Nijmegen

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door Jcb (overleg | bijdragen) op 18 aug 2010 om 18:26. (→‎Stads- en streekvervoer)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Zie Nijmegen (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Nijmegen.
Nijmegen
Gemeente in Nederland Vlag van Nederland
Vlag van de gemeente Nijmegen
Wapen van de gemeente Nijmegen
Locatie van de gemeente Nijmegen (gemeentegrenzen CBS 2016)
Situering
Provincie Vlag Gelderland Gelderland
Coördinaten 51°50'51"NB, 5°51'45"OL
Algemeen
Oppervlakte 57,63 km²
- land 53,09 km²
- water 4,54 km²
Inwoners
(1 januari 2024) 		187.011?
(3523 inw./km²)
Bestuurscentrum Nijmegen
Belangrijke verkeersaders Sjabloon:A-wegNL Sjabloon:N-wegNL Sjabloon:N-wegNL
Politiek
Burgemeester (lijst) Thom de Graaf (D66)
Economie
Gemiddeld inkomen (2019) € 25.700 per inwoner
Gem. WOZ-waarde (2019) € 233.000
WW-uitkeringen (2014) 39 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s) 6500-6546, 6663, 6679, 6683
Netnummer(s) 024, 0481
CBS-code 0268
CBS-wijkindeling zie wijken en buurten
Website www.nijmegen.nl
Bevolkingspiramide van de gemeente Nijmegen
Bevolkingspiramide (2023)
Portaal  Portaalicoon   Nederland
Nijmegen
Waarschuwing Foutief gebruik van Sjabloon:Infobox gemeente Nederland. De volgende parameters dienen niet handmatig te worden ingevoerd:
oppervlakte, oppervlakte land, oppervlakte water, inwoners, datum inwoners en dichtheid.

Nijmegen (uitspraakⓘ) (in het Nijmeegs: Nimwèège, Duits: Nimwegen, Frans: Nimègue, Latijn: Noviomagus) is een stad en gemeente in de Nederlandse provincie Gelderland, dichtbij de grens met Duitsland. De gemeente telt Sjabloon:Inwonertal NL gemeente inwoners (Sjabloon:Inwonertal NL datum) en is daarmee de grootste in de provincie en de negende van Nederland.[1]

De stad Nijmegen ligt grotendeels op de linkeroever van de Waal, aan de voet van een stuwwal. Een deel van de gemeente ligt aan de overzijde van de rivier. Het betreft hier de zogenaamde Waalsprong, een recent geannexeerd gebied, waarin zich het dorp Lent en een deel van Oosterhout bevinden. Samen met Arnhem en 18 andere gemeenten in de omgeving vormt Nijmegen de Stadsregio Arnhem Nijmegen (KAN).

Nijmegen heeft een lange geschiedenis, die meer dan 2000 jaar teruggaat. Als Ulpia Noviomagus Batavorum kreeg het rond het jaar 100 marktrechten. In 1230 werd Nijmegen vrije rijksstad en in 1402 hanzestad. Sinds de komst van de Radboud Universiteit in 1923 is de stad daarnaast een universiteitsstad.

Naamgeving

De latijnse naam Noviomagus kan worden teruggevoerd op de Keltische woorden magos ('vlakte' of 'markt') en novio ('nieuw'). De Romeinen latiniseerden dit vervolgens tot Noviomagus. In de tijd van Karel de Grote heette de stad Numaga, dat door de tijd in Nieumeghen of Nimmegen veranderde.

Geschiedenis

Een rijk verleden

Gezicht op de Waal en de Valkhofburcht door Jan van Goyen, 1641

Nijmegen is een van de steden die beweren de oudste stad van Nederland te zijn en vierde in 2005 haar 2000-jarig bestaan. Tijdens het Romeinse Rijk was Nijmegen onderdeel van de Limes, de grens tussen het Romeinse Rijk en de verschillende zogenaamde Germaanse gebieden. In Nijmegen was van 71 tot 104 het 10e legioen van de Romeinen gelegerd. Er is tijdens het Romeinse bewind een groot fort (castrum) gebouwd op een heuvel aan de Waal, een paar onderdelen zijn daar nog van over. Er worden ook nog regelmatig opgravingen gedaan waarbij Romeinse spullen worden gevonden.

