De rattenvanger van Hamelen
De rattenvanger van Hamelen is een sage of volksverhaal dat bekend werd door de gebroeders Grimm. Ze publiceerden het in hun Deutsche Sagen.[1] De legende verhaalt een gebeurtenis in de Duitse stad Hamelen op 26 juni 1284. Hoewel geen enkele 13e-eeuwse bron de gebeurtenis vermeldt, menen de meeste onderzoekers dat de verdwijning van de kinderen historisch is. De oudste bekende bron is een 15e-eeuwse nota in een handschrift van monnik Heinrich von Herford.[2] Het laatste wat men van hen vernam, is dat ze naar de Koppenberg liepen. Later voegden schrijvers elementen toe: in de zestiende eeuw werd het hoofdpersonage een rattenvanger en deed het krenterige stadsbestuur zijn intrede.
Het verhaal
De rattenvanger kwam naar Hamelen om de rattenplaag te bestrijden. De bevolking prees hem en beloofde een betaling. Hij lokte de ratten met een fluit en liet ze verdrinken in de Wezer. Omdat het stadsbestuur weigerde te betalen, keerde hij terug toen de inwoners in de kerk zaten, speelde fluit en lokte 130 kinderen mee. Hij leidde hen een grot binnen en sloot ze op. In andere versies neemt hij ze mee naar de Koppenberg en iedereen verdwijnt.
In moderne versies is soms een happy end aan het verhaal toegevoegd: de rattenvanger krijgt zijn geld en brengt de kinderen terug.
Theorieën
De theorieën over de oorsprong hangen samen met de bedenker en 'de tijdsgeest' waarin de theorie bedacht werd. Altijd symboliseert de rattenvanger de Dood.
- In de 16e eeuw - de eeuw van de heksenvervolgingen - suggereert Jan Wier dat de rattenvanger een duivel was die zich vermomde als fluitspeler. Een tijdgenoot van Wier, Hannibal Nullejus, de schoolrector in Stadthagen, beweerde dat de kinderen door onderaardse gangen naar de andere kant van de wereld trokken.
- In de 17e eeuw opperde een geestelijke schooldirecteur uit Hamelen een Kinderkruistocht. Gottfried Wilhelm Leibniz vond dat én een emigratie aannemelijk.
- In de 18e eeuw neemt een legerpredikant aan dat de kinderen vochten in een conflict in Minden.
- In de 19e eeuw - als de wetenschap bacteriën leert kennen - suggereert men een (pest)epidemie, lepra of de 'danswoede' of de Chorea van Huntington die de kinderen de stad uit dwong ter bescherming van de bevolking.
- In de 20e eeuw het historisch beeld dat de jonge generatie zich, vaak tegen de wil van hun ouders, in de westelijke delen van het Duitse Rijk gedurende de middeleeuwen had laten ronselen om dorpen en steden te stichten in de schaars bevolkte gebieden beoosten de Elbe en de Saale in de 12de eeuw, vervolgens beoosten de Oder in de 13e eeuw. In die eeuwen ontstond te beginnen in Westfalen, waarin de stad Hamelen gelegen was, gebrek aan landbouwgrond door de toenemende bevolking en de verdeling van de grond in steeds kleinere percelen na vererving. Dreigende hongersnood en armoede begunstigden de expansiedrang van de Duitse adel, die de heerschappij had verworven beoosten de Elbe, maar evengoed de belangen van de Slavische (Poolse) adel beoosten de Oder, die onontgonnen land vruchtbaar wilde laten maken en zij beide verklaren de landverhuizingen. Als bijzonderheid: het gebied tussen Wittenberg, Bad Belzig en Jüterborg wordt "Der Flaming" genoemd, naar de Vlamingen die zich hier vestigden. Bossen, moerassen en zandruggen van het braakland rond Berlijn huisvestten nieuwe bevolkingsgroepen. Zie Oostkolonisatie[3]
Jan Wier en het glas in lood
Het verhaal stond op een glas-in-loodraam uit het begin van de 14e eeuw in de kerk van Hamelen, waarvan wordt verondersteld dat het de ware gebeurtenis voorstelde.[4] Het glas werd in 1660 vervangen en de kerk brandde in 1945 uit. Hans Dobbertin reconstrueerde de rattenvanger in bonte kledij en kinderen in het wit.[bron?] Jan Wier liet als een van de eersten de gebeurtenis in de 16e eeuw opnemen in zijn drukwerk. Voor Wier zijn enkel schriftelijke bronnen bekend. Wier merkte op dat officiële documenten in Hamelen vaak 'X jaar na de verdwijning van de kinderen' gebruikten ter datering en dat rinkelende tamboerijnen en dansen verboden waren in de 'Trommelloze straat' waar de kinderen de stad verlieten. Als een bruidsstoet door de straat wou, deed die dat in stilte. Tijdens zijn stadsbezoek zag Wier het beschreven glasraam en oorkondes over de gebeurtenis. De oudste kwam van een nakomeling van de burgemeester van Hamelen in 1284, misschien de vader van een verdwenen meisje.
