Deze pagina geeft een overzicht van alle uitgelichte artikels en/of afbeeldingen op het portaal Taal. Voor elke week van het jaar is er zo'n artikel en/of afbeelding. Voel u vrij om deze te bewerken door de bijhorende bewerk-link te volgen.
Uitgelicht deze week (19)
Het Roemeens (limba română, româna) is een Romaanse taal die gesproken wordt in Roemenië, Moldavië en Vojvodina. In Moldavië heet de taal officieel "de Moldavische taal" en bezit toch een paar kleine verschillen in de spelling. Het Roemeens is de belangrijkste vertegenwoordiger van het Balkanromaans, dat verder de talen van verschillende groepen Vlachen op de Balkan omvat (die vaak ook als dialecten van het Roemeens worden beschouwd). De taal is verwant aan onder andere het Italiaans, Spaans, Catalaans, Frans en Portugees. Tussen de 24 en 26 miljoen mensen hebben het Roemeens als moedertaal. Het Roemeens is een officiële taal van enkele internationale organisaties, waaronder de Latijnse Unie. In andere landen dan Roemenië en Moldavië zijn er ook veel mensen die de taal beheersen (meestal zijn het geëmigreerde Roemenen), vooral in Italië, Spanje, Verenigde Staten, Canada, Frankrijk en Duitsland.
Het Nederlands is de officiële taal van Nederland en Suriname. In België is het een van de drie officiële talen (naast het Frans en het Duits). Deze drie landen zijn ook de enige gebieden in de wereld waar het de meestgesproken taal is. Het wordt gesproken door zo'n 21 tot 24 miljoen moedertaalsprekers en enkele miljoenen mensen die het Nederlands als tweede of derde taal spreken. Het Nederlands is een West-Germaanse taal. De taal heeft ook enkele dochtertalen, waarvan de meeste echter in feite alleen creooltalen waren en inmiddels zijn uitgestorven of zeer klein zijn. Het Afrikaans is de enige redelijk grote levende dochtertaal. Naast in Nederland, België en Suriname leven er belangrijke gemeenschappen Nederlandstaligen in respectievelijk Frankrijk, Aruba, Curaçao en Sint Maarten, en het is een belangrijke immigrantentaal in Duitsland en Indonesië.
In het Aziatische deel van de voormalige Sovjet-Unie is Duits nog de moedertaal van ongeveer twee miljoen inwoners, afstammelingen van de Wolgaduitsers (die Wolgadeutschen) die in de 18e eeuw op uitnodiging naar Rusland trokken.
Ook in Noord-Amerika (Canada en de Verenigde Staten) wonen nog ongeveer twee miljoen mensen die het Duits als moedertaal hebben. In Zuid-Amerika ten slotte is er ook een minderheid aan Duitstaligen. Die wonen vooral in Argentinië, Brazilië, Chili en Paraguay.
Er is geen duidelijke relatie met andere talen. De Japanse grammatica vertoont nog de meeste overeenkomst met die van de Altaïsche taalfamilie. Veel taalkundigen denken dan ook dat het Japans een al heel vroeg afgesplitst lid is van deze groep en/of verwant aan het Koreaans. Het zou ook een soort prehistorischecreooltaal kunnen zijn, met een Austronesischsubstraat en een Altaïschsuperstraat. Voor sprekers van bijvoorbeeld Turkse talen is het vanwege de sterke overeenkomst tussen de Japanse en de Altaïsche grammatica gemakkelijker om Japans te leren dan voor sprekers van Indo-Europese talen.
Spaans (Spaans: español) of Castiliaans (Spaans: castellano) is een Romaanse taal en is een van de meest gesproken talen ter wereld. Voor 329 miljoen mensen is Spaans de moedertaal, terwijl nog eens 170 miljoen Spaans als tweede taal spreken. De historische oorsprong van de taal ligt in Spanje maar de meeste sprekers kunnen tegenwoordig gevonden worden in Latijns-Amerika. Het Spaans stamt af van het vulgair Latijn, de taal van de Romeinen, die het Iberische schiereiland gedurende 700 jaar bestuurden. Het Spaans behoort tot de Romaanse talen, en daarbinnen tot de Ibero-Romaanse talen. Deze talen (o.a. Portugees, Catalaans, Asturisch, Galicisch en Ladino) worden voornamelijk op het Iberisch Schiereiland gesproken.
Het Frans (français) behoort tot de Romaanse talen, omdat het uit het Latijn is voortgekomen. Het Frans wijkt echter op een groot aantal punten van de andere Romaanse talen af. Ten eerste kent het Frans een verregaande afslijting van morfologische uitgangen. Ten tweede heeft het Frans een groot aantal brekingen en klankverschuivingen, die al in het Oudfrans optraden en in het Middelfrans nog verder zijn geëvolueerd. Ten derde heeft het een licht Keltischsubstraat (terug te vinden in een woord als quatre-vingts, "tachtig", letterlijk "vier-twintigen"; in de Keltische talen telt men in twintigtallen) en een vrij ingrijpend Germaans, vooral Frankisch, superstraat, dat zich onder meer uit in de dubbele ontkenningen ne ... pas, ne ... rien, ne ... personne, ne ... jamais enz. Het moderne Frans is de gecultiveerde versie van het Franceis/François, de streektaal van de Île-de-France. Dit behoort tot de Oïl-groep van de Gallo-Romaanse talen.