De stad werd gevormd als handelsnederzetting naast het Romeinse castrum. Dit bood een voordeel omdat de markt daardoor door de legionairs beschermd kon worden en bovendien omdat de legionairs ook vele goederen nodig hadden, waar ze bovendien een goede prijs voor konden betalen, omdat ze een redelijk salaris ontvingen. De naam Nijmegen is dan ook afgeleid van de Latijnse aanduiding "Novio-magus", wat 'nieuwe markt' betekent. De Romeinen verlieten echter in de 3e eeuw het fort.

Overigens zijn er ook nu nog duidelijke sporen te vinden van deze rijke geschiedenis van Nijmegen. Zo heet het grote verkeersplein ten zuiden van de Waalbrug sinds 1956 het "Keizer Traianusplein". Tussen dat plein en de Waal staan nog steeds enkele ruïnes en ook op de heuvel bij de Waal staat nog steeds een verdedigingstoren Belvedère, ook al is dat natuurlijk heel wat jonger dan het eerder genoemde Romeinse castrum.

Van Middeleeuwen tot twintigste eeuw

In de Middeleeuwen werd de stad een aanzienlijk centrum, een palts, van het Frankische Rijk. In 1230 verwierf de stad formeel haar stadsrechten. In 1248 kwam de stad in handen van de graven van Gelre. Aanvankelijk werd het door de Roomse koning Willem II in onderpand gegeven aan de Gelderse graaf Otto II, maar omdat Willem II zijn schulden door financiële problemen niet kon aflossen, bleef de stad Gelders bezit en werd zij spoedig de voornaamste van de vier Gelderse hoofdsteden en bovendien een hanzestad. In 1543 kwam de stad echter, zoals ook de rest van Gelre, onder Habsburgs bestuur.

De reformatie werd in Nijmegen positief ontvangen. Protestanten en Rooms-katholieken hadden in 1566 dan ook gelijke rechten, maar in 1579 waren de rollen omgekeerd en werden de katholieken onderdrukt. Het is dan ook niet onwaarschijnlijk dat dit een aanleiding was voor "zijne meest katholieke koning van Spanje" om een campagne tegen de opstandige noordelijke gewesten (ie. de Nederlanden) op te zetten.

Kaart uit 1591 van het Beleg van Nijmegen

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd Nijmegen een aantal malen belegerd. In 1585 werd Nijmegen door Alexander Farnese, de hertog van Parma, veroverd, waardoor de hervormden en protestanten hun net verworven rechten weer verloren. Tijdens het tweede Beleg van Nijmegen in 1591 werd Nijmegen door Prins Maurits heroverd.

Later werd Nijmegen van 1672 tot 1674 bezet door de Fransen, maar de rust werd in 1678 weer hersteld door de vrede van Nijmegen waarmee de vrede tussen de Republiek der Nederlanden en Frankrijk werd besloten.

In het kader van de katholieke emancipatiebeweging kreeg Nijmegen in 1923 een universiteit met rooms-katholieke signatuur, de huidige Radboud Universiteit Nijmegen (voorheen Katholieke Universiteit Nijmegen).

De laatste keer dat Nijmegen in de vuurlinie van een oorlog lag, was in de Tweede Wereldoorlog. In mei 1940 was het de eerste Nederlandse stad die in Duitse handen viel; op 22 februari 1944 leed Nijmegen zware schade en vielen er honderden doden bij een geallieerd bombardement op de binnenstad. In september 1944 werd er tijdens operatie Market Garden zwaar gevochten in en rondom de stad om de Waalbrug onbeschadigd in handen te krijgen en te houden, wat de Britten en Amerikanen uiteindelijk lukte.

