Naar inhoud springen

Lijst van Groninger kerken

Koppelingen toevoegen
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
(Doorverwezen vanaf Lijst van kerken in Groningen)
Kerkje van Marsum
Martinikerk Groningen
Bartholomeuskerk Stedum

Van de middeleeuwse borgen, steenhuizen en boerderijen in de provincie Groningen is een deel bewaard gebleven. Vaker zijn de kerken in stand gebleven. Met name in de twaalfde en dertiende eeuw werden in Groningen veel kerken gebouwd, waarbij een eigen stijl werd ontwikkeld: de romanogotiek. Deze stijl geeft de Groninger kerken een geheel eigen karakter binnen Nederland. Dezelfde stijl werd ook toegepast direct over de Duitse grens in het Oost-Friese deel van Nedersaksen, en in beperkte mate in de Nederlandse provincie Friesland.

De verwantschap met Oost-Friesland heeft ook een kerkhistorische achtergrond. Het grootste deel van de provincie maakte in de Middeleeuwen deel uit van het bisdom Münster. Samen met het westen van Oost-Friesland vormden de Ommelanden het aartsdiakonaat Frisia, dat onder leiding stond van een officiaal. Dit aartsdiakonaat was onderverdeeld in decanaten of proosdijen, waarvan er zes in de Ommelanden lagen. Dit betrof de proosdijen Oldehove of Humsterland (waartoe ook de Achtkarspelen behoorde), Leens of De Marne, Usquert, Loppersum en Farmsum, alsmede en het personaat van Baflo, dat ook Middag met het grondgebied van het klooster Aduard omvatte. Deze indeling weerspiegelt de oudste kerkstichtingen. Ieder decanaat was weer verdeeld in enkele seendstoelen of kerkelijke rechtbanken. De dorpen binnen het indultum van Loppersum vormden een afzonderlijk rechtsgebied, waarover de officiaal weinig te zeggen had.

Westerwolde en een deel van het Reiderland hoorden bij het bisdom Osnabrück. Onder het decanaat of aartsdiaconaat van Friesland (dat ook een aantal dorpen in het zuiden van Oost-Friesland en het aangrenzende Emsland omvatte) vielen de seendstoelen van Winschoten (oorspronkelijk Ulsda) en Onstwedde.

De stad Groningen en het Gorecht behoorden tot het bisdom Utrecht en vielen onder het decanaat Drenthe. De landdeken van Drenthe had hier echter weinig te zeggen: de parochies in het Gorecht stonden feitelijk onder het gezag van de persona of hoofdpastoor van de Martinikerk, die werd benoemd door het stadsbestuur en de stadsgeestelijken. De persona mocht zich op zijn beurt niet bemoeien met de geestelijken van de Aakerk.

Deze middeleeuwse indeling bleef intact tot de instelling van het bisdom Groningen in 1559, waarvan de feitelijke reorganisatie pas in 1568 ter hand werd genomen.

Niet alle kerken hebben de tijd ongeschonden doorstaan. Uitbreidingen, bouwkundige schade en ongelukkige restauraties maken het vaak lastig om de historische vormen te herkennen. De schade kan zijn ontstaan door ondoordachte beslissingen, maar ook door de gevolgen van overstromingen, grondverzakkingen of branden. Ook geldgebrek bij kerkbesturen en de veranderde eisen die men aan het kerkgebouw stelde, hebben hun sporen nagelaten. Toch bepalen de meeste kerken nog steeds het dorpsgezicht. Een groot aantal daarvan heeft de status van rijksmonument. Niet alle kerken zijn meer als godshuis in gebruik; een flink aantal is overgegaan in eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken

Geschiedenis

[bewerken | brontekst bewerken]

Groningen kwam - in het voetspoor van de Frankische veroveringen - vanaf het einde van de achtste eeuw onder invloed van het christendom te staan. De eerste kerken in de Ommelanden zijn waarschijnlijk de stichtingen van Liudger. Westerwolde werd gekerstend vanuit het Duitse Emsland. De eerste kerken waren eenvoudige houten bouwwerken. Restanten van dergelijke kerken zijn op verschillende plaatsen opgegraven.

Onbekend is wie in de stad Groningen als eerste het christendom heeft gepreekt. De eerste kerk heeft zeer waarschijnlijk op de plaats van de huidige Martinikerk gestaan en wordt gedateerd in de achtste eeuw. De eerste stenen kerk verrees waarschijnlijk op dezelfde plaats. Deze kerk uit geïmporteerde tufsteen werd in de vroege tiende eeuw gebouwd. De fundamenten daarvan zijn door Albert Egges van Giffen teruggevonden.

Naast de eerste Maartenskerk verrezen ook andere stenen kerken in de provincie. Daarvan zijn echter weinig sporen bewaard gebleven. Enkele kerkgebouwen bevatten nog elementen uit de elfde of twaalfde eeuw.

