Súdwest-Fryslân

**Súdwest-Fryslân**
Gemeente in Nederland
	(Details) (Details)
Situering
Provincie	Friesland
COROP-gebied	Zuidwest-Friesland
Coördinaten	53°0'0"NB, 5°32'38"OL
Algemeen
Oppervlakte	907,87 km²
- land	523,01 km²
- water	384,86 km²
Inwoners ; (1 januari 2024)	90.435? ; (173 inw./km²)
Bestuurscentrum	Sneek
Belangrijke verkeersaders
Station(s)	Sneek, Sneek Noord, IJlst, Workum, Hindeloopen, Koudum-Molkwerum, Stavoren
Politiek
Burgemeester (lijst)	Jannewietske de Vries (PvdA)
Economie
Gemiddeld inkomen (2019)	€ 24.000 per inwoner
Gem. WOZ-waarde (2019)	€ 199.000
WW-uitkeringen (2014)	48 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s)	8529-8774, 9012-9014
Netnummer(s)	0514, 0515, 0517, 0566
CBS-code	1900
CBS-wijkindeling	zie wijken en buurten
Amsterdamse code	11421
Website	sudwestfryslan.nl
	; Bevolkingspiramide (2023)
Foto's
	Sneek, Woudsend, IJlst, Hindeloopen, Bolsward, Workum
Portaal	Nederland ; Súdwest-Fryslân

Súdwest-Fryslân ([’sütvɛstfrislɔ:n]^?, Fries voor Zuidwest-Friesland^[1]) is een gemeente in de Nederlandse provincie Friesland en is (deels) gelegen in de regio Zuidwest-Friesland. De gemeente heeft 90.435 inwoners (bron: gemeentelijke administratie per 1 januari 2024) en een oppervlakte van 908 km², onderverdeeld in 578 km² land en 330 km² water. Hiermee is het qua oppervlak de grootste gemeente van Nederland.

Het gemeentehuis bevindt zich in Sneek. Daarnaast heeft de gemeente nog vijf van de Friese elf steden binnen haar grenzen. De gemeente omvat een deel van de kleinere Friese meren, ze grenst aan een paar van de grote meren, terwijl ook een deel van het IJsselmeer binnen het gebied ligt.

Ontstaansgeschiedenis

De totstandkoming van de nieuwe gemeente is het resultaat van meerdere gemeentelijke herindelingen, waarvan de eerste plaats vond op 1 januari 2011. Toen ontstond de nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân uit de fusie van de gemeenten Bolsward, Nijefurd, Sneek, Wûnseradiel (Wonseradeel) en Wymbritseradiel (Wymbritseradeel).

Tijdens speciale vergaderingen van de vijf betrokken gemeenteraden, eind 2009 stemde 95% van de raadsleden voor de herindeling. Volgens een onderzoek van de Leeuwarder Courant was ruim de helft (54%) van de burgers die om hun mening weren gevraagd vóór de herindeling.^[2]

Op 1 januari 2014 werd een deel van de opgeheven gemeente Boornsterhem (Boarnsterhim) toegevoegd. Daarbij ging het om de dorpen Deersum, Poppingawier, Rauwerd, Sijbrandaburen en Terzool.

Op 1 januari 2018 werd de gemeente opnieuw uitgebreid met een deel van de opgeheven gemeente Littenseradiel (Littenseradeel). Het ging om de dorpen Bozum, Britswerd, Edens, Hennaard, Hidaard, Itens, Kubaard, Lutkewierum, Oosterend, Oosterwierum, Rien, Roodhuis, Waaxens, Wieuwerd en Wommels.^[3]

Door deze fusies werd de Súdwest-Fryslân de meest uitgestrekte gemeente van Nederland en passeerde het de gemeente Noordoostpolder, eerst vanwege het totale oppervlak, daarna ook door het toegenomen landoppervlak.^[4]^[5]

Naam

Als werknaam kozen de samenwerkende gemeenten voor Súdwest Fryslân ('Zuidwest Friesland'), omdat deze streek bekend staat als de Zuidwesthoek. De nieuwe gemeente was echter groter dan alleen de Zuidwesthoek en omvatte ook het noordelijke deel van de Greidhoek en een groot deel van het oude district Westergo.

