Concessies in het Nederlandse openbaar vervoer

Concessiegebieden in Nederland

In het Nederlandse openbaar vervoer wordt gewerkt met concessies. Een concessie voor het openbaar vervoer is een pakket van lijnen en/of andere vervoersdiensten die een OV-autoriteit (lees: provincie of plusregio) onder bepaalde voorwaarden exclusief aan een vervoerder toekent. De concessie is meestal opgeknipt in de volgende jaarlijkse periodes.

Aan een concessie zijn rechten en plichten verbonden. Soms moet een vervoerder voor een concessie betalen, soms krijgt een vervoerder er geld voor.

Geschiedenis

In 1998 werd het beheer van het Nederlandse stads- en streekvervoer gedecentraliseerd van de rijksoverheid naar de provincies en plusregio's. Met de invoering van de Wet personenvervoer 2000 op 1 januari 2001 is marktwerking geïntroduceerd. Het openbaar vervoer in Nederland wordt sindsdien per regio of per verbinding na een bepaalde periode opnieuw aanbesteed. De winnende vervoersmaatschappij krijgt het exclusieve, maar tijdelijke recht op het verrichten van het openbaar vervoer binnen een regio. Directe concurrentie, zoals in het Verenigd Koninkrijk, is hierdoor niet mogelijk.

Tot de jaren 60 hanteerden vervoerders hun eigen huisstijl op het materieel. Met de introductie van de CSA-bussen, de standaardstreekbus en Spoorslag '70 kwam er een uniforme kleurstelling. Aan het eind van de jaren 80 verdween dit echter weer, en gingen vervoerders hun eigen huisstijl hanteren. Na de invoering van de Wet personenvervoer 2000 kan de opdrachtgever eisen stellen aan de huisstijl, waardoor er nu landelijke en regionale huisstijlen zijn. Zo kan het zijn dat de vervoerder verandert, maar het uiterlijk van de voertuigen (nauwelijks) verandert. Een voorbeeld daarvan is de uniforme rode/witte/grijze provinciale huisstijl in Noord-Brabant, die zowel door Arriva als Hermes gehanteerd wordt.

Concessies

Artikel 20 van de Wet Personenvervoer 2000 bepaalt dat OV-autoriteiten (provinciale en regionale overheid) concessies verlenen voor ander openbaar vervoer dan per trein. Het Rijk verleent concessies voor het openbaar vervoer per trein, behalve voor bij algemene maatregel van bestuur of ministerieel besluit aangewezen vervoersdiensten die de daarbij aangegeven stations verbinden; hiervoor worden concessies verleend door de betreffende OV-autoriteit. Zo is er bijvoorbeeld het Besluit aanwijzing vervoersdienst provincie Zuid-Holland regionaal openbaar vervoer per trein.

Er zijn verschillende soorten concessies, te weten gebieds- en lijnconcessies. Daarnaast is de breedte ook verschillend. Er bestaan namelijk concessies in Nederland, die zowel het regionale busvervoer als het treinvervoer omvatten. Dit houdt in dat niet de NS het treinvervoer regelt, maar de vervoerder die ook het busvervoer in dat gebied verzorgt. Dat geldt bijvoorbeeld voor de MerwedeLingelijn die bij de DAV-concessie hoort. Het kan ook de vervoerder zijn die de concessie voor het treinvervoer in een bepaald gebied heeft gewonnen, bijvoorbeeld de Noordelijke Nevenlijnen die niet bij de GD-busconcessie of bij de busconcessies in Friesland behoren maar als treinconcessie bij de provincie Groningen en de provincie Friesland.

In 2025 moeten alle nieuwe bussen in het openbaar vervoer rijden op elektriciteit of waterstof. Staatssecretaris Dijksma van Infrastructuur en Milieu maakte op 15 april 2016 afspraken met alle vervoersregio's over de vervanging van vervuilende Nederlandse bussen. Gedeputeerde Floor Vermeulen (Provincie Zuid-Holland namens de 12 provincies): 'Ik ben er trots op dat alle provincies deze doelstelling hebben onderschreven', Pex Langenberg (wethouder Rotterdam namens de Metropoolregio Rotterdam Den Haag) en Pieter Litjens (wethouder Amsterdam namens de Stadsregio Amsterdam).

Gebiedsconcessie

Een gebiedsconcessie, i.e. een vergunning om in een bepaald gebied het regionale en lokale vervoer (voor een deel) te mogen exploiteren, wordt normaliter eens in de 6 à 10 jaar aan een vervoerbedrijf toebedeeld. De vervoerder dient het vervoer af te stemmen met de dienstregeling van de NS (Hoofdrailnet) en met die van de vervoerders die concessies hebben voor nabijgelegen gebieden.

Ook als twee aangrenzende gebieden verzorgd worden door verschillende vervoerders moeten de aansluitingen zo goed mogelijk zijn. Veelal zal het daarbij een vervoerder zijn toegestaan het aangrenzende gebied binnen te rijden (bijvoorbeeld naar een station waar meerdere lijnen van verschillende gebieden bijeenkomen), zoals in Heerenveen.

Middels een openbare aanbesteding wordt door de verantwoordelijke OV-autoriteit (in Nederland is dat een provincie of plusregio) een programma van eisen opgesteld. Aan de hand van het voorlopig ontwerp is er gelegenheid om hierop te reageren. Daarna wordt er een bestek geschreven, waarop de inschrijvende partijen een offerte kunnen maken. Degene die de beste prijs-kwaliteitverhouding kan bieden wint de aanbesteding.

Soms worden deze concessies verlengd of ingekort. Een verlenging of een mogelijkheid tot verkorting dient wel vooraf in de vergunning te worden opgenomen. In uitzonderlijke gevallen wordt een langere concessieduur dan de maximale 10 jaar toegestaan. Redenen kunnen zijn: omvangrijke investeringen, samenvoeging van concessiegebieden en combinatie met de aanbesteding van regionale treindiensten. Voor de aanbesteding van regionale treindiensten geldt in ieder geval een concessieduur van vijf, tien of maximaal vijftien jaar.

De omvang van een concessie kan op verschillende manieren beoordeeld worden. Bijvoorbeeld door te kijken naar de hoeveelheid dienstregelinguren, instappers, reizigerskilometers of de omzet (totaal of exploitatiebijdrage overheid).

De GD-concessie (voor regio Groningen-Drenthe) is het omvangrijkst van de aanbestede concessies (ruim 40 miljoen euro exploitatiesubsidie/jaar; circa 80 miljoen euro omzet/jaar). De nieuwe concessie SAN heeft een reizigersopbrengst van 35,5 miljoen euro/jaar, en de exploitatiesubsidie zal naar schatting in dezelfde orde van grootte liggen. Amstel- en Meerlanden krijgt een exploitatiesubsidie van 34 miljoen euro/jaar. Almere Stad en Streek + leerlingenvervoer exploitatiesubsidie 25 miljoen euro/jaar. Noord-Holland Noord exploitatiesubsidie 19 miljoen euro/jaar (voor verwerking bezuinigingen van 2011). Andere grote concessies zijn bijvoorbeeld Duin- en Bollenstreek / Leiden en Rijnland / Midden-Holland, en de concessies in de provincie Utrecht. Voorbeelden van kleinere concessies zijn Vlieland / Terschelling / Ameland (1,5 miljoen euro/jaar), Lelystad (exploitatiesubsidie 2,2 miljoen euro/jaar), Zaanstreek (exploitatiesubsidie 8 miljoen euro/jaar) en Gooi en Vechtstreek (exploitatiesubsidie 9,5 miljoen euro/jaar voor verwerking bezuinigingen van 2011).

De opdrachtgever bepaalt bij deze onderhandse aanbesteding van tevoren welke vervoerder de concessie zal krijgen. Meestal is dit de vervoerder die reeds het vervoer in deze concessie uitvoert. Men beroept zich dan op de jarenlange ervaring die de vervoerder in deze concessie heeft opgebouwd, ook in een tijd waarin het openbaar vervoer nog niet werd aanbesteed. Het meeste stadsvervoer in de grote steden wordt nog altijd onderhands gegund. Het kabinet wil dat Amsterdam, Rotterdam en Den Haag het openbaar vervoer voortaan openbaar aanbesteden. Aangenomen is de Wet tot wijziging van de Wet personenvervoer 2000 teneinde inbesteding van openbaar vervoer mogelijk te maken in een plusregio die de gemeente Amsterdam, Rotterdam, Den Haag of Utrecht omvat (Wet aanbestedingsvrijheid OV grote steden).

Lijnconcessie

Sommige lijnen worden apart aanbesteed. Zo'n verbinding wordt dan opgenomen in een lijnconcessie en valt dan niet onder de gebiedsconcessie van het gebied waar de lijn zich bevindt. Het kan ook een lange buslijn of lokale treinverbinding zijn die meerdere OV-autoriteiten doorkruist.

Lijnconcessies worden met name gemaakt voor gedecentraliseerde treindiensten, openbaar vervoer te water en bepaalde hoogwaardige en snelle busroutes.

Voorbeelden zijn de Noordelijke Nevenlijnen, de Fast Flying Ferry en diverse Qliner-verbindingen.

Overzicht concessies per regio/verbinding

De concessie IJsselmond 2014-2023 was de 100ste aanbesteding die sinds de invoering van de Wp2000 leidde tot een gunning van een concessie aan een vervoerbedrijf.

Hieronder een overzicht van alle Europese, openbare en onderhandse aanbestedingen door de jaren heen.

Sommige gebieden zijn pas later na de invoering van marktwerking voor het eerst openbaar aanbesteed, eerdere gunningen staan dan vaak niet in de tabel vermeld omdat dit een onderhandse gunning was.

De informatie op deze pagina is onder meer afkomstig van de concessieposters van het Kennisplatform Verkeer en Vervoer (KpVV).

• Aquabus is een samenwerking tussen Arriva en Rederij Doeksen
• Hermes en OV Regio IJsselmond zijn 100% eigendom van Connexxion.
• NS Reizigers is een dochteronderneming van de Nederlandse Spoorwegen; RegioNS was dat ook.
• Qbuzz is voor 100% eigendom van de BusItalia.
• Syntus is voor 100% eigendom van Keolis.
• Alle plusregio's zouden opgeheven worden per 1 januari 2013 en de taken overgeheveld naar de provincie. Door de val van kabinet-Rutte I is deze datum niet meer gehaald.

Legenda gekleurde kolom:

•      = Voormalig openbaarvervoercontract (niet of onderhands aanbesteed).
•      = Huidig openbaarvervoercontract (niet of onderhands aanbesteed).
•      = Nieuw openbaarvervoercontract (niet of onderhands aanbesteed).
•      = Voormalig openbaarvervoercontract op basis van (Europees) aanbestede concessie.
•      = Huidig openbaarvervoercontract op basis van (Europees) aanbestede concessie.
•      = Nieuw openbaarvervoercontract op basis van (Europees) aanbestede concessie.

Bij enkele concessies staat onderhandse gunning. Deze concessie is dan zonder aanbesteding aan de vervoerder toegekend. Tegenwoordig is dit nog in beperkte mate toegestaan. Sommige concessies zijn/worden verlengd. De verlenging staat tussen haakjes achter de oorspronkelijke contracttermijn vermeld. Als de verlenging nog niet definitief is dan staat er bijvoorbeeld +2 (oftewel optie is 2 jaar verlenging).

Rijksoverheid

Er zijn een aantal concessies die onder het beheer van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu vallen.

Het hoofdrailnet (HRN), vroeger ook wel aangeduid als het kernnet, is het spoornet waarop de Nederlandse Spoorwegen alleenrecht heeft voor het rijden van reizigerstreinen (behalve op de korte overlappende trajecten Groningen – Groningen Europapark, Elst – Arnhem – Arnhem Velperpoort en Venlo – Blerick). Vanaf 11.12.2016 zal in de provincie Limburg verandering komen in deze situatie, dan zullen alle stoptreinen gereden worden door Arriva en de intercity's door NS. Hierdoor zijn er twee vervoerders op het hoofdrailnet. In 2004 is dit lijnenpakket voor het eerst aanbesteed, maar onderhands gegund aan de NS (termijn 01.01.2005 – 31.12.2014). Ook de concessie voor het hoofdrailnet 2015-2025 (termijn 01.01.2015 – 31.12.2024) is onderhands gegund aan de NS, tegen de zin van de regionale vervoerders.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Hoofdrailnet (HRN)	Nederlandse spoorwegen (NS)	onbekend – 31.12.1994
	Hoofdrailnet (HRN)	Nederlandse spoorwegen (NS)	01.01.1995 – 31.12.2004 (onderhandse gunning)
	Hoofdrailnet (HRN)	Nederlandse spoorwegen (NS)	01.01.2005 – 31.12.2014 (onderhandse gunning)
	Hoofdrailnet (HRN)	Nederlandse spoorwegen (NS)	01.01.2015 – 31.12.2024 (onderhandse gunning)

Daarnaast was er de Vervoerconcessie voor het hogesnelheidsnet (01.07.2009 – 30.06.2024), uiteindelijk lopend t/m 31.12.2014.

Verder zijn er een aantal contracten voor de veerboten van en naar de Waddeneilanden:

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Veerboot Den Helder – Texel	TESO	Openbare dienstencontract, geen werkelijke concessie
	Harlingen – Terschelling / Vlieland	Rederij Doeksen	24.05.2011 – 24.05.2026 (onderhandse gunning)
	Harlingen – Terschelling	Rederij EVT	Zomer 2008 – 15.04.2014. Rederij EVT begon in de zomer 2008 een veerverbinding tussen Harlingen en Terschelling op basis van een openbaar dienstcontract. De dienst beconcurreerde de al sinds 1908 bestaande veerdienst van Rederij Doeksen op dezelfde route. In 2011 kreeg Rederij Doeksen via een onderhandse gunning het exclusieve recht op de veerverbinding. Rederij EVT diende bezwaar in tegen deze gunning, omdat de rederij op deze manier niet kon meedingen naar de concessie. Dit bezwaar werd door de rechtbank ongegrond verklaard. Rederij EVT stapte hierop naar het Europees Hof. Zolang deze procedure liep bleef EVT de veerverbinding exploiteren. In oktober 2013 bepaalde de minister dat EVT moet stoppen, per 1 februari 2014. De reden was dat Doeksen in financiële problemen zou komen en daardoor minder onrendabele diensten (in de winter) zou kunnen verzorgen. Het Gerechtshof bepaalde echter dat EVT mocht blijven varen. Echter werd begin 2014 bekend dat Rederij Doeksen EVT overnam en dat alle lopende rechtszaken gestaakt werden. Hierna kwam er na een groot aantal jaren een einde aan de veerbootoorlog tussen Rederij Doeksen en EVT. Op 15 april 2014 werd EVT opgeheven.
	Holwerd – Ameland / Lauwersoog – Schiermonnikoog	Wagenborg	24.05.2011 – 24.05.2026
	Texel – Vlieland	Rederij De Vriendschap	Openbare dienstencontract, geen werkelijke concessie

NS

Na lange onderhandelingen met de minister van IenM is in november 2011 overeengekomen dat Nederlandse Spoorwegen vanaf 2015 een nieuw exploitatiecontract krijgt voor het hoofdrailnet. Hierbij worden de binnenlandse hogesnelheidstreinen (Intercity direct) en hogesnelheidslijn geïntegreerd met het hoofdrailnet. High Speed Alliance is ontbonden en haar concessie is opgegaan in de nieuwe concessie van NS.