De twaalfde en met name de dertiende eeuw vormen de bloeiperiode in de Groninger kerkenbouw. Waar eerst nog tufsteen het belangrijkste bouwmateriaal is wordt de baksteen meer en meer het basismateriaal. De mogelijkheden van het bouwen met baksteen blijken bijna onbegrensd. De Groningers ontwikkelen een geheel eigen stijl die bekend wordt als Romanogotiek. Dezelfde periode kenmerkt zich ook door het grote aantal kloosterstichtingen in de provincie.

In de veertiende en vijftiende eeuw worden er beduidend minder nieuwe kerken gebouwd. Pas na de reductie van Groningen wordt er eind zestiende, begin zeventiende eeuw weer een aanzienlijk aantal nieuwe, nu protestantse kerken gebouwd, met name in opdracht van het Groninger stadsbestuur dat de ontwikkeling van de Veenkoloniën controleert. Soms zijn het rijke families die geld ter beschikking stellen voor de bouw van een kerk.

Katholieke kerken worden pas weer in de negentiende eeuw gebouwd. Naast die in de stad worden deze met name gebouwd in de Veenkoloniën en in enclaves als Kloosterburen, Uithuizen en Wehe-Den Hoorn. Na de afscheiding die begint in Ulrum worden er in de 19e en 20e eeuw ook een groot aantal gereformeerde kerken gebouwd.

Patroonheiligen

[bewerken | brontekst bewerken]

Bij de stichting van een middeleeuwse parochie, in Groningen meestal als kerspel aangeduid, werd de dorpskerk gewijd aan de patroonheilige. De namen van veel patroonheiligen zijn na de Reductie van 1594 in de vergetelheid geraakt. De gereformeerde kerk wenste de herinnering aan het katholicisme uit te bannen. Soms bleef hun afbeelding op kerkzegels of klokken bewaard, soms werd hun naam verbonden met kerkelijke goederen, maar soms trok men daaruit ook verkeerde conclusies. In enkele gevallen heeft men de heilige op het zegel niet kunnen identificeren, bijvoorbeeld in Eexta (ridder met zwaard en hart), Meeden (een bisschop zonder attributen) en Noordbroek (een krijgsman met lans en wapenschild waarop soms een kerk, meestal het wapen van de pastoor of predikant staat afgebeeld). Ook het boek van M.D. Ozinga, Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten uit 1933 heeft de nodige verwarring gesticht. Zo werden de dorpskerken van Uithuizen, Zuidbroek en vermoedelijk ook Onstwedde recent naar andere heiligen dan de oorspronkelijke patroonheiligen vernoemd.[1]

Van een aantal verdwenen kerken is de patroonheilige bekend. Dit betreft Beijum (Petrus), Fletum (wellicht Maria en Odulfus[2]), Lagemeeden (Maria), Houwingaham (Jacobus de Meerdere), Klein-Termunten (...ianus, wellicht Fabianus of Kilianus), Oost-Finsterwolde (Nicolaas), Ranum (Catharina), Scharmer (Petrus), Selwerd (Maria), Toornwerd (Catharina), Ulsda (Lambertus), Watum (Nicolaas), Weiwerd (Pancratius), Wierum (Johannes de Doper of Nicolaas, met seendgerecht) en Winschoten-Sint-Vitusholt (Vitus) en Wolfsbarge (mogelijk Johannes de Doper).

Dat geldt ook voor de kapellen van Bedum (Radfridus), Dallingeweer (wellicht Catharina[3]), Enumatil (Anna), Helpman (Heilig Sacrament), Kropswolde (Maria) en Solwerd (Heilig Sacrament). Enkele van deze kerken of kapellen vormden het centrum van een bedevaart (Bedum, Helpman, Kropswolde, Solwerd en Wolfsbarge). In Lagemeeden werd een arm van de heilige Margaretha aanbeden; in de voormalige Augustijnenkerk van Appingedam het Heilig Kruis. Daarnaast is een flink aantal heiligen bekend waarvan de naam verbonden was met een vicarie of een prebende en een speciaal altaar in de dorpskerk.

Sommige patroonheiligen fungeerden tevens als patroonheilige voor het hele landschap. zoals in Aduard, Appingedam, Baflo, Leens, Middelstum, Termunten en mogelijk Vlagtwedde. Onbekend is welke patroonheiligen corresponderen met het zegel van Vredewold (mogelijk Joris) en het contrazegel van Fivelingo (mogelijk Liudger). Het Westerdeel van Fivelingo had als patroonheilige (Maria).

Lijst van kerken

[bewerken | brontekst bewerken]

In de lijst wordt alfabetisch per plaats de kerk genoemd met vermelding van bouwperiode en indien bekend, de oorspronkelijke patroonheilige. Tevens worden bijzonderheden van de betreffende kerk vermeld. In de lijst zijn ook de verdwenen kerken opgenomen voor zover deze een lemma hebben.

