Breda: verschil tussen versies

**Breda**
Stad in Nederland
	(Details) (Details)
	;
Situering
Provincie	Noord-Brabant
Gemeente	Breda
Coördinaten	51° 35′ NB, 4° 47′ OL
Algemeen
Oppervlakte	83,57 km²
- land	81,12 km²
- water	2,47 km²
Inwoners ; (2023-01-01)	151.765 ; (1.816 inw./km²)
Woningvoorraad	72.414 woningen
Overig
Netnummer	076
Woonplaatscode	3622
Website	www.breda.nl
Portaal	Nederland

Interactief door geschiedenis bladeren

← Oudere bewerking Nieuwere bewerking →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Versie van 15 jun 2019 15:32

Zie Breda (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Breda.

Portaal Breda

Breda (uitspraak^ⓘ['bre.da]^?) is een Nederlandse stad in het westen van de provincie Noord-Brabant. Breda is van oudsher de voornaamste stad van West-Brabant. Het was de hoofdstad van de Baronie van Breda, waaronder onder meer ook Roosendaal, Etten-Leur en Oosterhout ressorteerden. De gemeente Breda telde per 1-1-2019: 184.069 inwoners, en was daarmee in grootte de derde gemeente van Noord-Brabant en de negende gemeente van Nederland.

Geschiedenis

Zie Geschiedenis van Breda voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Belangrijke jaartallen in de geschiedenis van Breda zijn:

1125: Eerste vermelding van de naam Breda in een oorkonde die een schenking aan de abdij van Affligem betreft en waar Arnulfus (Arnulf) en Ingelbertus (Engelbrecht) van Breda als getuigen optreden.^[2]
1252: Breda koopt van de heer Hendrik IV van Schoten privileges. Deze handeling wordt door velen nog steeds gezien als het verkrijgen van stadsrechten. Breda heeft echter nooit een stadsrecht gekregen, het ontwikkelde zich geleidelijk tot een stad. Dat kwam veel voor.
1267: Op 22 maart schenkt Hendrik V van Schoten, heer van Breda, aan de begijnen de grond waarop zij zich gevestigd hebben in allodiaal bezit en verleent hen toestemming daarop een kerk te bouwen en een begraafplaats aan te leggen (Begijnhof Breda).
1327 de heer van Breda verkoopt zijn land met de stad aan de hertog van Brabant.
1350 de hertog van Brabant geeft de stad, de burcht en het land van Breda in leen aan Jan II van Polanen, een Hollandse edelman.
1350 - 1378 Jan I van Polanen, Heer van Breda
1378 - 1394 Jan II van Polanen, Heer van Breda
1403: Baronie van Breda
1504 - 1538 Hendrik III van Nassau-Breda van Nassau, Heer van Breda
1534 - grote stadsbrand in Breda
1544 - 1567 Willem I van Oranje
1567 - 1576 Breda geconfisqueerd door de koning van Spanje
1576 - 1581 Willem van Oranje, deze werd in 1581 vogelvrij verklaard, waarop Breda door de Spanjaarden werd veroverd door Claudius van Berlaymont (de furie van Houtepen)
1581 - 1590 Spaanse bezetting
1590: Breda heroverd op de Spanjaarden door de list met het Turfschip van Breda
1624/1625: Beleg van Breda door Spinola
1637: Breda ten derden male heroverd door de Republiek onder leiding van Frederik Hendrik van Oranje
1646: Opening van de Illustere school en Collegium Auriacum (Breda)
1667: De Vrede van Breda, het in Breda gesloten verdrag ter beëindiging van de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog
1809: Lodewijk Napoleon, de eerste koning van Holland, bezoekt Breda, tijdens zijn inspectiereis die door de departementen Brabant en Zeeland wordt gehouden.
1813: De Franse bezetting van Breda vlucht als Kozakken in de buurt verschijnen. De stad wordt bezet door Russische en Pruisische troepen. Een Frans leger onder leiding van François Roguet en Charles Lefebvre-Desnouettes komt terug om de stad weer te veroveren maar wordt teruggeslagen tijdens het Beleg van Breda, mede met hulp van Nederlandse troepen (onder andere Regiment van Phaff) en de burgerbevolking. In de tweede helft van de 19e eeuw begint voor Breda een bloeiperiode van de handel en de nijverheid.
1940 12 mei: Breda ingenomen door nazi-Duitsers; bevolking wordt geëvacueerd maar keert voor het grootste deel binnen enkele weken terug
1940 17 mei: 51 gevluchten komen om bij bombardement in Sint-Niklaas
1942 8 augustus: Joden moeten zich van de bezetters registreren, de deportaties beginnen en zijn in december voltooid
1944 13 oktober, Duivelsbruglaan 42, bombardement door Typhoons van de RAF, balans 25 doden
1944 29 oktober: bevrijding van de stad door Poolse soldaten onder generaal Stanisław Maczek, in hele oorlog ruim 500 Bredase burgers gestorven

Stadsontwikkeling

Tot 1535 was Breda een ommuurde stad. Buiten de muren ontstonden een aantal nederzettingen aan de uitvalswegen, namelijk Boscheind, Ginnekeneind en Haagdijk. Toen de stadsmuren werden vervangen door een omwalling, hetgeen tussen 1531 en 1543 geschiedde, werden genoemde nederzettingen aan de binnenstad toegevoegd. De tussenliggende ruimten werden in de loop van de 18e eeuw door militaire activiteiten ingenomen. Stadsbranden in 1490 en 1534 noopten tot de bouw van stenen in plaats van houten huizen. De welvaart in de stad nam ondertussen toe door de lakenhandel, de overslagfunctie van de stad, en de aanwezigheid van het hof van de Nassaus. Na de Tachtigjarige Oorlog bleef slechts de functie van vestings- en garnizoensstad over. De functie van vestingstad maakte dat de oppervlakte van Breda beperkt bleef, daar de stad door de vestingwallen was ingesloten. Het omringende platteland behoorde tot gemeenten als Ginneken, Princenhage en Teteringen.

Een nieuwe bloeiperiode begon in de tweede helft van de 19e eeuw. Breda kreeg, buiten de omwalling, een station in 1864, waarna het uiteindelijk tot een spoorwegknooppunt werd. Vanaf 1869 werden de vestingwerken ontmanteld naar plannen van F.W. van Gendt, zodat ruimte vrijkwam voor de bouw van woningen, industrie, kazerne- en kloostercomplexen. Tussen de binnenstad en het station, en aan de zuidzijde, werden monumentale woningen gebouwd. Pas in 1927 was het mogelijk om grote delen van de omliggende gemeenten te annexeren, waarop tal van uitbreidingsplannen tot stand konden komen. Zo ontstond de wijk Zandberg, met typische jaren 30 stijl gebouwde huizen, op geannexeerd gebied van Teteringen en werd de toenmalige Burgemeester Verdaasdonkstraat omgedoopt tot de Wethouder Romboutsstraat naar degene die de annexatie had geïnitieerd. Nadat in 1942 ook de gemeenten Ginneken en Princenhage bij Breda waren gevoegd, konden deze kernen eveneens met nieuwbouwwijken omsloten worden. De dorpskernen zijn echter als zodanig nog bewaard gebleven.