De burgemeester van Hoorn, Onno van Veldhuizen, maakte in december 2009 namens de negen West-Friese gemeenten bezwaar tegen de beoogde naam. Volgens hem schiep deze verwarring voor de buitenwacht, omdat de gemeente Zuidwest-Friesland voortaan ten oosten van West-Friesland (in Noord-Holland) zou komen te liggen.

Begin 2010 vroegen de vijf fusiegemeente hun inwoners mee te denken over de toekomstige naam. De herindelingverkiezing vond plaats op 24 november 2010. Gelijktijdig met de verkiezing werd een consultatieve ronde onder de stemgerechtigde inwoners gehouden, waarmee zij de nieuwe raad een advies over de gemeentenaam konden meegeven. Men had 3 opties: Súdwest Fryslân, Sneek Súdwest Fryslân of geen van beide namen. Uiteindelijk koos 57,3 % van de bevolking in een consultatieve ronde voor de al bestaande werknaam Súdwest Fryslân.

Vier gemeenteraden kozen naar aanleiding hiervan voor de naam 'Súdwest Fryslân'. De gemeente Sneek kwam met een afwijkend voorstel en pleitte voor de samengestelde naam 'Sneek Súdwest Fryslân', die beter recht zou doen aan haar rol als trekpleister. Een actiegroep zette zich tevergeefs in voor een alternatief, namelijk 'Súdwestergo', waarin de naam van het oude Westergo moest doorklinken. Men vond de gekozen vorm 'Súdwest Fryslân' kunstmatig en bovendien onpraktisch vanwege de leestekens.^[6]

Toen de nieuwe gemeente op 1 januari 2011 tot stand kwam, hanteerde men eerst de werknaam Súdwest Fryslân. Op 31 maart 2011 besloot de nieuwe raad deze naam te handhaven. Twee maanden later, op 26 mei 2011, volgde toch nog een raadsbesluit met kleine aanpassing. Om beter aan te sluiten bij de gangbare spellingsregels werd een extra koppelteken aangebracht, waardoor de officiële naam Súdwest-Fryslân werd.^[7] Het leek er aanvankelijk op dat deze kleine verandering zou betekenen dat het gehele hernoemingstraject opnieuw uitgevoerd moest worden, met ook een nieuwe nieuwe gemeentecode (1921), maar na overleg met het Agentschap BPR en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Klimaat besliste eerstgenoemde dat de gemeentecode hierdoor onveranderd bleef. Bijgevolg werd de gemeentenaam die gold van 1 januari 2011 tot 1 juli 2012 overschreven door de nieuwe naam en deze werd met terugwerkende kracht veranderd in bestanden en persoonslijsten van inwoners.

Rol in de geschiedenis

Het gebied tussen Stavoren en Sneek dat thans tot de gemeente behoort speelde een belangrijke rol in de Friese geschiedenis. Vanaf de 9e eeuw werd in opdracht van de Frederik van Utrecht begonnen met de kerstening van de Friezen, die in de periode daarvoor nog niet goed van de grond was gekomen. Om deze reden werdbij Stavoren het Sint-Odulphusklooster gesticht. Dit klooster zou later een rol spelen in de Slag bij Warns van 1345 waarbij de Friezen aan de Hollanders een beslissende slag wisten toe te brengen. In de 11e eeuw kreeg Stavoren als eerste Nederlandse stad stadsrechten. De kustlijn tussen Harlingen en Stavoren was begin 16e eeuw het gebied waarvandaan Pier Gerlofs Donia beter bekend als Grutte Pier de Zuiderzee onveilig maakte.

Cultuur

Gysbert Japicx (1603 - 1666) die gezien wordt als de grondlegger van het moderne Fries als geschreven taal woonde in de stad Bolsward. In 1765 werden in Wieuwerd in de Nicolaaskerk gemummificeerde lichamen gevonden die thans bekend staan als de mummie van Wieuwerd. Verschillende volksverhalen spelen zich in het gebied af, zoals Het Vrouwtje van Stavoren en De klokken van Sint Odolf.

Ongeveer veertig procent van de route van de Elfstedentocht loopt door de gemeente. Bekende ambachten die in de gemeente beoefend worden zijn Makkumer aarderwerk en Hindelooper schilderkunst. Elke jaar wordt in augustus in Sneek de Sneekweek gehouden met zeilwedstrijden op het Sneekermeer. In Workum is het Jopie Huisman Museum gevestigd.

