Wikipedia:Uitgelicht/oktober
| Overzicht beheerpagina's |
|---|
Elke dag van het jaar wordt op de hoofdpagina een lezenswaardig artikel uit de Nederlandstalige Wikipedia samengevat onder de noemer uitgelicht. Deze pagina bevat de uitgelicht artikelen van de maand oktober.
Johannes Vermeer (gedoopt te Delft, 31 oktober 1632 – begraven aldaar, 15 december 1675) is een van de beroemdste Nederlandse kunstschilders uit de Gouden Eeuw. Vermeer had een voorkeur voor tijdloze, ingetogen momenten. Hij blijft raadselachtig vanwege de onnavolgbare kleurstelling en het verbijsterende lichtgehalte. Vermeers schilderijen, meestal genrestukken en een paar historiestukken, allegorieën en stadsgezichten, onderscheiden zich door een subtiel kleurgebruik en een ideale compositie. Hij gebruikte soms dure pigmenten en had een grote voorkeur voor ultramarijn en loodtingeel. (Lees verder) |
Mohandas Karamchand Gandhi (Gujarati: મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી) (Porbandar, 2 oktober 1869 – New Delhi, 30 januari 1948), vaak Mahatma Gandhi (Gujarati: મહાત્મા ગાંધી) genoemd, was een Indiase jurist en politicus, die nationaal en spiritueel leider van India werd. Na een rechtenstudie in Engeland vertrok Gandhi naar Zuid-Afrika, waar hij zich voor de Indiase bevolkingsgroep inzette. Na terugkeer in India werd hij leider in de Indiase onafhankelijkheidsstrijd. Mahatma Gandhi was een van de grondleggers van de moderne staat India en voorstander van actieve geweldloosheid als middel voor revolutie. Gandhi spande zich ook in voor verzoening tussen hindoes en moslims in India. Hij werd in 1948 in New Delhi vermoord door een extremistische hindoe. (Lees verder) |
Rekeningrijden of wegbeprijzing zijn concepten gericht op het doorrekenen van congestiekosten (het vertragen van anderen door zelf aanwezig te zijn op de weg) aan de gebruiker. Deze belasting wordt gebruikt als middel om het verkeer te verminderen in de piekuren en de bijbehorende files te verminderen. Ook andere sociale en milieugebonden negatieve externaliteiten die veroorzaakt worden door wegvervoer, zoals luchtvervuiling, uitstoot van broeikasgassen, lawaai en verkeersongevallen worden met deze belasting verminderd. (Lees verder) |
De Bijlmerramp is de benaming voor de vliegramp waarbij op zondag 4 oktober 1992 een Boeing 747-vrachtvliegtuig, vlucht 1862 van de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al, neerstortte op de flats Groeneveen en Klein-Kruitberg in de Amsterdamse Bijlmermeer. De ramp kostte 43 mensen het leven, onder wie de driekoppige bemanning en de enige passagier van het vliegtuig. Vele anderen raakten gewond. De Bijlmerramp behoort tot de dodelijkste gebeurtenissen in de geschiedenis van de Nederlandse luchtvaart. (Lees verder) |
De orgasmekloof (Engels: orgasm gap of pleasure gap) is een begrip dat verwijst naar de algemene ongelijkheid tussen heteroseksuele mannen en vrouwen op het gebied van seksuele bevrediging, en meer bepaald het verschil in hoe vaak zij een orgasme hebben tijdens seksuele handelingen. Van vrouwen uit iedere bevolkingsgroep die bestudeerd is, is bekend dat zij het minst vaak een orgasme hebben tijdens seks met een man. Onderzoekers hebben meerdere factoren geopperd die zouden kunnen bijdragen aan het bestaan van deze orgasmekloof. Orgasmekloofonderzoeker Laurie Mintz beargumenteert dat de hoofdoorzaak van deze vorm van sekseongelijkheid ligt in "onze culturele onwetendheid over de clitoris" en dat het algemeen voorkomt dat "de vrouwelijke genitaliën worden gereduceerd tot het enige onderdeel (de vagina) dat mannen een betrouwbaar orgasme geeft, maar vrouwen niet. Volgens seksuoloog Ellen Laan is de belangrijkste oorzaak van de orgasmekloof dat een heteroseksuele vrijpartij meestal vooral bestaat uit de coïtus en gestaakt wordt zodra de man is klaargekomen. (Lees verder) |