Plaats Naam Patroon stichtingsjaar Bijzonderheden Afbeelding
Adorp Hervormde kerk Dionysius 13e eeuw
Aduard Kloosterkerk Bernardus (betreft het klooster, tevens patroon van Middag) 12e eeuw restant van het grootste klooster in Noord Nederland
Aduard kerkje van Harkema 20e eeuw kerk gebouwd als hobby door boer Harkema
Appingedam Nicolaïkerk Maria (tevens patroonheilige van Fivelingo), later met Nicolaas, ten slotte alleen Nicolaas 13e eeuw De huidige kerk heeft een voorganger gehad. Binnen Groningen zijn enkel de Martinikerk en Aa-kerk in stad groter; tot 1594 seendstoel, tevens centrale vergaderplaats voor Fivelingo
Appingedam Sint-Nicolaaskerk Nicolaas 20e eeuw Kerk nu in gebruik als Lunchroom 't kerkje, voormalige pastorie rijksmonument
Appingedam Synagoge 19e eeuw Van 1945 tot 2013 in gebruik bij Gereformeerde kerk vrijgemaakt. In 2015 gerestaureerd.
Appingedam Gereformeerde kerk 20e eeuw Amsterdamse school (1928)
Appingedam Molukse kerk Eben-Haëzer 20e eeuw Eerste Molukse kerk van Nederland
Bad Nieuweschans Garnizoenskerk 1751 Deed dienst als kerk voor de in Bad Nieuweschans gelegerde militairen
Baflo Sint Laurentiuskerk Laurentius (tevens patroonheilige van Halfambt) 12e eeuw een van de oudste kerken in de provincie, tufsteen secundair gebruikt; zetel van de persona van Baflo, wiens decanaat zich uitstrekte over Halfambt, Ubbega en Middag; tot 1594 seendstoel; vanaf de 15e eeuw tot 1594 tevens zetel van een kalende broederschap voor het Halfambt
Baflo Immanuëlkerk 19e eeuw Voormalige gereformeerde kerk, thans PKN
Bedum Walfriduskerk Maria, Paulus en Walfridus, later alleen Walfridus 11e eeuw scheve toren; de kerk was in middeleeuwen een bedevaartsoord in verband met de relieken van Walfridus; tot 1594 vermoedelijk steenstoel; in de 15e eeuw zetel van een kapittel met vijf kanunniken
Bedum Goede Herderkerk 20e eeuw combinatie van Amsterdamse school en Delftse school
Bedum Maria ten Hemelopneming Maria 19e eeuw
Beerta Hervormde kerk Bartholomeus, op kerspelzegel na 1609 Laurentius 15e/16e eeuw
Bellingwolde Magnuskerk Magnus 14e eeuw volgens overlevering gebouwd in 1509 ter vervanging van eerdere kerk, gewijd aan Jacobus de Meerdere; dit betreft echter Houwingaham
Bellingwolde Rehoboth 1918 Voormalige Gereformeerde kerk, nu kerkelijk centrum PKN
Bierum Sebastiaankerk Sebastianus en Fabianus (niet zeker) 13e eeuw steunbeer, gereduceerd westwerk, schilderingen; tot 1594 seendstoel
Bierum Gereformeerde kerk 19e eeuw
Blijham Hervormde kerk 18e eeuw kerk verving 16e-eeuwse kerk die bouwvallig werd als gevolg van een anti-verlichtingsgezind oproer in 1781
Boerakker Gereformeerde kerk 20e eeuw
Borgsweer Hervormde kerk Nicolaas 19e eeuw vervanging van kerk uit begin 17e eeuw
Bourtange Hervormde kerk 19e eeuw vervanging van kerk uit begin 17e eeuw, was oudste hervormde kerk in Groningen
Breede Hervormde kerk Andreas 12e/14e eeuw onder de pleisterlaag een romanogotische zaalkerk
Delfzijl Hervormde kerk 19e eeuw Waterstaatkerk als opvolger van de Garnizoenskerk
Delfzijl Gereformeerde kerk 20e eeuw Groninger variant van de Amsterdamse School
Delfzijl Sint-Jozefkerk 20e eeuw
Den Andel Hervormde kerk Nicolaas 13e eeuw
Den Ham Hervormde kerk 18e eeuw kerk herbouwd met materiaal van oudere kerk
Den Horn Hervormde kerk 19e eeuw gebouwd na afbraak kerk in Lagemeeden
De Wilp Plantsoenkerk 19e eeuw
Doezum Gereformeerde kerk 20e eeuw
Doezum Hervormde kerk Vitus 12e eeuw gedeeltelijk gereduceerd westwerk, toren romaans, tufsteen