De topman Roger van Boxtel liet op 2 juni 2016 tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer doorschemeren dat NS in de toekomst toch weer regionale spoorlijnen te gaan exploiteren. NS-woordvoerder Eric Trinthamer liet weten dat de zaken wat hem betreft iets anders liggen. 'Diverse provinciebestuurders hebben NS gevraagd te overwegen om toch weer een bod te doen op een regionale concessie, als Arriva als enige regionale vervoerder intekent.

NS wil weer meebieden op het regionale spoorvervoer. Na het gesjoemel bij de aanbesteding van het openbaar vervoer in Limburg, hield het staatsbedrijf zich de laatste jaren op aandringen van Den Haag buiten de strijd om de exploitatie van regionale spoorlijnen, maar daaraan komt nu een eind.

President-directeur Van Boxtel van de Nederlandse Spoorwegen heeft eind 2017 al een rondgang gemaakt langs provinciale bestuurders om aan te geven dat NS interesse heeft om op lijnen te gaan rijden die nu nog in handen zijn van buitenlandse concurrenten als Arriva, Connexxion en Syntus (tegenwoordig Keolis Nederland) als Dordrecht – Geldermalsen, Amersfoort – Wageningen en Zutphen – Hengelo – Oldenzaal, die respectievelijk in 2018, 2021 en 2023 vrijkomen.

Qliner Groningen – Emmeloord

Op 28 mei 1995 startte de FRAM een Interliner verbinding tussen Groningen en Heerenveen onder lijnnummer 315. De FRAM veranderde op 1 januari 1996 in VEONN. Op 3 november 1996 werd de lijn verlengd naar Joure – Lemmer – Emmeloord en Lelystad. De helft van de ritten werd vanaf nu door Midnet gereden. Op 28 september 1998 werd de VEONN overgenomen door Arriva. Midnet fuseerde in mei 1999 met andere vervoerbedrijven tot Connexxion. Arriva bedacht een alternatieve formule voor de Interliner, waardoor vanaf 1 januari 2003 deze ritten onder de naam Qliner gingen rijden.

In 2005 werd de concessie voor het eerst openbaar aanbesteed. Hierdoor ging de lijn per 1 juli 2005 volledig over naar Connexxion. De provincie stelde als eis dat de formule Qliner gebruikt moest worden. Hierdoor verdween de naam Interliner in zijn geheel. Naast lijn 315 werden er ook spitslijnen toegevoegd onder de lijnnummer 325, 335 en 345. Lijn 345 was een versterker van lijn 315 en reed de meest rechtstreekse route van Lelystad naar Emmeloord, waarmee deze Qliner nog sneller was dan lijn 315. Lijn 345 kwam op 2 juli 2011 vanwege bezuinigingen te vervallen.

In juli 2011 zou de concessie aflopen. De nieuwe treinverbinding tussen Zwolle en Lelystad (Hanzelijn) werd echter pas per 9 december 2012 in gebruik genomen. Hierdoor zou de Qliner verbinding opgesplitst worden in Emmeloord. Als overbruggingsperiode werd een tijdelijk contract opgesteld. Arriva won deze concessie.

Per 9 december 2012 is het lijndeel Groningen – Emmeloord onderdeel van de concessie Noord- en Zuidwest Friesland en Schiermonnikoog van Arriva. Het lijndeel Emmeloord – Lelystad zou als lijn 345 bij de concessie IJsselmond worden gevoegd. De gunning van deze concessie is echter opgeschort tot december 2013. Hierdoor heeft men besloten om het lijndeel Emmeloord – Lelystad voor een jaar onderhands te gunnen aan Arriva. Vanaf nu moeten doorgaande reizigers in Emmeloord overstappen. Sinds december 2013 wordt Emmeloord – Lelystad als een normale lijn 345 gereden.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Interliner 315 Groningen – Heerenveen	FRAM (vanaf 01.01.1996 VEONN)	28.05.1995 – 02.11.1996
	Interliner 315 Groningen – Heerenveen – Lelystad	VEONN / Midnet (later resp. Arriva / Connexxion)	03.11.1996 – 31.12.2002
	Qliner 315 / Interliner 315 Groningen – Heerenveen – Lelystad	Arriva / Connexxion	01.01.2003 – 30.06.2005
	HOV Groningen – Heerenveen – Lelystad	Connexxion	01.07.2005 – 30.06.2011 (verlengd tot 02.07.2011)
	HOV Groningen – Heerenveen – Lelystad	Arriva Touring i.o.v. Arriva	03.07.2011 – 08.12.2012
	HOV Groningen – Heerenveen – Emmeloord geen lijnconcessie meer, maar onderdeel van de concessie Noord- en Zuidwest Friesland en Schiermonnikoog	Arriva	09.12.2012 – 10.12.2022
	HOV Emmeloord – Lelystad	Arriva	09.12.2012 – 07.12.2013 (onderhandse gunning)

Noordelijke treindiensten

De Noordelijke Nevenlijnen.

Lijnconcessie voor de exploitatie van de dieseltreinen op de Noordelijke Nevenlijnen in de kop van de provincies Groningen en Friesland.

Het programma van eisen voor de nieuwe spoorconcessie werd begin november 2016 gepubliceerd. De inzet was duurzaamheid en elektrische treinen in de provincie Groningen in de provincie Friesland. In juli 2017 werd de nieuwe vervoerder bekendgemaakt voor de termijn 2021 - 2035.

Arriva was de enige aanbieder, mag tot 2035 het regionale treinvervoer in Groningen en Friesland verzorgen. De vervoerder zet nachttreinen in tussen Groningen en Leeuwarden en zet in op hybride treinen. Ze stapt over van dieseltreinen naar 18 hybridetreinen met batterijpakketten. Dit werd op dinsdag 11 juli 2017 bekendgemaakt door gedeputeerde Johannes Kramer van de provincie Fryslân, gedeputeerde Fleur Gräper-van Koolwijk van de provincie Groningen en de vervoerder.

Provincie Friesland

• Leeuwarden – Stavoren
• Staatslijn B van Harlingen Haven naar Leeuwarden
• Staatslijn B van Leeuwarden naar Groningen

	Vervoerder	Contracttermijn
	NS	01.01.1917 – 29.05.1999
	NoordNed	30.05.1999 – 10.12.2005
	Arriva	11.12.2005 – 12.12.2020
	Arriva	13.12.2020 – 15.12.2035

Provincie Groningen

• Groningen – Delfzijl
• Groningen – Roodeschool – Eemshaven
• Staatslijn B van Groningen naar Bad Nieuweschans (sinds 16 november 2012, ook wel Wiederline genoemd)
• Zuidbroek – Veendam (sinds 1 mei 2011)

	Vervoerder	Contracttermijn
	NS	01.01.1917 – 27.05.2000
	NoordNed	28.05.2000 – 10.12.2005
	Arriva	11.12.2005 – 12.12.2020
	Arriva	13.12.2020 – 15.12.2035

Groningen en Drenthe

Het busvervoer in de stad Groningen werd tot 1994 geëxploiteerd door de gemeente Groningen onder de naam GVG. Het bedrijf werd daarna geprivatiseerd en ging onder dezelfde naam verder met de gemeente Groningen als enige aandeelhouder. In 1998 werd het bedrijf verkocht aan het Amerikaanse vervoerbedrijf Vancom, dat het bedrijf al snel doorverkocht aan het Britse Arriva. Ook de streekbusdiensten in de provincies Groningen en Drenthe werden geprivatiseerd en kwamen in mei 1999 in handen van Arriva. Hierdoor verdwenen de overheidsbedrijven GADO en VEONN uit het straatbeeld. In 2002 nam MTI de busdiensten in Zuidwest-Drenthe (inclusief stadsdienst Hoogeveen en Meppel) over. Na het faillissement van MTI werd het busvervoer tijdelijk geëxploiteerd door BBA. Eind 2004 ging de concessie over naar Connexxion, evenals de concessie Zuidoost-Drenthe.

In 2004 werd de voormalige concessie GGD (Groningen Stad, Groningen Streek en Drenthe) voor het eerst aanbesteed. Deze concessie omvatte alle busdiensten in de provincie Groningen (inclusief stadsdienst) en het overige deel van Drenthe (Noorden en Midden).

Al het openbaar vervoer per bus in de provincies Groningen en Drenthe valt sinds 1 januari 2009 onder beheer van het OV-bureau Groningen Drenthe. In december 2009 liepen de concessies af en moesten hierdoor opnieuw aanbesteed worden. Het OV-Bureau besloot het "grote" stads- en streekvervoer in één concessie aan te besteden. De GD-concessie bevat het "grote" streekvervoer in de provincies Groningen en Drenthe, met enkele uitlopers naar Friesland. In Assen, Emmen en Groningen wordt een stadsdienst gereden. De GD-concessie is een van de grootste concessies in Nederland.

Daarnaast zijn er per regio aparte vergunningen verleend voor het kleinschalige openbaar vervoer.

Het OV-bureau Groningen-Drenthe stopt vanwege bezuinigingen per 16 december 2015 met de reguliere dienstregeling voor de stadsbus in zowel Assen, Hoogeveen en Meppel. De stadsdienst van Assen, Hoogeveen en Meppel blijven voorlopig bestaan, zij het in een totaal andere vorm. Het college van B&W van Meppel start een tweejarige pilot waarbij zowel professionele buschauffeurs als vrijwilligers gaan rijden. Het betreft een samenvoeging van stadsvervoer en doelgroepenvervoer voor leerlingen en houders van een WMO-pas.

Dit vervoer is gebaseerd op het Contractvervoer bij de taxi. Dit maakt het mogelijk om maast de bushalte ook op elke plaats langs de route in of uit te stappen.

Sinds 16 december 2015 gingen de stadsbus in Assen als City line I∞ rijden, stadsbus in Hoogeveen als De Bij rijden en de stadsbus in Meppel als Stadsbus Meppel voor een periode van twee jaar tot december 2017 rijden.

Vanaf 19 september 2016 rijdt de shuttle bus: een nieuwe, snelle en makkelijke busverbinding als lijn 100 tussen Groningen Airport Eelde en het centrum van Groningen. De shuttle bus sluit aan op de aankomende en vertrekkende lijnvluchten van en naar Londen, Kopenhagen en Gdansk en stopt onder andere bij het Hoofdstation, Zuiderdiep en Grote Markt.

Op Qliner verbinding tussen Emmen en Groningen zullen vanaf november 2017 vijf dubbeldekkers van het type Van Hool worden ingezet. Later rijden deze dubbeldekkers ook tussen Groningen en Assen. De dubbeldekkers zullen worden ingezet om de reizigersgroei in Groningen en Drenthe op te vangen.

Ook gaan er vanaf december 2017 10 volledig elektrisch gelede bussen van het type VDL Citea op de groene Q-link 1 (verbinding tussen Groningen en Zuidhorn) en groene Q-link 2 gereden worden.

Publiek Vervoer is opgedeeld in vijf percelen die gegund zijn aan Taxi Nuis, UVO, Connexxion in combinatie met De Grooth vervoer, De Vier Gewesten in combinatie met Taxi Dorenbos en TCZ. Zij zullen per 9 april 2018 voor publiek vervoer gaan rijden.

Het OV-bureau heeft de nieuwe aanbesteding op 5 december 2017 officieel in gang gezet, meteen voor tien jaar. Vervoerbedrijven kunnen tot 1 mei 2018 inschrijven. De vervoerders Arriva, Connexxion en Qbuzz dingen mee naar de concessie. Naar verwachting maakt het OV-bureau Groningen Drenthe op 12 juli 2018 welke vervoerder de concessie wint. Alle bussen in Stad Groningen zijn vanaf eind volgend jaar elektrisch aangedreven. Dat is een harde eis van de provincie in de nieuwe concessie voor het Groningse busvervoer.

Vervoerder Qbuzz mag nog tien jaar het busvervoer blijven verzorgen in de concessie Groningen Drenthe.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	GGD-concessie	Arriva	01.06.2004 – 15.12.2007 (verlengd tot 12.12.2009)
	Zuidoost-Drenthe	Connexxion	12.12.2004 – 11.12.2010 (ingekort tot 12.12.2009)
	Zuidwest-Drenthe (Onderhandse gunning)	MTI BBA	01.09.2002 – 31.03.2004 01.04.2004 – 11.12.2004
	Zuidwest-Drenthe (aanbesteed met NO-Overijssel en Zwolle)	Connexxion	04.09.2005 – 04.09.2011 (ingekort tot 12.12.2009)
	GD-concessie Inclusief: Stadsdienst Emmen Stadsdienst Groningen	Qbuzz	13.12.2009 – 12.12.2015 (verlengd tot 09.12.2017, 14.12.2019)
	GD-concessie Inclusief: Stadsdienst Assen lijn 1	Qbuzz	13.12.2009 – 12.12.2015 (verlengd tot 09.12.2017, 14.12.2019)
	GD-concessie Inclusief: Stadsdienst Assen lijnen 2, 3 en 5	VervoersManagement Noord-Nederland	13.12.2009 – 16.12.2015
	Gemeente Assen-concessie City line I∞ Stadsdienst Assen lijn 7 en 8	Vervoersmanagement Noord-Nederland	13.12.2015 – 13.12.2017
	Kleinschalig OV Zuidwest Drenthe Stadsdienst Hoogeveen Stadsdienst Meppel	Connexxion Taxi Services	13.12.2009 – 16.12.2015
	Gemeente Hoogeveen-concessie De Bij Stadsdienst Hoogeveen	Connexxion Taxi Services	13.12.2015 – 13.12.2017
	Gemeente Meppel-concessie Stadsdienst Meppel	Connexxion Taxi Services	15.12.2015 – 13.12.2017
	Kleinschalig OV Zuidwest Drenthe Inclusief:	uitbesteed aan VMNN	13.12.2009 – 13.12.2014 (+3 = 13.12.2017 / 08.04.2018)
	Kleinschalig OV Zuidoost Drenthe	De Vier Gewesten BV (DVG) / Taxi Dorenbos	13.12.2009 – 13.12.2014 (+3 = 13.12.2017 / 08.04.2018)
	Kleinschalig OV Noord-Drenthe en Haren	VervoersManagement Noord-Nederland	13.12.2009 – 13.12.2014 (+3 = 13.12.2017 / 08.04.2018)
	Kleinschalig OV Noord-Groningen	UVO Vervoer BV / Van Dijk	13.12.2009 – 13.12.2014 (+3 = 13.12.2017 / 08.04.2018)
	Kleinschalig OV Oost-Groningen	Taxi De Grooth	13.12.2009 – 13.12.2014 (+3 = 13.12.2017 / 08.04.2018)
	Kleinschalig OV Westerkwartier	Taxi Nuis	13.12.2009 – 13.12.2014 (+3 = 13.12.2017 / 08.04.2018)
	zeven gebieden: vervoerder Groningen Stad- en Haren: Connexxion Zuidwest Groningen: Taxi Nuis Noord-Groningen: UVO Oost-Groningen: De Grooth samen met Connexxion Noord-Midden Drenthe: Connexxion Zuidwest-Drenthe: TCZ Zuidoost-Drenthe: Taxi Dorenbos	Publiek Vervoer Groningen Drenthe (kleinschalig vervoer)	09.04.2018 - ??
	GD-concessie Inclusief: Stadsdienst Assen Stadsdienst Emmen Stadsdienst Groningen	Qbuzz	15.12.2019 – 08.12.2029

Er is ook een lijnconcessie gegund voor de snelle Qliner-busverbindingen tussen Groningen – Emmen (lijn 305), Groningen – Drachten (lijn 314) en Emmen – Hoogeveen (lijn 327). Lijn 327 werd al per 8 januari 2012 vroegtijdig opgeheven. De ritten van lijn 305 werden per 10 december 2016 overgenomen door Qliner-lijn 300 van Qbuzz. Lijn 314 wordt bij de aanbesteding van 11 december 2017 weer toegevoegd aan de GD-Concessie. Daarmee komt er een einde aan de huidige HOV-concessie. Sinds 11 december 2017 rijdt Qliner 324 s'avonds en in het weekend tussen Groningen en Emmeloord ter vervanging van de volgende lijnen, lijn: 304 Groningen - Drachten, lijn: 320 Drachten - Heerenveen, lijn 315: Heerenveen - Lemmer, lijn: 77 Lemmer - Emmeloord.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	HOV-concessie Groningen Drenthe	Arriva Touring	13.12.2009 – 12.12.2015 (verlengd tot 09.12.2017, 07.12.2019)
	Wordt na afloop geïntegreerd in de concessie GD

Friesland

In de provincie Friesland bepaalde sinds 1 april 1971 de FRAM jarenlang het straatbeeld. De dieseltreinen op de Noordelijke Nevenlijnen werden geëxploiteerd door de NS.

