Wikipedia:Uitgelicht/augustus
| Overzicht beheerpagina's |
|---|
Elke dag van het jaar wordt op de hoofdpagina een lezenswaardig artikel uit de Nederlandstalige Wikipedia samengevat onder de noemer uitgelicht. Deze pagina bevat de uitgelicht artikelen van de maand augustus.
Ruimtelijke ordening of ruimtelijke planning is het proces waarbij met een groot aantal regels de leefruimte planmatig wordt benut en ingericht. Daarbij wordt rekening gehouden met individuele en gemeenschappelijke belangen. Kortweg: het zo goed mogelijk aan elkaar aanpassen van samenleving en ruimte. De wetenschapsgebieden die hierbij een rol spelen zijn planologie, landschapsarchitectuur en stedenbouw. Maar ook zaken als milieu en economie spelen een grote rol in de ruimtelijke ordening. (Lees verder) |
De Surinamerivier is een van de grote rivieren van Suriname. De bovenloop is het leefgebied van de Saramaccaners. Ten tijde van de slavernij wisten zij te vluchten van de plantages en zich te vestigen in dit gebied. In 1762 werd de vrede met de Saramaccaners gesloten, waardoor zij nederzettingen konden stichten. Het Saamaka Marron Museum in Pikin Slee behandelt de cultuurhistorie van de bewoners van dit gebied. De rivier begint bij de samenvloeiing van de Gran Rio en Pikin Rio bij de stroomversnelling Tapawatrasoela. Kort voor de benedenloop bevindt zich het Brokopondostuwmeer dat vanaf 1964 werd aangelegd om energie op te wekken voor aluminiumproductie. De gebruikte grondstof, bauxiet, was van 1915 tot 2015 een belangrijke motor van de economie van Suriname. De bereikbaarheid van de dorpen via de weg houdt op bij de aanlegkade van Atjoni. (Lees verder) |
De gewone vampier (Desmodus rotundus) is een middelgrote Latijns-Amerikaanse vleermuissoort, de meest algemene van de drie soorten vampiervleermuizen. Net als de andere vampiervleermuizen leeft de gewone vampier voornamelijk van het bloed van warmbloedige dieren. De gewone vampier leeft, anders dan de andere vampiervleermuizen, van het bloed van middelgrote en grote zoogdieren als vee, tapirs, herten en apen. Ook mensen kunnen worden aangevallen, maar de mens is geen favoriet prooidier. Met zijn scherpe snijtanden maakt de vampiervleermuis een klein wondje in de huid, waarna hij met de tong het bloed oplikt. Het prooidier slaapt meestal als het wordt aangevallen en merkt niets van de vleermuis. Wel kan een vampier op deze manier ziekten als hondsdolheid verspreiden. (Lees verder) |
Jeanne Louise Calment (Arles, 21 februari 1875 – aldaar, 4 augustus 1997) uit Frankrijk is de oudste mens ooit van wie de geboorte- en sterfdatum officieel vaststaan. Ze leefde 122 jaar en 164 dagen. In haar jonge jaren heeft Calment eens Vincent van Gogh ontmoet, toen die een schildersdoek kwam kopen in de stoffenwinkel van haar oom. (Lees verder) |
Een buffer of een zuurteregelaar is in de chemie een waterige oplossing van twee stoffen die zich in een bepaald evenwicht bevinden en een bepaalde pH aannemen. Bij verdunning, toevoegen van een zuur of een base zal deze pH nagenoeg constant blijven. De verstoring van het evenwicht en de zuurtegraad wordt dus 'gebufferd'. Bufferoplossingen bestaan steeds uit een zuur/basekoppel; ofwel een zuur en het zout van zijn geconjugeerde base, ofwel een base en het zout van zijn geconjugeerd zuur. Beide zijn steeds zwakke zuren of basen, ze zullen dus onvolledig reageren. (Lees verder) |