Dorkwerd Hervormde kerk 17e eeuw waarschijnlijk oudere voorganger uit 13e eeuw; tot 1594 hield hier een seendgerecht zitting
Eenrum Hervormde kerk Fabianus en Sebastianus 12e eeuw oudste deel tufsteen, toren 17e eeuw
Eenum Hervormde kerk Andreas 12e eeuw geldt als een van de oudste baksteenkerken van Groningen
Eexta Hervormde kerk mogelijk Menardus[4] 19e eeuw gesloopt in 2010, eerdere kerk uit 13e eeuw gesloopt in 1870
Engelbert Hervormde kerk Fabianus 16e eeuw
Enumatil Nederlandse Gereformeerde kerk 20e eeuw
Enumatil Gereformeerde kerk 20e eeuw
Eppenhuizen kerk van Eppenhuizen Nicolaas 19e eeuw Middeleeuwse kerk afgebroken, preekstoel uit 1755
Ezinge Hervormde kerk Petrus 13e eeuw kerk met losstaande toren op wierde die onderzocht is door van Giffen
Farmsum Hervormde kerk mogelijk Gangulphus 19e eeuw Waterstaatskerk ter vervanging van gesloopte voorganger; hoofdplaats van de proosdij Farmsum, die oostelijk Fivelingo en het Oldambt omvatte; tot 1594 seendstoel
Feerwerd Jacobuskerk Jacobus de Meerdere 13e eeuw
Finsterwolde Hervormde kerk Stefanus 13e eeuw toren uit 1822
Foxham Sint-Martinuskerk Martinus 19e eeuw in 1991 buiten gebruik
Foxhol Petruskerk Petrus 20e eeuw Moluks-evangelische gemeente
Fransum Hervormde kerk 13e eeuw kerkje op wierde midden in het land, schip romaans
Garmerwolde Hervormde kerk Dionysius 13e eeuw gedeeltelijk bewaard gebleven romanogotische kruiskerk
Garnwerd Sint-Ludgerkerk Liudger 13e eeuw koor romanogotisch
Garrelsweer Hervormde kerk Nicolaas 20e eeuw
Garsthuizen Hervormde kerk Pancratius 19e eeuw oudere kerk, wellicht 13e-eeuws, gesloopt. Plannen de kerk te restaureren niet uitgevoerd en inmiddels gesloopt.
Godlinze Gereformeerde kerk 20e eeuw
Godlinze Pancratiuskerk Pancratius 13e eeuw toren oudste deel van kerk, tufsteen, orgel van Arp Schnitger
Grijpskerk Doopsgezinde vermaning 19e eeuw Het best verstopte kerkje in de provincie Groningen
Grijpskerk Hervormde kerk Antonius 16e eeuw eerste kerk in 1582 verwoest tijdens 80-jarige oorlog, in 1605 weer opgebouwd
Groningen Der Aa-kerk Maria en Nicolaas 13e eeuw tweede parochiekerk van de stad, orgel van Arp Schnitger
Groningen Broerkerk 13e eeuw kerk van het Franciscanerklooster, later Academiekerk. Gesloopt in 1895 om plaats te maken voor de Martinuskerk
Groningen Doopsgezinde kerk 19e eeuw ter plaatse eerder houten schuilkerk
Groningen Helperkerk 1900/1938
Groningen Sint-Franciscuskerk Franciscus van Assisi 20e eeuw gemeentelijk monument
Groningen Heilig Hartkerk Allerheiligst Hart van Jezus 20e eeuw behalve de toren, gesloopt in 1994
Groningen Immanuelkerk 20e eeuw
Groningen Sint-Jozefkerk Martinus en Jozef 19e eeuw gebouwd als parochiekerk, sinds sloop Martinuskerk kathedraal van Groningen
Groningen Luthersekerk 17e eeuw
Groningen Martinikerk Martinus en wellicht Otger 13e eeuw meerdere voorgangers, oudste kerk in stad; zetel van de persona van Groningen, Go en Wold; van 1318 tot 1594 tevens zetel van een kalende broederschap; de kerk stond tevens centraal in de bedevaarten naar de arm van Johannes de Doper, die hier sinds de 13e eeuw werd bewaard; in de 16e eeuw werd tevens Onze Lieve Vrouw ter Nood vereerd.
Groningen Martinuskerk Martinus 19e eeuw kathedraal van bisdom Groningen, gesloopt in 1982 voor de bouw van de UB
Groningen Molukse kerk 20e eeuw
Groningen Nieuwe Kerk 17e eeuw oudste als hervormde kerk gebouwde kerk in stad
Groningen Oosterkerk 20e eeuw als Gereformeerde kerk gebouwd rijksmonument, in gebruik als Nederlandse Gereformeerde kerk.
Groningen Opstandingskerk 20e eeuw