De FRAM fuseerde met vervoermaatschappij DVM/NWH tot VEONN. Al snel werden de busbedrijven in Noord-Nederland geprivatiseerd, vanaf mei 1999 kwamen de buslijnen in handen van Arriva. In de kop van Friesland en in het zuidwesten werkte Arriva samen met de NS onder de naam NoordNed. Ook de treinverbindingen op de Noordelijke Nevenlijnen gingen onder die naam rijden. In het zuidoosten van de provincie, de stadsdienst Leeuwarden en op de Friese Waddeneilanden ging Arriva zelf rijden.

Waddeneilanden

In 2001 werd ook het busvervoer op de Friese Waddeneilanden aanbesteed. Arriva mocht op alle eilanden blijven rijden, behalve op Vlieland, dat overging naar TCR Vlieland. De oorspronkelijke einddatum van alle concessies was 31 december 2007. De concessies werden echter met 2 tot 14 maanden verlengd.

Bij de tweede aanbesteding in 2008 won de combinatie Arriva / TCR de concessies Vlieland en Terschelling. Arriva bleef op Terschelling rijden en TCR op Vlieland.

De concessie Schiermonnikoog is inmiddels voor de derde keer aanbesteed, ditmaal samen met de streekbusconcessie Noord- en Zuidwest Friesland. Voor het personenvervoer op Schiermonnikoog heeft de provincie Friesland zes elektrische bussen van het Chinese bedrijf BYD Europe BV gekocht. Tevens werd voor 15 jaar met dit bedrijf een overeenkomst gesloten voor het onderhoud. De andere concessies lopen tot 2016.

De Waddeneilanden Terschelling, Ameland en Vlieland krijgen per 1 januari 2017 volledig elektrische bussen.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Vlieland	TCR Vlieland	01.01.2002 – 31.12.2007 (verlengd tot 28.02.2009)
	Vlieland	Arriva / TCR (op het eiland rijden alleen TCR bussen)	01.03.2009 – 31.12.2016
	Terschelling	Arriva	01.01.2002 – 31.12.2007 (verlengd tot 28.02.2009)
	Terschelling	Arriva / TCR (op het eiland rijden alleen Arriva bussen)	01.03.2009 – 31.12.2016
	Ameland	Arriva	01.01.2002 – 31.12.2007 (verlengd tot 28.02.2009)
	Ameland	Arriva	01.03.2009 – 31.12.2016
	Na afloop geïntegreerd in de concessie concessie Zuidoost-Friesland en Waddeneilanden

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Schiermonnikoog	Arriva	01.01.2002 – 31.12.2007 (verlengd tot 01.03.2008)
	Schiermonnikoog	Arriva	01.03.2008 – 08.12.2012 (+3, uiteindelijk niet verlengd)
	Na afloop geïntegreerd in de concessie Noord- en Zuidwest-Friesland

Noord- en Zuidwest-Friesland

Het bedrijf NoordNed werd eind 2005 opgeheven waardoor Arriva in de gehele provincie reed. Eind 2006 werd het voormalige NoordNed gebied (met uitzondering van de treinen) opnieuw aanbesteed. Deze concessie (een samenvoeging van de concessies Noordwest en Zuidwest Friesland) omvat al het busvervoer in Friesland ten westen van de spoorlijn Leeuwarden – Zwolle en ten noorden van de spoorlijn Leeuwarden – Groningen. Bij de laatste aanbesteding in 2012 is ook het stadsvervoer Leeuwarden en het busvervoer op Schiermonnikoog bij de concessie gevoegd. Arriva, Connexxion en Qbuzz schreven in op deze concessie. Arriva bleek de beste prijs- en kwaliteitsverhouding te hebben en daarom werd de concessie aan deze vervoerder gegund. Qbuzz was het niet eens met de gunning en had bezwaar ingediend bij de rechtbank. De belangrijkste reden was een vormfout door het ontbreken van een handtekening op een document. Het bezwaar is op 25 juli 2012 ongegrond verklaard, waardoor Arriva definitief de vervoerder is per 9 december 2012.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Noord-Friesland	NoordNed	30.05.1999 – 31.12.2006
	Zuidwest-Friesland	NoordNed	30.05.1999 – 31.12.2006
	Noord- en Zuidwest-Friesland	Connexxion	01.01.2007 – 08.12.2012
	Noord- en Zuidwest-Friesland Inclusief: Stadsdienst Leeuwarden Schiermonnikoog	Arriva	09.12.2012 – 10.12.2022

Stadsdienst Leeuwarden

In 2001 werd het stadsvervoer in Leeuwarden als eerste in Nederland openbaar aanbesteed. De concessie bleef in handen van Arriva. De tweede aanbesteding werd gewonnen door Connexxion en vond plaats in 2007. Sinds 9 december 2012 is het stadsvervoer Leeuwarden geen losse concessie meer, maar behoort dan tot de streekbusconcessie Noord- en Zuidwest Friesland en Schiermonnikoog.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Stadsvervoer Leeuwarden	Arriva	01.01.2002 – 31.12.2007
	Stadsvervoer Maxx Leeuwarden	Connexxion	01.01.2008 – 08.12.2012
	Na afloop geïntegreerd in de concessie Noord- en Zuidwest-Friesland

Zuidoost-Friesland

Het concessiegebied Zuidoost-Friesland is ontstaan na de komst van vervoerder Arriva en omvat al het busvervoer in Friesland ten oosten van de spoorlijn Zwolle – Leeuwarden en ten zuiden van de spoorlijn Leeuwarden – Groningen met uitlopers naar Drenthe en Overijssel. VEONN (de voorloper van Arriva) was in 1998 in overleg met de NS, die op dat moment de treindiensten op de Noordelijke nevenlijnen exploiteerde, om een samenwerkingsverband aan te gaan. De redenen hiervan waren dat bus en trein door deze samenwerking beter op elkaar konden aansluiten. Arriva nam datzelfde jaar de VEONN over en werd hierdoor een partner in NoordNed. Arriva besloot het busvervoer in het zuidoosten van de provincie zelf te gaan rijden. FRAM (sinds 1971) en later VEONN reden in de gehele provincie. De lijnen die de FRAM in het Westerkwartier in de provincie Groningen (de voormalige ESA-lijnen) reed kwamen ten goede aan de GD-concessie. In 2008 verloor Arriva het vervoergebied aan Qbuzz.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn	Opmerking
	Zuidoost-Friesland	FRAM	01.04.1971 – 31.12.1995	Enkele uitlopers van lijnen gezamenlijk met DVM
	Zuidoost-Friesland	VEONN	01.01.1996 – 29.09.1998
	Zuidoost-Friesland	Arriva	30.09.1998 – 31.08.2002	Door overname VEONN
	Zuidoost-Friesland	Arriva	01.09.2002 – 01.09.2006 (+2 - Uiteindelijk verlengd tot 13.12.2008)
	Zuidoost-Friesland	Qbuzz	14.12.2008 – 10.12.2016

Zuidoost-Friesland en Waddeneilanden

Op 3 november 2015 werd bekend dat op de concessie Zuidoost-Friesland en drie Waddeneilanden vier vervoerders hebben ingeschreven: Arriva, Connexxion, EBS en Qbuzz. Op dinsdag 8 december werd bekendgemaakt dat de concessie Zuidoost-Fryslân en Waddeneilanden aan Arriva te gunnen. Arriva gaat het busvervoer in de regio Zuidoost-Fryslân vanaf 11 december 2016 verzorgen en op de Waddeneilanden per 1 januari 2017. Op de Waddeneilanden zal met nieuwe elektrische bussen worden gereden. Met ingang van dinsdag 10 januari 2017 geldt er een nieuwe dienstregeling voor het busvervoer op de Waddeneilanden Ameland, Terschelling en Vlieland. Je kan vanaf dinsdag 10 januari 2017 ook met de OV-chipkaart reizen op deze eilanden.

In 2020 wordt het openbaar busvervoer in heel Friesland in één keer aanbesteed.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Zuidoost-Friesland Vlieland Terschelling Ameland	Arriva	11.12.2016 – 11.12.2020 (+2) Waddeneilanden: 01.01.2017 – 11.12.2020 (+2)

Overijssel

In de provincie Overijssel treedt de provincie op als de OV-autoriteit. De provincie Overijssel heeft per 1 januari 2015 de mobiliteitstaken van Regio Twente overgenomen.

Noordoost-Overijssel

De provincie Overijssel heeft de verantwoordelijkheid over het busvervoer in het Vechtdal (Noordoost-Overijssel) en Salland, inclusief de stadsdiensten in Zwolle en Deventer.

Tegenwoordig is het busvervoer in dit gebied in één concessie geregeld. Op 11 oktober 2016 werd de concessie met twee jaar verlengd.

Visie openbaar vervoer
Volgens de provincie past de verlenging van het contract met Syntus goed binnen de openbaar vervoer-visie die de Provinciale Staten dit jaar hebben vastgesteld. In deze visie werkt de provincie samen met inwoners, organisaties en scholen aan een vernieuwing van het openbaar vervoer in Overijssel, met als uiteindelijk doel om het OV efficiënter te kunnen inzetten.

	Concessie	Vervoerder	Ingaande
	NOOD (Noordoost-Overijssel + Zuidwest-Drenthe) en Zwolle Zuidwest-Drenthe per 14-12.2009 onderdeel GD-concessie	Connexxion	04.09.2005 – 29.08.2010
	Salland	Connexxion	14.12.2003 – 29.08.2010
	Midden-Overijssel Inclusief: Stadsdienst Deventer Stadsdienst Zwolle Samenvoeging bovenste twee concessies	Syntus Overijssel	29.08.2010 - 25.08.2018 verlengd tot 25.08.2020

Twente

Hybride bussen van het type VDL Citea tussen 2011 en eind 2013 op stadslijn 2 te Enschede.

In de regio Twente fuseerden in 1997 de Twentse vervoersmaatschappij TET en de Gelderse Vervoer Maatschappij (GVM) tot Oostnet. Deze maatschappij werd in 1999 gefuseerd tot Connexxion. Met de komst van deze vervoerder verdwenen geleidelijk aan de typerende donker rode bussen met de afbeelding van de "Twentse Ros". In 2005 werd het openbaar vervoer in deze regio openbaar aanbesteed. Het bestuur van de Regio Twente stelde als voorwaarde dat al het openbaar vervoer binnen die regio onder dezelfde huisstijl en naam, Twents, gaat opereren. Met het ingaan van de nieuwe concessie keerden de licht rode bussen terug in het stadsbeeld van Enschede, Hengelo en Almelo. Bij deze concessie hoort ook de treindienst Almelo – Mariënberg. Die treinverbinding is door Connexxion uitbesteed aan Syntus. Na afloop van de concessie wordt deze spoorlijn geïntegreerd in de lijnconcessie Vechtdallijnen.

De treindienst Zutphen – Hengelo – Oldenzaal werd al in 2003 aanbesteed, evenals een aantal buslijnen ter ondersteuning van de treinverbinding (onder meer stadsdienst Lochem en Zutphen). De bussen in deze concessie rijden wel in de standaard huisstijl van de vervoerder Syntus. Voorheen reden in deze regio de vervoerder Oostnet en OAD. De Syntus buslijnen 52, 54, 56 en 81 worden sinds 9 december 2012 door Arriva gereden.

Bij de nieuwste aanbesteding in 2011 zijn alle concessies voor Twente samengevoegd.

	Concessie	Vervoerder	Concessietermijn
	Twente * Treindienst Almelo – Mariënberg (uitbesteed aan Syntus)	Connexxion	11.12.2005 – 07.12.2013
	* Treindienst Zutphen – Hengelo – Oldenzaal i.s.m. prov. Gelderland	Syntus	14.12.2003 – 07.12.2013
	* Treindienst Zutphen – Hengelo – Oldenzaal	Syntus	14.12.2003 – 07.12.2013
	Regio Twente Inclusief: Stadsdienst Almelo Stadsdienst Enschede Stadsdienst Hengelo Stadsdienst Oldenzaal Treindienst Zutphen – Hengelo – Oldenzaal	Syntus Twente	08.12.2013 – 09.12.2023

Kamperlijntje

De treindienst Zwolle – Kampen werd aanvankelijk aanbesteed in de concessie IJsselmond als tramverbinding, maar de gunning daarvan ging niet door. Het is nog onduidelijk wat er in de toekomst gaat gebeuren met het Kamperlijntje. De nieuwe concessie voor het Kamperlijntje samen met de lijn Zwolle – Enschede heeft een looptijd van 15 jaar en zal eind 2017 van start gaan. In de tussentijd moeten zowel het traject Zwolle – Kampen als het traject Zwolle – Wierden worden geëlektrificeerd. Op 9 juni 2015 werd bekend dat de aanbesteding ging tussen NS, Arriva en Syntus en voorlopig werd uitgesteld in verband met de fraude in Limburg. Op 16 juni 2015 werd bekend dat de aanbesteding werd gegund aan Syntus.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Treindienst Zwolle – Kampen Kamperlijntje	NS Reizigers	10.12.2006 – 12.12.2009 (onderhands verlengd tot 09.12.2017)
	Treindienst Zwolle – Kampen	Keolis Nederland	10.12.2017 – 12.12.2032

Zwolle – Enschede

Op 15 april 2013 werd bekend dat de Provinciale Staten akkoord gaan met de decentralisatie van de treindienst tussen Zwolle en Enschede. De treindienst kwam in december 2014 in handen van de provincie Overijssel en Regio Twente. De nieuwe concessie voor het Kamperlijntje samen met de lijn Zwolle – Enschede heeft een looptijd van 15 jaar en zal eind 2017 van start gaan. In de tussentijd moeten zowel het traject Zwolle – Kampen als het traject Zwolle – Wierden worden geëlektrificeerd. Op 9 juni 2015 werd bekend dat de aanbesteding ging tussen NS, Arriva en Syntus en voorlopig werd uitgesteld in verband met de fraude in Limburg. Op 16 juni 2015 werd bekend dat de aanbesteding werd gegund aan Syntus.

