Wikipedia:Uitgelicht/juli
Elke dag van het jaar wordt op de hoofdpagina een lezenswaardig artikel uit de Nederlandstalige Wikipedia samengevat onder de noemer uitgelicht. Deze pagina bevat de uitgelicht artikelen van de maand juli.
Wetenschappelijke argumenten voor evolutie Wetenschappelijke argumenten voor biologische evolutie zijn de bewijzen waaruit evolutiebiologen afleiden hoe soorten ontstonden uit andere soorten. Deze bewijzen kunnen worden geleverd door verschillende wetenschappelijke vakdisciplines. Evolutiebiologie is een natuurwetenschap die gebruik maakt van de wetenschappelijke methode. Evolutiebiologen stellen hypothesen op die ze vervolgens testen door waarnemingen van fossielen en genetische, anatomische en morfologische overeenkomsten tussen soorten. De waarnemingen leveren het bewijs aan de hand waarvan een hypothese verworpen of bevestigd wordt. (Lees verder) |
De Slag bij Nieuwpoort was een veldslag die op 2 juli 1600, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, werd uitgevochten tussen het Staatse en het reguliere Zuid-Nederlandse ('Spaanse') leger. Maurits van Nassau, de latere Prins van Oranje, was door de Staten-Generaal van de Nederlanden naar Vlaanderen gestuurd om de stad Duinkerke in te nemen. De kaapvaart vanuit deze stad bracht veel schade toe aan de handelsvloot van de Republiek. Onverwacht kwam een groot Spaans leger onder leiding van aartshertog Albrecht van Oostenrijk richting Vlaanderen, wat leidde tot een veldslag nabij Nieuwpoort. De tocht naar Duinkerke werd uiteindelijk afgeblazen, zodat het doel niet bereikt werd. De slag is mede vanwege het gemakkelijk te onthouden jaartal een van de bekendste gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis. (Lees verder) |
Goelag (Russisch: ГУЛАГ) was in de Sovjet-Unie de overheidsdienst die verantwoordelijk was voor straf- en werkkampen. De term wordt ook gebruikt om deze kampen zelf aan te duiden. Goelag is een acroniem voor het Russische Главное управление исправительно-трудовых лагерей (Glavnoje oepravlenieje ispravitelno-troedovych lagerej), oftewel "Hoofddirectoraat voor opvoedings- en werkkampen". In totaal stierven in de goelags gedurende enkele decennia miljoenen mensen, zowel Sovjetburgers als buitenlanders (onder andere Duitse en Japanse krijgsgevangenen, Polen en Finnen). (Lees verder) |
Maria Salomea (Marie) Skłodowska-Curie (Warschau, 7 november 1867 – Passy, 4 juli 1934) was een Pools-Frans scheikundige en natuurkundige. Zij was een pionier op het gebied van de radioactiviteit, ontving twee Nobelprijzen en ontdekte de elementen polonium en radium. In haar tweede vaderland Frankrijk is ze bekend als Marie Curie en ze wordt vaak aangeduid als Madame Curie, wat ook de titel is van haar biografie geschreven door haar dochter Ève. (Lees verder) |
Beurtvaart was een vorm van scheepvaart, waarbij passagiers, vracht en vee volgens een dienstregeling langs een vast traject werden vervoerd. Het was het eerste openbaar vervoer in Nederland en het was eeuwenlang aan vergunningen en verordeningen van de steden gebonden. Het woord 'beurt' duidt in deze context op de geregelde volgorde waarin schippers moesten varen. Beurtvaart ontstond in de vijftiende eeuw in de waterrijke kustgebieden van Holland. Van daaruit werden ook verbindingen met andere delen van de Nederlanden tot stand gebracht, plus enkele met buitenlandse steden. In omringende landen hebben eveneens soortgelijke diensten bestaan, althans op kortere afstanden. Maar het groeide alleen in de Nederlanden in de zeventiende en achttiende eeuw uit tot een omvangrijk en efficiënt netwerk. (Lees verder) |