Plaatsen

De gemeente Súdwest-Fryslân is qua totale oppervlakte en qua landoppervlakte, na de opheffing van de gemeente Littenseradiel en aansluiting van een deel daarvan, grootste gemeente van Nederland. Ze telt 89 officiële plaatsen (kernen), waaronder zes van de Friese elf steden (Bolsward, Hindeloopen, IJlst, Sneek, Stavoren en Workum) en 83 dorpen waaronder de watersportplaatsen Heeg en Woudsend. Voor de steden zijn de Nederlandse namen de officiële, net als voor de meeste dorpen. Uitzonderingen gelden voor IJsbrechtum (Ysbrechtum) en It Heidenskip en de vijftien dorpen die tot 1 januari 2018 tot het grondgebied van Littenseradiel behoorden.

Steden en dorpen

In de gemeente bevinden zich de volgende officiële woonplaatsen (steden, dorpen en gehuchten):

(inwonersaantal per 2021)

Nederlandse naam	Friese naam	Aantal inwoners
Abbega	Abbegea	245
Allingawier	Allingawier	75
Arum	Arum	1.055
Blauwhuis	Blauhús	605
Bolsward	Boalsert	10.085
Bozum	Boazum	425
Breezanddijk	Breesândyk	5
Britswerd	Britswert	105
Burgwerd	Burchwert	310
Cornwerd	Koarnwert	80
Dedgum	Dedzjum	85
Deersum	Dearsum	115
Edens	Iens	50
Exmorra	Eksmoarre	485
Ferwoude	Ferwâlde	225
Folsgare	Folsgeare	335
Gaast	Gaast	200
Gaastmeer	De Gaastmar	280
Gauw	Gau	340
Goënga	Goaiïngea	255
Greonterp	Greonterp	85
Hartwerd	Hartwert	110
Heeg	Heech	2.225
Hemelum	Himmelum	605
Hennaard	Hinnaard	50
Hichtum	Hichtum	80
Hidaard	Hidaard	125
Hieslum	Hieslum	85
Hindeloopen	Hylpen	850
Hommerts	De Hommerts	655

Nederlandse naam	Friese naam	Aantal inwoners
Idsegahuizum	Skuzum
Idzega	Idzegea	30
IJlst	Drylts	3.015
IJsbrechtum	Ysbrechtum	690
Indijk	Yndyk	115
Heidenschap^[8]	It Heidenskip	330
Itens	Itens	235
Jutrijp	Jutryp	275
Kimswerd	Kimswert	550
Kornwerderzand	Koarnwertersân	50
Koudum	Koudum	2.660
Koufurderrige	Koufurderrige	80
Kubaard	Kûbaard	230
Loënga	Loaiïngea	195
Lollum	Lollum	325
Longerhouw	Longerhou	55
Lutkewierum	Lytsewierrum	65
Makkum	Makkum	3.605
Molkwerum	Molkwar	360
Nijhuizum	Nijhuzum	55
Nijland	Nijlân	1.005
Offingawier	Offenwier	245
Oosterend	Easterein	935
Oosterwierum	Easterwierrum	320
Oosthem	Easthim	455
Oppenhuizen	Toppenhuzen	1.075
Oudega	Aldegea	735
Parrega	Parregea	485
Piaam	Piaam	50
Pingjum	Penjum	585

Nederlandse naam	Friese naam	Aantal inwoners
Poppingawier	Poppenwier	175
Rauwerd	Raerd	660
Rien	Rien	100
Roodhuis	Reahûs	185
Sandfirden	Sânfurd	30
Scharnegoutum	Skearnegoutum	1.630
Schettens	Skettens	265
Schraard	Skraard	150
Sijbrandaburen	Sibrandabuorren	355
Smallebrugge	Smelbrêge	25
Sneek	Snits	33.590
Stavoren	Starum	965
Terzool	Tersoal	340
Tirns	Turns	185
Tjalhuizum	Tsjalhuzum	20
Tjerkwerd	Tsjerkwert	450
Uitwellingerga	Twellingea	425
Waaxens	Waaksens	90
Warns	Warns	765
Westhem	Westhim	70
Wieuwerd	Wiuwert	290
Witmarsum	Wytmarsum	1.775
Wolsum	Wolsum	140
Wommels	Wommels	2.370
Wons	Wûns	285
Workum	Warkum	4.475
Woudsend	Wâldsein	1.435
Ypecolsga	Ypekolsgea	50
Zurich	Surch	145

Naast deze officiële woonplaatsen zijn er nog een aantal dorpen die (nog) geen officiële woonplaats zijn of buurtschappen die ook wel dorp worden genoemd: Laaxum, Nijezijl, Osingahuizen en Scharl.