De Discovery-expeditie (1901–1904) was de eerste officiële Britse verkenning van het toen nog grotendeels onbekende Antarctica sinds kapitein James Clark Ross zestig jaar eerder een dergelijke expeditie had ondernomen. Veel later bekend geworden ontdekkingsreizigers zoals Robert Falcon Scott, die de leider van de expeditie was, Ernest Shackleton, Edward Adrian Wilson, Frank Wild, Thomas Crean en William Lashly begonnen met deze expeditie aan hun carrière. (Lees verder) |
De gehakkelde aurelia (Polygonia c-album) is een dagvlinder uit de familie Nymphalidae. Deze middelgrote vlinder komt voor in een groot deel van het Palearctisch gebied en zijn verspreidingsgebied breidt zich onder invloed van de klimaatverandering steeds verder uit naar het noorden. De gehakkelde aurelia is in Nederland en België een algemene soort, die bij bosranden, struweel en in parken en tuinen kan worden waargenomen. Met de dagpauwoog, atalanta, kleine vos en landkaartje is de gehakkelde aurelia een van de "brandnetelsoorten" onder de dagvlinders, waarvan de rupsen vooral op brandnetel te vinden zijn. Het menu van de rups van de gehakkelde aurelia kan echter ook uit andere planten bestaan. De vlinder overwintert als volwassen dier verstopt in boomholtes of tussen afgevallen blad. (Lees verder) |
Platwormen (Platyhelminthes) vormen een omvangrijke stam van ongewervelde dieren die gekenmerkt worden door een plat en langwerpig lichaam. Het zijn dieren met een eenvoudige lichaamsbouw, zonder circulatiestelsel of ademhalingsorganen. Transport van zuurstof en voedingsstoffen vindt plaats middels diffusie door hun dunne weefsels. Platwormen leven in vochtige omgevingen. Veel soorten, zoals de lintwormen, hebben een parasitaire levenswijze, maar er zijn ook soorten die vrijlevend zijn. Vrijlevende soorten in zoet of zout water zijn vaak afvaleters, maar ook jagende platwormen komen voor. (Lees verder) |
Jheronimus Bosch, postuum ook Jeroen Bosch genoemd, was een Zuid-Nederlands kunstschilder die behoorde tot de Noordelijke renaissance. Zijn beroemdste schilderij is waarschijnlijk het drieluik de tuin der lusten. Typerend voor Bosch is zijn weergave van allerlei vreemde wezens. Ook schilderde hij wrede straffen die zondaars na hun dood in de hel moeten ondergaan. (Lees verder) |
De Vasa is het enige overgebleven zeventiende-eeuwse schip ter wereld. Het Zweedse oorlogsschip, in opdracht van koning Gustaaf II Adolf Wasa door de Nederlandse scheepsbouwer Henrik Hybertsson ontworpen, zonk op 10 augustus 1628 in de haven van Stockholm. Doordat het schip topzwaar was, maakte het door een windvlaag slagzij en stroomde water de geschutspoorten binnen. In 1961 werd de Vasa geborgen, en na een lang conservatieproces is het schip nu te bezichtigen in het Vasamuseum te Stockholm. (Lees verder) |
De Zimmertoren is een toren in Lier, in de Belgische provincie Antwerpen. De toren is genoemd naar uurwerkmaker Louis Zimmer en is feitelijk de middeleeuwse Corneliustoren, die verbouwd is en een deel was van de tweede stadsomwalling. Het bouwjaar van de Corneliustoren, een oude vestingtoren, is niet precies bekend, maar ligt vóór 1425. De toren werd in 1812 door het gemeentebestuur verkocht, maar werd na de Eerste Wereldoorlog weer aangekocht, omdat het stadsbestuur de toren wilde afbreken. In 1928 schonk Zimmer aan de stad Lier een uurwerkmechanisme (de Jubelklok) dat diverse tijden samen met kosmische en andere periodieke verschijnselen aangeeft. Er werd besloten dit uurwerk onder te brengen in de bouwvallige Corneliustoren, die daartoe tussen 1928 en 1930 werd verbouwd en gerestaureerd en sindsdien Zimmertoren wordt genoemd (Lees verder) |