	Concessie	Vervoerder	Concessietermijn
	Treindienst Zwolle – Enschede	NS	01.01.1917 – 13.12.2014
	Treindienst Zwolle – Enschede	NS	14.12.2014 – 09.12.2017
	Treindienst Zwolle – Enschede	Keolis Nederland	10.12.2017 – 12.12.2032

Vechtdallijnen

De Emmerlijn, de treinverbinding Zwolle – Emmen en de treinverbinding Almelo – Mariënberg zijn in één lijnconcessie aanbesteed onder de naam Vechtdallijnen (genoemd naar de Overijsselse Vecht). De lijn Almelo – Mariënberg valt ook onder het beheer van de regio Twente en was eerder onderdeel van de busconcessie Twente.

Twee treinstellen van de Vechtdallijnen te Mariënberg

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Treindienst Zwolle – Emmen	NS Reizigers	09.12.2007 – 12.12.2009 (onderhands verlengd tot 08.12.2012)
	Treindienst Almelo – Mariënberg (uitbesteed aan Syntus)	Connexxion	11.12.2005 – 07.12.2013
	Vechtdallijnen Treindienst: Zwolle – Emmen	Arriva	09.12.2012 – 11.12.2027
	Vechtdallijnen Treindienst: Almelo – Hardenberg	Arriva	08.12.2013 – 11.12.2027

Op het traject Almelo – Hardenberg verzorgt Arriva het vervoer sinds 8 december 2013.

Treindienst Hengelo – Bad Bentheim

Lange tijd stopten vrijwel alle internationale treinen richting Noord-Duitsland en verder in Oldenzaal. Zo had de stad rechtstreekse verbindingen met belangrijke Duitse steden enerzijds en de Randstad anderzijds. Op de tijdstippen dat er geen internationale treinen reden, reden er pendeltreinen tussen Hengelo en Oldenzaal. Met ingang van de dienstregeling 1992/'93 kwam er een einde aan stoppende internationale treinen.

Vanaf 12 december 2010 exploiteerden Syntus en de Bentheimer Eisenbahn bij wijze van proef gezamenlijk een treindienst tussen Hengelo en Bad Bentheim, die stopte in Oldenzaal. Deze treindienst was bedoeld als aanvulling op de internationale intercity-verbinding tussen Amsterdam en Berlijn, die eens in de twee uur rijdt, en sloot in Bad Bentheim aan op de stoptrein naar Bielefeld. De uurdienst bleek niet succesvol en na de drie jaar durende proef werd de dienst op 8 december 2013 beëindigd.

Vanaf 10 december 2017 wordt de nieuwe treindienst van Keolis Duitsland tussen Bielefeld en Bad Bentheim en per 14 januari 2018 verlengd naar Hengelo. Hiermee ontstaat er een frequente treindienst tussen Twente en Duitsland.

	Concessie	Vervoerder	Concessietermijn
	Treindienst Hengelo – Oldenzaal – Bad Bentheim Is per 8 december 2013 opgeheven	Syntus	12.12.2010 – 07.12.2013
	Treindienst Hengelo – Bad Bentheim – Bielefeld	Keolis Duitsland	14.01.2018 – 11.12.2032

Flevoland

IJsselmond

De provincies Overijssel en Flevoland werken in de concessie IJsselmond met elkaar samen. Dat concessiegebied behelst Noordwest-Overijssel (Kampen, Genemuiden, Steenwijk, maar niet het Kamperlijntje), Noordoostpolder (Emmeloord e.o.) en Oostelijk-Flevoland (Dronten e.o.).

Bij de eerste openbare aanbesteding in 2005 werd de concessie gewonnen door Connexxion. In Oostelijk Flevoland reed Connexxion al en het andere deel werd overgenomen van Arriva.

• In juni 2010 werd gestart met een nieuwe aanbestedingsronde voor de concessie met als ingangsdatum 4 september 2011. In deze concessie waren ook de stadsdienst Lelystad en de nieuwe tramlijn Zwolle – Kampen opgenomen. De concessie werd niet gegund omdat geen van de inschrijvende vervoerders aan de gestelde eisen en het budget kon voldoen.
• In januari 2011 startte de tweede poging. De ingangsdatum werd opgeschoven naar december 2012 en de stadsdienst Lelystad en de tramlijn werden weer uit de concessie gehaald. Nieuw was wel de Qliner 345 tussen Lelystad en Emmeloord, terwijl de Hanzeliner uit de concessie zou verdwijnen. De combinatie Noot Ede / Regiotaxi de Vallei en Connexxion dienden een offerte in. Ook deze concessie werd niet gegund omdat beide inschrijvers boven het beschikbare budget zaten.
• Na de zomer van 2012 werd een tijdelijke concessie van 1 jaar uitgeschreven, omdat de lopende concessie niet meer verder verlengd kon worden. Deze concessie werd in oktober 2012 aan Connexxion gegund.
• In februari 2013 startte de derde poging. Ook deze aanbesteding verliep niet geheel soepel, waardoor de gunningsdatum diverse malen werd opgeschoven. Op 5 juni 2013 werd bekend dat DVG IJsselmond, OV Regio IJsselmond (een dochteronderneming van Connexxion), Syntus, Noot Touringcar Ede en Arriva DAV een offerte hadden ingediend. Begin juli 2013 is de concessie voorlopig gegund aan OV Regio IJsselmond. Syntus tekende bezwaar aan tegen deze gunning, maar trok het bezwaar in oktober 2013 terug.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Oostelijk-Flevoland	Connexxion	10.05.1999 – 03.09.2005
	Noordwest-Overijssel en Noordoostpolder	Arriva	30.09.1998 – 03.09.2005
	IJsselmond	Connexxion	04.09.2005 – 04.09.2011 (verlengd tot 08.12.2012)
	IJsselmond	Connexxion	09.12.2012 – 07.12.2013
	IJsselmond Inclusief: Stadsdienst Dronten Stadsdienst Kampen Busdienst Emmeloord – Lelystad – Harderwijk	OV Regio IJsselmond	08.12.2013 – 09.12.2023

Lelystad

De gemeente Lelystad is op basis van delegatie door de provincie Flevoland verantwoordelijk voor de stadsdienst Lelystad.

Het stadsvervoer in Lelystad zou in 2011 geïntegreerd worden in de concessie IJsselmond. De aanbesteding van die concessie mislukte. De concessie Lelystad kon echter niet verder verlengd worden. Hierdoor was een aparte aanbesteding noodzakelijk.

	Vervoerder	Contracttermijn
	Flevodienst	01.05.1959 – 31.12.1980
	Verenigde Autobus Diensten VAD	01.01.1981 – 28.05.1994
	Midnet	29.05.1994 – 09.05.1999
	Connexxion Formule: Lelybus	10.05.1999 – 31.12.2003
	Connexxion	01.01.2004 – 01.01.2010 (verlengd tot 03.09.2011)
	Arriva Formule: Lelystad geeft lucht	04.09.2011 – 11.12.2021

Almere

De provincie Flevoland heeft de taken betreffende het stads- en streekvervoer in Almere gedelegeerd naar de Gemeente Almere. Vervoerder Connexxion verzorgt al jaren de stads- en streekdiensten in en om Almere. Dit gebied werd voor mei 1999 geëxploiteerd door Midnet. De stadsdienst en het streekvervoer in Almere werden in 2003 als losse concessies voor het eerst openbaar aanbesteed. Connexxion won deze aanbesteding en hierdoor bleef het gebied tot zeker eind 2009 in handen van de vervoerder. Bij de nieuwe aanbesteding werden de twee concessies samengevoegd. Hier was Connexxion de enige inschrijver, waardoor zij de concessie won.

Het college van B en W van de gemeente Almere heeft op 8 maart 2016 het bestek voor de Europese openbare aanbesteding van het busvervoer Almere in de periode 2018-2027 vastgesteld. Op 8 juli 2016 hebben de volgende vervoerders ingeschreven op de concessie: Arriva, Connexxion, EBS en Syntus. Op 27 september 2016 werd bekend dat per 10 december 2017 de concessie aan Keolis Nederland (voorheen Syntus) werd gegund.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Stadsvervoer Almere	Connexxion	14.12.2003 – 12.12.2009
	Streekvervoer Almere	Connexxion	14.12.2003 – 12.12.2009
	Stads- en streekvervoer Almere Inclusief Stadsdienst Almere	Connexxion	01.01.2010 – 09.12.2017
	Busvervoer Almere Inclusief Stadsdienst Almere	Keolis Nederland	10.12.2017 – 10.12.2027

Gelderland

Veluwe

De Veluwelijn valt onder verantwoordelijkheid van de provincie Gelderland

Op de Veluwe reed van 1923 tot 1981 de VAD. Dit bedrijf fuseerde met de Flevodienst tot Verenigde Autobus Diensten VAD. De lijnen in Ede en Wageningen werden geëxploiteerd door Centraal Nederland. In 1994 werd de VAD overgenomen door fusiebedrijf Midnet en in mei 1999 fuseerde dat bedrijf tot Connexxion. In 2004 werd het openbaar vervoer op de Veluwe voor het eerst openbaar aanbesteed en ging over van Connexxion naar BBA. BBA ging al snel over in handen van Veolia Transport. Het gebied omvat alle buslijnen in de Veluwe (Noordwest-Gelderland) inclusief stadsdiensten Apeldoorn, Ede en Harderwijk en de busdiensten van de Vallei- en Veluwelijn. Inmiddels is het gebied in 2010 voor de tweede keer aanbesteed. Syntus is de huidige concessiehouder.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Veluwe Inclusief: Stadsdienst Apeldoorn Stadsdienst Ede Stadsdienst Harderwijk	BBA/Connex Groep later Veolia Transport	12.12.2004 – 11.12.2010
	Veluwe Inclusief: Stadsdienst Apeldoorn Stadsdienst Ede Stadsdienst Harderwijk Busdienst Veluwelijn	Syntus Gelderland	12.12.2010 – 10.12.2016 (verlengd tot 12.12.2020)

Valleilijn

Er is daarnaast ook nog een aparte lijnconcessie voor de gedecentraliseerde treindienst op de Valleilijn tussen Amersfoort en Ede-Wageningen.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Busdienst Valleilijn	BBA/Connex Groep later Veolia Transport	12.12.2004 – 11.12.2010
	Busdienst Valleilijn	Syntus Gelderland	12.12.2010 – 10.12.2016 (verlengd tot 12.12.2020)
	Treindienst Valleilijn	Connexxion	10.12.2006 – 31.12.2016 (verlengd tot 31.12.2021)

Achterhoek-Rivierenland

De provincie Gelderland heeft ook de zeggenschap over het openbaar vervoer in de regio's Achterhoek en Rivierenland.

In de Achterhoek werkten vanaf 1991 de NS en de voormalige Gelderse Tramwegen (later Oostnet) samen in het project Integratie Gelderland Oost. Doel daarvan was de integratie tussen trein en bus in deze regio. In mei 1999 ontstond hieruit het vervoerbedrijf Syntus. Syntus verzorgde tot eind 2010 het bus- en treinvervoer in de Achterhoek en was hierdoor een vertrouwd gezicht.

De regio Rivierenland werd al in 2003 voor het eerst openbaar aanbesteed en gegund aan Arriva ten koste van Hermes (voorheen BBA en Zuidooster).

In 2010 werden beide concessiegebieden gezamenlijk aanbesteed met de lokale treindiensten. De concessie werd gewonnen door Arriva. Reizigers waren niet erg blij dat Syntus hierdoor uit de Achterhoek verdween.

Op 11 mei 2017 werd bekend gemaakt dat de concessie Achterhoek-Rivierenland met 5 jaar wordt verlengd. Dit geldt voor zowel de trein- als de busdiensten.

De treindiensten Arnhem – Tiel, Arnhem – Winterswijk en Zutphen – Winterswijk vielen onder beheer van plusregio Stadsregio Arnhem Nijmegen (SAN).

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Achterhoek	Syntus	01.01.2002 – 12.12.2009 (onderhands verlengd tot 11.12.2010)
	Rivierenland	Arriva	01.01.2003 – 31.12.2008 (+1, daarna onderhands verlengd tot 11.12.2010)
	Achterhoek – Rivierenland Busdiensten	Arriva	12.12.2010 – 11.12.2020 (+ 5 jaar verlengd tot 11-12-2025)
	Treindienst Arnhem – Tiel	Syntus	10.12.2005 – 12.12.2009 (onderhands verlengd tot 08.12.2012)
	Treindienst Arnhem – Winterswijk	Syntus	31.05.2005 – 12.12.2009 (onderhands verlengd tot 08.12.2012)
	Treindienst Zutphen – Winterswijk	Syntus	30.05.1999 – 12.12.2009 (onderhands verlengd tot 08.12.2012)
	Treindienst Zutphen – Apeldoorn	RegioNS	12.12.2004 – 12.12.2009 (onderhands verlengd tot 08.12.2012)
	Achterhoek – Rivierenland treindiensten Arnhem – Tiel Arnhem – Winterswijk Zutphen – Winterswijk Zutphen – Apeldoorn	Arriva	09.12.2012 – 11.12.2020 (+ 5 jaar verlengd tot 11-12-2025)

Stadsregio Arnhem Nijmegen

De plusregio Stadsregio Arnhem Nijmegen was sinds 1988 een samenwerkingsverband van 2006 tot en met 2014 als plusregio verantwoordelijk voor het openbaar vervoer binnen deze regio.