In de jaren 60 van de 20e eeuw vonden er grootschalige ingrepen plaats, zoals de aanleg van een cityring om de binnenstad, en het dempen van de Oude Haven in 1966. In 2008 werd deze echter weer in gebruik genomen, na opnieuw te zijn uitgegraven. Ook de sloop van de neogotische kerken in de binnenstad vond plaats in de jaren 70 van de 20e eeuw. Ondertussen werden vele van de traditionele fabrieken, die langs het spoor waren verschenen, gesloten en gesloopt: de Kwatta, de Etna, CSM suikerfabriek, ENKA, Bierbrouwerij De Drie Hoefijzers, De Faam suikerwerken, Machinefabriek Breda, Loda, Molenschot weegwerktuigen, Hero frisdranken en conserven. Dit proces vond tot in het eerste decennium van de 21e eeuw plaats. Daarnaast werden in 1993 een aantal grote historische kazernecomplexen door de militairen verlaten. Deze complexen kregen eveneens een nieuwe functie.

Eind 20e eeuw was Breda opnieuw uitgegroeid tot een belangrijk knooppunt halverwege de havensteden Rotterdam en Antwerpen. Vanaf de jaren 80 van de 20e eeuw werden ook omvangrijke uitbreidingsplannen ten noorden van de stad uitgevoerd, met name Haagse Beemden, waar woningen en kantoren verrezen. In 1988 werd daar ook Station Breda-Prinsenbeek geopend. De bouw van het nieuwe Centraal Station Breda duurt tot medio 2016. Gebruiken medio 2012 nog elke dag circa 27.000 mensen het station, in 2020 zal dit ongeveer 57.000 zijn. Het nieuwe station telt daarom zes sporen en drie perrons, waar per uur zestien treinen aankomen en vertrekken. Vier van die zestien zijn hogesnelheidstreinen.

De stad is onderverdeeld in een aantal wijken:

Zie Wijken in Breda voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Tweede Wereldoorlog

Amerikaanse piloot dankt helpers uit Breda, Polygoonjournaal 1949

Kort na de Duitse inval - op de vroege ochtend van 10 mei 1940 - vond een massale evacuatie uit Breda plaats. Breda dreigde tussen de fronten van de oprukkende nazi-Duitsers en Fransen terecht te komen. De omstreeks 50.000 inwoners kregen op deze Eerste Pinksterdag van 12 mei 1940 het bevel de stad te evacueren. De Bredanaars spreken zelf van ‘De Vlucht’.
De evacuatie vond plaats op gezag van Burgemeester Van Slobbe al of niet op last of bevel van de Fransen.

In het begin van de oorlog kwam er nog een Franse troepenmacht uit België naar Breda, maar bereikte de stad niet. De nazi-Duitse bezetters maakten gebruik van het grote aantal militaire bouwwerken in de stad om onder meer militairen van de snel uitbreidende Fliegerhorst Gilze-Rijen te huisvesten, onder hen enkele tientallen 'Luftwaffehelferinnen', ook wel bekend als 'Blitzmädel', die werkten bij de verbindingsdiensten.

Verzetsmensen in Breda speelden een belangrijke rol bij de hulp aan geallieerde vliegers om weer in geallieerd gebied terug te komen.

Pas in 1942 verscherpte de bezetting zich, toen de bezetter begon met het registreren van Joden vanwege de geplande deportatie. Deze was in december voltooid en de ongeveer 225 Bredase Joden verdwenen naar concentratiekampen of doken onder.

Breda lag pal op de luchtroute van Engeland naar Duitsland en vlak bij vliegveld Gilze-Rijen en kreeg daardoor regelmatig te maken met luchtaanvallen of bombardementen, die enkele honderden inwoners het leven kostten.

Op 4 september 1944 kondigde Radio Oranje aan, dat Breda bevrijd was, nadat op die datum ook Antwerpen bevrijd werd. Dat bericht bleek vals en werd later die dag ingetrokken. Veel bezetters en collaborateurs ontvluchtten toen de stad. Op 29 oktober 1944 werd de stad bevrijd door Poolse soldaten onder generaal Maczek.

Karakteristieken

Naam en symboliek

Zie Breda (naam) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De vlag van Breda heeft een rode achtergrond met de drie witte Andreaskruisen. Ook het wapen van Breda toont drie witte Andreaskruisen, twee boven en één in het midden eronder in een rood schild. Het schild wordt van achter vastgehouden door een engel en aan de zijkanten twee gouden leeuwen. Het geheel rust op een burcht (zie infobox rechtsboven). Het Andreas- of schuinkruis is het oudste gedragen hertogelijke ambtsteken in Brabant, speciaal gedragen door zogenoemde 'kasteleins'. Sinds 1203 voerde de Heer van Breda in drievoud als heerlijke versie dit teken.^[4]

De lokale stadshymne van Breda is sinds 1991 De Paarse Heide.

Centrumplaats

De stad was een belangrijke garnizoens- en vestingstad, en speelt nog steeds een zichtbare rol binnen de Nederlandse krijgsmacht door de aanwezigheid van de Koninklijke Militaire Academie en het hoofdkwartier van de Koninklijke Luchtmacht.
Zij is sedert 1853 de zetel van het gelijknamige bisdom.
De aanwezigheid eerst van de Heren van Breda, maar later ook van de Kamer van koophandel, de Rechtbank en het Bisdom hebben ervoor gezorgd dat Breda zowel traditioneel als heden ten dage het politieke, administratieve en religieus-bestuurlijke hart van West-Brabant vormt.
De stad bezit vanouds ook veel handel en industrie. Zij ligt aan een knooppunt van water-, spoor- en autowegen.

Breda is de laatste decennia (ongeveer vanaf 1970) ook meer specifiek een onderwijsstad en studentenstad geworden. In 2012 telde de stad 27.000 studenten in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs, zijnde het totaal aantal ingeschrevenen bij Avans Hogeschool, NHTV, de Nederlandse Defensie Academie (NLDA, voorheen KMA) en de Bredase mbo-opleidingen van het ROC West-Brabant en De Rooi Pannen (afdelingen MBO Horeca en MBO Toerisme/Recreatie). Er zijn ook veel instellingen voor voortgezet onderwijs gevestigd. De stad is door INOP (Instituut voor Nationale Onderwijs Promotie) en het bestuur van de Nationale OnderwijsWeek gekozen als Onderwijsstad van het Jaar 2012 en 2013.