Orania is een Zuid-Afrikaans dorp dat in de droge Karoo langs de Oranjerivier in de Noord-Kaap gelegen is. Het dorp wordt door de regionale weg R369 in tweeën gedeeld. Orania ligt halverwege tussen Kaapstad en Pretoria. Het doel van het dorp is een centrum voor het Afrikaans en de Afrikaner-identiteit te scheppen door de taal en cultuur in leven te houden. Iedereen die zichzelf als een Afrikaner definieert en zich identificeert met de Afrikaner etniciteit mag in Orania wonen. (Lees verder) |
Fidel Castro (Birán, 13 augustus 1926 – Havana, 25 november 2016) was tot 2008 de president en de belangrijkste leider (Líder Máximo) van Cuba. Hij was in dat land aan de macht vanaf de Cubaanse Revolutie van 1958-1959, waarin de toenmalige pro-Amerikaanse dictatuur van Fulgencio Batista omver werd geworpen. Castro werd geboren op een suikerplantage in de provincie Oriente als derde kind van Ángel Castro y Argiz en Lina Ruz González. Hij had twee broers, Ramón en Raúl Castro, en drie zusters, Angela, Juanita en Emma. Nadat Castro een zware operatie had ondergaan nam zijn broer Raúl op 31 juli 2006 de macht over. (Lees verder) |
De Johan Cruijff ArenA is een multifunctioneel stadion aan de noordwest-kant van de Johan Cruijff Boulevard, nabij Station Amsterdam Bijlmer ArenA. Het is met 53.052 zitplaatsen het grootste stadion van Nederland. Het valt vergeleken met andere voetbalstadions niet op door de lengte en breedte maar vooral door de hoogte. Sinds 14 augustus 1996 is het de thuisbasis van de voetbalclub AFC Ajax. Ook de american footballers van Amsterdam Admirals speelden er hun thuiswedstrijden. Met een helling van 37 graden zijn de tribunes van de Arena de op drie na steilste van Europa. (Lees verder) |
Luchtvervuiling of luchtverontreiniging treedt op wanneer schadelijke of overmatige hoeveelheden stoffen, waaronder gassen, deeltjes en biomoleculen, in de troposfeer van de aarde worden geïntroduceerd. Deze stoffen kunnen afkomstig zijn van natuurlijke bronnen of van menselijke bronnen. Luchtvervuiling kan levende organismen zoals dieren en de plantengroei schaden, maar het kan ook gebouwen beschadigen. Zo was in Nederland luchtvervuiling door zwaveldioxide halverwege de twintigste eeuw de oorzaak van de epifytenwoestijnen. De vervuilende stoffen kunnen ook neerslaan in daarvoor gevoelige gebieden, zoals de stikstofdepositie in natuurgebieden. (Lees verder) |
Ranavalona I (1778 – 16 augustus 1861) was koningin van het Koninkrijk Madagaskar van 11 augustus 1828 tot 16 augustus 1861. Ze behoorde tot het volk van de Merina en werd in 1778 in de rova van Ambatomanohina geboren als prinses Ramavo. Ze trad in het huwelijk met koning Radama I, een gearrangeerd huwelijk, en nam onder zijn vrouwen de eerste plaats in. Na de dood van Radama I slaagde Ranavalona erin om met hulp van bevriende edellieden de troon te bemachtigen. Haar 33-jarige regeringsperiode werd gekenmerkt door het behoud van de traditionele gebruiken van de Merina en door zelfredzaamheid. Ranavalona verbrak de economische en politieke banden met Europese mogendheden, terwijl ook contacten met buitenlanders tot een minimum werden beperkt. Toch schetsen de verslagen van een aantal buitenlandse ooggetuigen, zoals de Britse missionaris David Griffiths en de Oostenrijkse schrijfster Ida Pfeiffer, samen met de kronieken van de secretaris Raombana een levendig beeld van gebeurtenissen tijdens Ranavalona's regering. Ze verhalen over verdeeldheid tussen facties aan het hof, uitbuiting van het volk, christenvervolgingen en een mislukte staatsgreep door de Franse avonturier Joseph-François Lambert. (Lees verder) |