Connexxion exploiteerde sinds mei 1999 voor plusregio Knooppunt Arnhem Nijmegen de trolleybus in Arnhem en een aantal 'gewone' buslijnen tussen Arnhem en Nijmegen. Connexxion kreeg de concessies in 2001, 2004 en 2007 onderhands toebedeeld. Bij de aanbesteding in 2009 werden KAN Noord en KAN Zuid samengevoegd tot één concessie. KAN Zuid werd eerder gezamenlijk uitgevoerd door Novio en Hermes en bevat veel lijnen vanuit Nijmegen naar omliggende plaatsen. De concessie werd gewonnen door Connexxion's dochteronderneming Novio die de lijnen exploiteert onder de productformule Breng. Sinds 9 december 2012 is Connexxion's dochteronderneming Hermes concessiehouder. Naast de busverbindingen werd de nieuwe vervoerder vanaf 10 december 2012 ook verantwoordelijk voor de treindienst Arnhem – Doetinchem v.v. (exclusief de doorgaande diensten Arnhem – Doetinchem – Winterswijk v.v.) en de stadsregiotaxi.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	KAN noord	Connexxion	01.01.2007 – 12.12.2009 (onderhandse gunning)
	KAN zuid	Connexxion	01.01.2007 – 12.12.2009 (onderhandse gunning)
	Treindienst Arnhem – Doetinchem	Syntus	31.05.2005 – 08.12.2012
	Stadsregio Arnhem Nijmegen	Novio formule Breng	13.12.2009 – 08.12.2012
	Stadsregio Arnhem Nijmegen Inclusief: Arnhemse trolleybus stadsregiotaxi treindienst Arnhem – Doetinchem	Hermes formule Breng	09.12.2012 – 10.12.2022 (+2)

Arnhem – Emmerich – Düsseldorf

De RB 35 treinen op de spoorlijn Düsseldorf Hauptbahnhof – Emmerich worden vanaf 11 december 2016 als RE 19 gereden door Abellio Rail. Vanaf 6 april 2017 worden RE 19-treinen doorgetrokken naar Arnhem.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Treindienst Arnhem – Emmerich – Düsseldorf	Abellio Rail NRW	06.04.2017 – 11.12.2028

Overijssel, Gelderland en Flevoland

In het voorjaar van 2017 werd de wens van de provincies Overijssel, Gelderland en Flevoland om de zeven bestaande concessies samen te voegen tot drie concessies. Niet de provinciegrenzen, maar reizigersstromen moeten het vertrekpunt zijn voor de concessie-indeling. Dit is met argwaan ontvangen door het college van B en W en de gemeenteraad van Lelystad. Het college heeft zelfs negen argumenten opgesteld waarom het samenvoegen van de concessie Lelystad bij een andere concessie een slecht idee zou zijn.

Een herindeling van de zeven huidige busconcessies in drie grote concessies in de provincies Gelderland, Flevoland en Overijssel pakt voordeliger uit voor reizigers, het concessiebeheer en de regionale economie. Voor vervoerders zijn er zowel voor- als nadelen. Als de samenvoeging doorgaat, behoren de drie nieuwe concessies tot de grootste aanbestede concessies in Nederland.

De lokale politiek maakt zich vooral zorgen om de kwaliteit van het openbaar vervoer, omdat de gemeente dan nauwelijks meer een rol speelt bij de invulling van het OV door Lelystad. “De gemeente heeft geen bevoegdheden meer ten aanzien van het aanbod van openbaar vervoer ( PvE, dienstregeling, lijnvoering, sociale veiligheid, materieeleisen en dergelijke). De gemeente is voor de inwilliging van gemeentelijke wensen dan afhankelijk van de provincie”, schrijft het college aan de raad.

Bovendien vreest het college voor extra kosten. Dit komt omdat de kans bestaat dat de concessie van Arriva in Lelystad al in 2020 zal worden afgebroken, terwijl die eigenlijk loopt tot aan 2021. Niet alleen waarschuwt het college dat dit tegen de afspraken is, maar tevens ontstaat er dan een risico op een schadeclaim. “Ons college zal deze claim doorberekenen aan de provincie”, aldus de loco-secretaris en de loco-burgemeester in hun brief. Overigens erkenden de provincies al eerder dat de gevolgen van dergelijke situaties nog niet te overzien was. Dit speelt ook in de concessie IJsselmond.

De Gedeputeerde Staten van Flevoland, Gelderland en Overijssel overwegen op dit moment om de concessies IJsselmond, Midden-Overijssel, Twente, Achterhoek-Rivierenland, Arnhem-Nijmegen, Veluwe en de stadsconcessie Lelystad anders in te delen. Als de concessies worden gewijzigd, ontstaan er drie grotere concessies, namelijk Noord, Oost en Zuid. Concessie Noord – met daarin Lelystad – zou al in 2020 gegund kunnen worden.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	IJssel-Vecht Inclusief: Busdienst IJsselmond, Busdienst Midden-Overijssel, Busdienst Veluwe, Stadsdienst Lelystad	nog niet bekend	26.08.2020 - 14.12.2030
	Berkel-Dinkel Inclusief: Busdienst Twente, Treindienst Twente	nog niet bekend	? - ?
	Rijn-Waal Inclusief: Busdienst Achterhoek-Rivierenland, Treindienst Achterhoek-Rivierenland, Busdienst Arnhem, Busdienst Nijmegen	nog niet bekend	? - ?

Utrecht

Utrecht (provincie)

Het (noord)oosten en westen van de provincie Utrecht is sinds 2008 één concessiegebied en bevat behalve streekdiensten ook de stadsdiensten in Amersfoort, Soest en Woerden.

Syntus gaat vanaf 11 december 2016 de streekbussen in de provincie Utrecht en de stadsbussen in Amersfoort rijden. Syntus gaat rijden met bussen, die uitgerust zijn met wifi, USB-stopcontacten.

Het dorp Mijdrecht krijgt vanaf 11 december 2016 twee elektrische buurtbussen. Van de in totaal 200 bussen worden er in ieder geval vier elektrisch. Naast de twee zero-emissie buurtbussen in Mijdrecht gaan er ook twee elektrische bussen in Amersfoort rijden. Ook komt er ten minste één hybride bus in Woerden.

Connexxion maakt echter bezwaar tegen de gunning. Het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) heeft op maandag 21 november 2016 besloten dat Syntus de komende tijd het vervoer in de provincie Utrecht mag verzorgen.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Stadsvervoer Amersfoort	Connexxion	15.12.2002 – 13.12.2008
	Noordwest Utrecht	BBA	15.12.2002 – 09.12.2006 (verlengd tot 13.12.2008)
	Utrecht Oost	Stadsvervoer Nederland	12.12.2004 – 13.12.2008
	Provincie Utrecht Inclusief: Stadsdienst Amersfoort Stadsdienst Soest Stadsdienst Woerden	Connexxion	14.12.2008 – 10.12.2016
	Provincie Utrecht Inclusief: Stadsdienst Amersfoort Stadsdienst Soest Stadsdienst Woerden	Syntus Utrecht	11.12.2016 – 10.12.2023

Utrecht (stadsregio)

Al het bus- en trammaterieel in het BRU-gebied rijdt rond in een heldergeel/donkergrijze kleurstelling.

Het busvervoer dat onder Bestuur Regio Utrecht valt, was tot eind 2013 verdeeld in drie concessies. Er was een concessie voor al het stadsvervoer binnen de gemeente Utrecht, diverse buslijnen tussen Utrecht en Maarssen en enkele lijnen in het buitengebied ten noorden van de stad. Daarnaast was er een concessie voor het streekbusvervoer van en naar de gemeenten Nieuwegein, Houten, IJsselstein, Vianen, De Bilt, Zeist en Bunnik. Ook de Utrechtse sneltram behoort tot deze concessie. De derde concessie was een vergunning voor 12 spitsbussen in deze regio. Sinds het einde van 2013 zijn al deze concessies samengevoegd.

Aanvankelijk was deze concessie gegund aan Qbuzz, maar nadat Connexxion naar de rechter was gestapt is dit besluit geschorst. Op 29 augustus 2011 werd bekend dat Qbuzz alsnog de concessie zou mogen uitvoeren. De start van de nieuwe concessie werd met een jaar uitgesteld en zou ingaan op 9 december 2012. Connexxion ging opnieuw met succes in beroep tegen deze gunning.

Daarop werd een geheel nieuwe aanbestedingsprocedure gestart. Op 8 oktober 2012 werd door BRU bekendgemaakt dat Qbuzz ook bij deze aanbesteding de beste prijs-kwaliteitverhouding bood en vanaf december 2013 het busvervoer in de Utrechtse stadsregio zal gaan verzorgen. Echter op 9 november 2012 werd bekendgemaakt dat Connexxion, die onder de naam OV Regio Utrecht B.V. ook had ingeschreven, weer beroep aantekende tegen de uitspraak.

Op 14 januari 2013 maakte BRU bekend dat de bezwaren tegen het gunningsbesluit, die door een onafhankelijke commissie waren onderzocht, ongegrond zijn verklaard. Connexxion tekende hiertegen beroep aan bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven. Op 2 mei 2013 besliste dit College van Beroep voor het bedrijfsleven dat de gunning van de concessie aan Qbuzz in stand blijft en daarmee onherroepelijk is. Door alle juridische procedures kon de concessie pas eind 2013 ingaan. Met de start van de nieuwe concessie is er een einde gekomen aan stadsvervoerbedrijf GVU.

In 2016 werd de BRU opgeheven en overgedragen aan de gelijknamige provincie Utrecht.

In 2017 wil Qbuzz 10 nieuwe elektrische bussen aanschaffen en in 2019 nog eens 100 extra bussen die elektrisch kunnen rijden. "We zijn dan klaar om in 2023 de hele concessie met zero-emissiebussen aan te bieden".

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Stadsvervoer Utrecht	GVU	01.01.2006 – 10.12.2011 (verlengd tot 07.12.2013)
	Regiovervoer Utrecht	Connexxion	14.12.2008 – 10.12.2011 (verlengd tot 07.12.2013)
	Spitsvervoer Utrecht	Connexxion	14.12.2008 – 10.12.2011 (verlengd tot 07.12.2013)
	Regio Utrecht Inclusief: Stadsdienst Utrecht Samenvoeging bovenstaande concessies	U-OV (Qbuzz)	08.12.2013 – 09.12.2023

Noord-Holland

Gooi en Vechtstreek

Gooi en Vechtstreek omvat het busvervoer in de streek rondom Hilversum in de provincie Noord-Holland, inclusief de stadsdiensten in Hilversum en Huizen. Eerder reden hier Centraal Nederland en Midnet. De Gooise buslijn 320, tussen Amsterdam en Hilversum via Huizen, wordt gedeeltelijk gereden door de firma Pouw Vervoer, in opdracht van Connexxion.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Gooi en Vechtstreek	Connexxion	11.12.2005 – 01.07.2011 (verlengd tot 16.07.2011)
	Gooi en Vechtstreek Inclusief: Stadsdienst Hilversum	Connexxion	17.07.2011 – 31.06.2019

Noord-Holland Noord

De concessie Noord-Holland Noord omvat alle streekbusdiensten in de gemeenten Alkmaar, Bergen, Castricum, Den Helder, Drechterland, Enkhuizen, Heerhugowaard, Heiloo, Hollands Kroon, Hoorn, Koggenland, Langedijk, Medemblik, Opmeer, Schagen, Stede Broec en Texel, inclusief stadsdiensten Maxx Alkmaar, Hoorn en Den Helder en het vervoer op Texel. Voor Connexxion reed hier de NZH en op Texel de AOT.

Vanaf juli 2018 dient minstens vijftig procent van de busvloot in het concessiegebied in 2025 emissievrij kan rijden. De vervoerder mag daarvoor elektrische bussen inzetten, maar kan ook voor andere schone variant kiezen, zoals waterstof. Deze eis heeft de provincie per 15 september 2016 opgenomen in definitieve Programma van Eisen (PvE).

Aanvankelijk hadden partijen tot de jaarwisseling de tijd om een bod in te dienen. De provincie heeft de inschrijfdatum naar 2 maart 2017 verplaatst. Vervoerders Arriva, Connexxion, EBS en Syntus hebben een offerte ingediend voor de concessie Noord-Holland Noord. De concessie werd in mei 2017 gegund aan Connexxion.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Noord-Holland Noord	Connexxion	15.12.2002 – 13.12.2008
	Stadsdienst Alkmaar	Connexxion	15.12.2002 – 13.12.2008
	Noord-Holland Noord Inclusief: Stadsdienst Alkmaar Stadsdienst Hoorn Stadsdienst Den Helder Vervoer op Texel	Connexxion	14.12.2008 – 21.07.2018
	Noord-Holland Noord Inclusief: Stadsdienst Alkmaar Stadsdienst Hoorn Stadsdienst Den Helder Vervoer op Texel	Connexxion	22.07.2018 – 01.07.2028

Haarlem-IJmond

De buslijnen in de regio Haarlem-IJmond werden tot mei 1999 gereden door de NZH. Tussen december 2005 en december 2015 werd het vervoer uitgevoerd door Connexxion.

Eind 2015 eindigde de concessie Haarlem-IJmond. Deze concessie wordt gevormd door negen gemeenten, te weten Haarlem, Heemskerk, Heemstede, Bloemendaal, Velsen, Uitgeest, Zandvoort, Beverwijk en Haarlemmerliede en Spaarnwoude. De concessie is verlengd met een periode van 10 jaar (2016 – 2025).

Op 13 december 2015 zou Connexxion starten met 16 elektrische bussen, 28 schone dieselbussen en 56 bussen die rijden op groen gas. Het busvervoer in de concessie Haarlem-IJmond kent binnen 4 jaar de minste uitstoot van CO₂ en fijnstof. Door de inzet van (uiteindelijk) 78 elektrische bussen rijdt een groot deel van de bussen zonder emissie. Het nieuwe wagenpark wordt gefaseerd ingevoerd.

Vanaf 3 september 2017 wil Connexxion onmiddellijk met 8 elektrische BYD-bussen gaan rijden en nog 8 andere bussen van een andere leverancier. De 56 gasbussen die nu al rijden blijven de komende paar jaar in operatie. In 2020 worden deze gasbussen vervangen door elektrische bussen.

Het bezwaar van Syntus werd op 9 augustus 2016 door de rechtbank verworpen.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Haarlem – IJmond Inclusief: Stadsdienst Haarlem	Connexxion	11.12.2005 – 01.07.2011 (eerst verlengd tot 01.07.2013, verder verlengd tot 03.09.2017)
	Haarlem – IJmond Inclusief: Stadsdienst Haarlem	Connexxion	03.09.2017 – 11.12.2027

Lijnconcessie

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Fast Flying Ferry IJmuiden – Amsterdam Draagvleugelboot, veerboot over het Noordzeekanaal	Connexxion	27.04.2008 – 01.01.2014

Waterland

De concessie Waterland valt onder beheer van de Stadsregio Amsterdam. Vanuit de meeste plaatsen zijn er meerdere busverbindingen naar Amsterdam Centraal. Op de Slochterweg in Amsterdam-Noord rijden op enkele momenten van de dag 28 buslijnen van of naar Amsterdam. In Purmerend heeft elke wijk aansluiting op een snelle buslijn naar Amsterdam, en heeft hiermee een groter marktaandeel dan de trein, in Nederland een unicum. De exploitatie kwam per 11 december 2011 in handen van de Israëlische busvervoerder EBS die de concessie overnam van Arriva. Het hele lijnennet ging toen op de schop, mede door de komst van het R-net. Op 10 december 2015 werd bekend dat EBS de concessie Waterland tot eind 2021 mag exploiteren.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Waterland	Connexxion	01.01.2002 – 10.12.2005 (onderhandse gunning)
	Waterland	Arriva	11.12.2005 – 10.12.2011
	Waterland	EBS Public Transportation	11.12.2011 – 11.12.2021
	Na afloop geïntegreerd in de Vervoerregio Amsterdam, zie onder.