Nederfrankisch is de verzamelnaam voor een aantal West-Germaanse talen en taalvariëteiten, waar onder meer het Zeeuws, Hollands, Vlaams, Brabants, Limburgs (gedeeltelijk) en het op deze variëteiten gebaseerde Standaardnederlands onder vallen. Nederfrankische talen en dialecten worden vooral gesproken in het zuiden en westen van Nederland, in Vlaanderen en in het westen van Duitsland. Voorts moet ook het in Zuid-Afrika en Namibië gesproken Afrikaans tot het Nederfrankisch gerekend worden. (Lees verder) |
Geoffrey Chaucer (ca. 1343–1400) wordt beschouwd als de belangrijkste schrijver uit de Middelengelse literatuur. Hij was de schepper van enkele van de meest geprezen dichtwerken uit de wereldliteratuur. Chaucer leidde een druk openbaar leven als soldaat, hoveling, diplomaat en ambtenaar en vervulde een verscheidenheid aan openbare functies. Tijdens zijn carrière was hij de vertrouweling en protegé van drie opeenvolgende koningen, namelijk Eduard III (1312-1377), Richard II (1367-1400) en Hendrik IV (1367-1413). Met zijn dichtwerk toonde hij aan dat het Engels uit zijn tijd (het Middelengels) net zo goed gebruikt kon worden in de poëzie als het Frans of het Latijn, wat hem die titel van 'vader van de Engelse literatuur' bezorgde. Hoewel hij vele werken schreef, wordt hij het meest geroemd voor zijn onafgewerkte raamvertelling The Canterbury Tales. (Lees verder) |
Vlinders (Lepidoptera) zijn een orde van gevleugelde insecten. Het is een van de grootste insectenordes binnen het dierenrijk: er zijn ongeveer 160.000 beschreven soorten. Vlinders hebben vaak een karakteristieke fladderende vlucht en sterk uiteenlopende vleugelkleuren. Omdat het lichaam gemakkelijk te conserveren is en de kleuren daarbij niet verloren gaan worden vlinders al sinds lang over de gehele wereld verzameld. In het Nederlands Soortenregister staan van de 18.000 inheemse Nederlandse insectensoorten ruim 2200 soorten als vlinder geregistreerd, zodat ruim 12% van de Nederlandse insectensoorten bij de orde van de vlinders is ingedeeld. Bekende vlinders zijn de dagpauwoog, de gehakkelde aurelia, de atlasvlinder, de doodshoofdvlinder, de kolibrievlinder, de monarchvlinder en de koninginnenpage. (Lees verder) |
Amélie Nothomb, schrijversnaam van jonkvrouw Fabienne Claire Nothomb (Etterbeek, 9 juli 1966) is een Franstalig Belgische schrijfster, die afwisselend in Parijs en Brussel woont en werkt. De constant veranderende omgevingen uit haar kinderjaren drukken hun stempel op Nothomb en haar oeuvre. Men zou kunnen spreken van een soort vervreemding, die in haar romans doorklinkt. De verhalen van Nothomb zijn vaak kort en fantasievol en lijken op sprookjes, maar dan met een duistere en ironische ondertoon. Haar stijl, woordkeuze, onderwerpkeuze en voortdurende zelfspot zijn haar handelsmerken. (Lees verder) |
Balthasar Gerards (omstreeks 1557 – 14 juli 1584) was de moordenaar van prins Willem van Oranje. Na de moordaanslag op 10 juli, werd hij op 13 juli ter dood veroordeeld. Het vonnis werd de volgende dag uitgevoerd. Gerards was afkomstig uit het Franse Vuillafans bij Besançon in de Bourgondische Franche-Comté en heette eigenlijk Balthasar Gérard. Hij was het negende kind van Jean Gérard en Barbe d'Emskerque en werd streng katholiek opgevoed. Van het protestantisme moest hij niets hebben. (Lees verder) |
De Guldensporenslag vond plaats op het Groeningheslagveld te Kortrijk op woensdag 11 juli 1302 tussen milities van het graafschap Vlaanderen (dit betrof enkel het gebied rond de provincies West- en Oost-Vlaanderen) en het leger van de koning van Frankrijk. De slag was in militair opzicht opmerkelijk, omdat piekeniers en boogschutters in staat bleken een ridderleger te bedwingen. (Lees verder) |
