Sneeuwwitje

Sneeuwwitje, 1910

Sneeuwwitje (en de 7 dwergen), is een sprookje dat in de 19e eeuw meermaals is opgetekend door de gebroeders Grimm in Kinder- und Hausmärchen als KHM53 (ATU 709). De originele naam is Sneewittchen, thans schrijft men in het Duits Schneewittchen. De eerste editie van het verhaal verscheen in 1812, de zevende en laatste in 1857.

Het verhaal zelf is waarschijnlijk ouder, maar de precieze oorsprong is onbekend (zie ook #Mogelijke oorsprong). Er bestonden wellicht enkele versies naast elkaar, die door de gebroeders Grimm werden samengebracht tot een nieuw geheel, dat ze tevens wat inkortten. Sindsdien is het wereldwijd een van de bekendste kindersprookjes geworden. Vanaf de 20e eeuw zijn er allerlei bewerkingen van gemaakt.

Verhaal

De onderstaande samenvatting volgt geheel de versie van de gebroeders Grimm.

De hoogmoedige stiefmoeder en de magische spiegel

Midden in de winter zit een koningin voor het raam met een kozijn van zwart ebbenhout, ze is bezig met haar naaiwerk. Buiten dwarrelen sneeuwvlokjes en veertjes naar beneden. De koningin prikt zich aan de naald en er vallen drie druppels bloed in de sneeuw. Dan bedenkt de koningin dat ze graag een kindje zou willen hebben met huid zo wit als sneeuw, lippen zo rood als bloed en haar zo zwart als het ebbenhout. Haar wens gaat in vervulling; enige tijd later bevalt ze van een dochtertje dat ze Sneeuwwitje noemt, omdat het kindje zwarte haren, bloedrode lippen en een sneeuwwitte huid heeft.

Dan sterft de koningin plotseling. Na een jaar trouwt de koning opnieuw met een trotse, hoogmoedige en zeer ijdele vrouw die bovendien kan toveren. Ze kan het idee niet verdragen dat er iemand in het land mooier is dan zij. Iedere morgen vraagt ze aan haar toverspiegel wie de schoonste in het hele land is:

Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de schoonste in het land?

Sneeuwwitje smeekt de jager om haar niet te doden, Alexander Zick (1845 - 1907)

En iedere keer antwoordt de spiegel dat zij, de koningin, dat zelf is.

Maar Sneeuwwitje groeit op en wordt steeds mooier. Wanneer ze zeven jaar is, is ze mooier geworden dan de koningin. De spiegel vertelt dus op een dag aan zijn eigenares dat Sneeuwwitje duizendmaal mooier is, waarop de koningin haar stiefdochter begint te haten. Ze laat een jager komen die ze de opdracht geeft Sneeuwwitje in het bos te doden en als bewijs met Sneeuwwitjes longen en lever terug te komen. De jager kan dit, wanneer hij eenmaal met Sneeuwwitje in het bos is, echter niet over zijn hart verkrijgen en hij laat haar ontsnappen. Hij vreest dat de wilde dieren haar zullen doden, maar is blij het in ieder geval niet zelf te moeten doen. Hij steekt een jong wild zwijn dood en neemt daarvan de lever en de longen mee. De koningin eet deze organen op en is ervan overtuigd dat Sneeuwwitje verdwenen is.

Sneeuwwitje zwerft een tijdlang wanhopig en bang door het bos. Dan komt ze bij een klein huisje en ze besluit daarbinnen uit te rusten. In het huisje is niemand, maar alles is netjes en ze ziet zeven bordjes, lepeltjes, mesjes, vorkjes en bekertjes. Ze ziet ook zeven bedjes met sneeuwwitte lakens. Ze eet van elk bordje wat groente en brood, uit elk bekertje drinkt zij wat wijn en dan gaat ze in een van de bedjes liggen, waar ze niet inpast. Ze probeert ze allemaal, pas het zevende bedje blijkt de juiste maat te hebben. Als het donker is, komen de bewoners van het huisje thuis. Het zijn zeven dwergen die overdag in de mijnen werken, op zoek naar erts en goud . Zij steken de zeven lantaarntjes aan en zien dat er iemand in het huisje is geweest. Ze gaan op zoek en vinden het slapende meisje in het zevende bedje. Met de zeven lantaarntjes beschijnen ze haar en vinden haar erg mooi, ze besluiten haar te laten slapen. De zevende dwerg slaapt bij de andere dwergen in bed, elk uur bij een ander. De volgende ochtend schrikt Sneeuwwitje wel als ze de dwergen ziet, maar ze stelt zich voor. Ze vertelt wat er is gebeurd en ze mag bij hen blijven, als ze voor de huishouding zorgt. De dwergen hebben hier zelf geen tijd voor omdat ze overdag altijd werken. Sneeuwwitje heeft het eten al klaar als ze 's avonds terugkomen. De dwergen waarschuwen Sneeuwwitje nooit de deur open te maken als het licht is.