Na de Tweede Wereldoorlog

Verwoeste gebouwen in het centrum van Nijmegen na het bombardement in 1944

Door verwaarlozing en armoede was de Benedenstad (het deel van het centrum dat in het lage deel, aan de Waal, is gelegen) na de bouw van de Waalbrug in verval geraakt. Hoewel de Benedenstad min of meer gespaard bleef voor de oorlogshandelingen, was de toestand van dit stadsdeel door de vele reeds gesloopte panden en slechte woonomstandigheden (verkrotte, onbewoonbaar verklaarde panden, huizen zonder sanitair e.d.) zodanig, dat na jarenlange discussies en plannenmakerij in 1972 besloten werd tot grootschalige sloop en herbouw. In 1975 is de Benedenstad uitgeroepen tot "beschermd stadsgezicht", maar toen waren de meeste middeleeuwse panden al gesloopt. Slechts (delen van) enkele straten zijn nog oorspronkelijk gebleven en gerestaureerd.

In de jaren zestig en zeventig kreeg Nijmegen het imago van rode stad. Er waren in die jaren veel marxisten te vinden die door de relatief grote populatie aan studenten erg opvielen. Een gewelddadige confrontatie tussen de linkse krakers en het Nijmeegse bestuur vond plaats in februari 1981, de Piersonrellen.

Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft de stad zich flink uitgebreid, maar dat gebeurde eenzijdig in westelijke en vooral zuidwestelijke richting. De dorpen Hatert, Hees en Neerbosch werden opgeslokt door stadswijken met dezelfde naam. De belangrijkste uitbreiding was de bouw van de stadsdelen Dukenburg en Lindenholt vanaf 1966, ten westen van het Maas-Waalkanaal. De structuur van de stad werd zo zeer onevenwichtig: het centrum ligt geheel in het noorden, maar de stadsuitbreiding vond kilometers daarvandaan in zuidwestelijke richting plaats. Tot voor kort was de Waal een onneembare barrière die de noordgrens van de bebouwing bepaalde. Sinds eind jaren 90 echter wordt er gebouwd aan de Vinex-locatie Waalsprong, ten noorden van de Waal.

In november 2005 werd in het centrum van de stad de plaatselijk bekende activist Louis Sévèke om het leven gebracht.

In de komende jaren staan enkele grote bouwprojecten gepland. Zo zal in de periode 2010-2020 op de locatie van het huidige oude havengebied in de Biezen, langs de Waal, het Waalfront worden gebouwd. Ook staat voor 2009-2011 de bouw van een nieuwe oeververbinding, de Stadsbrug gepland.

Geografie

Satellietfoto Nijmegen en omgeving

Topografie

Nijmegen ligt 15 km ten zuiden van Arnhem, waarmee het de Stadsregio Arnhem Nijmegen vormt. Een groot deel van de stad en gemeente wordt in het worden begrensd door de Waal, die bij Pannerden ontstaat als zijrivier van de Rijn. Een klein deel van de gemeente, de Waalsprong, ligt ten noorden van de Waal.

Nijmegen heeft een binnenhaven aan het Maas-Waalkanaal, dat bij het noordelijkste punt van de stad aftakt van de Waal.

Natuur

In de directe omgeving van de stad Nijmegen treft men natuurgebieden aan met een grote verscheidenheid aan landschapstypen: langs de Waal en de Maas uiterwaarden met slingerende dijken, plassen en weilanden, glooiende stuwwallen begroeid met gemengde bossen en in de dalen een beekvegetatie, moerassige graslanden, heidevelden en schrale blauwgraslanden.[2]

Ontwikkeling van het inwonertal

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
147.561 147.631 147.172 150.542 151.924 152.286 153.636 154.581 156.308 157.473 158.215 159.556 160.962 161.358 161.884 163.112
Bevolkingspiramide van Nijmegen

Aan het begin van de 19e eeuw telde Nijmegen slechts een goede 10.000 inwoners. In 1875 was dit meer dan verdubbeld tot ongeveer 24.000 en tegen de eeuwwisseling was het inwonertal opgelopen tot 44.000. Dit zijn weliswaar geen spectaculaire aantallen als men naar de absolute cijfers kijkt, maar het is verhoudingsgewijs een verviervoudiging, in het laatste kwart van de 19e eeuw is de bevolking bijna verdubbeld.