Oranjestad

Door de historische band met het huis Nassau (tot 1795 waren de burgers van Breda onderdanen van de heer van Breda, die vanaf 1403 tevens graaf van Nassau en, vanaf 1538, de prins van Oranje-Nassau was) is Breda een Oranjestad, waaraan het mogelijk mede een van haar bijnamen, Haagje van het Zuiden, dankt. Breda heeft een belangrijke historische stadskern, die zich over de eeuwen heeft gevormd rond het kasteel van Breda, de zetel van de heren van Breda.

Historisch centrum

In de Bredase binnenstad bevinden zich onder meer de gotische Onze-Lieve-Vrouwekerk, het Begijnhof, het Spanjaardsgat, het Oude Stadhuis en de Prinsenkade. Zowel vanwege zijn historisch stadsschoon als om zijn fraaie, bosrijke omgeving wordt Breda in zijn volkslied ook wel de Parel van het Zuiden genoemd.

Kaart van het historische centrum van Breda

Aangrenzende gemeenten

Aangrenzende gemeenten
Moerdijk	Drimmelen	Oosterhout

Etten-Leur		Gilze en Rijen

Zundert	Hoogstraten (B)	Alphen-Chaam

In of dicht bij de gemeente Breda liggen de volgende dorpskernen: Bavel, Effen, Prinsenbeek, Teteringen, en Ulvenhout, daarnaast Galder (in de gemeente Alphen-Chaam), Terheijden (in de gemeente Drimmelen) en Dorst (in de gemeente Oosterhout). De vroegere dorpen Ginneken en Princenhage zijn al langer (sinds 1942) opgenomen en geheel geïntegreerd in de stad Breda.

Religie

Hoewel het merendeel van de Bredase bevolking katholiek was, is ook het protestantisme in Breda van belang geweest, mede door de functie van Breda als garnizoensstad. Niet alleen de hervormden, maar bijvoorbeeld ook de lutheranen hadden hier al eeuwenlang een aanzienlijke aanhang. In 1894 werd de eerste gereformeerde kerk gesticht. Diverse gereformeerde denominaties kregen eveneens hun -vaak bescheiden- bedehuis in Breda. In de 19e eeuw ontstond ook een joodse gemeenschap die enkele honderden leden telde en, ondanks de terugslag ten gevolge van de Holocaust, opnieuw een synagoge in gebruik heeft. De Marokkaanse en Turkse gemeenschappen hebben beide een moskee in Breda.

Daarnaast is Breda sinds 1853 het kerkelijk-bestuurlijk centrum van het bisdom Breda. Het bisdomkantoor is gevestigd aan de Veemarktstraat.

De middeleeuwse kerken zijn omstreeks 1648 grotendeels in handen van de hervormden gekomen en gebleven. De kloosters werden opgeheven. De katholieken kregen in de 19e eeuw hun waterstaatskerken en bouwden daarna een aantal neogotische kerken en, naarmate de stad zich uitbreidde, tal van kerken in de diverse bouwstijlen die in de eerste helft van de 20e eeuw gebruikelijk waren. Naast kerken werden ook tal van kloosters gesticht. Ook na de Tweede Wereldoorlog ontstonden een groot aantal nieuwe kerken in de nieuwe woonwijken, in stijlen zoals de Delftse School, de Bossche School en het modernisme. Sedert de jaren 60 van de 20e eeuw trad de ontkerkelijking in. Dit had tot gevolg dat tal van kerken aan de eredienst werden onttrokken en een andere bestemming kregen, als ze al niet werden gesloopt.

Zie ook: Religieuze gebouwen in Breda

Bezienswaardigheden

Zie ook: Lijst van rijksmonumenten in Breda

Een deel van Breda is een beschermd stadsgezicht met uitbreiding en een stadsgezicht in Ginneken. De meeste bezienswaardigheden bevinden zich in de binnenstad van Breda, met uitzondering van het kasteel Bouvigne. De bezienswaardige kerken en kloosters zijn reeds in de rubriek Religie genoemd.

De Grote- of Onze Lieve Vrouwekerk met onder andere het praalgraf Graaf Engelbrecht II van Nassau en andere grafmonumenten van de heren van Breda op de Grote Markt.
Het Begijnhof Breda met Sint-Catharinakapel
De Waalse kerk
de Sint-Joostkapel
de Sint-Antoniuskathedraal
de Sint-Josephkerk, tegenwoordig Theater De Avenue

Hiernaast kent Breda tal van militaire en burgerlijke monumenten:

Kazernes

Breda heeft eeuwenlang een belangrijke rol gespeeld als vestingstad en bleef ook na de slechting van de vestingwallen, in de jaren 1869-1877, een garnizoensstad waar grote kazernecomplexen verrezen en ook de Koninklijke Militaire Academie gevestigd werd.

De volgende kazernes kunnen worden genoemd (zie ook: Kazernes van Breda):

De Kloosterkazerne, aan Kloosterplein 20, was een Infanteriekazerne die in 1814 werd gevestigd in de gebouwen van het voormalige Norbertinessenklooster Sint-Catharinadal. Diverse vleugels werden in de loop van de 19e eeuw bijgebouwd, maar in 1993 vertrokken de militairen. Een deel van het complex werd een casino. Op het terrein werd in 1995 het moderne Chassé theater geopend.
De Chassékazerne, aan de Chassésingel 40, bevindt zich op een terrein dat al sinds de 17e eeuw een militaire bestemming had. In 1765 kwamen de zogeheten Lange Stallen aan de Keizerstraat gereed, waar 264 cavaleriepaarden konden worden ondergebracht. In 1896-1899 vonden eveneens belangrijke uitbreidingen plaats in historiserende stijl: neogotiek en neorenaissance. De militairen verlieten het complex in 1993 waarna het een culturele bestemming kreeg.
De Seeligkazerne, aan de Fellenoordstraat 93, heeft als oudste deel het Klein Arsenaal uit 1640, vernieuwd in 1836. Het Groot Arsenaal stamt uit 1771 en werd ontworpen door J.C.W. Herlin. Verdere uitbreidingen dateren van 1890 en 1928. Begin 2015 is begonnen dit complex om te bouwen tot een school voor middelbaar beroepsonderwijs.^[5]
De Trip van Zoudtlandkazerne, aan de De La Reijweg. Ze is in 1912 vernoemd naar Albert Dominicus Trip van Zoudtlandt. Tot aan de Tweede Wereldoorlog was hier het 2e regiment Huzaren gevestigd. Hier was na de bevrijding onder meer de Luchtmacht Officiers- en Kaderschool (LOKS) gevestigd, welke in 1967 naar de Vliegbasis Gilze-Rijen vertrok. In 1997 werd in een deel van de kazerne het Generaal Maczek Museum ingericht, dat de geschiedenis belicht van de in 1942 opgerichte Poolse divisie welke Breda in 1944 heeft bevrijd.
De Marechausseekazerne, aan de Dr. Batenburglaan 180, uit omstreeks 1930.