Intussen vertelt de toverspiegel aan de koningin dat Sneeuwwitje over de zeven bergen bij de zeven dwergen is. De koningin beseft dat de jager haar bedrogen heeft en besluit nu zelf in actie te komen. Ze verft haar gezicht en verkleedt zich als een oude koopvrouw. In deze vermomming begeeft ze zich naar het huisje van de zeven dwergen. Ze klopt aan en biedt rijgkoorden aan. Sneeuwwitje koopt er één en laat de vrouw nietsvermoedend binnen. De koningin probeert Sneeuwwitje te wurgen en het meisje valt neer, waarna haar verraderlijke stiefmoeder zich uit de voeten maakt. De dwergen komen 's avonds thuis en zien Sneeuwwitje liggen. Ze knippen het rijgkoord door en Sneeuwwitje komt weer bij.

De koningin komt er thuis voor de spiegel achter dat haar plan is mislukt en verzint iets nieuws. Ze maakt een giftige kam en gaat opnieuw in vermomming naar het huisje. Sneeuwwitje maakt opnieuw de deur open. Als ze de kam door haar haar haalt, valt ze vergiftigd neer. De stiefmoeder vertrekt weer en de dwergen vinden Sneeuwwitje 's avonds op de grond. Ze vinden ook de giftige kam en maken hem los, waarna Sneeuwwitje opnieuw bijkomt. De dwergen waarschuwen haar opnieuw. De koningin hoort de volgende dag weer van de spiegel dat haar stiefdochter nog altijd in leven is. Ze zweert woedend dat Sneeuwwitje zal sterven, desnoods ten koste van haar eigen leven.

De ijzeren muilen

De koningin maakt nu een giftige appel en hij is erg mooi, met rode wangen. Ze vermomt zich als een oude koopvrouw en gaat voor de derde maal naar het dwergenhuisje. Ze eet zelf van één helft van de appel, waarna Sneeuwwitje haar vertrouwt. Maar als Sneeuwwitje een hap neemt van de andere helft, valt ze ogenschijnlijk dood neer. Als de dwergen thuiskomen zien ze dat Sneeuwwitje niet meer ademt. Ze doen haar jasje los, kammen haar haar en wassen haar met water en wijn, maar niks helpt. Ze leggen haar in een doorzichtige doodskist van glas en brengen haar naar een berg. Met gouden letters wordt op de kist geschreven wie ze is en de dieren treuren om haar. Een uil, een raaf en een duif komen rouwen en Sneeuwwitje ligt lang in haar kist, zonder te vergaan. De spiegel vertelt nu eindelijk weer aan de koningin thuis dat zijzelf de mooiste is van het land.

Op een dag komt een koningszoon in het woud en ziet de doodskist op de berg. Hij vraagt de dwergen om de kist en wil ervoor betalen. Als de kist weggedragen wordt, valt hij en het stukje giftige appel schiet uit de keel van Sneeuwwitje. Ze doet haar ogen open en komt uit de kist. De koningszoon vraagt haar ten huwelijk en de bruiloft wordt voorbereid.

De boze stiefmoeder wordt uitgenodigd voor het feest. Voordat ze vertrekt, vraagt ze haar spiegel nog eens wie de mooiste is in het land, waarop de spiegel antwoordt dat er een jonge koningin is die duizendmaal mooier is dan zij. De koningin wordt erg bang. Aangekomen op het feest herkent ze Sneeuwwitje. Ze krijgt gloeiende ijzeren muilen aan en moet net zo lang dansen, tot ze dood neervalt.

Achtergronden bij het verhaal

• Het sprookje werd, ook als het in het Hoogduits werd verteld, toch met de Nederduitse titel genoemd. Opmerkelijk is dat in de eerste uitgave van de Kinder- und Hausmärchen (1812) het niet de boze stiefmoeder is die al het kwaad aanricht, maar Sneeuwwitjes eigen moeder.

• De kleuren wit, zwart en rood kunnen gezien worden als verwijzing naar de hemel, aarde en mens. Zie ook De raaf (KHM93).