Het Italiaans (italiano) maakt deel uit van de Romaanse taalgroep. Het Italiaans wordt gesproken door ongeveer 57 miljoen mensen in Italië, in verschillende dialecten. De huidige Italiaanse standaardtaal stamt onmiddellijk af van het florentijns, het dialect van Florence. Sommige van de andere dialecten verschillen sterk van het standaard-Italiaans. Het aantal sprekers van het standaard-Italiaans in Italië bedraagt ongeveer 30 miljoen. Wereldwijd zijn er in totaal ongeveer 63 miljoen Italiaanssprekenden.
De oudste bewaard gebleven geschreven teksten in het Italiaans stammen uit de 10e eeuw. In tegenstelling tot wat vaak verondersteld wordt, zijn de verschillende dialecten die in Italië gesproken worden niet afgeleid van het standaard-Italiaans.
Het Sanskriet (Sanskriet: संस्कृतम्; uitspraak: / säⁿskr̩t̪əm /?) (alternatieve spelling: Sanskrit), dat ook wel Oudindisch wordt genoemd, is een geleerde Indische of Indo-Arische taal die streng gereguleerd is door de spraakkunst van Pāṇini. Het is de taal van de grote klassieke literatuur van het Indiase subcontinent, waar zij nog steeds door een aantal Brahmanenfamilies en bepaalde hindoeïstische sekten wordt toegepast. Het is dan ook niet zozeer een volkstaal als wel een cultuurtaal die altijd bij een zekere sociale elite hoorde. Het was de 'lingua franca' zoals in de voorbije eeuwen het Latijn in het westen.
De naam komt van saṃskr̥tam, dat: samengesteld, volmaakt betekent en is relatief recent (zie hieronder). (Nota bene: de eerste m heeft een bovenpunt (anusvāra) en de r met onderpunt wordt uitgesproken als /rie/. De a's hebben geen lengteteken.)
Esperanto is een kunstmatig gecreëerde internationale taal. De taal is ontworpen door Lejzer Zamenhof, een Joodseoogarts afkomstig uit het Poolse gedeelte van het Keizerrijk Rusland. In 1887 publiceerde hij onder het pseudoniemDr. Esperanto - "iemand die hoopt" - het eerste boek over de taal met de titel: Internacia lingvo – Antaŭparolo kaj plena lernolibro (Een internationale taal – Voorwoord en volledig leerboek). De taal werd echter bekend onder Zamenhofs pseudoniem en kreeg zo de naam Esperanto. Het Esperanto is speciaal ontworpen om mensen uit verschillende culturen met elkaar te laten communiceren. De gedachte is dat een eenvoudige, neutrale taal ervoor zorgt dat eventuele nationale belangen tussen partijen buitenspel worden gezet, zodat de sprekers van verschillende talen op gelijkwaardige voet met elkaar kunnen communiceren.
Het Latijn is een Italische taal die oorspronkelijk door de Latijnen werd gesproken, een volk dat vanaf het eerste millennium voor Christus in de streek Latium (het huidige Lazio, Italië) woonde. Doordat de stad Rome vanaf 500 v.Chr. in dit gebied haar politieke en militaire invloed vergrootte, werd ook haar taal buiten de stadsgrenzen verspreid. Rome werd de hoofdstad van het Romeinse Rijk, dat bleef groeien tot het in de tweede eeuw na Christus zijn grootste omvang bereikte. Het Latijn werd de voertaal in het westelijke deel van dit rijk (terwijl het Koinè-Grieks dat in het oostelijke deel was en bleef). In (grote delen van) de wetenschap werd ook na de val van het Romeinse Rijk het Latijn nog gebruikt, tot de achttiende eeuw. In de huidige tijd komt Latijn nog voor in o.a. wetenschappelijke termen en de binomiale nomenclatuur.
Het Grieks (Ελληvικά) is een talenfamilie van de Indo-Europese talen. Het werd door de Achaeërs naar Griekenland gebracht rond 1700 voor Christus. In eerste instantie waren er verschillende gesproken dialecten, met als belangrijkste groepen: Ionisch-Attisch, Dorisch en Eolisch Grieks. Het eerste schrift voor deze taal is Lineair B en het oudste met dat schrift verbonden Grieks (1450 - 1250 v.Chr.?) wordt Myceens genoemd. Sinds de tijd van de klassieken is de taal geschreven in het Griekse alfabet, dat 24 letters omvat. Attisch Grieks was de taal die gesproken werd in Athene. De meerderheid van de literatuur die uit de klassieke periode nog bewaard is gebleven, is in dit dialect geschreven. Belangrijke uitzonderingen zijn de historicus Herodotos (Ionisch) en de dichteres Sappho (Aeolisch). Alexander de Grote speelde een belangrijke rol in het samenvoegen van deze dialecten tot Koinè-Grieks (naar het Griekse woord voor algemeen). Ook leerden de bewoners van bezette gebieden dit Koinè, waardoor het de status van "wereldtaal" kreeg. Koinè-Grieks werd dan ook de lingua franca in het oostelijke gedeelte van het Romeinse Rijk (ook wel Byzantijnse Rijk). Het moderne Grieks stamt hiervan af.
