Spoorlijn
Zie Spoorwegen voor de bedrijfstak. Zie Spoorwegonderneming voor ondernemingen die spoorvervoer uitvoeren.
Een spoorweg, spoorbaan of spoorlijn is een weg voor verkeer over spoorstaven of rails.[1] Spoorvoertuigen, zoals treinen en metro's, zijn geschikt om over een spoorweg te rijden. Een spoorweg bestaat uit een of meer sporen. Een spoor bestaat uit twee evenwijdige stalen spoorstaven of rails. Spoorstaven zijn vaak op dwarsliggers gemonteerd. De dwarsliggers liggen in een ballastbed. Soms zijn de spoorstaven op een betonnen ondergrond gemonteerd, bijvoorbeeld op betonnen viaducten en in tunnels.
De afstand tussen de binnenzijde van de spoorstaven, de spoorwijdte, is in veel gevallen 1435 millimeter, men spreekt dan van normaalspoor.
Treinwielen zijn enigszins conisch ofwel taps en zijn vast aan de as gemonteerd, waardoor de as en de twee treinwielen een star wielstel vormen. Een wielstel heeft daardoor de neiging zich midden tussen de spoorstaven te centreren en rechtuit te lopen.
Typen spoorweg[bewerken | brontekst bewerken]
- Adhesiespoorweg
- Een spoorweg waarop treinen met spoorwielen rijden wordt ook een 'adhesiespoorweg' genoemd.
- Tandradspoorweg
- Spoorwegen in de bergen zijn soms uitgevoerd als tandradspoorwegen.
- Bandenmetro
- Om trillingen te voorkomen worden in plaats van metalen wielen, wielen met banden toegepast. Dit is ook bekend als bandenmetro.
- Industriespoor
- Sommige bedrijven beschikken over een eigen spoorwegnet. Dit komt met name voor bij hoogovens, mijnen, ontginningen en land- en bosbouw. Bij ontginningen en land- en bosbouw spreekt men ook van veldspoor.
- Bijzondere toepassingen van rails
- Er zijn uiteenlopende industriële toepassingen. Enkele voorbeelden:
- Veel havens en andere grote overslagcentra hebben korte spoorlijnen met een grote spoorwijdte voor havenkranen en ander groot materieel.
- In dagbouwmijnen en bij zandgaten werden vooral vroeger rails gelegd voor excavateurs.
- Boten passeren hindernissen en hoogteverschillen in draagwagens op rails, zoals bij hellende vlakken.[2]
- Straatspoor
- Een spoorlijn heeft meestal een vrije baan, maar onder andere door ruimtegebrek zijn er ook lijnen waarbij de rails in het wegdek van een straat liggen, net als een tramspoor zonder vrije baan. In de meeste landen komt dit weinig voor, en dan vooral in industriegebieden en havens. In Nederland bestaat het alleen nog in Dordrecht over de 's-Gravendeelsedijk. In Duitsland in het Pommerse Bad Doberan loopt een smalspoorbaan van de Mecklenburgische Bäderbahn over de rijweg door de stad.
In Europa is Zwitserland het land met de meeste voorbeelden. In de krappe dalen rijden veel treinen op straat wegens ruimtegebrek, ook tegen de rijrichting van het verkeer in.(Straattrein) Vaak zonder beveiliging. Het kunnen relatief lichte treinstellen zijn, zoals in Aigle of Bex, maar bijvoorbeeld de Rhätische Bahn rijdt ook met locomotieven op straat, zoals in Le Prese en Chur. In Chur zijn voor het overige verkeer waarschuwingslichten/stoplichten geplaatst. In het Engels wordt het street running train genoemd; in het Nederlands straattrein. - In de Verenigde Staten komt het nog steeds verreweg het meest voor, maar bijna alleen nog met goederentreinen. Er reden veel Interurbans op straat door en tussen de steden. Soms waren dat vrij kleine trams, maar er waren ook lijnen met brede en lange treinen. De laatste stad waar dat nog gebeurde door reizigers èn goederentreinen was Michigan City, Indiana, tot in 2022. Sommige voormalige Interurbanlijnen maar ook gewone spoorlijnen zijn nog steeds in gebruik voor goederen, en dus denderen de treinen in diverse steden nog steeds met veel lawaai door woonwijken, midden of links/rechts op straat, ook zonder vrije baan, ook in de nacht, en meestal zonder beveiliging. Dat komt ook voor in industriegebieden en havens. Er is nog één stad over waar Amtrak-treinen op straat rijden, op dubbelspoor zelfs; dat is in Ashland (Virginia). Ook daar rijden er goederentreinen. Een ander bekend voorbeeld is La Grange (Kentucky).[3][4]
Spoorwegen in België, Nederland en Suriname[bewerken | brontekst bewerken]
België[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Lijst van spoorlijnen in België voor het hoofdartikel over dit onderwerp.In België ligt 3607 km spoorlijn met een spoorwijdte van 1435 mm, waarvan 2934 km geëlektrificeerd is.[5] 2563 kilometer is dubbelsporig. De sporen in België worden beheerd door Infrabel. De stations met meer dan 20.000 instappers per dag (2009), zijn station Brussel-Centraal op een afstand gevolgd door Brussel-Zuid, Gent-Sint-Pieters, Brussel-Noord, Antwerpen-Centraal, Leuven, Ottignies en Mechelen.
