Wons
Plaats in Nederland 
| |||
|---|---|---|---|
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  Friesland
| ||
| Gemeente |  Súdwest-Fryslân
| ||
| Coördinaten | 53° 5′ NB, 5° 25′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Inwoners (2021-01-01) |
285[1] | ||
| Overig | |||
| Postcode | 8747 | ||
| Woonplaatscode | 2326 | ||
| Belangrijke verkeersaders | A7 | ||
| Foto's | |||
| |||
| Wons | |||
| |||
Wons (Fries: Wûns) is een terpdorp in de gemeente Súdwest-Fryslân, in de Nederlandse provincie Friesland.
Het ten noordoosten van Makkum, ten westen van Schraard, ten zuidoosten van Witmarsum en ten zuidwesten van Zurich, iets ten oosten van de plek waar de Afsluitdijk de Friese kust bereikt.
De dorpskern ligt ten zuiden van de A7 aan de Gooiumervaart. In 2021 telde het dorp 285 inwoners. Onder het dorp vallen ook de buurtschappen De Weeren (deels), Doniawier, Gooium (deels) en Hayum. Oorspronkelijk hoorde de buurtschap Hiddum ook tot Wons.
Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
Het dorp is ontstaan op een terp. Het was de naamgever van de grietenij en latere gemeente Wonseradeel. Het was ook enige tijd de hoofdplaats geweest van de grietenij. De gemeente werd per 2011 opgegeven en is toen opgegaan in de nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân.
Het dorp werd in 1270 vermeld als Wyldinghen, in 1290 als Veldenzee, in 1298 als Weldenzie, 1310 als Wildinghe, in 1327 als Weldinghe, in 1374 als to Woldens en van Wildinge, in 1404 als Wondenze, in 1474 als Woldens en Woudens, 1495 als Wons, in 1551 als Woudens en 1543 als Wondseraburen.
De plaatsnaam zou oorspronkelijk afgeleid zijn van de familienaam Waldingi, gereconstrueerde naam afgeleid van de persoonsnaam Waldo. Dus de plek waar deze lieden van Waldo woonde.
Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog waren de stellingen Wons en Kornwerderzand uitermate belangrijk. Bij Wons werd er hevig gevochten om de Duitsers af te houden, totdat de munitie van het kanon op was. Er staat ook een oorlogsmonument in het dorp.
Kerk[bewerken | brontekst bewerken]
In 1728 is in dit dorp, op de plaats van een middeleeuwse kerk, een achthoekig protestants kerkgebouw neergezet met een tentdak dat met een klokkekoepeltje is bekroond.
De kerk staat bekend als de Wonser theebus. Op de toren staat, in plaats van het gebruikelijke haantje, een hert, gemaakt door Wladimir de Vries. In het dorpswapen van Wons komt het hert ook voor.
De kerk is het enige rijksmonument van Wons.
Sport[bewerken | brontekst bewerken]
Het dorp kent de kaatsvereniging, Keats Klub Wûns en een eigen biljartclub.
Cultuur[bewerken | brontekst bewerken]
Het dorp heeft een eigen zangkoor en de fanfare Hosanna.
Onderwijs[bewerken | brontekst bewerken]
Het dorp had t/m 2014 een eigen basisschool, de BCS Salverdaskoalle JCP.
Bekende (ex-)inwoners[bewerken | brontekst bewerken]
De Friese dichter Jan Cornelis Pieter Salverda, (Bolsward 28 juni 1783 - Wons 7 maart 1836) was schoolmeester in Wons. Zijn tragische levensloop en gespleten persoonlijkheid werden door zijn vriend en beschermer J.H. Halbertsma aangrijpend geschetst. De voormalige basisschool van het dorp droeg de naam van de dichter.
Hoogleraar veefokkerij Rommert Politiek is op 27 december 1926 in Wons geboren. Hij wordt beschouwd als de grondlegger van de moderne rundveehouderij in Nederland. Op 22 december 2014 overleed Politiek in Heerenveen.
Externe link[bewerken | brontekst bewerken]
Bronnen, noten en/of referenties
|