Het Pools (język polski, ook wel polszczyzna) is een West-Slavische taal met ongeveer 40 miljoen sprekers. De meeste sprekers van het Pools wonen in Polen (38,6 miljoen inwoners). Andere grote groepen sprekers wonen onder meer in de Verenigde Staten en in de landen van de voormalige Sovjet-Unie (vooral Wit-Rusland, Oekraïne en Litouwen). Sinds 1 mei 2004 is het Pools een van de officiële werktalen van de Europese Unie. Binnen de groep van West-Slavische talen – waartoe onder meer ook het Tsjechisch en het Slowaaks behoren – is het Pools de grootste van de zogenoemde Lechitische talen. Een belangrijk kenmerk van deze subgroep binnen het West-Slavisch is het behoud van de Proto-Slavische nasaalvocalen. De andere Lechitische talen zijn het Kasjoebisch en de uitgestorven talen Slovinzisch en Polabisch. Andere kenmerken die het Pools van de meeste andere Slavische talen onderscheiden, zijn sterk gepalataliseerdemedeklinkers en een vast woordaccent op de op een na laatste lettergreep.
Het Bulgaars (Български език, Bălgarski esik) is een taal die door ongeveer 12 miljoen mensen gesproken wordt, voornamelijk in Bulgarije. Bulgaars behoort tot de Indo-Europese taalfamile en maakt deel uit van de zuidelijke groep van de Slavische talen. Het is nauw verwant aan het Macedonisch, dat door sommigen als een Bulgaars dialect wordt beschouwd. Het Bulgaars wordt geschreven met het cyrillische alfabet. Hieronder staat het alfabet met de bijbehorende kenmerkende IPA-waarden voor de klank van elke letter. In het Bulgaars zijn de oorspronkelijke naamvallen (net als in het Nederlands) zo goed als verdwenen.
Het Servo-Kroatisch (srpskohrvatski of hrvatskosrpski) is een taal uit de westelijke groep van de Zuid-Slavische talen. Het was de hoofdtaal van Servië, Kroatië, Bosnië en Herzegovina en Montenegro en wordt ook gesproken en verstaan in Noord-Macedonië en Slovenië. De taal wordt verder gesproken door Servische en Kroatische minderheden in Oostenrijk, Hongarije en Roemenië. Ondanks de vrij kleine verschillen worden Bosnisch, Kroatisch en Servisch tegenwoordig om politieke redenen als verschillende talen gezien. In de taalwetenschap worden ze nog steeds als regionale varianten van het Servo-Kroatisch beschouwd. De term "Servo-Kroatisch" is controversieel en politiek beladen in de opvolgerstaten van Joegoslavië en bij de keuze van terminologie moet voorzichtigheid betracht worden.
Het Roemeens (limba română, româna) is een Romaanse taal die gesproken wordt in Roemenië, Moldavië en Vojvodina. In Moldavië heet de taal officieel "de Moldavische taal" en bezit toch een paar kleine verschillen in de spelling. Het Roemeens is de belangrijkste vertegenwoordiger van het Balkanromaans, dat verder de talen van verschillende groepen Vlachen op de Balkan omvat (die vaak ook als dialecten van het Roemeens worden beschouwd). De taal is verwant aan onder andere het Italiaans, Spaans, Catalaans, Frans en Portugees. Tussen de 24 en 26 miljoen mensen hebben het Roemeens als moedertaal. Het Roemeens is een officiële taal van enkele internationale organisaties, waaronder de Latijnse Unie. In andere landen dan Roemenië en Moldavië zijn er ook veel mensen die de taal beheersen (meestal zijn het geëmigreerde Roemenen), vooral in Italië, Spanje, Verenigde Staten, Canada, Frankrijk en Duitsland.
Het Perzisch, (lokale namen: Fârsi, Dari en Tōjiki) is de officiële taal van Iran (Perzië), Afghanistan en Tadzjikistan en wordt door miljoenen mensen in Oezbekistan gesproken. Het behoort net als het Nederlands tot de Indo-Europese taalfamilie en binnen deze taalfamilie is het een onderdeel van de tak van de Iraanse of Arische talen.
Nederlandstaligen gebruiken ook wel "Farsi" als aanduiding voor de taal. Farsi is de inheemse naam van het Perzisch in al zijn vormen en dialecten en zodoende geen Nederlands woord of naam. (vergelijk: Duits/Deutsch of Fins/Suomi). Soms wordt echter de term Farsi gehanteerd om de "officiële" versie van de taal aan te duiden zoals die in Iran gesproken wordt, ter onderscheiding van het Dari zoals dat in Afghanistan een van de voertalen is en dat daarvan enigszins verschilt.(vergelijk: Nederlands/Vlaams). Men neemt aan dat het Oud-Perzisch zich in het westelijk deel van het Iraanse plateau heeft ontwikkeld vanuit het Proto-Indo-Iraans.
Het Bengaals of Bengali (Bengaals: বাংলা, Bānglā) is een Indo-Iraanse taal uit Zuid-Azië die door de Bengalen wordt gesproken. Met meer dan 200 miljoen sprekers is het de 4e of 5e taal ter wereld (na het Mandarijn, het Spaans, het Engels en misschien het Hindi).
De taal heeft zich uit het Sanskriet ontwikkeld. Het Bengaals is inheems in een gebied in Zuid-Azië dat bekend staat als Bengalen en Bangladesh en de Indische deelstaat West-Bengalen omvat. Er zijn ook significante Bengaals-sprekende gemeenschappen in de Indiase staten Assam en Tripura en bij immigrantenbevolking in het westen en het Midden-Oosten. Het Bengaals is qua aantal sprekers de tweede taal in India, na het verwante Hindi.