Desiderius Erasmus (circa 1467 – 12 juli 1536) was een in Holland geboren filosoof, katholiek theoloog en humanist. Hij wordt beschouwd als een van de invloedrijkste denkers uit de Noordelijke renaissance. Met zijn beroemde satirische werk, Lof der zotheid, dat hij rond 1509 in het Latijn schreef, legde hij een grondslag voor de protestantse Reformatie en de katholieke Contrareformatie. Desiderius Erasmu reisde als geleerde door Europa en verwierf aanzien in intellectuele kringen door zijn humanistische kritieken en pleidooien. Hij ontwikkelde een Bijbels-humanistische theologie, waarin hij pleitte voor verdraagzaamheid, waarheidszin en vrijdenken. Op zijn eigen, gematigde manier probeerde hij de katholieke kerk van binnenuit te hervormen. (Lees verder) |
Guust (Frans: Gaston) is een stripreeks rond stripfiguur Guust Flater (Frans: Gaston Lagaffe) die werd bedacht en getekend door André Franquin. Jidéhem was in de beginperiode coauteur. De strip bestaat sinds 28 februari 1957. In de strip doen deels dezelfde hoofdfiguren mee als in Robbedoes en Kwabbernoot, maar anders dan de voornoemde strip bevat Guust geen avontuurlijke elementen. In plaats daarvan is het puur een gagstrip zonder langere verhalen. Guust ontstond in 1957 op vraag van Yvan Delporte, die een figuurtje zocht als illustratie bij de rubrieken in het tijdschrift Spirou (vertaald als Robbedoes). Franquin werkte een personage uit, dat de naam kreeg van een onhandige kennis van Delporte. De illustraties mondden uiteindelijk uit in een stripreeks. Franquin had echter weinig tijd om zich over Guust te ontfermen en trok Jidéhem aan om de reeks te tekenen. Franquin bedacht de grappen en maakte schetsen, zonder echt scenario's uit te schrijven. Guusts terugkerende uitspraken "m'enfin" ("nou moe" in het Nederlands) en "bof" komen van Jidéhem. (Lees verder) |
De Franse Revolutie barstte los aan het eind van de achttiende eeuw. Als opmaat geldt juni 1789, toen na meer dan 175 jaar de Franse Staten-Generaal weer bijeen werden geroepen. De bestorming van de Bastille, de staatsgevangenis van Parijs, op 14 juli wordt als beginpunt van de revolutie beschouwd. Deze eindigde in 1799 met de staatsgreep van Napoleon Bonaparte, waarna de Napoleontische tijd begon. Sinds 1880 is 14 juli de nationale feestdag van Frankrijk ("quatorze juillet"). Op deze dag worden twee historische gebeurtenissen herdacht, namelijk 14 juli 1789 en 14 juli 1790. Op 14 juli 1789 werd de Bastille door het volk bestormd en werden de gevangenen bevrijd. Ter gelegenheid van de eerste verjaardag werd op 14 juli 1790 het Fête de la Fédération (feest van de verzoening en eenheid van Frankrijk) gevierd op het Champ-de-Mars te Parijs. (Lees verder) |
De Nachtwacht is het bekendste schilderij en meesterwerk van Rembrandt van Rijn. Rembrandt schilderde het tussen 1639 en 1642. De officiële naam luidt: De compagnie van kapitein Frans Banning Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren. Dit werk, een schuttersstuk, werd door een compagnie uit de schuttersgilde als groepsportret besteld. Het werd waarschijnlijk rond 1796/1797 voor het eerst 'De Nachtwacht' genoemd. (Lees verder) |
Frits Zernike (16 juli 1888 – 10 maart 1966) was een Nederlands natuurkundige die in 1953 de Nobelprijs voor Natuurkunde ontving voor zijn uitvinding van de fasecontrastmicroscoop. Met dit instrument, een aanvulling op de gewone microscoop, kan het inwendige van levende cellen zichtbaar worden gemaakt. Tevoren was dit onmogelijk doordat voor de gewone microscopie dodelijke kleurstoffen onontbeerlijk waren. Ook werkte hij aan zernikepolynomen, die gebruikt worden bij het beschrijven van afwijkingen van lenzen in optische systemen. (Lees verder) |