Buurtschappen

Naast de officiële plaatsen en enkele andere bevinden bevinden zich in de gemeente de volgende buurtschappen:

Politiek & gemeentebestuur

Zetelverdeling 2022

De 37 zetels zijn als volgt verdeeld:

■ PvdA: 8

■ CDA: 7

■ FNP: 6

■ VVD: 3

■ D66: 3

■ GL: 2

■ GB TL: 2

■ Nieuw Sociaal: 2

■ Volkspartij in Nederlands Belang: 2

■ CU: 1

■ FVD: 1

Gemeenteraadszetels
Partij	2010	2014	2017	2022
PvdA	7	6	6	8
CDA	10	10	10	7
FNP	6	5	5	6
VVD	5	3	4	3
D66	1	3	2	3
GroenLinks	2	1	3	2
Gemeente Belangen Totaal Lokaal	3^[9]	4^[10]	2	2
Nieuw Sociaal	-	-	-	2
Volkspartij in Nederlands Belang	-	-	-	2
ChristenUnie	2	2	2	1
Forum voor Democratie	-	-	-	1
SP	-	3	-	-
Verenigd Links - Feriene Lofts	1	-	-	-
Fractie De Wind	-	-	1	-
Fractie Semplonius	-	-	1	-
Fractie PoieszZijlstra	-	-	1	-
Totaal	37	37	37	37
Opkomst	48,77%		45,08%

Sinds 27 september 2018 is Jannewietske de Vries (PvdA) burgemeester van Súdwest-Fryslan. Na de verkiezingen van 2018 werd een coalitie tussen CDA, VVD, GroenLinks en D66 gevormd. Het college van burgemeester en wethouders bestond vanaf 24 september 2020 tot aan de verkiezingen in 2022 uit burgemeester De Vries en de wethouders Bauke Dam (CDA), Gea Wielinga (CDA), Mark de Man (VVD), Erik Faber (GroenLinks) en Mirjam Bakker (D66).^[11] Het college van B&W wijzigde in 2020 door het vertrek van wethouder Maarten Offinga. Hij werd burgemeester in Hardenberg.

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 is een coalitie tussen PvdA, CDA en FNP gevormd. Wethouders zijn Marianne Poelman (PvdA), Michel Rietman (PvdA), Bauke Dam (CDA), Petra van den Akker (CDA) en Henk de Boer (FNP).^[12]

Wateren

In de provincie Friesland zijn in veel gemeenten, waaronder de gemeente Súdwest-Fryslân, de Friese namen van de oppervlaktewateren de officiële namen.^[13] Grote uitzonderingen zijn het IJsselmeer en de stadsgrachten. De Nederlandse waternamen zijn afkomstig van de Topografische Dienst van Kadaster Geo-Informatie.^[14]

Meren en poelen

De Morra met op de achtergrond de Galamadammen

In de gemeente bevinden zich de volgende meren en poelen:

Nederlandse naam	Officiële naam
Aent Lieuwespoel	Aant Liuwespoel
Anewiel	Anjewiel
Bombrekken	Bombrekken
De Liens	De Liens
Diepe Sloot	Djippe Sleat
De Drie Pollen	Trije Pôlen
Fluessen	De Fluezen
Gauwsterhoppen	Gauster Hoppen
De Geeuw	De Geau
Goëngarijpsterpoelen	Goaiïngarypster Puollen
Goëngerkolk	Goaiïngeaster Kolk
Gossepalen	Gossepeallen
De Gravinnepoel	Grevinnepoel
De Grons	De Grûns
Groote Gaastmeer	Grutte Gaastmar
Groote Potten	Grutte Potten
Heegermeer	Hegemer Mar
Hengstepoel	Hingstepoel
Hissemeer	Hissemar
De Holken	De Holken
Het Hop	De Hop
Hofmeer	Hofmar
Idzegaasterpoel	Idzegeaster Poel
IJsselmeer	IJsselmeer (Fries: Iselmar)
Kerkehop	Tsjerkehop
Kleine Polle	Kleine Polle
Kleine Potten	Lytse Potten
Koevordermeer	De Kûfurd
De Kolk	De Kolk
Kruisbrekken	Krúsbrekken
Kruiswater	Krúswetter
Kuilart	Kuilart
Langstaartenpoel	Langsturtepoel