De grote groei deed zich voor in de 20e eeuw. Vlak na de Eerste Wereldoorlog liep Nijmegen richting de 70.000 inwoners, een paar jaar na de Tweede Wereldoorlog overschreed het reeds de 110.000 inwoners. De 150.000e inwoner werd in 1971 ingeschreven, maar door daling van de gezinsgrootte en gelijkblijvende woningvoorraad trad toen een stagnatie en zelfs bevolkingsdaling op (op 1 januari 1995 telt Nijmegen 147.561 inwoners en 65.020 woningen), die pas in opwaartse zin werd doorbroken bij de overgang naar de 21e eeuw, door grootschalige nieuwbouw ten noorden van de stad.

Zoals uit bovenstaande tabel valt op te maken groeit Nijmegen sindsdien langzaam maar gestaag verder. De gemeente Nijmegen verwacht dat in 2020 het inwoneraantal tussen 181.000 en 187.000 ligt. [3]

Aantal inwoners:

Stadsdeel: 1995 2000 2005 2007
Nijmegen-Centrum 8.506 8.709 9.274 9.307
Nijmegen-Oost 30.917 30.974 32.388 32.619
Nijmegen-Oud-West 13.076 12.971 12.766 13.316
Nijmegen-Nieuw-West 15.792 16.093 16.401 16.200
Nijmegen-Midden 17.220 17.859 18.150 18.113
Nijmegen-Zuid 20.749 21.934 22.795 22.528
Dukenburg 25.071 23.755 23.499 23.188
Lindenholt 16.230 16.242 16.121 15.703
Nijmegen-Noord - 3.715 6.790 9.986
Stadsdeel onbekend - 34 31 2

Politiek en bestuur

Het stadhuis van Nijmegen (links) rond 1900

Stadsbestuur

Nijmegen staat sinds de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw bekend als rode stad. Nijmegen dankt hieraan de bijnaam 'Havana aan de Waal'. Frits Bolkestein sprak in de jaren 1990 nog van 'Marxograd aan de Waal'. Thans is het 'rode aspect' in sterk afgezwakte vorm herkenbaar aan een links stadsbestuur: Het college van B&W begon in 2002 met zes wethouders uit GroenLinks, PvdA en SP. In de periode 2002-2006 kende Nijmegen een college dat uit dezelfde politieke partijen was samengesteld en over 23 van de 39 raadszetels kon beschikken. Elke partij leverde eveneens twee wethouders.

De huidige burgemeester van Nijmegen is sinds 8 januari 2007 Thom de Graaf (D66). Zijn portefeuille bestaat uit de volgende onderwerpen: openbare orde en veiligheid, burger en bestuur, communicatie en representatie. Het college wordt naast De Graaf gevormd door de volgende wethouders:

  • Paul Depla (PvdA), ruimte en bouwen, sport, werk en inkomen
  • Hans van Hooft sr. (SP), wijken, openbare ruimte, spelen en maatschappelijke opvang
  • Hannie Kunst (PvdA), economie, onderwijs, cultuur, personeel en organisatie
  • Jan van der Meer (GroenLinks), mobiliteit, milieu, groen en recreatie, KAN
  • Lenie Scholten (GroenLinks), zorg en welzijn, jeugd, integratie en emancipatie

Tot 23 april 2009 maakte ook Peter Lucassen van de SP deel uit van het college van B&W. Deze trad af naar aanleiding van de affaire rond schouwburgdirecteur Albert Krielen, die gelogen had over zijn CV.