Prof. dr. mgr. Georges Henri Joseph Edouard Lemaître (17 juli 1894 – 20 juni 1966) was een Belgisch katholieke priester, astronoom, kosmoloog, wiskundige en natuurkundige. Zijn belangrijkste wetenschappelijke bijdragen leverde hij aan de algemene relativiteitstheorie en aan de kosmologie door zijn hypothese van het uitdijende heelal (1927) en als grondlegger van de oerknaltheorie (1931). Lemaître was hoogleraar aan de Katholieke Universiteit te Leuven, titulair kanunnik, huisprelaat van de paus en lid en voorzitter van 1960 tot aan zijn dood van de Pauselijke Academie voor de Wetenschappen. (Lees verder) |
Jane Austen (Steventon, 16 december 1775 – Winchester, 18 juli 1817) was een prominente Engelse romanschrijfster van wie het werk nu deel uitmaakt van de westerse literaire canon. De vorm en dramatische inhoud van haar fictie vormen een sterk contrast met het teruggetrokken leven dat ze in werkelijkheid leidde. Haar realisme, bijtend sociaal commentaar en haar gebruik van de vrije indirecte rede, een tot dan toe weinig gebruikte stijlfiguur, hebben ervoor gezorgd dat ze een van de meest gelezen en meest geliefde schrijvers in de Engelse literatuur is geworden. (Lees verder) |
Het grootvorstendom Litouwen was een Oost-Europese staat die ontstond in de 13e eeuw en bestaan heeft tot de 18e eeuw. Het ontstond in de 13e eeuw om de dreiging van de Duitse Orde het hoofd te bieden en had in Mindaugas zijn eerste vorst. Na de moord op Mindaugas kwamen er weer heidense vorsten op de troon van Litouwen. Dit veranderde toen grootvorst Jogaila koning van Polen kon worden en zich daarvoor bekeerde. Twee eeuwen lang regeerde zijn dynastie over Polen en Litouwen en in deze tijd raakten de twee staten steeds meer met elkaar vervlochten. In een reeks van verdragen raakten beide staten nog nauwer met elkaar verwant, met als uiteindelijke hoogtepunt de Unie van Lublin, waar het Pools-Litouwse Gemenebest werd gevestigd. De aanhoudende oorlogen met andere Oostzeemachten en met het tsaardom Rusland verzwakten het gemenebest in de 17e en 18e eeuw ernstig. Rusland wist veel grondgebied af te snoepen, waardoor het grootvorstendom aan macht en invloed verloor. In 1795 kwam met de Derde Poolse Deling een definitief einde aan het rijk. (Lees verder) |
De Cappella degli Scrovegni is een museum en historische christelijke kapel in de Italiaanse stad Padua. Ze is genoemd naar de opdrachtgever, Enrico degli Scrovegni, en is beroemd om de frescocyclus waarmee Giotto haast heel het interieur heeft beschilderd in 1303-1305. Daarin vat hij in 39 afzonderlijke scènes heel de Heilsgeschiedenis samen vanaf het huwelijk van Maria's moeder Anna tot de hemelvaart van Christus en het Laatste Oordeel. De frescocyclus wordt beschouwd als Giotto's belangrijkste werk; zijn invloed op de schilderkunst was zo groot dat de eerste helft van de 14e eeuw in de kunstgeschiedenis wordt omschreven als de "Giotto-tijd". Sinds 2021 staan Padua's 14e-eeuwse frescocycli op de Unesco-Werelderfgoedlijst. (Lees verder) |
De nationale feestdag van België wordt gevierd op 21 juli. Op 21 juli 1831 legde Leopold I, de eerste Koning der Belgen, de grondwettelijke eed af. België werd op 4 oktober 1830 na de Belgische Revolutie onafhankelijk verklaard. België is een constitutionele monarchie en evolueerde door staatshervormingen tot een federale monarchie met gewesten en gemeenschappen. (Lees verder) |