Groningen Paterskerk Onbevlekte Ontvangenis van Maria 19e eeuw Jezuïetenkerk, gesloopt in 1962
Groningen Pelstergasthuiskerk Heilige Geest 13e eeuw oudste deel van het Pelstergasthuis
Groningen Pepergasthuiskerk Gertrudis van Nijvel 15e eeuw kapel van het Pepergasthuis
Groningen Refajahkerk 20e eeuw
Groningen Remonstrantse kerk 19e eeuw Nu kantoor van Stichting Oude Groninger Kerken
Groningen San Salvatorkerk San Salvator 20e eeuw gemeentelijk monument
Groningen Sint-Walburgkerk Walburga 12e eeuw gesloopt in de 17e eeuw, in 20e eeuw opgraving door van Giffen, locatie op Martinikerkhof aangegeven
Groningen Stadsparkkerk 20e eeuw gemeentelijk monument
Groningen Synagoge 20e eeuw
Groningen Westerkerk 20e eeuw gesloopt in 1995
Groningen Zuiderkerk 20e eeuw gebouwd als Gereformeerde kerk,na sluiting in 1983 verbouwd tot appartementencomplex
Grootegast Hervormde kerk 17e eeuw
Haren Nicolaaskerk Nicolaas 13e eeuw deels romaans.In de toren een overwelfde verdieping, waarschijnlijk oude kapel.
Haren H. Nicolaaskerk Nicolaas 20e eeuw
Harkstede Hervormde kerk 17e eeuw opvolger van kerk uit 13e eeuw
Hellum Walfriduskerk Walfridus 11e/13e eeuw speklagen van tufsteen en baksteen
Heveskes Hervormde kerk Andreas 13e eeuw laatste restant van het dorp op industrieterrein
Holwierde Hervormde kerk Stefanus 11e eeuw Kerk uitgebreid in 13e/14e eeuw; tot 1594 seendstoel
Hoogezand Damkerk 17e eeuw gebouwd in opdracht van de stad
Hoogkerk Hervormde kerk Maria en wellicht Ulrich 13e eeuw
Hoogkerk Theresiakapel Theresia van Lisieux 20e eeuw gemeentelijk monument, ontwerp van A.Th. van Elmpt
Hornhuizen Hervormde kerk Maria en/of Nicolaas 15e eeuw (toren) Kerk 1850, toren deels ingestort in 1815, klok uit de voormalige kerk van Ranum
Huizinge Janskerk Johannes de Doper 13e eeuw Romanogotische kerk met rond koor (apsis), gewelfschilderingen.
Jukwerd Hervormde kerk Barbara 19e eeuw
Kantens Antoniuskerk Vitus, de vicarie was gewijd aan Antonius 13e eeuw steunbeer tegen de toren; hier legden de redgers van het Oosterambt de eed af
Kantens Gereformeerde kerk 20e eeuw thans Christelijk-Gereformeerde kerk, rijksmonument ontworpen door B. Jager
Kiel-Windeweer Hervormde kerk 18e eeuw gebouwd in opdracht van de stad; thans restaurant
Klein-Wetsinge Hervormde kerk 19e eeuw gebouwd ter vervanging van tufstenen kerk in Sauwerd en de kerk in Groot Wetsinge
Kloosterburen Nicolaaskerk Nicolaas 13e eeuw, herbouwd in 19e eeuw
Kloosterburen Sint-Willibrorduskerk 19e eeuw
Kolham Hervormde kerk Juliana 17e eeuw
Kopstukken Onze Lieve Vrouwe van Lourdeskerk 20e eeuw
Krewerd Mariakerk Maria 13e eeuw in de kerk orgel uit 1531, het oudste nog bespeelbare orgel in Nederland.
Kropswolde Hervormde kerk Jacobus de Meerdere 18e eeuw de pastoor werd in de 15e eeuw plebaan genoemd
Leegkerk Hervormde kerk 13e eeuw deels romanogotisch. Na oorlogsgeweld in begin 16e eeuw hersteld in gotische stijl.
Leek Hervormde kerk 17e eeuw
Leens Petruskerk Petrus (tevens patroonheilige van De Marne) en Paulus 12e eeuw tufsteen, orgel van A.A. Hinsz; hoofdplaats van de proosdij De Marne ; tot 1594 hield hier een seendgerecht zitting; gevens legden de redgers hier hun eed af; vanaf de 15e tot 1594 eeuw tevens zetel van een kalendebroederschap
Leens Gereformeerde kerk 19e eeuw
Leermens Donatuskerk Donatus, Sebastianus en Fabianus 11e eeuw tufsteen wijst op hoge ouderdom, romanogotisch koor; hier legden de rechters van oostelijk Fivelingo de eed af
Lellens Hervormde kerk 17e eeuw
Lettelbert Hervormde kerk 13e eeuw