De Oostvaardersplassen vormen een natuurgebied van zo'n 5600 hectare tussen Almere en Lelystad in de Nederlandse provincie Flevoland. Het gebied is ontstaan na de drooglegging van de Flevopolders en dus relatief jong. De Oostvaardersplassen zijn van internationaal belang als moerasgebied en overwinteringsgebied voor vogels. Het gebied is ruwweg in twee gedeelten te onderscheiden: een nat (ca. 3600 ha) en een droog (ca. 2000 ha) gedeelte. Het droge gedeelte wordt gezien als een geschikte habitat voor grote grazers. Het gebied is beperkt toegankelijk voor bezoekers en geniet wettelijke bescherming. Het is vrijwel geheel aangewezen als staatsnatuurmonument. (Lees verder) |
Duitse Democratische Republiek De Duitse Democratische Republiek was een communistische staat in Europa. Op 7 oktober 1949 nam de door communisten gedomineerde Provisorische Volkskammer in Oost-Berlijn de grondwet van de nieuwe staat aan. De Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED) zou hierdoor ruim 40 jaar de eigenlijke machthebber zijn in de DDR. (Lees verder) |
De Nieuwstraat in Kerkrade ofwel de Neustraße in Herzogenrath scheidt deze nauw verbonden steden en vormt tevens de rijksgrens tussen Nederland en Duitsland. In de straat vonden van oudsher veel smokkelactiviteiten plaats. In de jaren 1930 ontdekten de autoriteiten dat kinderen daarbij een grote rol speelden. Ze gooiden over de afscheiding heen bijvoorbeeld ballen naar elkaar die gevuld waren met smokkelwaar, vaak koffiebonen. De douanebeambten weigerden het bevel om op kinderen te schieten op te volgen, de smokkel bleef daardoor een populaire activiteit voor de jeugd en werd na de Tweede Wereldoorlog hervat (Lees verder) |
John Lennon (Liverpool, 9 oktober 1940 – New York, 8 december 1980) was een Engels popmusicus, vredesactivist en oprichter van de Liverpoolse groep The Quarrymen, die later bekend werd als The Beatles. Samen met Paul McCartney, George Harrison en Ringo Starr had Lennon met deze groep een belangrijke rol in de popmuziek. (Lees verder) |
Cuba is een land in Midden-Amerika. Het verklaarde zich onafhankelijk na de Spaans-Amerikaanse Oorlog op 10 oktober 1898. De onafhankelijkheid werd internationaal erkend op 20 mei 1902. Politiek gezien is Cuba een socialistische/communistische dictatuur. Cuba werd tussen 1959 en 2008 geleid door Fidel Castro, die op 24 februari van dat jaar opgevolgd werd door zijn broer Raúl. Tot en met 2014 hanteerden de Verenigde Staten een handelsembargo tegen Cuba. (Lees verder) |
Televisie of tv is een telecommunicatiesysteem voor het verzenden en ontvangen van bewegende beelden en geluid. Het ontvangstapparaat heet ook televisie of tv, of voluit televisietoestel. De televisie is in de 20e eeuw uitgegroeid tot een groot massamedium dat miljarden mensen bereikt. Aanvankelijk waren de beelden die werden verzonden enkel in zwart-wit, maar later werd er ook in kleur uitgezonden. (Lees verder) |
Op 12 oktober 1492 landde Christoffel Columbus na een tocht van 6000 kilometer over de Atlantische Oceaan op de Bahama's. Hij had gehoopt met zijn tocht Azië te bereiken, maar stuitte in plaats daarvan op een Nieuwe Wereld. Zijn ontdekking van Amerika vormt een keerpunt in de wereldgeschiedenis. 12 oktober wordt daarom in veel landen herdacht als Columbusdag. (Lees verder) |
Snooker is een biljartspel voor twee spelers of twee ploegen waarbij alle gekleurde ballen weggespeeld moeten worden. Er zijn in totaal 22 ballen: vijftien rode, zes andere kleuren (geel, groen, bruin, blauw, roze en zwart) en een witte bal. Snooker is vergelijkbaar met pool. De belangrijkste verschillen tussen pool en snooker zijn de afmetingen: een snookertafel is in de regel groter dan een pooltafel, de ballen zijn kleiner en lichter en de keu is bijgevolg dunner. (Lees verder) |