Het Turks (Türkçe) is een van de Turkse talen en de officiële taal in Turkije. Het Turks is ook een van de officiële talen van Cyprus en enkele gemeenten van Kosovo en Noord-Macedonië. Buiten Turkije wordt de taal gesproken door Turkse minderheden in landen van de Balkan en de Kaukasus zoals Irak, Griekenland, Bulgarije, Bosnië en Herzegovina, Syrië, Roemenië, Moldavië en Azerbeidzjan. Turks wordt tevens gesproken door zeer veel immigranten in andere landen, zoals Nederland, België en Duitsland. Het is een agglutinerende taal met klinkerharmonie. Zeer vaak wordt het Turks als voorbeeld genoemd als men het heeft over agglutinerende talen. Het Turks maakt deel uit van de familie van Turkse talen, die ook gesproken worden in een groot deel van Centraal-Azië, en die een zo grote onderlinge verwantschap hebben, dat ze grotendeels onderling verstaanbaar zijn.
Het Azerbeidzjaans of Azeri (Azərbaycan dili, Azəricə, Azərbaycanca) is een taal die behoort tot de Turkse talen en wordt gesproken door de Azerbeidzjanen. Het is de officiële taal van Azerbeidzjan, en wordt ook gesproken door een groot aantal mensen in het aangrenzende IraansAzerbeidzjan, en kleinere minderheden in Georgië en het verre oosten van Turkije. De taal wordt door naar schatting 23 tot 30 miljoen mensen gesproken.
Binnen de Turkse talen behoort het Azerbeidzjaans samen met het Turks, het Gagaoezisch en het Turkmeens tot de Ogoezische talen: op taalkundige gronden wordt deze onderling nauw verwante groep talen soms ook wel als één taal beschouwd. Er bestaan sinds de veertiende eeuw teksten in het Azerbeidzjaans. De taal is eeuwenlang geschreven met het Arabische alfabet.
Het Mongools is de moedertaal van de meeste inwoners van Mongolië, van wie de meesten het Khalkha-dialect spreken. De taal wordt ook gesproken in de omliggende gebieden in provincies van China en Rusland. Het behoort tot de Mongoolse talen, die volgens sommige taalkundigen kunnen worden ondergebracht in de Altaïsche taalfamilie, waartoe ook het Turks behoort.
Het Mandarijn, in de volksmond Chinees genaamd, is de verzamelnaam van alle Mandarijnse taalvariëteiten. Kijkend naar het aantal moedertaalsprekers (850 miljoen mensen) is het de meest gesproken taal ter wereld. Het meest gesproken Mandarijnse dialect is het Standaardmandarijn, dat ook op scholen onderwezen wordt.
Vaak wordt het Mandarijn ook gewoon Chinees genoemd. Toch bestaat er geen taal als 'het Chinees', daar het Chinees een verzamelnaam is voor 14 talen. Deze talen, vaak (eigenlijk foutief) "dialecten" genoemd, kunnen net zoveel van elkaar verschillen als het Nederlands van het Deens. Het Mandarijn wordt in de noordelijke helft van China gesproken, met als centrum Peking. In het zuiden zijn andere talen als Kantonees van groter belang. Op Taiwan wordt traditioneel geen Mandarijn gesproken, maar het Standaardmandarijn is er nu toch de officiële taal en wordt er met name gebruikt door immigranten vanaf het vasteland.
Het Catalaans is een Romaanse taal die in meerdere variëteiten en dialecten wordt gesproken in de Spaanse autonome gemeenschap Catalonië, in het land Andorra, in het Zuid-Franse Roussillon (of Pyrénées-Orientales), in het oosten van Aragón (Franja de Ponent), in de autonome gemeenschap Valencia, in een klein gedeelte van Murcia (El Carxe), op de Balearen en in de stad Alghero op het Italiaanse eiland Sardinië. Bijgevolg spreken zo'n tien miljoen personen Catalaans. De taal vertoont overeenkomsten met het Castiliaans (Spaans), maar ook met het Occitaans, dat in Zuid-Frankrijk gesproken wordt. Het is de officiële taal van Andorra. Volgens artikel 2 van de Spaanse grondwet (zestalig) is het Castiliaans (Spaans) de officiële taal maar zijn de andere Spaanse talen zoals Catalaans, Galicisch en Baskisch ook officieel, "in die autonome gemeenschap waar ze gesproken worden".
Het Deens (dansk) is een Noord-Germaanse taal met ongeveer 5,5 miljoen sprekers. Het is de taal van vrijwel alle Denen en de enige officiële taal van Denemarken. In de Deense gebiedsdelen de Faeröer en Groenland is het slechts de taal van een kleine groep, die echter wel, naast de volkstaal, officiële status geniet. Het Deens dat op de Faeröer gesproken wordt, wordt ook wel Gøtudanskt ("Straatdeens") genoemd. Ook in het DuitseSleeswijk-Holstein woont een aanzienlijke Deense minderheid; daar heeft de taal een officiële status (als minderheidstaal). Het Deens wordt geschreven met het Latijnse alfabet, waaraan na de Z drie tekens zijn toegevoegd: Æ, Ø en Å. Deze worden als aparte letters gezien. De letters Q, W, X en Z worden nauwelijks gebruikt. Deze letters komen in de regel alleen voor in leenwoorden, zoals het woordje "weekend" en "sex". Het Deens kent tamelijk beperkte dialectische variatie; die dialecten staan dan ook nog eens onder druk door de dominantie van het Rijksdeens, het Standaarddeens.