Zaanstreek

De concessie Zaanstreek valt onder beheer van de Stadsregio Amsterdam en beslaat de plaatsen Assendelft, Koog aan de Zaan, Krommenie, Westknollendam, Westzaan, Wormerveer, Zaandam inclusief stadsdienst, Zaandijk en Oostzaan. Zie voormalige vervoerders voor een overzicht van de vervoerders die in de Zaanstreek hebben gereden. Op 10 december 2015 werd bekend dat Connexxion de concessie Zaanstreek tot eind 2021 mag exploiteren.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Zaanstreek	Connexxion	01.01.2002 – 13.12.2004 (onderhandse gunning)
	Zaanstreek	Connexxion	12.12.2004 – 11.12.2010
	Zaanstreek Inclusief: Stadsdienst Zaandam	Connexxion	12.12.2010 – 11.12.2021
	Na afloop geïntegreerd in de Vervoerregio Amsterdam, zie onder.

Stadsvervoer Amsterdam

Het stadsvervoer Amsterdam omvat al het metro-, tram- en busvervoer binnen de gemeentegrenzen van Amsterdam, Diemen en de kern Duivendrecht van de gemeente Ouder-Amstel en enkele lijnen erbuiten (naar Amstelveen, Schiphol en Weesp). Dit openbaar vervoer is tot minimaal 2018 door de stadsregio Amsterdam aan het GVB toevertrouwd, door middel van een onderhandse aanbesteding. De regio SRA heeft aangegeven liever het GVB te houden.

In 2014 is de concessie verlengd tot 2024.

Het Gemeentevervoerbedrijf (GVB) neemt in 2018 de eerste 40 elektrische bussen in gebruik. Tussen 2018 en 2025 vervangt Amsterdam uiteindelijk alle dieselbussen voor emissievrije elektrische bussen.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Stadsvervoer Amsterdam	GVB	01.01.2006 – 31.12.2011
	Stadsvervoer Amsterdam	GVB	01.01.2012 – 09.12.2024 (+7)
	Na afloop geïntegreerd in de Vervoerregio Amsterdam, zie onder.

Amstelland-Meerlanden

De concessie Amstelland-Meerlanden valt onder beheer van de Stadsregio Amsterdam en beslaat de gemeenten Aalsmeer, Amstelveen, Ouder-Amstel (behalve Duivendrecht), Uithoorn en Haarlemmermeer, allemaal zuidelijk van Amsterdam en lid van de Stadsregio Amsterdam. De lijnnummering past binnen die van Groot-Amsterdam, er is geen dubbelnummering met andere buslijnen binnen de Stadsregio. Ook de Zuidtangent (de hoogwaardige busverbinding Haarlem – Schiphol – Amsterdam Zuidoost) en het Sternetvervoer (van en naar Schiphol) maken deel uit van deze concessie. Opvallend is dat er ook een lijnconcessie is voor de Zuidtangent, dit contract bevat echter alleen het traject Haarlem – Vijfhuizen.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Amstelland-Meerlanden	Connexxion	01.01.2002 – 08.12.2007 (onderhandse gunning)
	Amstelland Meerlanden	Connexxion	09.12.2007 – 12.12.2015 (verlengd tot 09.12.2017)
	Na afloop geïntegreerd in de Vervoerregio Amsterdam, zie onder.
	Zuidtangent * Buslijn Haarlem – Vijfhuizen, i.s.m. provincie Noord-Holland	Connexxion	09.12.2007 – 12.12.2015 (verlengd tot 09.12.2017)
	Na afloop geïntegreerd in de Vervoerregio Amsterdam, zie onder.

Vervoerregio Amsterdam

De Vervoersautoriteit van de provincie Noord-Holland heeft op 1 januari 2015 de concessie Stadsregio Amsterdam opgericht. De Stadsregio Amsterdam ging per 1 januari 2017 door als Vervoerregio Amsterdam. De Vervoerregio Amsterdam is verantwoordelijk voor het openbaar vervoer in de gemeenten Aalsmeer, Amstelveen, Amsterdam, Beemster, Diemen, Edam-Volendam, Haarlemmermeer, Landsmeer, Oostzaan, Ouder-Amstel, Purmerend, Uithoorn, Waterland, Wormerland en Zaanstad. De gemeenten gaan nu samenwerken, omdat er zo ook over de gemeente- en provinciegrenzen heen gewerkt kan worden. Daarbij is afgesproken dat de provincies Noord-Holland en Flevoland, de Stadsregio Amsterdam en de gemeentes Almere en Lelystad meer kennis gaan delen over verkeer en vervoer, maar de eindverantwoordelijkheid blijft bij de bestaande vervoersregio's.

De nieuwe vervoerder in de concessie Amstelland-Meerlanden moet meteen vanaf 10 december 2017 met volledig elektrische bussen gaan rijden op alle lijnen binnen het Schipholnet. Dit blijkt uit het bestek dat de concessieverlener, de Stadsregio Amsterdam, 20 juni 2016 heeft gepubliceerd. Op 4 november 2016 werd bekend dat Arriva, Connexxion, EBS en Qbuzz hebben ingeschreven op de concessie Amstelland-Meerlanden. Vervoerder Connexxion mag het vervoer blijven verzorgen en treedt in werking op 10 december 2017. Binnen vijf jaar moet 88 procent van de concessie zero emissie zijn. Achttien dubbeldekkers om aan de grote reizigersvraag te voldoen en de grootste elektrische bussenvloot van Europa: 100 gelede VDL-bussen. Dat zijn de meest in het oog springende kenmerken van de concessie Amstelland-Meerlanden.

De Vervoerregio Amsterdam wil vervoerder Connexxion twee jaar langer het vervoer laten verzorgen in de concessie Zaanstreek. Die concessie loopt eigenlijk in december 2018 af. De Adviescommissie Zaanstreek reageerde al positief op de verlenging van de concessie en de verwachting is dat de concessieverlener na de zomer een definitief besluit neemt over de verlenging.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Stadsvervoer Amsterdam	GVB	01.01.2012 – 09.12.2024 (+7)
	Gooi en Vechtstreek Inclusief: Stadsdienst Hilversum	Connexxion	17.07.2011 – 31.06.2019
	Zaanstreek Inclusief: Stadsdienst Zaandam	Connexxion	12.12.2010 – 11.12.2021
	Waterland	EBS Public Transportation	11.12.2011 – 11.12.2021
	Vervoerregio Amsterdam * Amstelland-Meerlanden * Zuidtangent lijnen * Buslijn Haarlem – Vijfhuizen	Connexxion	10.12.2017 – 11.12.2027

Zuid-Holland

Zuid-Holland Noord (ZHN)

De concessie Zuid-Holland Noord (ZHN, tot en met 8 december 2012 geheten Duin- en Bollenstreek / Leiden en Rijnstreek / Midden-Holland, DBLRMH) omvat behalve de streekdiensten ook de stadsdiensten Alphen aan den Rijn, Gouda, Leiden en Leiderdorp. Voorheen reden hier NZH, Westnederland, ZWN-Groep en Connexxion. Op 18 april 2012 is deze concessie onder de nieuwe naam gegund aan Arriva. Vervoerder Connexxion tekende aanvankelijk bezwaar aan tegen deze gunning, maar heeft deze begin juli 2012 weer ingetrokken. Arriva is daardoor sinds 9 december 2012 de nieuwe vervoerder voor de busconcessie Zuid-Holland Noord.

Arriva blijft tot 11 december 2022 het busvervoer in het gebied Zuid-Holland Noord verzorgen. Volgens gedeputeerde Floor Vermeulen van de provincie Zuid-Holland biedt de keuze om de concessie te verlengen “de mogelijkheid om een flinke kwaliteitsslag te maken. Ik ben er trots op dat Arriva in 2019 de stadsdienst Leiden volledig elektrisch maakt.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Duin- en Bollenstreek / Leiden en Rijnstreek / Midden-Holland (DBLRMH)	Connexxion	01.01.2005 – 31.12.2010 (verlengd tot 08.12.2012)
	Zuid-Holland Noord (ZHN) Inclusief: Stadsdienst Alphen Stadsdienst Leiden Stadsdienst Gouda Nieuwe naam voor bovenstaande concessie	Arriva	09.12.2012 – 11.12.2022

Stadsvervoer Dordrecht

Stadsvervoer Dordrecht BV, afgekort SVD, was tot eind 2006 de stadsvervoerder van Dordrecht. In 1990 werd de naam van het Gemeentevervoerbedrijf Dordrecht (GVBD) veranderd in Stadsvervoer Dordrecht. Op 1 januari 2001 werd SVD een dochteronderneming van HTM Personenvervoer. Na 2006 is deze vervoers concessie overgegaan in streekvervoer concessie DAV (zie hieronder).

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Stadsdienst Dordrecht	SVD	01.01.2001 – 31.12.2006

Drechtsteden, Alblasserwaard, Vijfheerenlanden (DAV)

De provincie Zuid-Holland is opdrachtgever van de concessie DAV-gebied. Op 7 augustus 2002 werd bekend dat Arriva het busvervoer in de regio Drechtsteden-Alblasserwaard-Vijfheerenlanden mocht gaan exploiteren. De concessie omvat al het streekbusvervoer in het gebied dat begrensd wordt door de Drechtsteden (Dordrecht, Zwijndrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Alblasserdam en Papendrecht) in het westen, Leerdam in het oosten, de Lek in het noorden en de provinciegrens in het zuiden. De overgang van Connexxion naar Arriva verliep niet vlekkeloos. Dit kwam doordat Arriva slechts 4 maanden implementatietijd had en dus in zeer korte tijd nieuwe bussen moest bestellen. Dit bleek niet haalbaar, waardoor Arriva een aantal maanden moest overbruggen met veel stokoude bussen van her en der die vooral in de wintermaanden voor problemen zorgden.

Bij de aanbesteding in 2006 werd de concessie uitgebreid met het stadsvervoer in Dordrecht (voorheen verzorgd door Stadsvervoer Dordrecht) en de contractsectortreindienst MerwedeLingelijn (voorheen uitgevoerd door de NS) tussen Dordrecht en Geldermalsen. De concessie werd weer gewonnen door Arriva en loopt van 1 januari 2007 tot en met eind 2018.

De provincie Zuid-Holland heeft op maandag 30 oktober 2017 drie inschrijvers ontvangen voor de concessie Drechtsteden – Alblasserwaard - Vijfheerenlanden (DAV). Het zijn de zittende vervoerder Arriva, EBS, en Qbuzz. Deze concessie loopt tot aan 2026 met twee keer de optie op verlening.

De provincie heeft op 10 januari 2018 bekend gemaakt dat Qbuzz het beste voldaan aan de eis voor een toekomstvast netwerk van OV, dat bovendien goed aansluit bij de vraag in de regio. De nieuwe concessie geldt voor een periode van 8 jaar, met twee keer een optie tot verlening. Er gold nog wel een bezwaarperiode van zes weken.. Echter is er op 21 februari 2018 werd bekend dat de concessie definitief naar Qbuzz is gegaan.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	DAV-gebied Inclusief: Stadsdienst Dordrecht Stadsdienst Gorinchem	Arriva	01.01.2003 – 31.12.2006
	DAV-gebied Inclusief: Stadsdienst Dordrecht Stadsdienst Gorinchem MerwedeLingelijn	Arriva	01.01.2007 – 08.12.2018
	DAV-gebied Inclusief: Stadsdienst Dordrecht Stadsdienst Gorinchem MerwedeLingelijn	Qbuzz	09.12.2018 – 12-12-2026

Hoeksche Waard en Goeree-Overflakkee (HWGO)

De provincie Zuid-Holland heeft op 16 februari 2015 inschrijvingen ontvangen van de bedrijven Arriva, Connexxion en Noot.

De provincie maakte op 19 mei 2015 bekend dat Connexxion de nieuwe concessiehouder voor de busconcessie is. Nieuw in de concessie is onder andere de lancering van R-net op de corridor Dirksland–Middelharnis/Sommelsdijk–Oude Tonge–Rotterdam Zuidplein, gratis WiFi op alle bussen en de inzet van een aantal zero-emissiebussen die op waterstof rijden.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Hoeksche Waard / Goeree-Overflakkee Inclusief: Stadsdienst Middelharnis	Connexxion	01.01.2002 – 31.12.2007
	Hoeksche Waard / Goeree-Overflakkee Inclusief: Stadsdienst Middelharnis	Arriva	01.01.2008 – 13.12.2014, verlengd tot 12.12.2015
	Hoeksche Waard / Goeree-Overflakkee Inclusief: Stadsdienst Middelharnis	Connexxion	13.12.2015 – 09.12.2023

Lijnconcessies

Verder is de provincie verantwoordelijk voor een aantal lokale treinverbindingen en de waterbusverbinding tussen Rotterdam, Krimpen a/d IJssel, Ridderkerk Slikkerveer, Alblasserdam, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht en Dordrecht, en tussen de Drechtsteden (Dordrecht, Zwijndrecht, Papendrecht en Sliedrecht) onderling. Ook de verbinding Ridderkerk – Krimpen a/d Lek – Kinderdijk behoort ertoe.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Treindienst Gouda – Alphen aan den Rijn	HTM / NS Reizigers	10.12.2006 – 12.12.2009
	Treindienst Gouda – Alphen aan den Rijn (Treinseries 9500 en 19500 tussen Alphen a/d Rijn en Gouda)	NS Reizigers	13.12.2009 – 08.12.2012 (verlengd tot 12.12.2015)
	Treindienst Gouda – Alphen aan den Rijn	NS Reizigers in samenwerking met Abellio Rail NRW	11.12.2016 – 14.12.2031
	Extra spitsdiensten trein Alphen aan den Rijn – Leiden (Treinserie 19500 tussen Alphen a/d Rijn en Leiden)	NS Reizigers	13.12.2009 – 08.12.2012 (verlengd tot 12.12.2015)
	Spitsdiensten trein Alphen aan den Rijn – Leiden (Treinserie 8900 tussen Alphen a/d Rijn en Leiden)	NS Reizigers	13.12.2015 – nu
	OV over water Rotterdam – Drechtsteden	Waterbus (Connexxion / gem. Dordrecht)	01.01.2005 – 13.12.2009
	OV over water Rotterdam – Drechtsteden	Aquabus (Arriva / Doeksen)	14.12.2009 – 12.12.2021

Bus Haaglanden stad

Het stadsgewest Haaglanden was de opdrachtgever (nu Metropoolregio Rotterdam Den Haag) van de bus, Haagse tram, en RandstadRail-verbindingen van de HTM, de RandstadRail-verbinding van de RET en het streekbusvervoer in Haaglanden (inclusief stadsdiensten Delft en Zoetermeer).