Tula (overleden op Curaçao, 3 oktober 1795), ook wel 'Rigaud' genoemd, was de leider van de Curaçaose slavenopstand van 1795. Als slaaf werkte hij jarenlang op plantage Kenepa (Knip) in het westen van Curaçao. Hij protesteerde tegen het onrecht dat slaven door hun meesters werd aangedaan en streefde naar vrijheid en gelijkheid. Zijn verzet markeerde het begin van uiteindelijk de grootste slavenopstand in de geschiedenis van de Nederlandse Antillen. Onder Tula's leiding trokken uiteindelijk rond de tweeduizend slaven op weg naar de gouverneur in Willemstad. (Lees verder) |
Chatsjapoeri (Georgisch: ხაჭაპური) is een traditioneel deeggerecht uit Georgië dat bestaat uit een warm brood gevuld met gesmolten kaas. Het is een van de meest kenmerkende en gangbare gerechten van de Georgische keuken en heeft de status van immaterieel cultureel erfgoed. Het Georgische woord "chatsjapoeri" is een samenstelling van de woorden 'chatsjo' (ხაჩო, hüttenkäse, gestremde kaas) en 'poeri' (პური, brood), oftewel kaasbrood. (Lees verder) |
Imperator Caesar Augustus (23 september 63 v.Chr. – 19 augustus 14 n.Chr.) was de eerste princeps (vergelijkbaar met "keizer") van Rome. Door steeds meer verschillende bevoegdheden van republikeinse magistraten naar zich toe te trekken, kreeg hij de feitelijke macht over Rome in handen. Deze achterneef en voornaamste erfgenaam van Julius Caesar won de machtsstrijd die volgde op de moord op Caesar in het jaar 44 v.Chr. Hij was in 31 v.Chr. de enige die ten slotte levend uit deze strijd kwam. Vanaf 27 v.Chr. zou hij als princeps (eerste burger) de teugels van het Romeinse Rijk in handen houden. Hij maakte een einde aan een eeuw van burgeroorlogen en stichtte in de daaropvolgende periode de Julisch-Claudische dynastie. (Lees verder) |
Geschiedenis van de Nederlanden in de Middeleeuwen De geschiedenis van de Nederlanden in de Middeleeuwen heeft betrekking op de gebieden die tegenwoordig Nederland, België en Luxemburg vormen. Verder valt hieronder ook de geschiedenis van de gebieden die tegenwoordig deel uitmaken van de Franse Republiek of Duitsland, maar gedurende de Middeleeuwen deel waren van Nederlandse staatkundige verbanden. Het gaat dus met name om de landen ten noorden van de Somme in het zuiden en ten westen van de Eems in het oosten. Al deze gebieden werden wel aangeduid als de Lage Landen of nog tot de 18e eeuw als Vlaanderen en pas vanaf de 15e eeuw ook wel als de Nederlanden, die echter gedurende de Middeleeuwen nog geen staatkundige eenheid waren. (Lees verder) |
De hypothese van de zonnenevel, ook wel de Kant-Laplace-hypothese genoemd, is vooralsnog de meest waarschijnlijk geachte verklaring voor het ontstaan van het zonnestelsel. De theorie werd geformuleerd door Emanuel Swedenborg in 1734. Immanuel Kant kende Swedenborgs werk, en breidde de theorie in 1755 verder uit. Hij bedacht dat als nevels en gaswolken langzaam roteren, ze onherroepelijk samentrekken en platter worden, onder invloed van hun eigen gravitatiekracht, waardoor uiteindelijk een centrale ster en daaromheen cirkelende planeten gevormd worden. Een vergelijkbaar model werd in 1796 voorgesteld door Pierre-Simon Laplace. Beide modellen luidden de moderne, wetenschappelijke kosmologie in. (Lees verder) |