Loppersum Petrus en Pauluskerk Petrus en Paulus vroege 13e eeuw eerdere kerk aangetoond uit 11e eeuw; hoofdplaats van de proosdij Loppersum, die westelijk Fivelingo omvatte; hier legden de redgers van westelijk Fivelingo de eed af; tot 1594 seendstoel en hoofdplaats van het indultum van Loppersum; vanaf de 15e eeuw tot 1594 tevens zetel van een kalende broederschap
Losdorp Hervormde kerk Johannes (de evangelist) 13e eeuw
Lutjegast Christelijk-Gereformeerde kerk 20e eeuw
Lutjegast Hervormde kerk 19e eeuw
Lutjegast Gereformeerde kerk 20e eeuw
Marsum Mauritiuskerk Mauritius 12e eeuw een van de oudste kerken, romaans icoon.
Marum Hervormde kerk 12e eeuw
Meeden Hervormde kerk misschien Nicolaas[5] 15e eeuw
Meedhuizen Hervormde kerk Laurentius 13e eeuw toren uit 1803
Mensingeweer Hervormde kerk mogelijk Johannes de Doper 13e eeuw
Middelbert Martinuskerk Martinus 13e eeuw
Middelstum Doopsgezinde kerk 19e eeuw
Middelstum Sint-Hippolytuskerk Maria en Hippolytus (tevens patroonheilige van Oosterambt) 15e eeuw vanaf circa 1350 tot 1475 hoofdplaats van de proosdij Usquert, mogelijk tevens seendstoel; de pastoor werd ten minste vanaf 1347 plebaan genoemd; mogelijk bestond er tevens een kalende broederschap, het grondbezit daarvan wordt in 1628 genoemd
Middelstum Gereformeerde kerk 19e eeuw
Midwolda Kruiskerk Johannes de Doper 12e eeuw afgebroken in 18e eeuw; tot 1594 seendstoel; tevens centrale vergaderplaats voor het Wold-Oldambt
Midwolda Hervormde kerk 18e eeuw
Midwolde kerk van Midwolde mogelijk Liudger 12e eeuw praalgraf
Muntendam kerk van Muntendam 19e eeuw
Musselkanaal Zaalkerk 20e eeuw Groninger variant van Amsterdamse School
Musselkanaal Sint-Antoniuskerk Antonius van Padua 20e eeuw
Niebert Hervormde kerk 14e eeuw
Niehove Hervormde kerk 13e eeuw
Niekerk (De Marne) Hervormde kerk 13e eeuw
Niekerk (Grootegast) Hervormde kerk Petrus 13e eeuw
Nieuw-Beerta Hervormde kerk 19e eeuw
Nieuwe Pekela Lutherse kerk 18e eeuw
Nieuwe Pekela Sint-Bonifatiuskerk 20e eeuw eerdere Bonifatiuskerk, ontworpen door A. Tepe, in 1988 gesloopt, kerk is de laatste gewijde kerk in Bisdom Groningen
Nieuw-Scheemda Hervormde kerk Nehemia 17e eeuw
Nieuwolda Hervormde kerk 18e eeuw
Niezijl Hervormde kerk 17e eeuw
Noordbroek Hervormde kerk 14e eeuw
Noorddijk Hervormde kerk Stefanus 13e eeuw
Noordhorn Hervormde kerk 13e eeuw
Noordhorn Doopsgezinde kerk 19e eeuw
Noordlaren Bartholomeüskerk Bartholomeüs 13e eeuw houten voorganger aangetoond
Noordwijk Hervormde kerk 14e eeuw
Noordwolde Hervormde kerk Sebastianus 13e eeuw
Nuis Hervormde kerk 13e eeuws seednstoel centrale vergaderplaats voor westelijk Vredewold; wellicht tot 1594 tevens seendstoel
Obergum Hervormde kerk Nicolaas 13e eeuw
Oldehove Ludgeruskerk Liudger 13e eeuw hoofdplaats van de proosdij Humsterland, tot 1594 hield hier een seendgerecht zitting; in de kerk werd in 1529 het landschapszegel van Humsterland bewaard
Oldehove Gereformeerde kerk 20e eeuw
Oldenzijl Hervormde kerk Nicolaas 13e eeuw
Ommelanderwijk Hervormde kerk 19e eeuw
Onderdendam Gereformeerde kerk 20e eeuw
Onderdendam Hervormde kerk 19e eeuw
Onnen Gereformeerde kerk (vrijgemaakt) 20e eeuw Sinds december 2021 worden hier geen kerkdiensten meer gehouden.
Onstwedde Nicolaaskerk vermoedelijk Jacobus de Meerdere, in 1465/76 eenmalig vermeld als Nicolaas 15e eeuw tot 1594 seendstoel
Oosteinde Hervormde kerk 19e eeuw
Oosternieland Nicolaaskerk Nicolaas van Myra 13e eeuw