Overige militaire objecten en kastelen

het Kasteel van Breda met de Koninklijke Militaire Academie (KMA) (Opgericht 1828) bij Park Valkenberg
het Spanjaardsgat
het kasteel Bouvigne
de de Luchtmachttoren te Breda-Prinsenbeek

Burgerlijke architectuur

Het oude stadhuis van Breda, aan de Grote Markt, met voorgevel uit 1768
Het Laurensziekenhuis, uit 1913, aan de Ulvenhoutselaan te Ginneken
De koepelgevangenis, kwam gereed in 1886
De Oude Haven, gedempt in 1966 en weer in functie sinds 2007.
Het Gerechtsgebouw, uit 1886, aan de Kloosterlaan, in neorenaissancestijl.
Huis Ocrum, aan de Sint-Janstraat, oorspronkelijk een herenhuis, later een katholiek weeshuis. Het gebouw is in gebruik als culturele instelling.
Het Koningin Wilhelmina Paviljoen, aan het Kasteelplein 10, uit 1867, in eclectische stijl.
Stadsschouwburg Concordia, een monumentaal gebouw in eclectische stijl uit 1881, aan het Van Coothplein. Theater tot 1994. Het gebouw wordt bewoond.
Het Oude Postkantoor, een gebouw uit 1881 aan de hoek van Haven en Vismarktstraat. Sinds 2008 is het in gebruik als restaurant.
Het Burgerweeshuis was gevestigd aan het Kloosterplein in een voormalig Augustinessenklooster. De voorgevel stamt uit 1888.
De Vleeshal werd in 1617 gevestigd in een herenhuis aan de Grote Markt 19. De voorgevel stamt uit 1772. Het gebouw is in gebruik als een grand café.
Het voormalige Oudemannenhuis aan de Boschstraat, oorspronkelijk een Gasthuis, Oudemannenhuis sinds 1634, de laatrenaissance voorgevel uit 1643
Het Stadsteerhuis aan de Reigerstraat 4-6 werd gebouwd in 1502. Architect was Cornelis Joos. Oorspronkelijk was het een ontvangsthuis voor belangrijke gasten en sinds 1537 een particuliere herberg. De achtergevel is vrijwel ongewijzigd. De voorgevel werd in de 18e eeuw sterk gewijzigd. Er is een houten spiltrap en de kelder heeft twee haakse tongewelven.
De Hoofdwacht aan de Halstraat 1 is een gebouw uit 1766. Het gebouw kwam tot stand doordat men de Sint-Janskapel, die tot dan toe als hoofdwacht diende, ingrijpend heeft verbouwd.
Het voormalig Tuchthuis aan de Halstraat 27 behoorde bij de Hoofdwacht en kwam gereed in 1779. Architect was A. Canters. De gevangenis werd in 1886 ontruimd, toen de Koepelgevangenis gereed kwam. Daarna fungeerde het gebouw als militair wapen- en kledingmagazijn.
De Vishal (ook: Vismarkt) bevindt zich aan de Haven. Het is een open hal uit het eind van de 18e eeuw met hardstenen Toscaanse zuilen.

Woonhuizen

De Hofhuizen zijn een type grote huizen waarin de hofhouding van de Nassaus resideerde. Ook betekent het een wooncomplex dat rond een binnenplaats was gebouwd met een poort die op de straat uitkwam. De Hofhuizen zijn karakteristiek voor Breda.

De overige woonhuizen zijn meestal van na de middeleeuwen, daar de stadsbranden van 1490 en 1534 de meeste huizen, op de kelders na, hebben verwoest. Het oudste huis is De Iseren Leeu aan de Visserstraat 10, uit 1490. Het bezit in het achterdeel nog restanten van het laat-15e-eeuws houtskelet. Later kreeg de kelder tongewelven. De eclectische voorgevel is uit 1884. Ook de huizen Warenborgh en Huis van Montes (Visserstraat 16-18) werden in 1490 gebouwd, en wel door de deken van het kapittel, Karolus Oudaert. De kapconstructie is nog uit die tijd, terwijl één der vertrekken 16e-eeuwse muurschilderingen bevat. Verdere huizen met oude bouwresten zijn De Dry Mooren aan Visserstraat 31, en Tolbrugstraat 15.

Na 1534 werden er subsidies voor bakstenen en dakpannen verstrekt en werden de huizen in steen herbouwd. Hoewel de meeste van deze huizen in de 19e eeuw van een nieuwe voorgevel werden voorzien, zijn nog resten van deze huizen te vinden in de vorm van kelders en balklagen, zoals Vismarktstraat 18-18a. Ook huis Het Kleyn Beerken aan de Sint-Jansstraat 20 is kort na 1534 gebouwd boven een 15e-eeuwse kelder. Omstreeks 1550 werd het achterhuis gebouwd. Het pand heeft nu een 18e-eeuwse lijstgevel en werd in 1996 gerestaureerd. Ook huis De Dry Keerssen stamt uit de 16e eeuw. Van deze voormalige mouterij bleef de oostelijke trapgevel gespaard bij de verbouwing van 1860. Het huis Den Oraengienboom, met trapgevel, aan Grote Markt 59 stamt uit 1585. In 1932 werd de gevel gerestaureerd.

In 1603 was er opnieuw een grote brand, nu in het Haageind. De herbouwde gevels waren in renaissancestijl. Uit 1605 stamt het huis De Sevensterre aan Haagdijk 74-76, met een trapgevel. Hiernaast ligt Den Wildeman aan Haagdijk 78, uit 1613. Dan is er De Cleynen Wildeman aan Haagdijk 82, uit 1605. Aan de Haagdijk 11 ligt De Roy scheir uit het begin van de 17de eeuw, en Het Zwarte Lam vindt men aan Haagdijk 22. Deze huizen hebben trapgevels, evenals het huis Prins Maurits aan Grote Markt 61, dat van omstreeks 1612 dateert.

Later in de 17e eeuw werden de gevels soberder en strakker vormgegeven. Voorbeelden zijn Huis de Vogelstruys aan de Havermarkt 21 uit 1665, met een bovenlicht uit 1780, dat vanaf 1697 nog een refugehuis voor de zusters van het klooster Sint-Catharinadal is geweest. Andere voorbeelden zijn het pand Reigerstraat 32 en de trapgevel uit 1708 van huis Den Vergulden ABC aan Grote Markt 56, alsmede de lijstgevel aan Grote Markt 10.

Uit de 18e eeuw dateren tal van gevels. Het betrof hierbij vooral verbouwingen van bestaande huizen. Ook werden bestaande, smalle, panden wel samengevoegd tot een monumentaal huis. Voorbeelden hiervan zijn de Witte Wijngaerd aan de Veemarktstraat 66-66a uit 1719-1720 en De Vergulde Craen aan Veemarktstraat 23, het linkerdeel in 1728 werd gebouwd. De ingang van deze huizen is in Lodewijk XIV-stijl.