Op dinsdag 24 november 2009 viel het college van burgemeester en wethouders van PvdA, SP en GroenLinks, dat beschikte over 23 van de 39 raadszetels, over een voorgenomen verhoging van de onroerendezaakbelasting. Het amendement van de PvdA om de OZB-tarieven in 2010 veel minder te laten stijgen dan het college wil (0,5 i.p.v. 5 procent) werd met 24 voor en 13 tegen in de raad aangenomen. Hiermee haalde de PvdA zich de woede van coalitiegenoten SP en GroenLinks op de hals. Op woensdag 25 november deelde burgemeester Thom de Graaf mee dat alle wethouders van plan waren af te treden. Twee dagen later liet hij echter weten dat zij bereid zijn aan te blijven tot na de gemeenteraadsverkiezingen een nieuw college is gevormd. In de resterende periode zullen ze echter geen controversieel verklaarde onderwerpen en nieuwe beleidskeuzes meer aan de raad voorleggen.[4]

Vanaf 1974 is de Nijmeegse gemeenteraad als volgt samengesteld:

Gemeenteraadszetels
Partij 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010
PvdA 12 12 9 16 11 8 8 8 11 8
SP 2 2 3 2 2 4 6 6 7 5
GL 4 3 6 5 6 6 8 9 6 8
CDA 15 16 13 10 12 9 7 5 5 3
VVD 6 4 6 4 3 4 5 4 4 4
D66 - 2 2 2 5 7 2 1 2 6
VSP - - - - - - 1 2 1 2
Nijmegen Nu - - - - - - - 1 1 1
Gewoon Nijmegen - - - - - - - - 1 2
Stadspartij Nijmegen - - - - - - - 3 1 -
De Groenen - - - - - 1 2 - - -
Totaal 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39
Opkomst 56,6% 53,6% 52,4% 57,9% 54,1%
Opmerkingen
  • Partijen als GroenLinks en Verenigde Senioren Partij bestonden vroeger uit andere partijen die later zijn samengegaan in hoe ze nu heten. Vanwege de vergelijkbaarheid is de huidige naam ook voor het verleden gebruikt.
  • In 1994 hadden De Groenen 1 zetel, en in 1998 2 zetels. Later werd de partij omgedoopt in Stadspartij Leefbaar Nijmegen, en later weer opgesplitst in Stadspartij en Fractie Van der Meer.
  • Sinds 8 mei 2007 bestaat de PvdA-fractie uit 10 leden door afsplitsing van een raadslid. Hierdoor is de Groep Bos ontstaan.

Bestuurlijke indeling

De gemeenteraad heeft de gemeente Nijmegen met ingang van 1 januari 2007 onderverdeeld in 9 stadsdelen (CBS-wijken), die weer bestaan uit 44 wijken (CBS-buurten), namelijk:

Buitenlandse vertegenwoordigingen

In Nijmegen hebben een viertal landen een vertegenwoordiging. Allen hebben een ondersteunende rol voor de eigen ambassade en zijn dan ook niet vrij toegankelijk voor het publiek. De vier vertegenwoordigingen zijn:[5]

Stedenbanden

Nijmegen heeft de volgende Partnersteden[8]:

Verder heeft Nijmegen vriendschapsbanden met:

Cultuur

Grote of Sint-Stevenskerk met de Lange Hezelstraat en het Joris Ivensplein
De Grote Markt in Nijmegen
Kronenburgerpark, 1900
Het Waaggebouw
Nijmeegse Vierdaagse
De Kruittoren

Nijmegen kent van oudsher een rijk en bloeiend cultureel leven. Belangrijke culturele instellingen zijn:

Bezienswaardigheden

Musea

Parken

Evenementen

Orkesten

Gezondheidszorg

Onderwijs

Zie onderwijs in Nijmegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Nijmegen kent enkele basisscholen en scholen en colleges voor middelbaar onderwijs. In Nijmegen staan verschillende instituten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) en er is een regionaal opleidingencentrum (ROC) gevestigd. De stad heeft sinds 1923 een universiteit, de Radboud Universiteit Nijmegen.

Verkeer en vervoer

Zie voor treinverbindingen en buslijnen het hoofdartikel Openbaar vervoer in Nijmegen

Vanuit Nijmegen zijn de Randstad, noord-Limburg, de provincie Noord-Brabant en de noordelijke provincies van Nederland makkelijk te bereiken per auto en per openbaar vervoer. Ook het Duitse Ruhrgebied en de Belgische regio Antwerpen zijn goed te bereiken met de auto.