Platentektoniek is de wetenschappelijke theorie die de geografische ligging van continenten, oceanen, gebergten en andere structuren in het aardoppervlak verklaart, evenals de geologische structuren in de aardkorst en de plek waar aardbevingen en vulkanisme voorkomen. Volgens de theorie is de lithosfeer – de buitenste, gemiddeld ongeveer 100 km dikke laag in de Aarde – verdeeld in tektonische platen of schollen, die onafhankelijk van elkaar over het aardoppervlak bewegen. De beweging wordt aangedreven door stromingen in de onderliggende asthenosfeer. (Lees verder) |
Mata Hari, pseudoniem van Margaretha Geertruida (Griet) Zelle (Leeuwarden, 7 augustus 1876 – Vincennes, 15 oktober 1917), was een Nederlands exotisch danseres en courtisane. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd ze als spion gerekruteerd. Ze werd echter beschuldigd van dubbelspionage en door de Fransen gefusilleerd. De vraag of ze echt een dubbelspion was is onderwerp van discussie en heeft bijgedragen aan haar legendevorming. (Lees verder) |
Schildpadden (Testudines) zijn een orde van reptielen waarvan alle soorten gekenmerkt worden door een stevig en vaak bolvormig schild. Schildpadden kunnen sterk verschillen in grootte, kleuren en levenswijze maar zijn gemakkelijk te onderscheiden van alle andere reptielen door het uitwendige schild. Alle schildpadden hebben een benig schild aan zowel de buikzijde (plastron) als de rugzijde (carapax), in tegenstelling tot alle andere moderne reptielen zoals krokodilachtigen, hagedissen en slangen. Het schild is meestal voorzien van een tweede pantser, het hoornschild. Het rugschild is met het buikpantser verbonden door een benen brug aan weerszijden van het lichaam. Schildpadden planten zich meestal jaarlijks voort en zijn zonder uitzondering eierleggend. (Lees verder) |
Biodiesel is een type biobrandstof, een duurzame energiebron, die gemaakt wordt uit plantaardige olie of dierlijk vet. Biodiesel wordt vaak toegepast in een mengvorm met uit aardolie verkregen diesel. Toen Rudolf Diesel zijn eerste dieselmotor bouwde, was deze bedoeld voor olie geperst uit pinda's. Tegenwoordig zijn dieselmotoren niet meer geschikt om zonder aanpassingen te werken op pure plantaardige oliën of gebruikte plantaardige oliën. Deze zijn te stroperig en geven veel roet. (Lees verder) |
Trans-Atlantische slavenhandel De trans-Atlantische slavenhandel was de handel in slaven uit Afrika naar Amerika. Het is de grootste gedwongen migratie uit de geschiedenis en daarmee door de Verenigde Naties verklaard tot misdaad tegen de menselijkheid. Het was de middenpassage van de driehoekshandel en speelde zich af tussen 1525 en 1867, waarbij het hoogtepunt lag in de achttiende eeuw en de eerste helft van de negentiende eeuw. (Lees verder) |
Mr. Smith Goes to Washington is een Amerikaanse speelfilm van Frank Capra uit 1939. James Stewart speelt in deze politieke tragikomedie de hoofdrol van Jefferson Smith, een jeugdige padvindersleider die de werkelijke wereld van de Amerikaanse politiek aan den lijve ondervindt als hij wordt aangesteld als senator. Al bij zijn première op 19 oktober veroorzaakte de film veel opschudding en werd onder andere afgeschilderd als anti-Amerikaans en pro-communistisch. Desondanks werd Mr. Smith Goes to Washington een groot succes en betekende het de doorbraak voor Stewart. Mr. Smith Goes to Washington werd genomineerd voor elf Oscars en won een Oscar voor beste verhaal. (Lees verder) |