Barack Hussein Obama II (Honolulu, 4 augustus 1961) is een Amerikaans politicus en schrijver. Hij was de 44e president van de Verenigde Staten, in functie van 20 januari 2009 tot 20 januari 2017 gedurende twee ambtsperiodes. Hij was de eerste Amerikaanse president van (deels) Afrikaanse afkomst. Tussen 2005 en 2008 was Obama lid van de Senaat als vertegenwoordiger van Illinois en voordien was hij staatssenator in de wetgevende vergadering van zijn thuisstaat. Na het verslaan van de Republikeinse kandidaat John McCain tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen 2008 werd hij beëdigd als president. Op 9 oktober 2009 kreeg Obama de Nobelprijs voor de Vrede. Hij werd herverkozen bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2012 door de Republikeinse kandidaat Mitt Romney met voorsprong qua kiesmannen te verslaan, maar minder afgetekend qua stemmenaantal en met een kleinere marge dan bij zijn overwinning in 2008. (Lees verder) |
De ziekte van Forestier is een skeletafwijking waarbij door overmatige botweefselvorming karakteristieke afwijkingen ontstaan, vooral in de wervelkolom en op plaatsen waar ligamenten en pezen aan het bot vastzitten. Het zou kunnen dat deze aandoening echter geen ziekte is als zodanig, maar eerder een kwetsbare toestand van het lichaam waarin overmatig botweefsel wordt gevormd als gevolg op prikkels die bij andere mensen slechts een matige botvorming zouden veroorzaken. Forestier komt behalve bij mensen ook veelvuldig voor bij dieren. Het zou bij 15-25% van de oudere zoogdieren voorkomen. Het zou tevens zijn voorgekomen bij dinosauriërs. (Lees verder) |
Huda Sha'arawi (Minya, 23 juni 1879 – Caïro, 12 december 1947) was een Egyptisch feministe en nationaliste. Ze groeide op in de harem van een welgestelde en invloedrijke familie. Op 13-jarige leeftijd werd ze uitgehuwelijkt aan haar neef. Toen deze haar ontrouw was, weigerde ze jarenlang hem te ontmoeten en sloot ze zich aan bij de prille Egyptische feministische beweging. Na de verzoening met haar man raakte Sha'arawi via hem betrokken bij de strijd tegen de Britse overheersing en organiseerde ze een vrouwencomité dat de verzetsstrijders ondersteunde. Daarnaast richtte ze enkele feministische organisaties op. De belangrijkste was de Egyptische Feministische Unie waarvan ze tot haar dood voorzitter was. Ook was ze jarenlang vicevoorzitter van de International Alliance of Women. In haar latere jaren werd ze een vurig verdedigster van de rechten van de Palestijnen en was ze medeoprichtster en voorzitter van de Arabische Feministische Unie. (Lees verder) |
Jacobus Pieter Thijsse (Maastricht, 25 juli 1865 – Overveen, 8 januari 1945) was een Nederlands schrijver, onderwijzer en natuurbeschermer die vooral bekend werd door zijn vele bijdragen op het gebied van de natuureducatie, veldbiologie en natuurlijke historie. Van de vele boeken die Thijsse schreef, vaak met zijn vriend Eli Heimans, zijn waarschijnlijk het meest bekend de voor leken goed bruikbare flora en de Verkade-albums. Hij was mede-oprichter van het tijdschrift De Levende Natuur en zette zich in voor het behoud van het Naardermeer, het eerste beschermde natuurmonument in Nederland. Hij stond aan de wieg van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland en was actief in veel andere organisaties voor natuurstudie en -bescherming. (Lees verder) |