• De alwetende spiegel stamt waarschijnlijk af van de toverspiegel uit de oudheid, waarmee voorspellingen werden gedaan, en is hierin vergelijkbaar met de glazen bol van een waarzegster.

• Het getal zeven heeft in veel culturen een magische betekenis. Het komt voor in vele verhalen zoals De wolf en de zeven geitjes (KHM5) en De zeven raven (KHM25), en ook bijvoorbeeld in de Bijbel.

• Het bos staat in sprookjes voor het leven, waar ieder zijn weg moet vinden.

Mogelijke oorsprong

Omtrent de precieze ouderdom en herkomst van het verhaal bestaat geen eenduidigheid.

Middelleeuwse sage

Volgens een theorie, geopperd door Wilhelm Grimm zelf in het voorwoord van de Kinder- und Hausmärchen, is de kern van het verhaal te herleiden tot Snäfridr, een middeleeuwse sage over een mooie vrouw die sterft.

Hessen

Het lijkt waarschijnlijk dat de basis van het verhaal zoals de gebroeders Grimm het optekenden gezocht moet worden in Hessen, meer specifiek het Waldecker Land. Hierover zijn verschillende theorieën aangevoerd:

De Duitse historicus Eckhard Sander beweerde in zijn essay Schneewittchen: Marchen oder Wahrheit? (1994) aanwijzingen te hebben dat de figuur van Sneeuwwitje geïnspireerd is op Margaretha von Waldeck, een in 1533 geboren Duitse gravin en de dochter van Philipp IV (de graaf van Waldeck), die voor haar stiefmoeder Katharina van Hatzfeld naar Brussel zou zijn gevlucht (historischer juist is echter dat ze op 16-jarige leeftijd door haar vader werd gestuurd). Ze ontmoette de latere koning Filips II van Spanje, op wie ze verliefd werd. Ze stierf in Brussel op 21-jarige leeftijd, vermoedelijk door vergiftiging.

Een andere mogelijke verklaring, die wordt aangehangen door onder anderen Karlheinz Bartels, is dat een aantal elementen van het verhaal zijn gebaseerd op de lotgevallen rond Maria Sophia von Erthal, die in de 18e eeuw het Lohrer kasteel in Lohr am Main bewoonde. Dat het hele verhaal van Sneeuwwitje hierop zou teruggaan lijkt echter zo goed als onmogelijk, vermits er genoeg aanwijzingen zijn dat het verhaal al ouder is. De sprekende spiegel in de versie van de gebroeders Grimm is zeer waarschijnlijk geïnspireerd op Richilde, een sprookje van Johann Karl August Musäus. De Duitse schrijver/politicus Albert Ludewig Grimm publiceerde in 1809 (dus slechts enkele jaren voor de publicatie door de gebroeders Grimm) in zijn Kindermärchen een toneelstuk dat sterke gelijkenissen met het verhaal van Sneeuwwitje vertoont.

Varianten

Er bestaan binnen Europa allerlei varianten van het verhaal. In sommige versies wordt Sneeuwwitje gered doordat de prins haar wakker kust. Ditzelfde motief komt ook voor in Doornroosje (KHM50) en het verdwenen KHM 82a (Die drei Schwestern). Sneeuwwitjes doodskist is in enkele versies van zilver in plaats van glas. In sommige versies, bijvoorbeeld uit Oostenrijk, heeft Sneeuwwitje in plaats van een boze stiefmoeder twee oudere zussen die afgunstig op haar zijn omdat zij de mooiste van de drie is. De zussen sturen haar met wat water en brood het bos in en proberen haar later te vergiftigen. Sneeuwwitje komt een glazen berg tegen en ontmoet daar de dwergen.

Parallellen

• Ook in De zeven raven (KHM25) neemt een meisje iets uit zeven bordjes en bekertjes.
• Vaker werden jonge vrouwen in slaap gebracht in sprookjes, zie ook Magische plaatsen en planten. Meerdere malen wordt hierbij verwezen naar de doornappel (als giftige appel), zelfs Eva zou volgens verhalen verleid zijn van deze appel te eten. Het thema van de betoverde of giftige appel kwam in de tijd van de heksenvervolging vaak aan bod. In de Griekse mythologie bezorgt Eris een gouden appel met het inschrift "Voor de mooiste" tijdens een huwelijksfeest waarvoor zij niet was uitgenodigd. Hierdoor ontstaat een strijd tussen Hera, Athena en Aphrodite. De appel speelt ook een rol in andere sprookjes van Grimm (De twee gebroeders (KHM60), De goudkinderen (KHM85), De groente-ezel (KHM122), De koningszoon die nergens bang voor was (KHM121)).

