Station 's-Hertogenbosch
| 's-Hertogenbosch | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Zicht op een deel van de centrumkant van het station van 's-Hertogenbosch in de avond
| ||||
| Afkorting | Ht | |||
| Opening | 1 november 1868 | |||
| Perrons | 3 | |||
| Perronsporen | 5 (en 3 laadsporen voor autoslaaptrein) (Sporenschema) | |||
| Perrontoegang | vrij | |||
| Spoorlijn(en) | Staatslijn H Brabantse Lijn | |||
| Vervoerders | ||||
| - Treinvervoerder | Arriva - NS | |||
| - Busvervoerder | Arriva | |||
| Reizigers | 48.895 (2022)[1] per dag | |||
| Ligging | ||||
| Plaats | 's-Hertogenbosch | |||
| Coördinaten | 51° 41′ 26″ NB, 5° 17′ 37″ OL | |||
| Externe link | NS-stationsinformatie | |||
  | ||||
| ||||
.JPG)
Station 's-Hertogenbosch is het belangrijkste spoorwegstation van 's-Hertogenbosch en een knooppunt van spoorlijnen in vier richtingen.
Per dag stappen ongeveer 46.000 reizigers in of uit (exclusief overstappers), daarmee is station 's-Hertogenbosch het op zeven na drukste station van Nederland. In de loop der jaren is het station meermaals drastisch van uiterlijk veranderd.
Het eerste station[bewerken | brontekst bewerken]
Het eerste station in 's-Hertogenbosch werd geopend op 1 november 1868 aan de spoorlijn Utrecht - Boxtel. Omdat 's-Hertogenbosch nog de vestingstatus had, moest men vrij zicht kunnen hebben op de polder ten westen van de stad en mochten er buiten de vestingwerken geen blijvende, stenen bouwwerken staan. Het station was daarom opgetrokken in houten vakwerkbouw, zodat men het snel af kon breken wanneer er gevaar dreigde.
Het station lag in de wijk 't Zand, tegenover de oude Sint-Leonarduskerk. Dit houten station stond aan het Meijerijplein. De ingang van dat station was ter hoogte van de huidige Boschveldweg en Kempenlandstraat. In het huidige 's-Hertogenbosch is dit ongeveer ter hoogte waar tot 2006 het CWI zat, ongeveer tegenover het oude kantoor van het Brabants Dagblad aan het Koningin Emmaplein. In 1896 kreeg dit houten station de functie van tramstation.[2] Het stationsgebouw is uiteindelijk rond 1915 afgebroken.
Het tweede station[bewerken | brontekst bewerken]
In 1896 werd het houten gebouw vervangen door een monumentaal bakstenen station naar een ontwerp van Eduard Cuypers. Dit station is een paar honderd meter zuidelijker gebouwd, en de sporen werden wat westelijker gelegd. Het station werd verplaatst om vanuit de stad en de wijk een mooier aanzicht te krijgen. Men kon dan vanuit de stad rechtuit het station inlopen. Het gebouw was 140 meter lang en was gebouwd in de neorenaissance stijl. Boven in het station waren woningen voor machinisten, restauratiehouders en de stationschef.
Dit tweede station werd op 16 september 1944 in brand geschoten door jachtbommenwerpers. Ook werd op het NS terrein een opzichtershuisje beschoten. Daarbij vielen geen slachtoffers, hoewel de bewoners thuis waren. De gevechten voor de bevrijding van de stad 's-Hertogenbosch duurden uiteindelijk tot oktober 1944.
Het derde station[bewerken | brontekst bewerken]
Nadat het tweede station in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd was geraakt, werd het niet meer opgebouwd, maar in 1951 vervangen door een bescheidener, modern gebouw. Het was een ontwerp van architect Sybold van Ravesteyn. De oorspronkelijke perronoverkapping bleef tot op heden behouden. Een paar oude karakteristieke kunstwerken van het tweede station werden ook bewaard, maar lang niet alles.