Karl Marx (Trier, 5 mei 1818 – Londen, 14 maart 1883) was een Duits denker die de (politieke) filosofie, de economie, de sociologie en de historiografie sterk heeft beïnvloed. Hij was een grondlegger van de arbeidersbeweging en een centraal figuur in de geschiedenis van het socialisme en het communisme. Marx woonde en werkte in Duitsland, in Frankrijk en in België, Nederland en Engeland. Zijn bewogen leven deelde hij met zijn vrouw Jenny von Westphalen en met zijn vriend Friedrich Engels, die hem zijn hele leven steunde – ook financieel – en die na Marx' dood zijn werken persklaar maakte. Als Marx' belangrijkste werk wordt meestal Das Kapital (of in het Nederlands: Het Kapitaal) beschouwd. Daarnaast is zijn Communistisch Manifest (met Friedrich Engels) wereldberoemd. Op het werk en de denkbeelden van Karl Marx (en Friedrich Engels) is het marxisme gebaseerd. (Lees verder) |
Indonesië, officieel de Republiek Indonesië (Indonesisch: Republik Indonesia), is een land gelegen in Zuidoost-Azië. Het land bestaat uit een archipel van 17.508 eilanden en is daarmee 's werelds grootste eilandstaat. Het land grenst direct aan Papoea-Nieuw-Guinea, Oost-Timor en Maleisië. Andere landen die Indonesië omringen zijn Singapore, Brunei, de Filipijnen, Australië en de door India bestuurde Nicobaren. De eilandstaat heeft een totale oppervlakte van 1.904.569 km². (Lees verder) |
Romeyka is een Pontisch-Griekse taal die door enkele duizenden mensen wordt gesproken in het Pontisch Gebergte tussen de steden Of en Trabzon in het noordoosten van Turkije. De taal heeft van alle huidige Griekse varianten de meeste kenmerken behouden van het Oudgrieks van Hellenistische tijden. Volgens taalkundigen loopt de taal het risico om binnen enkele generaties verloren te gaan. Het Romeyka verschilt op enkele punten van andere Pontische talen, omdat het nooit is beïnvloed door geschreven Grieks of gesproken modern-Grieks. Hierdoor is de taal een linguïstieke goudmijn. (Lees verder) |
Geschiedenis van het klavecimbel Het klavecimbel behoort tot de Europese muziek- en instrumentencultuur. De eerste instrumenten zijn te situeren tijdens de 14e eeuw in de provincies die tot het Bourgondische rijk behoorden en in Italië. De verschillende varianten, zoals spinet, virginaal, muselaar en clavicytherium, kenden een snelle technische ontwikkeling en een geografische verspreiding door Europa. Aan de koninklijke en prinselijke hoven, bij de rijke burgerij en de adel, in bisschoppelijke paleizen, deed het klavecimbel zijn intrede, gewild om zowel zijn uitgebreide muzikale mogelijkheden als zijn karakter als luxe- en prestigeobject. (Lees verder) |
Hekserij betreft in het algemeen het uitoefenen of aanroepen van vermeende bovennatuurlijke krachten om mensen of gebeurtenissen te beïnvloeden. In het Westen legt het volksgeloof de nadruk op het kwaadaardig handelen van de heks. Moderne hekserij, waarbij mensen zichzelf 'heks' noemen, breekt radicaal met dit stereotiepe beeld en benadrukt positieve aspecten als eenheid met de natuur en de gelijkheid van man en vrouw. In de oudheid vonden geen grootschalige vervolgingen van heksen plaats. Religieuze vervolging van vermeende heksen nam pas een aanvang in de 14e eeuw. In het Europa van de vroege 15e eeuw kreeg men over hekserij religieuze angstbeelden: de heks als bevriend met de duivel. Processen, veroordelingen en executies werden gemeengoed in heel Europa en bereikten een hoogtepunt tijdens de 16e en 17e eeuw. (Lees verder) |
De Vergissing van Troelstra was een mislukte socialistische revolutie in Nederland in november 1918. De naam is ontleend aan de essentiële rol die Pieter Jelles Troelstra tijdens de poging tot revolutie speelde. De poging duurde ongeveer vanaf 25 oktober tot 14 november. In die tijd werden er op veel meer plaatsen revoluties gepleegd, zoals de Russische Revolutie en in Duitsland de Novemberrevolutie, die net geslaagd waren toen de revolutie in Nederland op het punt leek te staan te beginnen. De omstandigheden voor een revolutie leken gunstig. (Lees verder) |