Het stadsvervoer in Den Haag wordt al sinds 1887 uitgevoerd door de HTM. Op 9 december 2012 is de nieuwe stadsbusconcessie ingegaan, die voor het eerst middels een openbare aanbesteding is verkregen. HTM voert het busvervoer vanaf die datum samen uit met Qbuzz onder de joint venture HTMbuzz, dat heeft het stadsgewest op 23 mei 2012 bekendgemaakt. Deze concessie bevat alle busdiensten in Den Haag, HTM Bus en de HTM nachtbus

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Haaglanden agglomeratie Den Haag HTM Bus	HTM	01.01.2009 – 25.08.2012 (onderhands aanbesteed, verlengd tot 08.12.2012)
	Stadsbus Den Haag Nieuwe naam voor bovenstaande concessie	HTMbuzz	09.12.2012 – 07.12.2019
	Na afloop geïntegreerd in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag

Tram Haaglanden stad

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Rail Haaglanden Haagse tram RandstadRail 3 en 4	HTM	01.01.2006 – 10.12.2016 (onderhands aanbesteed)
	Na afloop geïntegreerd in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag

Haaglanden regio

Vanaf de nieuwe dienstregeling 2017 is het gedaan in Nederland met Veolia Transport als merknaam in het ov. De laatste Veolia Transport-concessie, het streekvervoer in Haaglanden, gaat vanaf 11 december 2016 door onder Connexxion-vlag.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Regionaal busvervoer Haaglanden Inclusief: Stadsdienst Delft Stadsdienst Zoetermeer	Connexxion	01.01.2002 – 29.08.2009
	Streekvervoer Haaglanden Inclusief: Stadsdienst Delft Stadsdienst Zoetermeer	Veolia Transport Vanaf 11.12.2016 uitgevoerd door Connexxion	30.08.2009 – 27.08.2017 (verlengd tot 24.08.2019)
	Na afloop geïntegreerd in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag

Stadsregio Rotterdam

De Stadsregio Rotterdam (SRR) is opdrachtgever van de bus, tram, metro en RandstadRail-verbindingen van de RET, het streekbusvervoer in Voorne-Putten en Rozenburg (inclusief stadsdienst Spijkenisse), de People mover tussen metrostation Kralingse Zoom in Rotterdam en bedrijvenpark Rivium in Capelle aan den IJssel, de treindienst Hoek van Holland – Rotterdam en de snelle veerboot over de Nieuwe Waterweg.

De meeste concessies zijn voor het eerst in 2006 aanbesteed. Veel concessies zijn toen onderhands aan de zittende vervoerder gegund.

Bus en nachtnet Rotterdam

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Stadsbus Rotterdam	RET	14.12.2006 – 08.12.2012 (onderhands aanbesteed)
	Na afloop geïntegreerd in de concessie Bus Rotterdam e.o.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Bus Rotterdam e.o. Inclusief: Stadsdienst Rotterdam Samenvoeging concessies Stadsbus Rotterdam en Streekbus overig Rotterdam	RET	09.12.2012 – 07.12.2019
	Na afloop geïntegreerd in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag

Metro / tram Rotterdam

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Rail Rotterdam Rotterdamse tram Rotterdamse metro RandstadRail Metrolijn E	RET	10.12.2006 – 10.12.2016 (onderhands aanbesteed)
	Na afloop geïntegreerd in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag

Streekvervoer SRR overig

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Streekbus overig Rotterdam	Connexxion	12.12.2006 – 13.12.2008
	Streekbus overig Rotterdam	Qbuzz	14.12.2008 – 08.12.2012
	Na afloop geïntegreerd in de concessie Bus Rotterdam e.o.

Streekvervoer Voorne-Putten

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Voorne-Putten en Rozenburg	Connexxion	01.01.2004 – 01.01.2008 (verlengd tot 12.12.2009)
	Voorne-Putten en Rozenburg Inclusief: Stadsdienst Spijkenisse	Connexxion	13.12.2009 – 16.12.2018
	Na afloop geïntegreerd in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag

Lijnconcessies

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Rail Rotterdam – Den Haag RandstadRail Metrolijn E	RET	01.01.2006 – 10.12.2016 (onderhands aanbesteed)
	Na afloop geïntegreerd in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag
	ParkShuttle Rivium People mover	Connexxion	14.12.2011 – 10.12.2016
	Treindienst Hoek van Holland – Rotterdam	NS Reizigers	09.12.2007 – 08.12.2012 (onderhands aanbesteed)
	Treindienst Hoek van Holland – Rotterdam	NS Reizigers	09.12.2012 – 12.12.2015 (werd uitgevoerd door NS Reizigers tot 1 april 2017, daarna wordt deze concessie samengevoegd met de concessie Rail Rotterdam)
	Na afloop geïntegreerd in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag
	Fast Ferry Hoek van Holland – Maasvlakte Veerboot via de Nieuwe Waterweg	RET	01.03.2008 – 08.12.2012 (verlengd t/m 07.12.2013)

Metropoolregio Rotterdam Den Haag

De Metropoolregio Rotterdam Den Haag, afgekort MRDH, is een vrijwillig samenwerkingsverband geregeld op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen in de Gemeenschappelijke Regeling Metropoolregio Rotterdam Den Haag 2014 , die in december 2014 is ingegaan. Het betreft het samenvoegen van de voormalige stadsregio's Rotterdam en Haaglanden.

Daarmee gaat het dus ook om een groot deel (het meest verstedelijkte) van de provincie Zuid-Holland, tevens onderdeel van de zuidelijke Randstad. Na enkele jaren te zijn gevestigd aan de Grote Marktstraat in Den Haag, heeft de MRDH haar hoofdkantoor sinds oktober 2017 verplaatst naar de Westersingel in Rotterdam.

Ter voorbereiding van de nieuwe busconcessies heeft de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) een Ontwerp Programma van Eisen opgesteld en gepubliceerd. Gemeenten, vervoerbedrijven, consumentenorganisaties en andere OV-autoriteiten zoals de provincie hebben tot 11 januari 2017 de tijd om hierop te reageren. Een definitief Programma van Eisen in april 2017 opgesteld.

De Metropoolregio Rotterdam Den Haag is ook OV-autoriteit en verantwoordelijk voor de volgende concessies:

• Rail Haaglanden
• Bus Haaglanden Stad
• Bus Haaglanden Streek
• Rail Rotterdam
• Bus Rotterdam e.o.
• Voorne-Putten en Rozenburg

Connexxion en EBS hebben een aanbieding gedaan op de concessie Voorne-Putten en Rozenburg. MRDH stelt ongeveer 10 procent van het budget voor het reguliere ov beschikbaar voor een maatwerkcontract, waarin ook doelgroepenvervoer is opgenomen. In december 2017 maakt de Metropoolregio bekend welke van de twee bedrijven de aanbesteding mag uitvoeren in de periode van 2018-2028.

Op 20 december 2017 maakte de Metropoolregio Rotterdam Den Haag bekend dat EBS vanaf 9 december 2018 voor een periode van tien jaar het busvervoer op Voorne-Putten en in Rozenburg mag verzorgen.

Voor dat de concessieverlener Metropoolregio Rotterdam Den Haag een definitief besluit maakt over een bezwaar, wil het in overleg over de uitslag van de aanbesteding. “Over de vervolgstappen beslissen we later”, zo meldt Connexxion.

Er is woensdag 14 februari 2018 een akkoord gesloten over de financiering van het miljoenentekort bij het metroproject Hoekse Lijn. De gemeente Rotterdam betaalt 35 miljoen en Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) en vervoerder RET leggen ieder 27,5 miljoen euro bij. MRDH en stadsvervoerder RET hebben afgesproken dat in ruil voor de medefinanciering de railconcessie met 4 jaar wordt verlengd tot 2030.

Op 11 juli 2018 maakte MRDH bekend dat EBS de concessie Haaglanden Streek heeft gewonnen. De vervoerder verzorgen van 25 augustus 2019 tot 14 december 2030 het busvervoer. De concessie is nu nog in handen van Connexxion. De contractwaarde van deze concessie is bijna 400 miljoen euro. Vervoerder Connexxion heeft in augustus 2018 bij de MRDH officieel bezwaar gemaakt tegen de gunning van de concessie Haaglanden Streek aan EBS. De vervoerder wil dat de biedingen opnieuw beoordeeld worden. Als de juiste procedures zouden zijn gevolgd, had Connexxion de concessie gewoon gewonnen, meent de vervoerder.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Rail Haaglanden Haagse tram RandstadRail 3 en 4	HTM	11.12.2016 – 12.12.2026 (onderhands aanbesteed)
	Rail Rotterdam Rotterdamse tram Rotterdamse metro RandstadRail Metrolijn E Hoekse lijn	RET	11.12.2016 – 12.12.2026 (onderhands aanbesteed, verlengd tot 09.12.2030)
	Bus Haaglanden Stad	HTMbuzz	08.12.2019 – 09.12.2034 (onderhands aanbesteed)
	Bus Rotterdam e.o. Inclusief: Stadsdienst Rotterdam Streekbus Rotterdam e.o.	RET	08.12.2019 – 09.12.2034 (onderhands aanbesteed)
	Bus Haaglanden Streek Inclusief: Stadsdienst Delft Stadsdienst Zoetermeer	EBS	25.08.2019 – 14.12.2030
	Voorne-Putten en Rozenburg Inclusief: Stadsdienst Spijkenisse	EBS	09.12.2018 – 09.12.2028

De Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) steekt in 2018 nog eens 15 miljoen in de ontwikkeling van autonoom vervoer. De MRDH hoopt zelfrijdende bussen in te kunnen zetten voor de last mile. Bovendien wordt hieruit ook een bijdrage geleverd aan het Researchlad Automated Driving Delft (RADD).

Zeeland

De provincie Zeeland was opgesplitst in drie concessiegebieden: Noord-Zeeland omvat het vervoer op Schouwen-Duiveland en Tholen, Midden-Zeeland het vervoer op Walcheren en Noord- en Zuid-Beveland en het derde concessiegebied is Zeeuws-Vlaanderen. Nadat de 3 Zeeuwse concessies afliepen zijn deze samengevoegd tot een grote concessie Zeeland.

Noord-Zeeland

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Noord-Zeeland	Connexxion	10.12.2006 – 10.12.2012 (verlengd tot 13.12.2014)
	Na afloop geïntegreerd in de concessie Zeeland

Midden-Zeeland

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Midden-Zeeland	Connexxion	14.03.2003 – 13.12.2008
	Midden-Zeeland Inclusief: Stadsdienst Goes	Connexxion	14.12.2008 – 13.12.2014
	Na afloop geïntegreerd in de concessie Zeeland

Zeeuws-Vlaanderen

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Zeeuws-Vlaanderen Inclusief: lijn 19 Breda – Hulst	Veolia Transport / Connexxion	10.12.2006 – 10.12.2012 (verlengd tot 13.12.2014)
	Na afloop geïntegreerd in de concessie Zeeland

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Fast Ferry Vlissingen – Breskens	Veolia Transport	15.03.2003 – 14.03.2009 (verlengd tot 15.03.2011)
	Fast Ferry Vlissingen – Breskens	Veolia Transport	16.03.2011 – 31.12.2014
	Fast Ferry Vlissingen – Breskens	Provincie Zeeland	01.01.2015 – onbekend

Zeeland

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Zeeland	Connexxion	14.12.2014 – 13.12.2024

Lijnconcessie

Er is ook nog een lijnconcessie voor de zomerbussen ten behoeve van het vervoer van en naar het recreatietransferium in Renesse (mei-september) en de veerboot over de Westerschelde.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Natransport recreatietransferium Renesse van halverwege mei t/m halverwege september	TCR	15.05.2007 – 15.05.2012 (verlengd tot 15.09.2015)

Noord-Brabant

Ook de provincie Noord-Brabant eist een uniforme huisstijl voor al het busmaterieel.

De provincies Noord-Brabant en Limburg hebben in 2015 het fundament gelegd voor de overeenkomst, waarin is afgesproken dat er snel meer bussen op elektriciteit of waterstof komen in het openbaar vervoer. In de provincies Noord-Brabant en Limburg zullen de bussen binnen een paar jaar al volledig elektrisch rijden.

Provincie

De provincie Noord-Brabant heeft zeggenschap over al het busvervoer in de provincie, behalve de lijnen die vanuit Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE) worden gereden.

Tot 1 januari 2007 werden alle busconcessies uitgevoerd door de BBA. In Oost-Brabant hebben in het verleden ook Hermes en de Zuidooster gereden. De treindienst was eerder in handen van de NS.

Sinds 2007 rijden de vervoerders op basis van een Europese aanbesteding. Sindsdien rijden de bussen in een uniforme rood/witte huisstijl van de provincie Noord-Brabant.

De bussen in West-Brabant, Midden-Brabant en van de Brabantliner werden sindsdien geëxploiteerd door Veolia Transport. West-Brabant bevatte naast de streeklijnen ook de stadsdiensten Breda, Roosendaal en Bergen op Zoom. Midden Brabant bevat de stadsdienst Tilburg.

De buslijnen in Oost-Brabant en de Meierij werden geëxploiteerd door Arriva. De Meierij bevatte de stadsdienst 's-Hertogenbosch en Oost-Brabant de stadsdienst Oss. Arriva heeft deze concessies per 1 januari 2007 overgenomen, echter reden er vanaf 10 december 2006 al Arriva bussen in Noord-Brabant die door BBA chauffeurs werden gereden.

In 2013 moesten de buslijnen weer opnieuw aanbesteed worden, omdat de contracten eind 2014 aflopen. Op 17 december 2013 werd bekend dat de concessie West-Brabant is gewonnen door Veolia Transport. Midden-Brabant en de Meierij worden geïntegreerd in de concessie Oost-Brabant en werd gewonnen door Arriva. Dit betekende in de praktijk dat alleen Midden-Brabant een nieuwe vervoerder kreeg (Arriva in plaats van Veolia Transport). Op 4 februari 2014 werd bekendgemaakt dat Arriva bezwaar had gemaakt tegen de gunning van West-Brabant aan Veolia Transport, net voor het verstrijken van de bezwaarperiode. Dit was al eerder op 31 januari 2014 bekendgemaakt via een interne mail bij Veolia Transport. Volgens de vakbond FNV was er een rekenfout gemaakt bij de gunning van de concessie West-Brabant aan Veolia Transport. Veolia Transport diende kort daarna ook een bezwaar in voor de gunning van de concessie Oost-Brabant aan Arriva, maar was hiervoor een dag te laat. De provincie erkende op 5 februari 2014 dat er vermoedelijk een rekenfout was gemaakt. Op 13 maart 2014 werd bekendgemaakt dat de bezwaar die Arriva indiende terecht was en dat niet Veolia Transport, maar Arriva de winnaar was voor de concessie Oost-Brabant. Veolia Transport eiste hierop een volledige herbeoordeling, maar dat verzoek werd afgewezen waarop de provincie antwoordde dat ze Veolia Transport een slechte verliezer vonden en het bedrijf beschuldigde van opportunisme en gelegenheidsargumentatie. Op de uitkomst van het onderzoek komt de bezwaarcommissie met een advies waarop de Provincie een nieuw oordeel moet geven. Op 9 april 2014 werd bekendgemaakt dat Arriva alsnog de concessie West-Brabant krijgt gegund. De provincie volgde hiermee het advies op van de Hoor- en Adviescommissie voor bezwaar- en beroepzaken na het bezwaar van Arriva over de gunning van de concessie aan Veolia Transport. Veolia Transport stapt hierdoor echter wel naar de rechter en zegt dat ze het eventueel Europees aan gaan pakken. Door dit besluit van de provincie zal Breda geen elektrische bussen krijgen, maar zullen de meeste buslijnen wel blijven bestaan.