Het Singalees of Sinhala (Singalees: සිංහල/siṁhala) is een Indo-Arische taal die gesproken wordt op het Zuid-Aziatische eiland Sri Lanka. Bijna driekwart van de Sri Lakaanse bevolking spreekt Singalees en het is, naast het DravidischeTamil, sinds 1965 een van de twee officiële talen van Sri Lanka. Het Singalees vormt samen met het Divehi (of Maldivisch), en het sterk verwante en bijna uitgestorven Veddah de Singalees-Maldivische groep van de Indische talen. Deze groep is het meest verwant aan de Zuidelijke groep van de Indische talen, zoals het Marathi. Het Singalees schrift behoort tot de familie van de Indische schriften en kent 58 letters voor bepaalde klanken en lettergrepen. De taal kent veel Nederlandse, Portugese en Engelse woorden die terug te voeren zijn op het koloniale verleden van Sri Lanka. Sinhala is eigenlijk een woord uit het Sanskriet. Sīhala is het equivalent in het Midden-Indo-Arisch, terwijl heḷa of eḷu de eigenlijke Singalese term is.
Het Punjabi is een taal die gesproken wordt in de Punjab (dat "land van de vijf rivieren" betekent). De taal heeft ongeveer 129 miljoen sprekers. Het is de officiële taal in de Indiase deelstaat Punjab en de meest gesproken taal van Pakistan. De taal wordt in hoofdzaak gesproken door de Punjabi's. Net als Engels heeft Punjabi zich over de wereld verspreid en lokale vormen ontwikkeld door lokaal vocabulaire in zich op te nemen. Hoewel de meeste leenwoorden uit het Hindustani, Perzisch en Engels komen, hebben Punjabi emigranten over de hele wereld termen overgenomen uit talen als het Spaans en Nederlands. Een "Punjabi Diaspora" doet zich aldus voor.
Het Koerdisch (Kurdî) is een verzamelnaam voor een familie van vijf dialecten, die worden gesproken door de Koerden. Het Koerdisch behoort tot de noordwestelijke tak van de Iraanse talen en is daarmee verwant aan de taal van de oude Meden en Parthen en het huidige Beloetsji. Op wat grotere afstand is het ook verwant aan het Perzisch (zuidwestelijke tak), het Pasjtoe (zuidoostelijk) en het Ossetisch (noordoost). De Iraanse talen behoren tot de Indo-Europese taalfamilie. Het Koerdisch (Kurdî) wordt wel onderverdeeld in zijn drie belangrijkste dialecten: Kurmanci (Noord-Koerdisch) en Soranî (centraal-Koerdisch) en het Pahlavani (Zuid-Koerdisch). Daarnaast gelden het Hewrami of Hawramani en het Zazaki (Dimili) als de belangrijkste takken binnen de Koerdische taal.
Het Pasjtoe (ook wel Pakhto, Pashto, Pashtu of Afghani) is een taal die in Afghanistan en Pakistan gesproken wordt. Het is een van de twee officiële talen in Afghanistan, waar het, afhankelijk van de bron, door 35 à 60% van de bevolking gesproken wordt. Het is de grootste taal van Afghanistan na het Dari (zoals het Perzisch in Afghanistan genoemd wordt), de andere officiële taal van Afghanistan. Schattingen van het aantal sprekers lopen uiteen: circa 14 miljoen volgens Andrew Dalby, 17 miljoen volgens het UCLA Language Materials Project, 25-30 miljoen volgens Omniglot en 49,53 miljoen volgens Ethnologue. Literatuur in het Pasjtoe is sinds de zestiende eeuw in manuscriptvorm opgetekend. Pasjtoe werd pas in de loop van de twintigste eeuw een taal van onderwijs en pers. In 1933 verving het de Dari-variant van het Perzisch als taal van de overheid. Momenteel zijn zowel Dari als Pasjtoe officiële talen in Afghanistan. Pasjtoe gebruikt de Perzische variant van het Arabisch schrift, met een aantal toegevoegde symbolen. Het Pasjtoe leende veel van het Perzisch, het Urdu en het Punjabi.
Het Pali (Pāli, पाऴि) is de taal die gebruikt wordt in de oude geschriften van het Theravada-boeddhisme. Deze taal is meer literair dan het Urdu. Ze gaat waarschijnlijk terug op een westelijke Prakrit. De betekenis van het woord Pāli in het Pali is 'geschrift'. De taal Pali is bekend vanwege de Pali Canon (Pali: Tipitaka). Dit is de naam van de collectie van vroegste geschriften in het Theravada boeddhisme. Het Pali heeft geen eigen schrift, maar wordt in vele verschillende schriften geschreven De oorzaak hiervoor is dat het Pali oorspronkelijk alleen een spreektaal was. Toen de Pali Canon in de 1e eeuw voor Christus in Sri Lanka op schrift gesteld werd, werd daarvoor eerst het toenmalige Singalese schrift gebruikt. Mensen in andere landen konden dit echter niet lezen en gebruikten hun eigen schrift om het Pali op te schrijven.
Het Hebreeuws is een van de Afro-Aziatische talen. Het wordt doorgaans verdeeld in klassiek en modern Hebreeuws. Klassiek Hebreeuws, ook bekend als Lesjon HaKodesj ('de heilige taal') maar soms ook als Ivriet, is algemeen de taal van het jodendom. Er bestaan verschillende algemene varianten, zoals het Hebreeuws van de Thora, dat van de Misjna, en dat van de rabbijnse en andere literatuur daarna. De verschillen tussen deze soorten liggen in de kleine details van de spelling of zelfs compleet andere woorden en zinsconstructies. Modern Hebreeuws, ook bekend als Ivriet, is de officiële landstaal van de moderne staat Israël. Het verschil tussen modern Hebreeuws en klassiek Hebreeuws is niet zo groot, maar toch noemenswaardig en enigszins apart. Met name de zinsconstructie wijkt op veel punten af.