Het vierde station[bewerken | brontekst bewerken]
In 1998 is het derde station vervangen door een modern passage-station, de overkapping werd uitgebreid naar het tweede eilandperron. Het lag in de planning om ook de oude stationsoverkapping, die dateert van 1896, in zijn geheel te vervangen, maar na protest van een lokale actiegroep vanwege monumentale waarde heeft men de overkapping toch weten te behouden. Met deze aanpassingen verdween wel de bijzondere hellingbaan naar het perron. Dit vierde station is een ontwerp van architect Rob Steenhuis. Het vernieuwde station werd op 14 mei 1998 officieel geopend.[3]
Het station bestaat voornamelijk uit de passage 'Passerelle' boven de perrons, die de feitelijke stationshal en de toegang tot de perrons vormt. Dit is een belangrijke looproute tussen het centrum en het Paleiskwartier. De windgevoeligheid van het station leidde tot klachten van gebruikers. De NS heeft de kritiek in de wind geslagen. "Je bent immers op het station om naar de trein te gaan, niet om er rond te hangen."
Bij de afbraak van het oude station zijn twee karakteristieke torentjes behouden gebleven en aan de Efteling gedoneerd, die daar geen goede bestemming voor had. In 2002 zijn ze doorgegeven aan Het Land van Ooit. De stationsklok, die aan de gevel bevestigd was, hangt aan het winkelcentrum Noordkade in Veghel. Een replica van de klok is in de Torenstraat in 's-Hertogenbosch te vinden.[4]
Op de voorgevel van het station pronkt een lichtkunstwerk. Dit kunstwerk is een lichtanimatie die door Titia Ex in 1998 is geplaatst. De lichtanimatie bestaat uit muzikanten die in de oranje-blauwe glaswand te zien zijn.[5]
Verbindingen[bewerken | brontekst bewerken]
Bussen[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Openbaar vervoer in 's-Hertogenbosch voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Treinen[bewerken | brontekst bewerken]
| Serie | Treinsoort | Route | Bijzonderheden |
|---|---|---|---|
| 800 | Intercity (NS) | Maastricht – Sittard – Roermond – Weert – Eindhoven Centraal – 's-Hertogenbosch – Utrecht Centraal – Amsterdam Centraal – Alkmaar – (Den Helder) | Rijdt van maandag t/m donderdag tot 20:00 uur tussen Alkmaar en Maastricht. Rijdt op vrijdag pas vanaf 15:00 uur en rijdt dan enkel tussen Alkmaar en Amsterdam Centraal. Rijdt niet in het weekend. Wordt na 20:00 uur, op vrijdag en in het weekend tussen Amsterdam Centraal en Maastricht vervangen door intercity 2900. |
| 2900 | Intercity (NS) | Enkhuizen – Hoorn – Amsterdam Centraal – Utrecht Centraal – 's-Hertogenbosch – Eindhoven Centraal – Weert – Roermond – Sittard – Maastricht | Rijdt van maandag t/m donderdag in de vroege ochtend en in de avonduren en rijdt van vrijdag t/m zondag de hele dag en vervangt dan Intercity 3900 tussen Enkhuizen en Amsterdam Centraal en intercity 800 tussen Amsterdam Centraal en Maastricht. Stopt alleen 's avonds na 19:30 (ma-vr) of 23:00 (weekend) in Amsterdam Bijlmer ArenA. Stopt niet in Zaandam. |