Inscriptie
Een inscriptie uit 1602 of 1603 in Hamelen luidt:
Anno 1284 am dage Johannis et Pauli
war der 26. junii
Dorch einen piper mit allerlei farve bekledet
gewesen CXXX kinder verledet binnen Hamelen gebo[re]n
to calvarie bi den koppen verloren
Populaire cultuur
- Het verhaal werd in Nederland gebruikt voor de succesvolle televisieserie in de jaren zeventig: Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, mijnheer?.
- Het Suske en Wiske-verhaal De flierende fluiter gebruikt delen van de legende.
- Walt Disney maakte er in 1933 een korte animatiefilm van.
- Een verfilming van regisseur Bretaigne Windust toonde op 26 november 1957 de The Pied Piper of Hamelin in Technicolor op tv.
- De clip Hand In Hand van de Duitse dance-act Dune is gebaseerd op het verhaal.
- Het nummer Pay The Piper op het gelijknamige album van de Maastrichtse band The Mad Trist is erop gebaseerd.
- Ook Malvina Reynolds wijdde een song aan de rattenvanger: The Pied Piper.
- In het nummer My Fairy King van de band Queen van het album Queen bevat citaten uit het verhaal: "In the land where horses born with eagle wings, and honey bees have lost their stings, there's singing forever. Lions den with fellow deer and rivers made from wine so clear.".
- Ook Led Zeppelin noemt de rattenvanger tweemaal in hun klassieker Stairway to Heaven van het album Led Zeppelin IV: "It's whispered that soon if we all call the tune, then the piper will lead us to reason" en "Your head is humming and it won't go in case you don't know the piper's calling you to join him".
- Megadeth noemt de rattenvanger in "Symphony of Destruction". "Just like the Pied Piper, Led rats through the streets, We dance like marionettes, Swaying to the Symphony Of Destruction" als vergelijking voor hoe mensen blindelings iemand volgen, net zoals de rattenvanger deed met de ratten en de kinderen.
- In de Amerikaanse televisieserie Once Upon a Time (televisieserie) wordt het verhaal van de Rattenvanger ook gebruikt in een aflevering uit seizoen 3.
- In de Amerikaanse televisieserie Silicon Valley (televisieserie) is de startup waar de serie over gaat vernoemd naar "Pied Piper"
- De Netflix-Serie Society is gebaseerd op dit verhaal
Fotogalerij
-
Råttfångaren från Hameln, Allan Österlind, 1897 -
Een poppenspeler met marionetten in de binnenstad van Hamelen -
Rattenfängerbrunnen in Hamelen -
Standbeeld van de rattenvanger in Utrecht
Bibliografie
- Mythen & sagen, een geïllustreerd overzicht van 's werelds mooiste vertellingen, Tony Allan, ISBN 978-90-5764-533-4.
- Jan Wier (1515-1588). Een ketterse arts voor de heksen, Vera Hoorens, ISBN 978-90-351-3377-8.
Externe link
- ↑ Uitgave 1816, nr. 244 met de oorspronkelijke titel: "Die Kinder zu Hameln".
- ↑ Wie de notitie maakte is onbekend. HOORENS V. p. 129.
- ↑ Vgl. VAN DEVYVERE F. "Lichterfelde" (West-Berlijn) en Lichtervelde. In: Derde jaarboek van de Heemkundige Kring, 1987, p. 54-63.
- ↑ Beschrijvingen tussen de 14e en 17e eeuw bevestigen dit.
· 
· 