Het Plakkaat van Verlatinghe, ook wel Acte van Verlatinghe of akte van afzwering genoemd, ondertekend te Den Haag op 26 juli 1581 conform het besluit genomen op 22 juli 1581 door een vergadering van de Staten-Generaal van de Nederlanden in Den Haag, was de officiële verklaring van een aantal provinciën van de Habsburgse Nederlanden, waarin Filips II werd afgezet als hun heerser. Het kan dus worden gezien als de Nederlandse onafhankelijkheidsverklaring. Deze daad volgde op de Unie van Utrecht in 1579. (Lees verder) |
De trias politica, driemachtenleer of scheiding der macht(en) is een theorie van de staatsinrichting waarin de staat opgedeeld is in drie organen die elkaars functioneren bewaken. De gebruikelijke verdeling kent een wetgevende macht die wetten opstelt, een uitvoerende macht die het dagelijks bestuur van de staat uitoefent volgens de geldige wet en een rechterlijke macht die deze uitvoering toetst aan de wet. Deze verdeling gaat terug op het werk van de Franse verlichtingsfilosoof Charles de Montesquieu (1689-1755), die met deze staatsinrichting een alternatief formuleerde voor het Franse absolutisme. (Lees verder) |
De aardappel (Solanum tuberosum) is een plant die ondergronds een energievoorraad in de vorm van zetmeel aanlegt. Het zetmeel wordt bewaard in voor de mens eetbare knollen, die eveneens aardappelen of aardappels worden genoemd. De aardappel is in de wereld het belangrijkste voedselgewas na rijst, tarwe en maïs. De aardappel komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika, maar is in veel Europese landen sinds de 16e eeuw een van de basisvoedingsmiddelen. Bekend is de Ierse hongersnood (1845-1850) als gevolg van het mislukken van de aardappeloogst. (Lees verder) |
Vincent Willem van Gogh (Zundert, 30 maart 1853 – Auvers-sur-Oise, 29 juli 1890) was een Nederlands kunstschilder. Zijn werk valt onder het postimpressionisme, een kunststroming die het negentiende-eeuwse impressionisme opvolgde. Van Goghs invloed op het expressionisme, het fauvisme en de vroege abstractie was enorm en kan worden gezien in vele andere aspecten van de twintigste-eeuwse kunst. Het Van Gogh Museum in Amsterdam is gewijd aan het werk van Van Gogh en zijn tijdgenoten. Van Gogh wordt tegenwoordig gezien als een van de grote schilders van de 19e eeuw. Deze erkenning kwam echter pas laat. Tijdens zijn leven werd er waarschijnlijk maar één schilderij verkocht: De rode wijngaard (Poesjkinmuseum in Moskou). (Lees verder) |
Maria Aletta Hulshoff, bijgenaamd Mietje (Amsterdam, 30 juli 1781 – aldaar, 10 februari 1846) was een Nederlands patriotte, feministe en pamflettiste. Zij keerde zich in pamfletten tegen Napoleon en Lodewijk Napoleon en werd daarvoor gevangengezet als politiek gevangene. Zij nam de democratische, patriottistische en antiorangistische standpunten van haar vader Allard Hulshoff over en hield er haar leven lang aan vast. Deze opvattingen waren in de doopsgezinde gemeente wijdverbreid en Hulshoff kon tijdens haar ballingschap in Engeland en de Verenigde Staten terugvallen op een hecht netwerk van verwanten en geloofsgenoten. Hulshoff vergeleek zichzelf graag met Jeanne d'Arc en trok zich niets aan van de rol die haar was opgedrongen en van de gevaren die haar stellingname met zich mee brachten, net als de jonge Française. (Lees verder) |
De Woomera Test Range is de grootste testlocatie voor wapens ter wereld en ligt in het oostelijke deel van de Grote Victoriawoestijn in de Australische deelstaat Zuid-Australië. De Range heeft een oppervlakte van 127.000 km² (bijna drieënhalf keer zo groot als Nederland) en beslaat daarmee bijna 13% van Zuid-Australië. Vroegere namen van de testlocatie zijn: Woomera Test Facility, Woomera Rocket Range en Long Range Weapons Establishment (LRWE). (Lees verder) |
.jpg)
.jpg)
_hires.jpg)
.jpg)
.jpg)
· 
· 