldhagedissen
(Nucras)
Gray, 1845 Afrika; Angola, Botswana, Kenia, Mozambique, Namibië, Oeganda, Swaziland, Tanzania, Zambia, Zimbabwe, Zuid-Afrika 10 Nucras tessellata
Omanosaura Lutz, Bischoff & Mayer, 1986 Arabisch Schiereiland; Oman, Verenigde Arabische Emiraten 2 Omanosaura cyanura -
Slangooghagedissen
(Ophisops)
Ménétriés, 1832 Afrika, Amerika, Azië: Afghanistan, Algerije, Armenië, Azerbeidzjan, Bangladesh, Bulgarije, Cyprus, Egypte, Georgië, Griekenland, India, Irak, Iran, Israël, Jemen, Jordanië, Libië, Libanon, Marokko, Pakistan, Rusland, Saoedi-Arabië, Soedan, Sri Lanka, Syrië, Tunesië, Turkije 10 Slangooghaghedis
Parvilacerta Harris, Arnold & Thomas, 1998 Midden-Oosten; Armenië, Libanon, Turkije, mogelijk in Iran 2 Parvilacerta parva
Pedioplanis Fitzinger, 1843 Afrika; Angola, Botswana, Lesotho, Namibië, Zuid-Afrika 13 Pedioplanis lineoocellata
Philochortus Matschie, 1893 Afrika; Djibouti, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Jemen, Kenia, Libië, Niger, Saoedi-Arabië, Soedan, Somalië 7 Philochortus spinalis -
Phoenicolacerta Arnold, Arribas & Carranza, 2007 Europa, Midden-Oosten; Cyprus, Israël, Jordanië, Libanon, Syrië en Turkije. 4 Troödoshagedis
Podarcis Wagler1830 Europa; Albanië, Algerije, België, Bosnië en Herzegovina, Bosnië en Herzegovina, Bulgarije, Duitsland, Frankrijk, Gibraltar, Griekenland, Hongarije, Italië, Kroatië, Macedonië, Malta, Marokko, Montenegro, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Roemenië, Servië, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Tunesië, Turkije, Verenigd Koninkrijk, Zwitserland 23 Muurhagedis
Poromera Hallowell, 1857 Afrika; Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Equatoriaal-Guinea, Gabon, Kameroen 1 Poromera fordii -
Zandlopers
(Psammodromus)
Gray, 1838 Europa, Noord-Afrika; Algerije, Andorra, Frankrijk, Gibraltar, Italië, Marokko, Portugal, Spanje, Tunesië 6 Psammodromus manuelae
Pseuderemias Boettger, 1883 Afrika; Djibouti, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Soedan, Somalië 7 Pseuderemias mucronata
Scelarcis Duméril & Bibron, 1839 Europa (Menorca), noordelijk Afrika (Algerije en Marokko) 1 Brilhagedis -
Langstaarthagedissen
(Takydromus)
Daudin, 1802 Azië; Bangladesh, Cambodja, China, India, Indonesië, Japan, Korea, Laos, Maleisië, Myanmar, Rusland, Thailand, Taiwan, Vietnam 23 Takydromus tachydromoides
Teira Gray, 1838 Madeira 1 Madeirahagedis
Timon Tschudi, 1836 Europa, Noord-Afrika, Midden-Oosten; Algerije, Andorra, Frankrijk, Gibraltar, Iran, Irak, Italië, Marokko, Portugal, Spanje, Turkije, Tunesië 6 Parelhagedis
Zuid-Afrikaanse kielhagedissen
(Tropidosaura)
Fitzinger, 1826 Afrika; Lesotho, Zuid-Afrika 4 Tropidosaura gularis
Vhembelacerta FitzSimons, 1933 Afrika; Zuid-Afrika 1 Vhembelacerta rupicola
Zootoca Tschudi, 1837 Grote delen van Europa 2 Levendbarende hagedis

Bronvermelding

[bewerken | brontekst bewerken]
Zie de categorie Lacertidae van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.