| 3500 | Intercity (NS) | Schiphol Airport – Utrecht Centraal – 's-Hertogenbosch – Eindhoven Centraal – Helmond – Venlo | Wordt in de avonduren en op zondag vervangen door serie 3700. Tussen de spitsen van maandag t/m donderdag en vrijdag de gehele dag tot 20:00 wordt deze serie te Schiphol Airport gekoppeld aan de 2400 van/naar Dordrecht. Rijdt tijdens de late avonduren vanaf 22:00 alleen tussen Schiphol Airport en Utrecht Centraal v.v. |
| 3600 | Intercity (NS) | Roosendaal – Breda – Tilburg – 's-Hertogenbosch – Nijmegen – Arnhem Centraal – Dieren – Zutphen – Deventer – Zwolle | |
| 3700 | Intercity (NS) | Dordrecht – Rotterdam Centraal – Schiedam Centrum – Delft – Den Haag HS – Leiden Centraal – Schiphol Airport – Amsterdam Zuid – Utrecht Centraal – 's-Hertogenbosch – Eindhoven Centraal – Helmond – Venlo | Rijdt van maandag t/m donderdag enkel in de avonduren en rijdt van vrijdag t/m zondag vrijwel de hele dag en vervangt dan series 2400 en 3500. Rijdt in de late avond alleen tussen Schiphol Airport en Utrecht Centraal v.v. |
| 3900 | Intercity (NS) | Enkhuizen – Hoorn – Amsterdam Centraal – Utrecht Centraal – 's-Hertogenbosch – Eindhoven Centraal – Weert – Roermond – Sittard – Heerlen | Stopt niet in Zaandam. Rijdt in de avonduren en van vrijdag t/m zondag de hele dag enkel tussen Eindhoven Centraal en Heerlen. Wordt in de avonduren en van vrijdag t/m zondag de hele dag vervangen door intercity 2900. Rijdt van maandag t/m donderdag in de avonduren enkel tussen Sittard en Heerlen en rijdt dan 1x/uur. |
| 4400 | Sprinter (NS) | Oss – 's-Hertogenbosch – Eindhoven Centraal – Helmond – Deurne | Rijdt in de ochtendspits van maandag t/m donderdag twee ritten van/naar Oss, waarbij richting Oss non-stop wordt gereden tussen 's-Hertogenbosch en Oss. |
| 6000 | Sprinter (NS) | Utrecht Centraal – Geldermalsen – 's-Hertogenbosch | Is van maandag t/m donderdag tot 20:00 uur te Utrecht Centraal gekoppeld aan serie 8800. Is na 20:00 uur en van vrijdag t/m zondag te Utrecht Centraal gekoppeld aan serie 6900. |
| 6600 | Sprinter (NS) | Dordrecht – Breda – Tilburg – 's-Hertogenbosch – Nijmegen – Arnhem Centraal | Rijdt alleen doordeweeks tot 19:00 uur tussen Nijmegen en Arnhem Centraal v.v. |
| 21400 | Intercity (NS) | Rotterdam Centraal – Eindhoven Centraal; Tilburg – 's-Hertogenbosch; Eindhoven Centraal – 's-Hertogenbosch – Utrecht Centraal | Nachtnet. Rijdt alleen in de nachten volgend op vrijdag en zaterdag. |
| Nachttrein 32700 | Nachttrein (Arriva) | Maastricht – Sittard – Roermond – Weert – Eindhoven Centraal – 's-Hertogenbosch – Utrecht Centraal – Amsterdam Bijlmer ArenA – Amsterdam Zuid – Schiphol Airport | Rijdt alleen in de nacht van vrijdag op zaterdag. |
Project 'Sporen in Den Bosch'[bewerken | brontekst bewerken]
Om een verhoogde Intercity-frequentie tussen Utrecht, 's-Hertogenbosch en Eindhoven mogelijk te maken, werd het station en emplacement tussen 2011 en 2014 verbouwd. Het meest westelijk gelegen perron is verlengd in noordelijke richting. Ook de perronkappen zijn verlengd, zodat ze in lengte overeenkomen met de kappen van de overige perrons. Aan beide zijden van dit perron zijn wissels aangelegd, waardoor twee treinen tegelijkertijd achter elkaar kunnen halteren, zoals ook mogelijk is bij het tweede perron. Het nieuwe perrondeel is bereikbaar via roltrappen vanaf de bestaande passerelle.