Het regionale busvervoer in de provincie Noord-Brabant gaat met ingang van 11 december 2016 door onder de merknaam ‘Bravo’, ongeacht of dit vervoer verzorgd wordt door Hermes of Arriva. Het hoogwaardig openbaar busvervoer onder de naam Volans in de gehele provincie Noord-Brabant wordt vanaf deze zomer 2018 uitgevoerd onder de naam Bravodirect. Deze naamsverandering betekent overigens niets voor de Brabantliners, die Arriva in de concessie West-Brabant verzorgt. Dit zijn wel hoogwaardige bussen, maar de merknaam daarvoor blijft gewoon bestaan.

Zero Emissie

De provincie Noord-Brabant gaat de eerste concessie waarin alleen nog maar zero emissie-bussen wordt uitgevraagd, start in 2022. Dat voorspelt Maarten Post, programmanager bij de provincie Noord-Brabant en het Interprovinciaal Overleg (IPO). Post houdt zich al enkele jaren bezig met de omslag naar elektrisch busvervoer. Zijn inschatting is dat in 2025 circa de helft van alle bussen in Nederland al zero emissie is. Maar tegelijkertijd erkent hij dat het wel nog wat vereist om ervoor te zorgen dat elektrisch vervoer ‘mainstream’ wordt.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	West-Brabant	Veolia Transport	01.01.2007 – 13.12.2014
	Midden Brabant	Veolia Transport	01.01.2007 – 13.12.2014
	Meierij	Arriva	01.01.2007 – 13.12.2014
	Oost-Brabant	Arriva	01.01.2007 – 13.12.2014
	Brabant Inclusief: Brabantliner 400, 401 en 402 West-Brabant Midden Brabant Meierij Oost-Brabant	Arriva vanaf 11.12.2016 onder formule Bravo	14.12.2014 – 31.12.2024

Lijnconcessies

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Breda – Oosterhout – Utrecht Lijnconcessie: Brabantliner 400, 401 en 402 Na afloop geïntegreerd in de concessie West-Brabant	Veolia Transport	01.01.2007 – 13.12.2014
	Maaslijn Deel Nijmegen – Boxmeer behoort ook bij de Concessie Arnhem - Nijmegen	Veolia Transport	10.12.2006 – 10.12.2016
	Maaslijn Deel Nijmegen – Boxmeer	Arriva	11.12.2016 – 12.12.2031

Stadsregio Eindhoven

Het samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE) omvat een groot gedeelte van Zuidoost-Brabant met de regio's Peel en Kempen en de stad Eindhoven.

Het busvervoer in 'De Kempen' werd van 1921 tot 1986 geëxploiteerd door de EMA. Dat bedrijf ging vervolgens op in de BBA. Deze exploiteerde dit gebied tot eind 2008. Het andere deel werd grotendeels door de Zuidooster en deels door de BBA geëxploiteerd. In 1995 fuseerde Zuidooster met VSL tot Hermes. Bij de allereerste openbare aanbesteding in 2008 werden de drie regio's samengevoegd tot één concessie. Hermes won de vergunning en mocht hierdoor tot eind 2014 in deze regio het busvervoer exploiteren.

Hermes is de enige inschrijver bij de busconcessie in Zuidoost-Brabant. Deze concessie gaat in op december 2016 en heeft een duur van tien jaar. De eerste serie van 43 VDL Citea SLFA 180 (Elektrisch) rijden vanaf december 2016. In 2020 moeten alle bussen in Eindhoven elektrisch zijn; vier jaar later is de rest van de concessie aan de beurt.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	SRE Eindhoven Stad	Hermes	10.06.2001 – 13.12.2008
	SRE De Peel	Hermes	10.06.2001 – 13.12.2008
	SRE De Kempen	BBA	10.06.2001 – 13.12.2008
	Concessie SRE Inclusief: Stadsdienst Eindhoven Stadsdienst Helmond	Hermes	14.12.2008 – 13.12.2014 (verlengd tot 10.12.2016)
	Zuidoost-Brabant Inclusief: Stadsdienst Eindhoven Stadsdienst Helmond	Hermes vanaf 11.12.2016 onder formule Bravo	11.12.2016 – 11.12.2026

Limburg

De provincie Limburg was opgedeeld in twee concessiegebieden, vanaf december 2016 zijn deze samengevoegd tot de concessie Limburg.

De provincies Noord-Brabant en Limburg hebben in 2015 het fundament gelegd voor de overeenkomst, waarin is afgesproken dat er snel meer bussen op elektriciteit of waterstof komen in het openbaar vervoer. In de provincies Noord-Brabant en Limburg zullen de bussen binnen een paar jaar al volledig elektrisch rijden.

Noord- en Midden-Limburg

Een concessie voor het noorden en midden van de provincie, inclusief de stadsdiensten Venlo, Venray, Roermond en Weert. Deze concessie bevat tevens de contractsectortreindienst Nijmegen – Venlo – Roermond (Maaslijn) (eerder uitgevoerd door de NS). Tevens loopt door dit concessiegebied de treindienst Venlo – Hamm (RE 13 – Maas-Wupper-Express) deze wordt aanbesteed door de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Noord- en Midden-Limburg	Hermes	01.01.1995 – 09.12.2006
	Nijmegen – Venlo – Roermond (Maaslijn)	NS	1937 – 09.12.2006
	Noord- en Midden-Limburg Inclusief: Stadsdienst Roermond Stadsdienst Venlo Stadsdienst Venray Stadsdienst Weert Treindienst Nijmegen – Venlo – Roermond (Maaslijn) Na afloop geïntegreerd in de concessie Limburg	Veolia Transport	10.12.2006 – 10.12.2016
	Treindienst Maas-Wupper-Express: Venlo – Düsseldorf – Hamm (afkorting RE 13)	Eurobahn (Keolis)	01.12.2009 – 01.12.2025

Zuid-Limburg

De tweede concessie omvat het zuiden van de provincie, inclusief de stadsdiensten Maastricht, Sittard-Geleen en Parkstad. Deze concessie bevat de contractsectortreindienst Heuvellandlijn (eerder uitgevoerd door de NS).

De eerste ervaring met liberalisering van het openbaar vervoer in Nederland werd opgedaan in Zuid-Limburg. Eind 1994 kreeg het Amerikaanse Vancom een vierjarige vergunning, beginnend in mei 1995, voor een zestal lijnen rondom Maastricht in het Limburgse Heuvelland. Deze lijnen werden eerder gereden door staatsbedrijf VSL.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Zuid-Limburg (Heuvelland / Maastricht)	Vancom	28.05.1995 – 31.12.1997
	Zuid-Limburg (Heuvelland / Maastricht)	Arriva (door overname Vancom NL)	01.01.1998 – 25.04.2002
	Zuid-Limburg (Heuvelland / Maastricht)	Limex (lijnen overgekocht van Arriva)	26.04.2002 – 09.12.2006
	Spoorverbinding Sittard – Heerlen	NS	01.01.2005 – 31.12.2014
	Spoorverbinding Roermond – Sittard – Maastricht – Maastricht Randwyck	NS	01.01.2005 – 31.12.2014
	Zuid-Limburg Inclusief: Stadsdienst Maastricht Treindienst Maastricht – Kerkrade (Heuvellandlijn) Na afloop geïntegreerd in de concessie Limburg	Veolia Transport	10.12.2006 – 10.12.2016
	Spoorverbinding Maastricht – Eijsden – Visé	NMBS in opdracht van NS	10.12.2006 – 10.12.2016
	Spoorverbinding Heerlen – Aachen Na afloop geïntegreerd in de concessie Limburg (treindienst Maastricht – Aachen)	DB (Deutsche Bahn) / NS	10.12.2006 – 10.12.2016
	Spoorverbinding Sittard – Heerlen Na afloop geïntegreerd in de concessie Limburg	NS in opdracht van de provincie overbruggingsperiode tot nieuwe concessie	01.01.2015 – 10.12.2016
	Spoorverbinding Roermond – Sittard – Maastricht – Maastricht Randwyck Na afloop geïntegreerd in de concessie Limburg	NS in opdracht van de provincie overbruggingsperiode tot nieuwe concessie	01.01.2015 – 10.12.2016

Limburg (2016 – 2031)

Vanaf december 2016 wordt de hele provincie Limburg één concessiegebied. Dit concessiegebied bevat de huidige concessies Noord- en Midden-Limburg, Zuid-Limburg de stoptreinverbindingen: Maaslijn: Nijmegen – Venlo – Roermond, Roermond – Sittard – Maastricht Randwyck, Sittard – Heerlen en Heuvellandlijn: Kerkrade Centrum – Heerlen – Maastricht – Maastricht Randwyck.

De provincie wil de treinverbindingen Heerlen – Aken en Maastricht – Visé ook opnemen in de concessie, maar hierover zal nog op Europees niveau moeten worden overlegd. Op lange termijn wil de provincie wel een intercityverbinding Eindhoven – Heerlen – Aken realiseren. De provincie Limburg wil daarnaast de Belgische treindienst Antwerpen – Hamont, maar zal hier op Europees niveau overleg moeten plegen. Deze treinverbinding valt dan niet onder de provincie Limburg, tenzij die ervoor bevoegd wordt. Daarnaast vallen de treinverbindingen Weert – Roermond en Maastricht – Luik niet onder de provincie Limburg, tenzij de provincie ervoor bevoegd wordt. Op termijn wil de provincie Limburg de verbinding Maastricht – Luik wel verbeteren. De concessie heeft een looptijd van 15 jaar. Echter na 8 jaar zal er een evaluatie plaatsvinden en kan de concessie al na 10 jaar worden beëindigd bij ernstige tekortkomingen. De concessie is gegund aan Arriva, zie ook onder.

Arriva begint vanaf december 2016 met 226 nieuwe bussen. Er zullen meteen vijftien elektrische bussen worden ingezet in Venlo. Vervolgens krijgt Maastricht in drie jaar tijd dertig elektrische bussen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat in 2025 alle 226 Arriva-bussen in Limburg elektrisch rijden.

Arriva begint vanaf december 2016 met zeven Lint treinstellen van NS Financial Services Company en in 2016 met 15 nieuwe Flirt-treinen en in 2020 komen er nog eens 21 nieuwe Flirt-treinen van Stadler. Op de Maaslijn Nijmegen – Roermond komen extra treinstellen om de drukte op te vangen. Voor treinstellen van Aken via Maastricht naar Luik gaan rijden zijn drie elektriciteitssystemen nodig.

Vanaf 2026 moet hele complete busvervoer elektrisch zijn.

	Concessie	Vervoerder	Contracttermijn
	Limburg Inclusief: Stadsdienst Venray Stadsdienst Venlo Stadsdienst Weert Stadsdienst Roermond Stadsdienst Maastricht Treindienst Nijmegen – Venlo – Roermond (Maaslijn) Treindienst Roermond – Maastricht Treindienst Sittard – Heerlen Treindienst Kerkrade – Maastricht (Heuvellandlijn) Treindienst Maastricht – Aken	Arriva	11.12.2016 – 12.12.2031
	Spoorverbinding Antwerpen – Neerpelt – Hamont – Weert	NMBS (of anders wanneer de provincie hierover zeggenschap krijgt)	11.12.2016 – 12.12.2031 (voorlopige planning)
	Treindienst Maas-Wupper-Express: Venlo – Düsseldorf – Hamm (afkorting RE 13)	Eurobahn (Keolis)	01.12.2009 – 01.12.2025

Onregelmatigheden ten aanzien van de concessie Limburg (2016 – 2031)

Vervoersbedrijf Veolia Transport eiste op 13 september 2014 bij de Rechtbank Maastricht dat de NS en haar dochterbedrijf Abellio worden uitgesloten van deelname aan de aanbesteding van de OV-concessie Limburg. De rechtbank in Maastricht oordeelde op 16 oktober 2014 dat niet op voorhand kan worden geoordeeld dat de NS door de provincie Limburg is bevoordeeld. Een eventuele voorsprong van de NS kan niet aan de provincie worden verweten, aldus de rechter. Er is geen reden om de NS uit te sluiten van de aanbesteding, luidt de conclusie. Tot 3 november 2014 konden gegadigden bieden. Er waren drie inschrijvingen, Veolia Transport onder de naam Linea Limburg, Arriva en NS-dochter Abellio. Veolia Transport diende een ongeldige aanvraag in. Op 10 februari 2015 werd bekend dat de OV-concessie Limburg gegund werd aan DOOR! (nieuw handelsmerk van Abellio).

Op 28 april 2015 greep NS in bij dochteronderneming Qbuzz nadat uit intern onderzoek was gebleken dat het biedingsteam vertrouwelijke informatie had gekregen van een ex-medewerker van Veolia Transport. Hierop werden twee bestuurders van Qbuzz en Abellio op non-actief gesteld. Een dag later maakte de Limburgse gedeputeerde Patrick van der Broeck (CDA) bekend dat NS-dochter Abellio uitgesloten is voor de gunning van de concessie. Hierdoor ontstonden twee scenario's:

• Scenario een: nu Abellio is uitgesloten, gaat de gunning naar Arriva (de enig overgebleven kandidaat). Na een besluit daartoe is er een bezwaartermijn van zes weken.
• Scenario twee: nieuwe aanbesteding. Maar daartegen kan Arriva bezwaar maken en ook de NS kan daarop inschrijven.

Van der Broeck zei dat Gedeputeerde Staten op 26 mei 2015 de knoop doorhakken over welk scenario het gaat worden. Op 1 juni 2015 is bekend geworden dat Arriva de concessie gegund krijgt.

Op 1 juni 2015 heeft Veolia Transport bezwaar aangetekend bij Autoriteit Consument en Markt (ACM) en later ook bij College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb). Op 14 april 2016 heeft Veolia Transport het bezwaar bij College van Beroep voor het bedrijfsleven ingetrokken.

Grensoverschrijdend vervoer met tevens binnenlands vervoer in Nederland

Voor de dienst Heerlen – Aachen heeft DB een Duitse concessie van het Zweckverband Nahverkehrs Rheinland (NVR - Samenwerkingsverbond lokaal vervoer Rijnland). De treindienst rijdt deels ook op Nederlands grondgebied en stopt op meerdere Nederlandse stations. Er is dus sprake van binnenlands vervoer in Nederland. Daarom moet er conform Wp2000 (art. 19) een Nederlandse concessie zijn, of een internationaal samenwerkingsverband tussen vervoerders. In dit geval is DB, om ook het Nederlandse deel te kunnen rijden, een samenwerkingsverband aangegaan met NS. De provincie Limburg staat het binnenlands (mede)gebruik toe (in de concessie van Veolia Transport staat dat ze het medegebruik moeten gedogen). Er is geen Nederlandse concessie voor NS. Er rusten dus geen verplichtingen op NS anders dan volgend uit de samenwerkingsovereenkomst met DB. Formeel is NS de vervoerder voor het deel Heerlen – grens. NS draagt alle opbrengsten af aan DB en ontvangt een bijdrage van DB Regio voor geleverde diensten. In de praktijk rijdt DB dus het gehele traject, volledig voor eigen rekening en risico.

Voor de diensten Enschede – Gronau en verder naar Münster en Dortmund is de situatie analoog.

Voor de dienst Maastricht – Eijsden is de situatie anders: NS heeft hiervoor een concessie (het is een onderdeel van het Hoofdrailnet), maar laat dit door NMBS uitvoeren.

Bronnen, noten en/of referenties