Franz Wilhelm Junghuhn (Mansfeld, 26 oktober 1809 – Lembang, 24 april 1864) was een Pruisisch-Nederlands ontdekkingsreiziger, indoloog, landmeter, arts, geograaf, geoloog en botanicus. Als onderzoeker bracht hij in dienst van de autoriteiten van Nederlands-Indië de geografie, geologie en natuur van Java en de Bataklanden op Sumatra in kaart. Naast het wetenschappelijk vastleggen van zijn ontdekkingen schreef Junghuhn ook boeken over zijn reizen, bekend vanwege hun gekleurde litho's van Indische landschappen. (Lees verder) |
Elvis Aaron Presley (Tupelo, Mississippi, 8 januari 1935 – Memphis, Tennessee, 16 augustus 1977) was een Amerikaans zanger en acteur. Hij wordt vaak The King of Rock and Roll of kortweg The King genoemd en geldt als een van de meest significante culturele iconen van de twintigste eeuw. Presley werd geboren in Tupelo in de staat Mississippi en verhuisde met zijn familie naar Memphis in Tennessee toen hij 13 jaar was. Daar begon zijn muzikale loopbaan in 1953, toen hij bij het latere Sun Studio een nummer opnam dat werd uitgebracht op Sun Records. Presley werd hiermee een vroege popularisator van de rockabilly, een uptempo-, door een backbeat aangedreven versmelting van country en rhythm-and-blues. (Lees verder) |
Protesten tegen het regime in Suriname Op 28 oktober 1982 was het militaire regime in Suriname inmiddels twee en half jaar aan de macht. In de loop van het jaar werd het steeds onrustiger, en de vakbeweging gebruikte het bezoek van Maurice Bishop uit Grenada om massaal tegen het regime te protesteren. Desi Bouterse zag de gebeurtenissen als een complot en verkondigde af te zullen rekenen met vakbondsleider Cyrill Daal. De gebeurtenissen worden samen met de verijdelde Rambocuscoup in maart gezien als de aanloop naar de Decembermoorden. (Lees verder) |
Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen De Nationale Maatschappij Van Buurtspoorwegen (afkorting NMVB), of in het Frans "Société Nationale des Chemins de fer Vicinaux" (afkorting SNCV), was het nationaal streekvervoerbedrijf in België. De NMVB werd door de staat opgericht op 29 mei 1884 en had de taak om tramwegen aan te leggen in de gebieden die niet per trein zouden worden ontsloten. Onder het beheer van de NMVB werd een groot tramwegnetwerk opgebouwd. Dit tramwegnet is later ingekrompen en op een paar lijnen na vervangen door buslijnen. In 1991 werd de NMVB opgesplitst in een Vlaamse maatschappij (De Lijn) en een Waalse maatschappij (TEC). In het verleden werd de buurttram van de NMVB ook wel de boerentram genoemd, omdat deze de boeren van het platteland naar de stad vervoerde. (Lees verder) |
Hommels (Bombus) zijn een geslacht van sociale insecten die behoren tot de familie bijen (Apidae). Er zijn wereldwijd ongeveer 250 soorten hommels bekend, verspreid over vrijwel alle continenten. In België en Nederland komen ongeveer dertig verschillende soorten voor, waarvan enkele zeldzaam zijn. De meeste hommels leven in kolonies met een enkele koningin. Het ronde lichaam is bedekt met een zachte vacht van setae, wat hen een donzig uiterlijk geeft. Hommels zijn belangrijke bestuivers voor de landbouw, maar hun soortenaantal neemt in Europa, Noord-Amerika en Azië sterk af (Lees verder) |
Op 31 oktober 1517 publiceerde Luther 95 stellingen als reactie op de aflaatverkoop door de Rooms-Katholieke Kerk. Dit leidde tot de Reformatie en deze datum wordt daarom gezien als de oorsprong van het protestantisme. Onder anderen de bewoonsters van het vrouwenklooster te Nimbschen hoorden hierover. Dat was voor Katharina von Bora, de latere vrouw van Luther, aanleiding om uit het klooster te vluchten. (Lees verder) |
.jpg)
.jpg)
.jpg)
· 
· 