Oosterwijtwerd Hervormde kerk Vincentius. mogelijk met Maria 12e/13e eeuw in de kerk bevond zich een Mariabeeld, waarheen tot in de 17e eeuw bedevaarten plaatsvonden; bij de kerk bevond zich tevens een pelgrimshuislagem
Oostum Kerkje van Oostum Jacobus de Meerdere 13e eeuw
Oostwold (Leek) Hervormde kerk Margaretha 20e eeuw preekstoel uit 17e eeuw
Oostwold (Oldambt) Hervormde kerk Simon 18e eeuw
Opende Hervormde kerk mogelijk Petrus 18e eeuw
Opwierde Hervormde kerk 13e eeuw
Oterdum Hervormde kerk Lambertus 19e eeuw gesloopt in 1975
Oude Pekela Hervormde kerk 17e eeuw
Oude Pekela Sint-Willibrorduskerk 19e eeuw
Oudeschans Garnizoenskerk 17e eeuw
Overschild Hervormde kerk 19e eeuw
Pieterburen Petruskerk Petrus 15e eeuw
Pieterburen Gereformeerde kerk 19e eeuw gebouwd als Gereformeerde kerk, sinds 1945 Gereformeerd-vrijgemaakt, in 1998 buiten gebruik.
Roodeschool Gereformeerde kerk 19e eeuw
Rottum Kloosterkerk 19e eeuw
Saaksum Hervormde kerk Catharina 19e eeuw herbouw van oudere kerk, toren bewaard
Saaxumhuizen Hervormde kerk Jacobus de Meerdere 13e eeuw
Sappemeer Doopsgezinde kerk 19e eeuw
Sappemeer Koepelkerk 17e eeuw
Sappemeer Ontmoetingskerk 20e eeuw
Sappemeer Sint-Willibrorduskerk Willibrord 19e eeuw
Sauwerd Hervormde kerk Laurentius 19e eeuw
Scheemda Hervormde kerk Bartholomeus 16e eeuw
Schildwolde Hervormde kerk mogelijk Michaël 17e eeuw
Schouwerzijl Stenen kerkje 20e eeuw gebouwd in 1902 als Gereformeerde kerk, in 1945 Vrijgemaakte kerk, buiten gebruik
Sebaldeburen Hervormde kerk misschien Sebaldus[6] 19e eeuw centrale vergaderplaats voor westelijk Langewold, in de kerk werd in 1529 tevens het landschapszegel van bewaard; mogelijk ook tot 1594 seendstoel
Sellingen Gereformeerde kerk 1911
Sellingen Hervormde kerk Misschien Maria of Christophorus[7] 14e eeuw
Siddeburen Hervormde kerk Bartholomeus 13e eeuw
Slochteren Hervormde kerk 13e eeuw huidige kerk is dwarspand van oorspronkelijk gebouw; tot 1594 seendstoel voor zuidelijk Duurswold
Solwerd Hervormde kerk Jacobus de Meerdere 18e eeuw
Spijk Gereformeerde kerk 20e eeuw
Spijk Hervormde kerk Andreas 13e eeuw Kerk vrijwel geheel herbouwd in 17e eeuw na brand
Stadskanaal Maria ten Hemelopneming 20e eeuw
Stadskanaal Oosterkadekerk 19e eeuw
Stadskanaal Poststraatkerk 20e eeuw
Stadskanaal Semsstraatkerk 19e eeuw
Stedum Bartolomeuskerk Bartolomeus 13e eeuw Volgens Karstkarel het hoogtepunt van de Romanogotiek, praalgraf en gewelfschilderingen; tot 1594 seendstoel
Stitswerd Hervormde kerk Joris 13e eeuw
Ten Boer Hervormde kerk 13e eeuw oorspronkelijk kloosterkerk
Ten Post Hervormde kerk 19e eeuw
Ter Apel Kloosterkerk Maria 15e eeuw enige middeleeuwse klooster dat deels bewaard bleef in Groningen
Ter Apel Sint-Willibrorduskerk 19e eeuw
Termunten Ursuskerk Ursus (tevens patroonheilige van het Klei-Oldambt) 13e eeuw De huidige kerk is een restant van een grote kruiskerk; tot 1594 seendstoel, tevens centrale vergaderplaats voor het Klei-Oldambt
Thesinge Gereformeerde kerk 19e eeuw
Thesinge Kloosterkerk Felicitas 13e eeuw restant van klooster Germania
Tinallinge Hervormde kerk Maria 13e eeuw
Tjamsweer Hervormde kerk Sebastianus 16e eeuw de pastoor werd in 1280 plebaan genoemd
Tjuchem Hervormde kerk 20e eeuw Groninger variant van de Amsterdamse School
Tolbert Hervormde kerk Petrus 13e eeuw in de kerk werd tot 1531 het landschapszegel van Vredewold bewaard
Uithuizen Doopsgezinde kerk 19e eeuw
Uithuizen Hervormde kerk Dionysius, ten onrechte toegeschreven aan Jacobus de Meerdere 12e eeuw (toren) mogelijk tot 1594 seendstoel
Uithuizen Jacobus de Meerderekerk Jacobus de Meerdere 19e eeuw