Ten noorden van het station is het aantal sporen verdubbeld van twee naar vier. Tevens is een fly-over aangelegd, waardoor treinen uit Nijmegen over de sporen van/naar Utrecht worden geleid. De fly-over ging in dienst in april 2013.[6] Hierdoor kunnen treinen gelijktijdig en sneller arriveren en vertrekken.
Om het aantal wisselstoringen te reduceren is het aantal wissels en kruisingen sterk gereduceerd.[7] Dit is ten koste gegaan van de uitwijkflexibiliteit naar andere perronsporen bij verstoringen. Zo is het in de nieuwe situatie onmogelijk om spoor 1 te bereiken vanuit Utrecht en spoor 7 te bereiken vanuit Eindhoven. In het verleden werden die mogelijkheden benut om verstoringen op te vangen. Ook is het onmogelijk geworden vanuit de meest westelijke sporen het opstelterrein te bereiken, waardoor meer rangeerbewegingen nodig zijn.[8]
In 2014 zijn de werkzaamheden afgerond.
Overige faciliteiten[bewerken | brontekst bewerken]
Er zijn uitgebreide voorzieningen voor voor- en natransport aanwezig:
- Er is een bewaakte fietsenstalling
- Er zijn meerdere onbewaakte fietsenstallingen
- Er is een busstation met negen perrons voor zowel stads- als streeklijnen
- Er is een taxistandplaats
- Er is een treintaxistandplaats
- Er zijn twee betaalde parkeerterreinen voor auto's
Vanaf 1972 was station 's-Hertogenbosch het enige vertrekpunt van de autoslaaptreinen. Tot 2002 werden de ritten tot de grens verzorgd door de Nederlandse Spoorwegen. Sinds 2002 was Euro-Express Treincharter (EETC) de exploitant.[9]
De EETC reed vanuit Nederland (station 's-Hertogenbosch) tot en met 2014 in de zomer de AutoSlaapTrein naar Italië (Alessandria en Livorno) en naar Slovenië (Koper). De treinen reden van het eerste weekend van juni t/m het eerste weekend van september (de trein naar Livorno alleen in juli en augustus). De heenreis vanuit Nederland was op vrijdagavond, de terugreis op zaterdagavond. In april 2015 maakte EETC bekend als gevolg van gestegen kosten en toenemende verliezen in 2015 geen autoslaaptreinen meer te laten rijden.[10] De Treinreiswinkel maakte bekend in juli en augustus 2015 een vervangende beperkte dienst te organiseren vanaf Düsseldorf naar Verona. In 2016 en 2017 heeft deze trein ook gereden. In 2018 rijdt deze trein niet meer.[11]
Op 7 juni 2016 werden de laatste vierassige dubbeldekwagons voor autovervoer opgehaald.
In 2014 werden de perrons voor bussen vernieuwd. Hierbij zijn de oude perrons, gemaakt van klinkers, vervangen door een serie betonnen platen met bestrating voor blinden. De nieuwe perrons zijn verhoogd, zodat passagiers op hetzelfde niveau staan als de vloer van de bussen, en rolstoelen direct in en uit kunnen rijden. Verder zijn de oude glazen platen op het perron, die fungeerden als bushokjes, verwijderd, net als de lijsten waarop de dienstregeling nog op papier te lezen was, om zo meer ruimte te maken op de perrons. Vóór de perrons, op het stationsplein, is een machine geplaatst die de bustijden hardop opleest, bedoeld voor visueel beperkte reizigers.[12]
Ontwikkeling aantal reizigers[bewerken | brontekst bewerken]
Het aantal door NS vervoerde reizigers (per gemiddelde werkdag) ontwikkelde zich sedert 2019 als volgt:
| Jaar | Aantal reizigers |
|---|---|
| 2019 | 69.936 |
| 2020 | 29.381 |
| 2021 | 31.996 |
| 2022 | 48.895 |
Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]
· 
· 
· · · · · ·