Het Rode Kruis is een wereldwijde hulpverleningsorganisatie, waarvan de activiteiten op zeven beginselen (menselijkheid, neutraliteit, onpartijdigheid, onafhankelijkheid, vrijwilligheid, eenheid en universaliteit) berusten. De beweging ontstond na de Eerste Conventie van Genève, een verdrag dat op 22 augustus 1864 werd aangenomen door de vertegenwoordigers van zestien Europese landen. Het Rode Kruis (en zijn pendanten: de Rode Halve Maan en het Rode Kristal) is een embleem dat volgens de Geneefse Conventies aan humanitaire en medische voertuigen alsmede gebouwen bescherming biedt tegen militaire aanvallen. (Lees verder) |
De Rijksuniversiteit Groningen werd opgericht in 1614. De officiële opening vond plaats op 23 augustus 1614. De universiteit startte met vier faculteiten: Protestantse godgeleerdheid, Rechten, Geneeskunde en Filosofie. Het wapen van de universiteit, in 1615 vastgesteld, bestaat uit het wapenschild van het gewest Stad en Lande van Groningen met daarop een opengeslagen boek met de tekst Verbum Domini lucerna pedibus nostris (in afgekorte vorm): "Het woord van de Heer is een lamp voor onze voeten". Tegenwoordig hanteert de universiteit in de praktijk het motto: "Werken aan de grenzen van het weten". (Lees verder) |
De Vesuvius is een actieve vulkaan in het zuiden van Italië bij de Golf van Napels. De vulkaan is 1281 meter hoog en heeft een doorsnede van 8 kilometer. De Vesuvius is een samengestelde vulkaan, dat wil zeggen dat hij bestaat uit afwisselende lagen van as en lava. De vulkaan is in het verleden verschillende malen uitgebarsten, maar de eruptie in de nacht van van 24 op 25 augustus van het jaar 79, waarbij de Romeinse steden Pompeï, Herculaneum en Stabiae volledig onder een aslaag bedekt werden, is zeer bekend, voornamelijk door het ooggetuigenverslag van Plinius de Jongere. (Lees verder) |
De Belgische Revolutie is de burgerlijke revolutie in 1830 tegen koning Willem I der Nederlanden die tot de onafhankelijkheid van België heeft geleid. De Belgische situatie was in die zin bijzonder dat de toenmalige grootmachten Frankrijk, de Duitse staten en het Verenigd Koninkrijk een bufferzone wilden creëren en België recent hadden toegewezen aan Nederland. Het Nederlandse bestuur was dus opgelegd, zonder inspraak van de bevolking zelf. Een opvoering van de opera De Stomme van Portici (La Muette de Portici) van Daniel Auber op 25 augustus 1830 in Brussel was de aanleiding tot georganiseerde rellen van Fransgezinde separatisten, gevolgd door volksrumoer, dat door de burgerij met een inderhaast gevormde Burgerwacht in bedwang werd gehouden. (Lees verder) |
De Triglav is met zijn hoogte van 2864 meter de hoogste berg van Slovenië. De berg ligt in het noordwesten van Slovenië, in de Julische Alpen. De Triglav (Sloveens voor driekoppige) heeft drie toppen, die geacht worden te verwijzen naar het verleden, het heden en de toekomst. De berg is een nationaal symbool in Slovenië en is dan ook verwerkt in het Sloveense wapen en de Sloveense vlag. De Triglav werd op 26 augustus 1778 voor het eerst beklommen. (Lees verder) |