Hiërogliefen, het belangrijkste Egyptische schrift
Het Egyptisch is de taal die tussen 2700 voor Christus en 1000 na Christus in het Oude Egypte werd gesproken. De taal behoort tot de Hamito-Semitische, ofwel Afro-Aziatische talenfamilie. Het Egyptisch is de oudst bekende, geschreven taal. In het westen van Egypte werd het Akkadisch tot ongeveer de 1e eeuw n.Chr. als diplomatieke taal gebruikt. Het Egyptisch is in te delen in 5 talenstadia: Oud-Egyptisch, Middel-Egyptisch, Nieuw-Egyptisch, Demotisch, en Koptisch. In de 19e eeuw en de eerste helft van de 20e eeuw rekende men Egyptisch tot de Hamitische talen
De taal Quechua (ook Quichua, Kichwa/Kechua of Qhiswa/Qheswa - in de eigen spelling tegenwoordig benoemd en geschreven als Runa simi of Qhichwa shimi) behoort tot de Andean-Equatoriale talen. De taal wordt gesproken door circa 13 miljoen mensen in een gebied dat zich uitstrekt van Zuid-Colombia tot Argentinië, in het bijzonder in Peru (4,5 miljoen), Ecuador (1,5 miljoen) en Bolivia (2,9 miljoen).
Quechua is de lingua franca van de centrale Andes, vooral omdat het de belangrijkste voertaal was van het Inca-rijk (Tawantinsuyu) in de 15e en 16e eeuw. Het wordt geschreven met het Latijnse alfabet. Het aantal moedertaalsprekers van het Quechua is in de loop der tijd sterk afgenomen. Dit komt door de dominantie van het Spaans en Portugees in bijna heel Zuid-Amerika. De grote mate van verspreiding van Quechua-varianten over het Andes-gebied wordt vaak toegeschreven aan de Inca's.
Het Interslavisch (Medžuslovjansky, Меджусловјанскы) is een zonale kunsttaal die is ontworpen om de communicatie met en tussen verschillende Slavische volken te vergemakkelijken. De grondgedachte is dat de onderlinge verwantschap tussen de Slavische talen groot genoeg is om op basis van gemeenschappelijke eigenschappen een taal te creëren die zonder studie vooraf begrijpelijk is voor alle Slaven. Zowel de grammatica als de woordenschat zijn op die overeenkomsten gebaseerd. Bijgevolg kent het Interslavisch drie geslachten en volledige verbuiging en vervoeging, waardoor het in contrast staat tot sterk vereenvoudigde internationale hulptalen als het Esperanto. Om dezelfde reden gebruikt het Interslavisch zowel het Latijnse als het Cyrillische alfabet.
Het Wit-Russisch (беларуская мова, belaruskaja mova) is een taal die tot de Slavische talen wordt gerekend. Wit-Russisch wordt behalve in Wit-Rusland ook door Wit-Russische minderheden in delen van Oekraïne en Rusland gesproken alsmede in het oosten van Polen en het zuidoosten van Litouwen. Het Wit-Russisch wordt geschreven in het Cyrillisch alfabet, soms ook in het Latijns alfabet, Łacinka genaamd. Dat laatste ontwikkelde zich in de 18e eeuw onder invloed van het katholicisme en de Poolse beïnvloeding van het westen van het land, dat tot de Poolse delingen deel uitmaakte van de Rzeczpospolita. Bij transcriptie (overzetting naar andere alfabetten/talen) komen allerlei verschillen aan het licht, met name in de transcriptie van eigennamen. Het Wit-Russisch is een Oost-Slavische taal en vertoont derhalve de sterkste verwantschap met het Oekraïens en het Russisch.
Het Thai is de officiële taal van Thailand. De Thaise naam voor de taal is ภาษาไทย (phaasăa thai, "de taal van de Thai"). Thai behoort tot de Tai-taalgroep in de Tai-Kadai-taalfamilie. De Tai-Kadai-talen zijn vermoedelijk oorspronkelijk afkomstig uit zuidelijk China en sommige linguïsten veronderstellen verwantschap met de Austroaziatische, Austronesische of Sino-Tibetaanse taalfamilies. Thai is een tonale en analytische taal. De combinatie van tonaliteit, complexe orthografie (geschreven in het Thais alfabet), relationele markers en een andere fonologie maken de taal vaak moeilijk te leren voor westerlingen.
Het Occitaans (ook wel naar het streekdialect Provençaals genoemd, zie bij verspreidingsgebied) is de verzamelnaam voor een aantal nauw verwante streektalen die zich vanaf ca. 1300 hebben ontwikkeld uit de Langue d'Oc (Lenga d'Òc). Het taalgebied van deze streektalen wordt voor het gemak Occitanië of Languedoc genoemd. Het Occitaans maakt deel uit van de Occitano-romaanse talen. Het enige andere lid van deze taalfamilie is het Catalaans. Het is waarschijnlijk dat deze twee talen tot in de 12e eeuw één en dezelfde waren; vandaag bestaat het voornaamste verschil uit de schrijfwijze, waarbij men voor het Occitaans de middeleeuwse spelling aanhoudt die nog dicht tegen het Latijn aanleunt, terwijl voor het Catalaans gekozen is voor een spelling die dichter bij de uitspraak ligt.