Ook de Lodewijk XVI-stijl is goed vertegenwoordigd, met huizen als Den Anker aan Haven 4, in 1789 gebouwd als brouwershuis, Haven 14 uit 1790, Haven 9, Huis De Olyton aan Boschstraat 35 uit 1791, In den Bonten Osch aan Ginnekenstraat 88, uit 1790, en Haven 20. Huizen in Empirestijl zijn Veemarktstraat 44 uit 1803, Nieuwstraat 13, Prinsenkade 9 en Ridderstraat 23.

Tal van kenmerkende woningen uit de 19e en 20e eeuw zijn eveneens aanwezig, alsmede een aantal monumentale 19e-eeuwse villa's.

Breda in de sneeuw

De Grote of Onze Lieve Vrouwekerk
De kerktoren vanaf de Grote Markt
Het Spanjaardsgat
De watertoren aan de Wilhelminasingel
Het voormalig Breda's Museum
Het Chassé-theater
Het Holland Casino
Het voormalig bedrijfspand Piet de Gruyter
Het Museum of the Image

Natuur en landschap

De stad Breda is omgeven door woonwijken en bedrijventerreinen. Kenmerkend voor de stad is de samenvloeiing van de Aa of Weerijs en de Mark. De rivier gaat als Mark verder. Hier liggen enkele havens aan en daar voorbij mondt ook het Markkanaal in de Mark uit. De rivieren voeden ook de singels om Breda.

Parken

In Breda is het Valkenberg bij het kasteel van Breda het bekendste park. Het is een stadspark, maar het was vroeger de tuin van het kasteel. Aan de ingang van dit park bevindt zich het Baroniemonument uit 1905, dat werd ontworpen door architect Pierre Cuypers en werd onthuld door Koningin Wilhelmina, mede om de bijzondere band tussen het Oranjehuis en Breda te benadrukken. Op Koningsdag wordt in dit park een grote kindervrijmarkt gehouden.
Een ander groot park bij het centrum is het Wilhelminapark. In dit park staat, ter herinnering aan de Poolse bevrijders, een Duitse Panthertank die door de Polen in 1945 aan de stad werd geschonken. Voorts zijn er nog het Burgemeester van Sonsbeeckpark in de wijk Boeimeer, het Zaartpark en het Park Hoge Vucht in Breda Noord. In Breda Centrum bevindt zich de Willem Merkxtuin, een kleine tuin achter de voormalige hofhuizen in de Catharinastraat.

Natuurgebieden in de omgeving

In de omgeving van de stad vindt men de natuurgebieden De Rith nabij Effen, het Liesbos, het Mastbos, de Teteringse Heide, met het Cadettenkamp, de Vrachelse Heide en de Lage Vuchtpolder. Breda is befaamd om zijn bosrijke omgeving, vooral ten zuiden van de stad. Een ander natuurgebied is het Markdal. Het Mastbos is het oudste cultuurbos van Nederland. Het Liesbos bij Princenhage en het Ulvenhoutse Bos staan bekend om hun rijke flora. Naar het zuidoosten toe loopt het bosgebied over in de Chaamse Bossen en de Strijbeekse Heide. Tezamen vormt dit uitgestrekte geheel van cultuurbossen een grote toeristische trekpleister. In Breda-Noord bij de wijk de Asterd ligt het Haagse Beemdenbos en het natuur- en recreatiegebied de Vierde Bergboezem Breda. Bij Dorst ligt de Boswachterij Dorst. In Breda-Zuid is een Bezoekerscentrum Wolfslaar waar regelmatig tentoonstellingen worden gehouden. Tevens is hier kinderboerderij Wolfslaar.

De omgeving van Breda kent, ondanks de uitbreiding van stad en infrastructuur, vanouds een belangrijke tuinbouwactiviteit, vooral ten westen van de stad. Men vindt daar glastuinbouw en een centrum voor aardbeienteelt.

Kunst en cultuur

Musea

In Breda zijn verschillende musea:

Privé/bedrijfscollectie

Er is een uitgebreide collectie van oude koetsen bij de stalhouderij Hans Joosen^[6] die op afspraak te bezoeken is.

Beeldende kunst

Elk jaar worden Open Ateliers Breda (OAB) georganiseerd waaraan ruim veertig kunstenaars deelnemen. Ook zijn er de jaarlijks terugkerende festivals zoals de cultuurnacht Breda, het Graphic Matters festival en Breda Photo.

Enkele kunstinstellingen zijn:

In de stad zijn diverse kunstwerken te zien; zie de lijst van beelden in Breda.

Film en theater

Sinds november 2008 beschikt Breda over een Pathé-bioscoop (voorheen MustSee Breda), een grote bioscoop met zeven filmzalen in het Turfschip aan het Chasséveld in Breda Centrum. De stad huisvest ook een groot theater, het Chassé Theater. In dit theater is ook Chassé Cinema te vinden, een bioscoop die voornamelijk arthouse-films draait.

Jaarlijks vindt het BUT Film Festival plaats, georganiseerd door IDFX. Ook vindt in Breda het International Film Festival plaats.

Muziek

De Nieuwe Veste is het centrum voor beeldende kunsten, theater, dans en muziek. Het is begin jaren 90 ontstaan uit een fusie tussen de oude muziekschool en centrum 'De Beeldenaar'. De Nieuwe Veste huist boven de hoofdvestiging van de Openbare Bibliotheek en heeft naast vele les- en praktijklokalen een eigen toneelzaal, concertzaal en opnamestudio.

Poppodium Mezz is een muziekzaal met een totale capaciteit van 800 personen, verdeeld over twee zalen. Het hoofdpodium van Mezz is gehuisvest in een opvallend gebouw, ontworpen door Erick van Egeraat. Dit geheel met koper bedekte amorfe gebouw is feitelijk een uitbreiding van het gebouw van de officiersmess van de voormalige Chassékazerne. Deze mess is volledig gerenoveerd en huisvest nu het Mezz Café. Het poppodium dankt ook haar naam aan de oude officiersmess.

Recreatie

Breda is een bekende uitgaansstad, vooral rond de Havermarkt en de Grote Markt. Breda kent geen grote discotheken aan de rand van de stad, maar enkele, met discotheken vergelijkbare, kleine en middelgrote nachtcafés. In tegenstelling tot aangrenzende cafés zijn deze horecagelegenheden overdag gesloten. Overigens strekt de Bredase horeca zich uit tot buiten de binnenstad. Bijvoorbeeld de horeca aan de Ginnekenmarkt in het Ginneken.

In het centrum is in de voormalige Kloosterkazerne aan de Claudius Prinsenlaan, later het Holland Casino Breda gevestigd. Dit casino is verhuisd vanuit zijn eerdere vestiging aan de Bijster. Naast het Holland Casino is ook het door Herman Hertzberger ontworpen Chassé Theater gevestigd. Bioscoop Pathé Breda is gevestigd in het Turfschip op het Chasséveld.