Belgisch-Limburg en het zuidelijke deel van Nederlands-Limburg zijn vanuit Nijmegen minder goed bereikbaar. Waarschijnlijk zal dat verbeteren zodra de A73-zuid voltooid is.

Wegverkeer

De Waalbrug bij Nijmegen, gezien vanuit de haven
Het Keizer Karelplein

Nijmegen is aangesloten op de volgende rijks- en provinciale wegen:

De Waal wordt in Nijmegen overbrugd voor autoverkeer door de Waalbrug. Voor fietsers is er de Snelbinder. In de toekomst moet aan de westkant van de stad de Stadsbrug verrijzen als nieuwe oeververbindingen. De oevers van het Maas-Waalkanaal worden verbonden door de Dukenburgsebrug, de Graafsebrug, de Hatertsebrug en de Neerbosscheburg.

Stads- en streekvervoer

Het stadsvervoer per autobus wordt verzorgd door Novio. Novio onderhoudt een aantal stadslijnen die elke wijk van de stad ontsluiten. Novio werkt hierin samen met Hermes. Samen met NIAG onderhoudt Novio ook twee lijnen naar Kranenburg en Kleef in Duitsland. Hermes verzorgt verder nog een aantal streeklijnen naar Grave, Uden, Druten, Millingen aan de Rijn, in samenwerking met Connexxion naar Arnhem en in samenwerking met Veolia Transport naar Gennep en Venlo.

In het verleden kende Nijmegen een tramnetwerk en een trolleybusnet, die in respectievelijk 1955 en 1969 uit de stad verdwenen. Een plan om vanaf 2015 een trambus tussen de wijk Waalsprong en de universiteit te laten rijden is inmiddels weer van de baan.

Spoorwegen

Station Nijmegen

Nijmegen heeft vier NS-stations:

In Nijmegen stoppen de intercity Nijmegen - Schiphol, de intercity Zwolle - Roosendaal, de intercity Nijmegen - Den Helder, de sprinter Nijmegen - Zutphen, de stoptrein Nijmegen - 's-Hertogenbosch (Eindhoven-Deurne) en de stoptrein Nijmegen - Venlo - Roermond (de Maaslijn). De trein naar Venlo/Roermond wordt geëxploiteerd door Veolia, de overige treinen door NS. De spoorlijn naar Arnhem loopt over de Spoorbrug Nijmegen, die in 1879 gereed kwam.

Er heeft ook een spoorverbinding met Kleef bestaan. Deze is echter op 2 juni 1991 gesloten voor reizigersvervoer, omdat de exploitatie niet rendabel was. Tegenwoordig is deze verbinding overgenomen door bussen van de NIAG.

Bekende Nijmegenaren

Prijzen

  • 2005 - Schoonste Stad van Nederland
  • 2008 - Meest gevarieerd winkelgebied van Nederland

Panorama

Zicht Nijmegen vanaf het Waalstrand (Lentereiland)

Aangrenzende gemeenten

   Aangrenzende gemeenten   
 Overbetuwe              Lingewaard 
           
 Beuningen   Ubbergen 
           
 Wijchen       Heumen       Groesbeek 

Literatuur

  • Begheyn, Paul, Nijmeegse Biografieën, Uitgeverij Verloren, Hilversum, 2004. ISBN 90-6550-838-4
  • Smetius, Johannes, Nijmegen, stad der Bataven, SUN/Museum het Valkhof: Nijmegen, 1999. ISBN 90-6168-660-1 (vertaling van zijn 'Oppidum Batavorum, seu Noviomagum' uit 1644)
  • Tummers, Tijs, Architectuur in Nijmegen, Uitgeverij TOTH: Bussum, 1994. ISBN 90-6868-102-8
  • Koebrugge, Roelof, Ach lieve tijd, Twintig eeuwen Nijmegen en de Nijmegenaren, Uitgeverij Waanders: Zwolle, 1986. ISBN 90-6630-076-0

Zie ook

Externe links

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Nijmegen op Wikimedia Commons.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nijmegen&oldid=22291925"