Het Cornisch (Cornisch: Kernowek; Engels: Cornish) is een Keltische taal uit Cornwall. Het is in de 19e eeuw uitgestorven, maar is in de twintigste eeuw weer kunstmatig tot leven gewekt. Traditioneel wordt John Davey of Zennor als de laatste oorspronkelijke spreker van het Cornisch beschouwd; hij stierf in 1891. Een uitgebreide zoektocht naar resterende sprekers in de 18de eeuw had evenwel slechts één persoon opgeleverd: Dorothy Pentreath. Toen zij in 1778 overleed, werd dit lange tijd als de definitieve dood van de taal beschouwd. Dolly Pentreath kreeg om die reden een groot grafmonument. Rond 1900 ontwikkelde Henry Jenner zijn versie van wat hij het „eenheids-Cornisch“ noemde, zich baserend op het 18e-eeuwse Cornisch. Zijn navolger Robert Morton Nance baseerde zich echter op een klein aantal middeleeuwse toneelstukken, hetgeen in 1929 resulteerde in een leerboekje Cornish for All.
Het Litouws wordt gezien als een van de meest archaïsche van de levende Indo-Europese talen. Samen met het Lets behoort het tot de familie van de Baltische talen. Het is de officiële taal van Litouwen en heeft ongeveer 3,5 miljoen sprekers. Er is literaire overlevering sinds de 16e eeuw. De eerste tekst is een vertaling van de catechismus van Luther. Later is er een rijke literatuur ontstaan. Het Litouws werd ook gesproken in grote delen van Oost-Pruisen, waar de taal in de 19e eeuw, dankzij een tolerante houding ten opzichte van minderheden, kon overleven toen die in het door Rusland beheerste Litouwen zelf verboden was.
Het Noors (norsk) is een Noord-Germaanse of Scandinavische taal met ongeveer 4,5 miljoen sprekers. Het is een officiële taal in Noorwegen. Het Noors is nauw verwant aan de andere twee vasteland-Scandinavische talen, het Deens en het Zweeds. Deze drie talen zijn onderling redelijk verstaanbaar. Twee andere Scandinavische talen, het IJslands en het Faeröers, vertonen echter sterkere afwijkingen tegenover deze drie talen. Het Noors heeft twee officiële schrijftalen: Bokmål en Nynorsk. Naast de officiële schrijftalen zijn er vele dialecten. Hoewel de meeste dialecten meer op Nynorsk dan op Bokmål lijken, wordt Nynorsk slechts door 10 tot 15 procent van de Noren als schrijftaal gebruikt; de rest gebruikt Bokmål.
Het Zweeds (svenska) is een Noord-Germaanse of Scandinavische taal met ongeveer 9 miljoen sprekers. Het is de meestgesproken taal in Zweden (8,8 miljoen sprekers) en een van de officiële talen van Finland (300.000 sprekers). In de Finse autonome provincie Åland is het Zweeds de enige officiële taal. Het Zweeds is nauw verwant aan de andere twee vasteland-Scandinavische talen, het Deens en het Noors. Het Zweeds en het Noors, en in iets mindere mate het Deens, zijn onderling redelijk verstaanbaar. Sommige woorden zijn anders, grammaticaal komen de talen overeen. De spelling is wel verschillend. Kenmerkend voor de uitspraak van het Zweeds is de melodie: het is een toontaal. Er bestaan twee verschillende toonaccenten, en deze kunnen betekenisonderscheidend zijn. Het woord anden betekent, afhankelijk van de intonatie, "de eend" of "de geest". Hoe de toonaccenten daadwerkelijk worden uitgesproken is sterk afhankelijk van waar de spreker vandaan komt.
Het Volapük is een kunsttaal die in de jaren 1879-1880 door Johann Martin Schleyer, een katholieke priester in Baden, Duitsland, werd geconstrueerd. Naar eigen zeggen had Schleyer daartoe in een droom van God de opdracht gekregen. Gedurende één decennium genoot het Volapük een ongekende populariteit en had in die periode meer dan honderdduizend gebruikers over de hele wereld. Aan het succes van het Volapük kwam geleidelijk een einde nadat in 1887 het Esperanto ten tonele was verschenen. Tegenwoordig wordt de taal nog slechts door hoogstens enkele tientallen liefhebbers gesproken. Toch is het Volapük op het Esperanto na de meeste succesvolle internationale hulptaal uit de geschiedenis geweest.
Het Maleis behoort tot de Austronesische talen en is van oorsprong de moedertaal van de Maleiers, die inwoners waren van het Maleisische schiereiland, Zuid-Filipijnen, Zuid-Thailand, Singapore en delen van Sumatra. Het wordt gesproken in onder andere Brunei, Maleisië en Indonesië. In dit laatste land is Bahasa Indonesia een gestandaardiseerde vorm van onder andere het vroegere pasar-Maleis. In Singapore is het een van de vier officiële talen. Hier en in Brunei wordt het eenvoudig Bahasa Melayu (Maleise taal) genoemd. De officiële standaard voor het Maleis, die overeengekomen is tussen Brunei, Indonesië en Maleisië, is Bahasa Riau, de taal van de Riouwarchipel, waarvan lang is gedacht dat daar de oorsprong lag van de Maleise taal.