Daarnaast heeft Breda sinds kort een nieuwe recreatieplaats: De Prison Escape in de koepelgevangenis

Evenementen

Zie ook: Lijst van evenementen in Breda.

In Breda worden elk jaar verschillende evenementen verspreid over de stad gehouden. Een aantal vindt plaats in het centrum op de Grote Markt en op andere locaties en wijken van Breda.

Het Carnaval wordt in de gehele gemeente Breda gevierd. Elke voormalige gemeente heeft zijn eigen carnaval. Zo heet Breda zelf Kielegat, Bavel heet Baviaonenland, Prinsenbeek heet Boemeldonck, Princenhage heet 't Aogje en Teteringen heet dan Totdenringen. De wijk Haagse Beemden heeft een eigen carnavalsnaam en heet Giegeldonk. Het Ginneken heeft geen eigen carnavalsnaam maar wel een vereniging die heet het Lestogenblik.

Vanaf 19 december 2008 tot en met 24 december 2008 stond het Glazen huis van Serious Request op de Grote Markt Breda. Ook in 2016 zal Serious request in Breda georganiseerd worden.^[7]

Enkele andere jaarlijks terugkerende evenementen in Breda zijn:

Muziekevenementen

Overige evenementen

Sport

De plaatselijke voetbalclub NAC Breda komt uit in de Eredivisie en speelt zijn wedstrijden in het Rat Verlegh Stadion. De club won eenmaal het landskampioenschap en de KNVB Beker. Ook Velocitas heeft het bekertoernooi een keer gewonnen, maar de club werd in 1932 opgeheven. NAC heeft een trouwe aanhang die wekelijks op vrijdag of zaterdag het 'avondje NAC' komen bezoeken. Alleen risicowedstrijden worden meestal op zondag gespeeld. Op amateurniveau speelt onder meer VV Baronie. Deze club is meermaals kampioen geworden van de zondagamateurs en twee keer algeheel amateurkampioen.

Er zijn in de stad nog veel andere sportverenigingen. A.V. Sprint is bijvoorbeeld de grootste atletiekvereniging van Nederland, is gevestigd in Breda en komt met het vrouwenteam uit in de Eredivisie. BredaGym, die haar trainingsaccommodatie onder andere in Prinsenbeek en het Noorderlicht heeft, is de enige vereniging in de regio die binnen de acrobatische gymnastiek het hoogste niveau (A lijn) aanbiedt. Ook binnen het damesturnen komen zij uit in het hoogste landelijke niveau. De Burgst is de grootste volleybalvereniging van Breda, het eerste dames- en herenteam komen uit in de 2e divisie. Bredase Hockey Vereniging Push is een bekende hockeyvereniging. Daarnaast is er ook nog BH & BC Breda, die vooral bekend staat om zijn gezelligheid, maar toch ook wel op topniveau hockeyt. Heren 1 speelt in de overgangsklasse en ook vaak minimaal 2 jeugdteams op Landelijk niveau. In Breda Noord is de De Bredase Rugby Club (BRC) gevestigd. Roeivereniging Breda, gelegen ten Noorden van Breda aan de rivier de Mark in Terheijden. Zwemvereniging SBC 2000 met als thuisbasis zwembad De Wisselaar in Breda Noord. In totaal telt de stad drie zwembaden. Niet ver van De Wisselaar bevindt zich het Schaats- en Racketcentrum Breda, een groot sportcomplex. Breda telt één basketbalvereniging, namelijk Barons.

In Breda worden verschillende sportevenementen gehouden zoals de Bredase Singelloop, de Haagse Beemden Loop, City Golf Breda, Outdoor Brabant, Breda Future en ParaGamesBreda. De Open Bredase TurnKampioenschappen (OBTK) is een van de grootste turnwedstrijden van Nederland die reeds 20 jaar wordt georganiseerd. Ook is er elk jaar een internationaal Acrobatisch Gymnastiek evenement in Breda te vinden (BOAC). In 1966 startte de eerste editie van de wielerklassieker Amstel Gold Race in Breda. De aanloop naar de Limburgse heuvels bleek lang, door wegwerkzaamheden moesten de deelnemers zelfs 50 kilometer omrijden. In 1967 werd de start naar Helmond verplaatst.

Mogelijkheden voor buitenrecreatie zijn er onder andere bij de Galderse Meren en de Asterdplas.

Economie

Industrie

Gedurende de 19e eeuw kwam de moderne industrie op. Tal van bedrijven vestigden zich in Breda, waaronder bierbrouwerijen, voedingsmiddelenindustrie, lucifersfabrieken en ijzergieterijen.

Landelijk zeer bekend waren onder meer:

De Faam (1838-2014), suikerwerken, drop, pepermunt
Kwatta (1883-1977), chocoladeproducten
Drie Hoefijzers (1853-2004), een brouwerij (latere merknamen Skol, Breda Bier, Oranjeboom Bier)
Hero (1914-heden), jam, vruchtendranken en andere fruitproducten
Etna (1856-1983), ijzergieterij en fabriek van fornuizen
Loda, producent van onder meer Lodaline schoonmaakmiddel. Loda (Grada-McBride) sloot in 2004. Op het terrein van de voormalige fabriek aan de Teteringsedijk wil men onder meer woningen bouwen.
Hollandsche Kunstzijde Industrie (H.K.I.) (1921-1982), gedurende de jaren 20 opgegaan in Enka en sinds 1929 Algemene Kunstzijde Unie en later opgegaan in AKZO. De eerste sluitingsplannen dateerden van 1970 maar gingen vanwege heftige protesten niet door. Uiteindelijk werd de fabriek in 1982 alsnog gesloten.
Machinefabriek Breda voorheen Backer & Rueb, (1862-1993), stoommachines, industriemachines, constructiewerk, locomotieven
De Bredasche Beetwortelsuikerfabriek (1871-2009) werd op het grondgebied van Princenhage opgericht in 1871 als: fa. Van Aken, Segers & Co.. In 1874 werd de fabriek verkocht aan Felix Wittouck, SA Sucreries de Breda et Berg-op-Zoom, vanaf 1905: NV Suikerfabrieken Breda en Bergen op Zoom, en in 1908: NV Algemeene Suikermaatschappij (ASmij). In 1918 ging het bedrijf op in de CSM, dat in 2007 door Suiker Unie werd overgenomen. Reeds in 2004 werd de suikerproductie te Breda gestaakt en werd een deel van de installatie aan Suiker Unie verhuurd voor onder meer stroopfabricage. De sloop vond plaats in 2009, inclusief de twee grote silo's, daterend uit respectievelijk 1968 en 1973 .
Philips Electro Acoustiek (ELA) verhuisde in 1970 van Eindhoven naar Breda, maakte aanvankelijk microfoons, luidsprekers en bioscoopcamera's, later vooral televisiecamera's. Via diverse overnames is het bedrijf onderdeel geworden van Belden, dat opereert onder de naam GrassValley Nederland.