Uithuizermeeden Gereformeerde kerk 19e eeuw
Uithuizermeeden Mariakerk Maria 13e eeuw
Uitwierde Hervormde kerk Bartholomeus 12e eeuw (toren)
kerk 1839
Ulrum Hervormde kerk Catharina 13e eeuw In deze kerk begon de Afscheiding
Ulrum Gereformeerde kerk 19e eeuw
Usquert Hervormde kerk Petrus en Paulus 13e eeuw tot de 14e eeuw hoofdplaats van de proosdij Usquert; van 1477 tot 1594 zetel van een kalende broederschap
Veelerveen Hervormde evangelisatie 20e eeuw Gesloten in 2005
Veendam Grote Kerk 17e eeuw
Veendam Onze Lieve Vrouwe ten Hemelopneming 19e eeuw
Vierhuizen Hervormde kerk 12e/13e eeuw in 2007 gerestaureerd met prijs van BankGiroloterij
Visvliet Hervormde kerk Gangulfus 15e eeuw
Vlagtwedde Hervormde kerk mogelijk Nicolaas (tevens patroonheilige van Westerwolde) 13e eeuw in de middeleeuwen vermoedelijk centrale vergaderplaats voor Westerwolde
Vledderveen Evangelisatiekerk 20e eeuw
Vriescheloo Hervormde kerk Nicolaas 18e eeuw
Wagenborgen Hervormde kerk Petrus 19e eeuw twee eerdere kerken, middeleeuwse kerk afgebroken in 1718
Warffum Gereformeerde kerk 19e eeuw
Warffum Hervormde kerk Sebastianus en Fabianus 11e/12e eeuw
Warfhuizen Onze Lieve Vrouwe van de Besloten Tuin Maria, oorspronkelijk Liudger 13e eeuw Kluiskapel, Meest noordelijke bedevaartplaats in Nederland
Wedde Hervormde kerk 13e eeuw voorganger in 11e eeuw genoemd
Wehe-den Hoorn Hervormde kerk Stefanus 13e eeuw
Wehe-den Hoorn Sint-Bonifatiuskerk Bonifatius 20e eeuw
Weiwerd Hervormde kerk Pancratius 19e eeuw gesloopt omstreeks 1975
Westerbroek Hervormde kerk mogelijk Andreas of Nicolaas eind 19e eeuw Eerdere kerk afgebrand, preekstoel en banken uit oude kerk bewaard
Westeremden Andreaskerk Andreas 13e eeuw
Westerlee Hervormde kerk Sint Joris 18e eeuw
Westernieland Hervormde kerk Maria eind 13e eeuw
Westerwijtwerd Hervormde kerk Maria 13e eeuw
Wildervank Lutherse kerk 17e eeuw
Wildervank Margaretha Hardenbergkerk 17e eeuw
Wildervank Gereformeerde kerk 20e eeuw
Winschoten Marktpleinkerk Vitus 13e eeuw tot 1594 seendstoel en vergaderplaats (oorspronkelijk Ulsda)
Winschoten Sint-Vituskerk Vitus 19e eeuw
Winsum Torenkerk 12e eeuw vermoedelijk tot 1594 seendstoel
Wirdum Hervormde kerk 13e eeuw
Wittewierum Hervormde kerk 19e eeuw kerk op locatie van het klooster Bloemhof
Woldendorp Petruskerk Petrus (volgens overlevering), misschien echter Sebastianus[7] 13e eeuw
Woltersum Hervormde kerk Johannes de Doper 18e eeuw
Zandeweer Hervormde kerk Nicolaas 13e eeuw
't Zandt Mariakerk Maria 13e eeuw romanogotische kerk, gewelfschilderingen
Zeerijp Jacobuskerk Jacobus de Meerdere 14e eeuw kruiskerk, losse toren uit 15e eeuw
Zevenhuizen Hervormde kerk 19e eeuw
Zijldijk Doopsgezinde vermaning 18e eeuw
Zuidbroek Petruskerk Augustinus van Hippo, ten onrechte toegeschreven aan Petrus 13e eeuw een topstuk in de romanogotiek, losse toren
Zuidhorn Hervormde kerk Sebastianus en Fabianus 12e eeuw oudste deel tufsteen; centrale vergaderplaats voor oostelijk Langewold; mogelijk tevens seendstoel
Zuidhorn Sint-Jozefkerk 19e eeuw katholieke kerk, enige parochie in het Westerkwartier
Zuidwolde Hervormde kerk Nicolaas 11e eeuw tufsteen gebouw, verlengd in baksteen in 13e eeuw, toren uit 12e eeuw
Zuurdijk Hervormde kerk 13e eeuw karakter van de kerk aangetast door restauratie in 1849, bakstenen verdwenen onder pleisterlaag

Literatuur

[bewerken | brontekst bewerken]

Zie ook

[bewerken | brontekst bewerken]
[bewerken | brontekst bewerken]
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lijst_van_Groninger_kerken&oldid=68318472"