Het Afrikaans is een West-Germaanse taal die hoofdzakelijk in Zuid-Afrika en Namibië wordt gesproken. De taal is de dochtertaal van het Nederlands, ontstaan uit zeventiende-eeuwse Nederlandse dialecten, en werd historisch Kaap-Hollands genoemd. Waarschijnlijk is 90 tot 95% van de woordenschat van Nederlandse origine. Daarnaast is de taal, zowel grammaticaal als in woordenschat, door het Portugees, het Frans, het Maleis, de Bantoe-talen, de Khoisan-talen en tegenwoordig ook door het Engels beïnvloed. De grootste verschillen tussen het Afrikaans en Nederlands zijn dan ook de spelling, morfologie en grammatica. Deze twee Nederfrankische talen zijn onderling verstaanbaar, hoewel het voor Nederlandstaligen makkelijker is om Afrikaans te verstaan dan omgekeerd. Met meer dan 6 miljoen moedertaalsprekers in Zuid-Afrika, oftewel 13,3 % van het totale aantal inwoners, is het de op twee na grootste taal van het land.
De Mayatalen worden gesproken in Mexico, Belize, Guatemala en westelijk Honduras en door vrij grote groepen Mayaanse vluchtelingen in de Verenigde Staten. De Mayatalen hebben gezamenlijk zo'n 4 miljoen sprekers. Sommige daarvan kunnen zich zelfs in een groeiend aantal sprekers verheugen, maar een aantal is bedreigd, of al uitgestorven. Naar analogie met woorden als 'Romaans' en Javaans' worden de Mayatalen soms Mayaanse talen genoemd. De meest gesproken Mayataal is het Yucateeks Maya, dat door velen dan ook gewoon 'Maya' genoemd wordt. Met 'Klassiek Maya' wordt meestal het Maya bedoeld dat van 200 tot 900 na Chr. neergeschreven werd in een hiërogliefenschrift, en dat 'oud-Cholaans' genoemd zou kunnen worden.
Het Tsjechisch (čeština, český jazyk) is een West-Slavische taal met ongeveer 12 miljoen sprekers. Tsjechisch wordt vooral gesproken in Tsjechië (10,2 miljoen inwoners), maar ook in de buurlanden (met name Slowakije en Oostenrijk) en landen met veel Tsjechische immigranten, zoals de Verenigde Staten en Canada. Sinds 1 mei 2004 is het Tsjechisch een van de officiële werktalen van de Europese Unie. Het Tsjechisch is onder de West-Slavische talen het nauwst verwant met het Slowaaks, gevolgd door het Oppersorbisch en het Pools. Het Tsjechisch en het Slowaaks zijn tot op zeer grote hoogte onderling verstaanbaar.
Het Vietnamees, een toontaal, is de officiële taal van Vietnam. Het is de moedertaal van 87% van de bevolking van Vietnam en van ongeveer twee miljoen Vietnamese emigranten. Hoewel het veel leenwoorden uit het Chinees bevat en het oorspronkelijk werd geschreven met Chinese karakters, wordt het gerekend tot de Austroaziatische talen. Van deze talengroep heeft het Vietnamees de meeste sprekers (tien keer zo veel als het Khmer, de taal die wat het aantal sprekers betreft op de tweede plaats staat). Het Vietnamees maakt deel uit van de Viet-Muonggroep van de Mon-Khmertak van de Austroaziatische taalfamilie. Deze familie bevat ook het Khmer, dat wordt gesproken in Cambodja. Er zijn heel wat dialecten. De sprekers ervan verstaan elkaar gemakkelijk genoeg.
Het Koreaans is de officiële taal van Zuid- en Noord-Korea. Het wordt ook gesproken in Yanbian, een aan Korea grenzend deel van de Volksrepubliek China. In totaal zijn er zo'n 78 miljoen mensen in de wereld die Koreaans spreken, waaronder grote groepen in de voormalige Sovjet-Unie (de Koryo-saram, die de mengtaal Koryo-mar spreken), in de VS, Canada en Japan. Exacte classificatie van het Koreaans staat ter discussie, maar het wordt door velen beschouwd als een isolaat. Sommige linguïsten klasseren het bij de Altaïsche taalfamilie. Het Koreaanse schrift (Hangul) is alfabetisch en fonetisch. De daarnaast gebruikte Sino-Koreaanse karakters (Hanja) en meer dan 50% van de Koreaanse woordenschat is, al dan niet rechtstreeks, ontleend aan het Chinees op dezelfde manier als Europese talen hun vocabulaire ontlenen aan het Latijn en Grieks.
Ido is een "herziene" versie van de kunsttaalEsperanto. Ido is ontwikkeld in het begin van de 20e eeuw, en wordt heden ten dage nog door een klein aantal mensen gesproken, hoofdzakelijk in Europa.
Ido heeft veel grammaticale eigenschappen gemeen met Esperanto, en in veel gevallen is de woordenschat vergelijkbaar. Ido deelt met Esperanto de doelstellingen van grammaticale eenvoud en consistentie, het gemak om te leren, en het gebruik van leenwoorden van diverse Europese talen. De twee talen zijn grotendeels onderling verstaanbaar. In Ido zijn echter bepaalde veranderingen geïntroduceerd om enkele knelpunten op te lossen die zich met Esperanto hadden voorgedaan. Het alfabet van het Esperanto gebruikt bijvoorbeeld zes niet-Latijnse letters, terwijl Ido gewoon het 26-letterige Latijnse alfabet gebruikt.