Andere bekende Bredase fabrieken:

Parket Fabriek N.V. Aug. Lachappelle (Antwerpen-Breda-Amsterdam, sedert 1901), parketvloeren, naamgever van de Lachappellestraat, destijds gevestigd op nr. 12. Het bedrijf is gevestigd te Roosendaal.
Lonka, snoep en suikerwaren. Lonka NV is opgericht in Breda (Minister Nelissenstraat en Zonnebloemstraat) in 1920. Oorspronkelijk als 'Lonca', afgeleid van London Caramel Works, gevestigd te Roosendaal
Teolin - Verffabrieken (voorheen Wagemakers, later verffabriek Herbert) voorheen aan de Poolseweg (later Generaal Maczekstraat geheten). Op het terrein van de voormalige verffabriek zijn woningen gerealiseerd.
Luciferfabriek C. Looijens (1890) (later VHLF)
N.V. Preservenbedrijf, fabrikant van onder andere Nibb-it-zoutjes, aan de Haagweg (dochter van Amstel, tot 1970?)
Molenschot, weegwerktuigen (Eerste Nederlandsche Fabriek van Weegwerktuigen Jan Molenschot en Zoon B.V.). Precia-Molen, leverancier van industriële weegapparatuur van 0,1 g - 100.000 kg, werd opgericht in 1867. Na 140 jaar gevestigd te zijn geweest aan de Teteringsedijk heeft Precia-Molen in 2007 de Bredase binnenstad verlaten. Thans gevestigd op het industrieterrein “Haagse Beemden” in Breda.
Van Melle snoep, drop en suikerwaren (ongeveer 1983-heden. Na het vertrek van Enka.)
Saval B.V., brandblussersca. De firma “Nederlandsche Fabriek, van Saval Schuimbluschapparaten” werd in 1925 opgericht. “Saval” is een samentrekking van de woorden “Saving All”.
Jumbo DC Breda (voorheen C1000). Gevestigd op industrieterrein IABC. Hier zijn meer dan 500 mensen werkzaam.

Breda is veranderd in vooral een dienstverlenende stad. Een groeiend aantal bedrijven kiezen ervoor om hun hoofdkantoor voor de Benelux in Breda onder te brengen. Enkele van deze ondernemingen zijn General Electric, ExxonMobil, Texaco, Scania, Toshiba, Alfa Laval, Krohne Oil en AMGen. Daarnaast is de foodindustrie sterk vertegenwoordigd met bedrijven als Hero, Perfetti Van Melle en Royal Cosun. Nieuwe initiatieven zijn onder andere de Triple O Campus en het stationsgebied. In de gemeente Breda zijn 30 bedrijventerreinen, waaronder De Krogten, Achter Emer, Emerlaken, Steenakker, Doornbos-Oost, Moleneind, Hoogeind, Heilaar, Posthoorn en Moskes. Het hoogste kantoorgebouw in Breda is de 72 meter hoge Luchtmachttoren langs de A16 in Breda Noord-West, waar de leiding van de Koninklijke Luchtmacht is gehuisvest.

Winkels en markten

In de binnenstad liggen de bekende winkelstraten Ginnekenstraat, Houtmarktpassage, Torenstraat, Lange Brugstraat met winkelcentrum "'t Sas", Korte Brugstraat, Veemarktstraat en Halstraat. In de Lange Brugstraat is tevens het overdekte winkelcentrum "De Barones" met enkele bekende zaken gevestigd. Net buiten het, grotendeels autovrije, centrum vindt men verder de Ginnekenweg,de Wilhelminastraat, de Haagdijk en de Boschstraat. Op donderdagavond is er in het centrum van Breda koopavond. In andere delen van de stad zoals de Haagse Beemden is dat op vrijdagavond. De eerste zondag van de maand is meestal koopzondag.

Markt is er op de diverse weekmarkten in Breda. De grootste is op de Grote Markt Breda in het centrum en wel op dinsdag en op vrijdagmorgen. Op zaterdagmiddag is er markt op de Nieuwe Haagdijk. Op woensdag is er een boeken- en antiekmarkt op de Grote Markt. Op dinsdagmorgen is er een speciale biologische markt op het Veemarktplein. Op woensdag is er nog een weekmarkt bij winkelcentrum Heksenwiel in de wijk Heksenwiel in de Haagse Beemden. Op donderdagmorgen bij winkelcentrum de Hoge Vucht in de Hoge Vucht.

De woonboulevard Breda bevindt zich aan de rand van Breda langs de A16 en heeft een regio-functie.

Toerisme

Sinds juli 1997 wordt de campagne Breda, stad met karakter gehanteerd. Belangrijkste doel van de campagne was ondersteuning van het gemeentelijk beleid en het versterken van het besef van dingen waar Breda en de Bredanaars trots op zijn. Van wat was, wat is en wat komt.

Sinds begin 2008 wil Breda zich profileren met Welkom in Breda Nassaustad, gebaseerd op de banden met het Koninklijk Huis.

Het VVV Breda bestaat sinds 1908 en bevindt zich vlak bij het Station Breda. Tevens bevindt zich een vestiging van de VVV op de Grote Markt. Er zijn verschillende stadswandelingen in Breda mogelijk.

Topografie

Topografische kaart van Breda (woonplaats), dec. 2014. Klik op de kaart voor een vergroting.

Verkeer en vervoer

Wegverkeer

Breda is makkelijk bereikbaar via de autosnelweg A16 vanuit Rotterdam en ligt niet ver van België dat via de grensovergang Hazeldonk snel bereikbaar is. Breda is eveneens goed te bereiken vanuit Utrecht over de snelweg A27 en vanuit Tilburg over de snelweg A58 richting Etten-Leur, Roosendaal en verder naar Zeeland. De A59 (Zierikzee-Oss) maakt het vierkant van snelwegen om de stad compleet.

Openbaar vervoer

Zie Openbaar vervoer in Breda voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Trein

Breda heeft twee treinstations, namelijk station Breda in het centrum en station Breda-Prinsenbeek in de Haagse Beemden. Station Breda is in 2006 uitgebreid met een extra eilandperron. Hiermee ontstond ruimte voor de aansluiting op de HSL-Zuid, waardoor Breda een snelle verbinding heeft gekregen met Amsterdam en Brussel. Als de verbindingsbogen naar de HSL in zuidelijke richting gebruik gaan worden vanuit de stad wordt Breda op het internationale netwerk aangesloten.