Nederland[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Spoorlijnen in Nederland voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Nederland had in 2013 3013 km spoorlijn met een spoorwijdte van 1435 mm (normaalspoor), waarvan 2061 km geëlektrificeerd is en 931 km enkelsporig. Het grootste deel van het spoorwegnet in Nederland wordt namens de Rijksoverheid beheerd door ProRail. Andere delen van spoorwegen worden beheerd door diverse beheerders (zoals de Metropoolregio Rotterdam Den Haag, toeristische en museumspoorwegen) en hebben vaak de status van lokaalspoorweg. Belangrijke stations qua verkeers- en vervoersvolume zijn onder meer Amsterdam Centraal, Den Haag Centraal, Rotterdam Centraal, Utrecht Centraal, Arnhem Centraal en Zwolle.
Suriname[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Landsspoorweg voor het hoofdartikel over dit onderwerp.In Suriname werd in het begin van de twintigste eeuw de 173 km lange Lawaspoorweg op meterspoor gebouwd. Deze liep van Paramaribo naar het eindpunt bij Sarakreek en was bedoeld om naar Benzdorp aan de Lawa verlengd te worden. In 1987 reed er de laatste trein.
In 1976-1977 werd in West-Suriname de 72 km lange spoorlijn Bakhuisgebergte - Apoera op normaalspoor aangelegd, met de bijbehorende infrastructuur, maar deze spoorlijn is nooit in gebruik genomen. Zie ook Kamp 52.
Spoorwegtechniek[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Bovenbouw (spoorwegen) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Een spoorweg bestaat uit een 'onderbouw' en een 'bovenbouw'. De onderbouw is de ondergrond waar de spoorlijn op wordt aangelegd. Dit kan dus een spoordijk, een brug of een viaduct zijn. De bovenbouw komt op de onderbouw en bestaat uit een ballastbed (bijvoorbeeld steenslag van porfier).
Spoorkaart[bewerken | brontekst bewerken]
Bij een spoorkaart met alle spoorwegen kunnen verschillende niveaus van detail worden onderscheiden, van laag tot hoog:
- bij een "driesprong"/spoorwegknooppunt wordt niet aangegeven welke van de drie takken splitst in de andere twee (voor zover van toepassing); de drie takken maken op de kaart een hoek met elkaar[6]
- op de kaart is duidelijk of een trein op een bepaalde route moet keren; anders gezegd: bij een splitsing wordt aangegeven welke van de drie takken splitst in de andere twee[7]
- de kaart of het schema is op spoorniveau, dat wil zeggen met alle individuele sporen.[8] Hier staan dus ook wissels op, en fly-overs en dive-unders
Deels los hiervan kan worden onderscheiden of het gaat om een schematische kaart (met vaak recht getekende spoorlijnen) en kaarten op schaal, en dus met zo min mogelijk vertekening (de spoorlijnen tonen de werkelijke richtingen en dus ook bochten, en afstanden naar evenredigheid).
Bij gebruik voor personenvervoer zijn naast de spoorlijnen de posities en namen van de stations belangrijk.
Daarnaast kunnen spoorkaarten al of niet ook andere informatie tonen, zoals wegen en bebouwde gebieden. Als het een specifieke spoorkaart is verminderen deze niet de duidelijkheid van de spoorinformatie.
Bij digitale kaarten kan een en ander per zoomniveau verschillen. Bij Google Maps worden spoorlijnen pas goed zichtbaar bij flink inzoomen.
OpenStreetMap in de versie 'transportkaart' toont spoorwegen vanaf zoomniveau 7 (het getal achter 'map=' in de url, dat kan variëren van 0 tot en met 21; de zoomniveaus 0 en 1 hebben geen meerwaarde), steeds heel duidelijk.[9] Stations zijn pas zichtbaar vanaf niveau 11, de namen van alle stations pas vanaf niveau 13. Vanaf ongeveer zoomniveau 17 worden afzonderlijke sporen zichtbaar, en ook het onderscheid tussen fly-over en dive-under.
OpenRailwayMap[10] is gebaseerd op OpenStreetMaps en heeft dezelfde zoomniveaus, ze hebben hier echter geen zichtbare nummering. Er is keuze uit een gekleurde achtergrond, een grijze en geen achtergrond. Zoomniveau 2, waarop de hele wereld te zien is, toont al veel spoorlijnen. Een lijn als Leeuwarden - Groningen wordt echter pas op zoomniveau 8 getoond. Stations worden alleen aangegeven met de naam, niet met een verdere markering. Tot en met zoomniveau 10 worden voor alle aangegeven stations alleen de stationscodes vermeld, en bij zoomniveau 11 in plaats daarvan de namen. Dan zijn er nog wel stations helemaal niet aangegeven. Het zoomniveau waarbij de naam van een station zichtbaar wordt is per station verschillend, voor sommige is dat pas bij zoomniveau 14. Als men uit een stationscode niet kan afleiden welk station het is of in welke plaats, helpt de achtergrondkaart niet veel omdat de code de plaatsnaam op de achtergrondkaart vaak onleesbaar maakt. Met inzoomen worden de stationsnamen zoals gezegd zichtbaar, waarmee men ook de plaatsnaam weet.
Onzichtbare spoorweg[bewerken | brontekst bewerken]
In Noord-Amerika was enige decennia Underground Railroad actief. Dit was echter een code-naam voor een geheime organisatie die slaven bevrijdde. Er kwam geen trein aan te pas, laat staan een ondergrondse.
Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]
Bronnen, noten en/of referenties
|
· 
· 