De Amerikaanse kakkerlak (Periplaneta americana) is een insect uit de orde kakkerlakken (Blattodea) en de familie Blattidae. Het is een relatief grote soort en kan een lichaamslengte tot 4,5 centimeter bereiken. De kakkerlak heeft een roodbruine lichaamskleur en de kop draagt twee lange antennes. Boven de kop is een verharde plaat gelegen die een lichtere achterrand heeft. In combinatie met de lichaamslengte is de Amerikaanse kakkerlak hieraan vrij eenvoudig van andere kakkerlakken te onderscheiden. De Amerikaanse kakkerlak is oorspronkelijk afkomstig uit noordelijk Afrika. Het is een van de insecten die zich met behulp van de mens over de gehele wereld heeft verspreid. De Amerikaanse kakkerlak heeft vooral gebruikgemaakt van het transport van goederen per schip. De kakkerlak komt wereldwijd veel voor in huizen, vooral in keukens. (Lees verder) |
The Philadelphia Story is een Amerikaanse romantische komedie uit 1940 onder regie van George Cukor. Het verhaalt over een hooghartige jonge vrouw wier trouwplannen in de war worden geschopt door haar voormalige echtgenoot en een journalist van een roddelblad. In de film komen thema's als klassenverschillen en begrip voor menselijke zwakheden aan bod. De hoofdrollen werden vertolkt door Katharine Hepburn, Cary Grant en James Stewart. De film was goed voor zes Oscarnominaties op, waarvan er twee werden verzilverd. Eén ging naar Stewart, voor zijn rol van de snobistische journalist. Voor Hepburn betekende de film een opleving in haar acteercarrière. (Lees verder) |
Simon Johannes Carmiggelt (Den Haag, 7 oktober 1913 – Amsterdam, 30 november 1987) was een Nederlandse journalist, schrijver en dichter. Onder het pseudoniem Kronkel publiceerde hij bijna veertig jaar vrijwel dagelijks een cursiefje in dagblad Het Parool, waarvan de selectie in jaarlijkse bundels en zijn voordracht voor de televisie hem een grote populariteit opleverden. Cabaretteksten schreef hij voor onder meer Wim Kan en Wim Sonneveld. In 1961 werd Carmiggelt de Constantijn Huygens-prijs toegekend en in 1977 de P.C. Hooft-prijs voor het jaar 1974. Volgens zijn biografen Sylvia Witteman en Thomas van den Bergh produceerde Carmiggelt 'de meest gelezen en meest gewaardeerde column uit de Nederlandse dagbladhistorie.' (Lees verder) |
Geertruida (Truus) Wijsmuller-Meijer (Alkmaar, 21 april 1896 – Amsterdam, 30 augustus 1978) was een Nederlandse verzetsvrouw die voor en in de Tweede Wereldoorlog Joodse kinderen en volwassenen in veiligheid bracht. Ze ontving van Yad Vashem de onderscheiding Rechtvaardige onder de Volkeren. Samen met anderen die voor het vooroorlogse Kindertransport werkten, heeft ze de levens van meer dan 10.000 Joodse kinderen, op de vlucht voor antisemitisme, gered. (Lees verder) |
Gaius Caesar Augustus Germanicus (Antium, 31 augustus 12 – Rome, 24 januari 41), postuum bekend als Caligula, was van 37 tot 41 princeps van Rome. Caligula's jeugd werd getekend door de intriges van de eerzuchtige Seianus. Na een hoopvol begin van zijn regering, begon hij zich na een periode van persoonlijke tegenslag meer en meer te gedragen als autocratisch heerser, waarbij hij zijn bevoegdheden onder meer aanwendde om in hoogverraadprocessen talrijke senatoren naar willekeur ter dood te veroordelen. Een geslaagde moordaanslag van de Pretoriaanse garde maakte een einde aan zijn schrikbewind, dat gevolgd werd door een damnatio memoriae door de senaat. (Lees verder) |
.jpg)
.jpg)
.jpg)
· 
· 