De koningin wil graag een kind en prikt zich aan de naald, drie druppels bloed vallen in de sneeuw

• Ook in het Engelse sprookje Goudlokje en de drie beren eet een meisje van de bordjes in een onbekend huisje en valt in slaap op het laatste bedje, omdat ze niet in de andere past.
• De drie druppels bloed komen in meer sprookjes voor, zoals Vrijer Roland (KHM56), en ook hier moet de boze vrouw dansen tot ze dood is. Ook Van de wachtelboom (KHM47) vertoont een aantal opvallende overeenkomsten met het verhaal van Sneeuwwitje. Ook hier is sprake van een kind zo rood als bloed en zo wit als sneeuw en een kwaadaardige stiefmoeder.
• Vogels staan vaak voor de ziel en reis naar de onderwereld. De duif kan staan voor een engel. Raven worden beschouwd als gedachten van hogere wezens, denk ook aan de raven van Wodan (Huginn en Muninn). Ze spreken enkel in de nacht en worden gehoord door iemand die waakt, als anderen slapen. Dit kan duiden op een ander bewustzijn.
• Ook in De drie talen (KHM33) moet iemand in het bos worden gedood, maar krijgt de kans om te ontsnappen. Zie ook Het meisje zonder handen (KHM31).
• De glazen kist op een berg doet denken aan een glazen berg, zie ook De zeven raven (KHM25) en De raaf (KHM93).
• Sneeuwwitje en Rozerood is een ander sprookje opgetekend door Grimm, dat voor zover bekend geen enkele relatie heeft met Sneeuwwitje behalve de naamsovereenkomst.
• In Rozenlachjes en pareltranen wordt een meisje door toedoen van een slechte tante en een heks ook in een bewusteloze toestand gebracht. Zij wordt in een kast op een berg gestopt en later gevonden door de zoon van de padisha.

Adaptaties

Verfilmingen

Walt Disney bracht op 21 december 1937 de tekenfilm Sneeuwwitje en de Zeven Dwergen uit, de allereerste animatiefilm die langer dan een uur duurt. Disney ontving voor de film een speciale Academy Award, de Honorary Award. De vormgeving van de dwergen, zoals in de film, wordt nog altijd gebruikt.

Op basis van het sprookje zijn meerdere live-action-films gemaakt. In 2012 verschenen er meerdere verfilmingen: Mirror Mirror, Grimm's Snow White en Snow White and the Huntsman.

Musicals

In 1998 vertolkte Chris Van Tongelen de rol van de prins in de Vlaamse musical Sneeuwwitje. Hij mocht Sneeuwwitje (gespeeld door de zangeres Sanne) niet kussen in de musical. Anne Mie Gils speelde de boze koningin. Aimé Anthoni (ook bekend als kabouter Klus) vertolkte de rol van haar hulpje Aimé. Frank Aendenboom was de verteller. In 2005 was er opnieuw een musical in Vlaanderen, met Davy Gilles in de rol van de prins.

Trivia

• De vraag die de boze stiefmoeder aan haar toverspiegel stelt: "Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de schoonste in het land", is bijna spreekwoordelijk geworden.
• In The 10th Kingdom komt de kleinzoon van Sneeuwwitje voor.

• 
  Sneeuwwitje in het bos met de wilde dieren
• 
  De heks komt vermomd als koopvrouw langs met het rijgsnoer
• 
  Sneeuwwitje wordt wakker, Franz Jüttner (1865–1925)
• 
  Sneeuwwitje in de glazen kist, in de Efteling
• 
  Sneeuwwitje eet van de zeven bordjes
• 
  Sneeuwwitje in de glazen kist op de berg, ook een duif treurt
• 
  Vier van de zeven dwergen als tuinkabouters
• 
  Sneeuwwitje en de zeven dwergen, Ankara – de dwergen zien eruit als in de Disney-film, maar Sneeuwwitje heeft blond haar
• Betty Boop als Sneeuwwitje
  Betty Boop als Sneeuwwitje

Bronnen, noten en/of referenties

• Grimm, volledige uitgave (vertaald door Ria van Hengel, 2005)

· ·

Sprookjes van de gebroeders Grimm

  A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z  

Mediabestanden

Zie de categorie Sneeuwwitje van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Wikiquote

Wikiquote heeft een of meer citaten van of over Sneeuwwitje.