Tussen 2000 en 2010 is hard gewerkt aan de HSL-Zuid en de verbreding van de A16 rond Breda. De bereikbaarheid van Breda is hierdoor sterk verbeterd. Met de Intercity direct is Breda sinds 2011 via de hogesnelheidslijn verbonden met Rotterdam, Schiphol en Amsterdam in het noorden. Vanaf April 2018 is daar de directe verbinding met Antwerpen en Brussel bij gekomen. Tot de definitieve treinen beschikbaar zijn en ingezet zullen worden gebeurt dit met een maximumsnelheid van 160 km/u. Na 2020 zal dit 200 km/u worden.

De omgeving van het Centraal Station is geheel veranderd en gemoderniseerd. Het plan Via Breda wordt van 2007 tot 2025 gerealiseerd. Verder bestaan er plannen voor een station Breda-Oost.

Bus

Er is een busstation in het centraal station en in het centrum van de stad. Er is een netwerk van stadsbuslijnen, genummerd 1 tot en met 11, die allemaal via Station Breda naar de diverse wijken in Breda rijden. Deze bussen worden verzorgd door Arriva. Met de omliggende gemeenten en steden in de regio zijn streekbusverbindingen. Verder rijden er bussen over de snelweg naar Antwerpen en Utrecht.

Watervervoer

Er is in de zomermaanden een voet- en fietsveer over de rivier de Mark tussen Terheijden en een verbinding in het recreatie-gebied buiten de wijk de Asterd in de Haagse Beemden.

Luchtvaart

Ten westen van de stad Breda ligt het kleine Breda International Airport. De luchthaven is geopend in 1949 en wordt in beperkte mate gebruikt voor burgerluchtvaart. Vanaf het vliegveld vertrekken zakenvluchten, rondvluchten en er zijn wat lesactiviteiten.

Onderwijs

In Breda zijn veel soorten scholen, zowel voor basisonderwijs, voortgezet onderwijs, speciaal onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs, hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs.

Breda telt 18 scholen voor voortgezet onderwijs:

Tot de scholen voor middelbaar beroepsonderwijs behoort:

Regionaal opleidingencentrum (ROC) West-Brabant

Hoger onderwijs:

Avans Hogeschool (onder andere de Akademie voor Kunst en Vormgeving St. Joost)
Breda University of Applied Sciences (voorheen NHTV: Nationale hogeschool voor toerisme en verkeer)

Wetenschappelijk onderwijs:

Koninklijke Militaire Academie (KMA)

Studentenverenigingen in Breda zijn onder meer:

Overige voorzieningen

Gezondheidszorg

Het Amphia Ziekenhuis is een streekziekenhuis voor West-Brabant. Het heeft in Breda op dit moment nog twee vestigingen, op de locaties Molengracht en Langedijk; een derde staat in Oosterhout. In Breda zijn de locaties Molengracht en Langedijk. In 2020 worden beide vestigingen gecombineerd in de totale (vernieuw)bouw van de locatie Molengracht. Ten zuiden van de stad is de inrichting Sensis (voorheen De Blauwe Kamer), een woon- en behandelcentrum voor visueel-verstandelijk gehandicapten.

Voormalige ziekenhuizen zijn het Diaconessenhuis, het Laurensziekenhuis en het oude Sint Ignatius ziekenhuis.

Thebe, een zorgorganisatie in Midden- en West-Brabant, heeft acht woonzorgcentra in Breda en één in Prinsenbeek.

Bibliotheken

De Openbare Bibliotheek heeft één hoofdvestiging in het centrum en negen nevenvestigingen.

Bekende Bredanaars

Zie Lijst van Bredanaars voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Titel Koninklijk Huis

Koning Willem-Alexander voert de adellijke titel Baron van Breda. Zie Titels Nederlandse koninklijke familie.

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

Nierse, Leo, Breda: stad van borderlords en baronnen. Raamsdonksveer: Vèrse Hoeven Uitgeverij, 2003. ISBN 90-75703-57-0

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Tabel: Bevolking; maandcijfers per gemeente en overige regionale indelingen, 1 januari 2023, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen
↑ P.C. Boeren, De heren van Breda en Schoten, p.94; E. de Marneffe, Cartulaire de l'abbaye d'Affligem, p.71, no. 40 (1125): "Ascelinus de Bruxella, et filius suus Henricus. Arnulfus et Ingelbertus de Breda."
↑ bron: GEMEENTE - ATLAS VAN NEDERLAND GETEKEND DOOR J. KUYPER atlas1868.nl
↑ P.C. Boeren, De heren van Breda en Schoten, pag.109.
↑ Herontwikkeling Seeligkazerne Breda - uitvoeringswerkzaamheden. aanbestedingskalender.nl. Geraadpleegd op 9 mei 2016.
↑ ^{[dode link]}Stalhouderij trouwservice-joosen.nl
↑ 3FM Serious Request in 2016 in Breda - Radiofreak.nl 27 mei 2015

Zie de categorie Breda, Netherlands van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[CBS_Kerncijfers_wijken_en_buurten_2023-1] Tabel: Bevolking; maandcijfers per gemeente en overige regionale indelingen, 1 januari 2023, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen

[2] P.C. Boeren, De heren van Breda en Schoten, p.94; E. de Marneffe, Cartulaire de l'abbaye d'Affligem, p.71, no. 40 (1125): "Ascelinus de Bruxella, et filius suus Henricus. Arnulfus et Ingelbertus de Breda."

[3] ron: GEMEENTE - ATLAS VAN NEDERLAND GETEKEND DOOR J. KUYPER atlas1868.nl

[4] P.C. Boeren, De heren van Breda en Schoten, pag.109.

[5] Herontwikkeling Seeligkazerne Breda - uitvoeringswerkzaamheden. aanbestedingskalender.nl. Geraadpleegd op 9 mei 2016.

[6] {[dode link]}Stalhouderij trouwservice-joosen.nl

[7] 3FM Serious Request in 2016 in Breda - Radiofreak.nl 27 mei 2015

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Breda Centrum:	Chassé Park · City · Fellenoord · Schorsmolen · Stationsbuurt · Valkenberg
Breda West:	Effen-Rith · Haagpoort · Hazeldonk · Heilaar · Heuvel · Lies · Princenhage · Steenakker · Tuinzigt · Westerpark· Prinsenbeek
Breda Noord-West:	Asterd · Emer · Gageldonk · Hagebeemd · Heksenwiel · Kesteren · Kievitsloop · Kroeten · Muizenberg · Paradijs
Breda Oost:	Brabantpark · Heusdenhout · Sportpark · Zandberg
Breda Noord:	Belcrum · Biesdonk · Doornbos-Linie · Geeren-Noord & Geeren-Zuid · Wisselaar · Waterdonken
Breda Zuid:	Boeimeer · Ruitersbos
Breda Noord-Oost:	Teteringen
Breda Zuid-Oost:	Blauwe Kei · Ginneken · IJpelaar · Mastbos · Overakker · Bavel · Ulvenhout