Nederlandse naam	Officiële naam
Leienpoel	Leienpoel
Louwepoel	Louwepoel
Morra	De Morra (Fries: De Moarre)
Morrawieltje	Moarswieltsje
Noorder Ee	Noarderie
Oorden	De Oarden
Oosthemmermeer	Easthimmer Mar
Oudegaasterbrekken	Aldegeaster Brekken
Oudhof	Aldhôf
Oud-Karre	Aldkarre
Palsepoel	Palse Poel
Piekemeer	Pikemar
Het Piel	It Piel
Prinsepoel	Prinsepoel
Rietmeer	Reidmar
Ringwiel	Ringwiel
Rintjepoel	Rintsjepoel
Schuttelpoel	Skûtelpoel
Sipkemeer	Sipkemar
Slotermeer	Sleattemer Mar
Sneekermeer	Snitser Mar
Ursulapoel	Ursulapoel
Vlakke Brekken	Flakke Brekken
Het Vliet	It Fliet
Vogelhoek	Fûgelhoeke
Wegsloot	Weisleat
Witte Brekken	Wite Brekken
Zandige Grons	Sânige Grûns
't Zand	It Sân
Zandmeer	Sânmar
Zevenepoel	Sânepoel
Zwarte Brekken	Swarte Brekken
Zwarte Woude	Swarte Wâlde

Kanalen en sloten

Diverse kanalen, sloten en watergangen in de gemeente zijn:

Abbegaasteropvaart (Abbegeaster Opfeart)
Ategracht (Ategrêft)
Babuursteropvaart (Beabuorster Opfeart)
Bolswardertrekvaart (Boalserter Feart)
Broeresloot (Broersleat)
Dorpsvaart (Doarpsfeart)
Ee (IJlst)
Ee (Woudsend) (De Ie)
Fokkegracht (Fokkegrêft)
Franekervaart (Frjentsjerter Feart)
Geeuw (De Geau)
Ges (It Ges)
Groote Zijlroede (Grutte Sylroede)
Gudsekop (Gudzekop)
Harlingervaart (Harnzer Feart)
Het Nauw van de Brekken (It Nau)
Heidenschapstervaart (Heidenskipster Feart)
Hollegracht (Holle Grêft)
Horsa (De Horsa)

Houkesloot (Houkesleat)
Indijk (Koudum) (Yndyk)
De Indijk (Parrega) (Yndyk)
Jachthavenkanaal
Johan Frisokanaal
Joustervaart (Jouster Feartsje)
Kleine Zijlroede (Lytse Sylroede)
Het Kruiswater (Krúswetter)
Loaiïngeaster Feart
Makkumerdiep (Makkumer Djip)
Makkumervaart (Makkumer Feart)
Modderige Geeuw (Modderige Geau)
Modderige Rijd (Modderige Ryd)
Mûzel (De Mûzel)
Nauwe Gracht (Nauwe Gracht)
Nauwe Wijmerts (Nauwe Wimerts)
Ooster Wijmerts (Easterwimerts)
Oude Kloostervaart (Kleasterfeart)
Prinses Margrietkanaal

Ringwielgracht (Ringwielgrêft)
Sneeker Oudvaart (Snitser Aldfeart)
Van Panhuyskanaal
Vrijegrassloot (Frijgerssleat)
Wellesloot (De Welle)
Het Wijd (Molkwerum) (It Wiid)
Het Wijd (Sneek) (It Wiid)
Wijddraai (Wiiddraai)
Wijde Wijmerts (Wide Wimerts)
Wijmerts of Bolswarderzeilvaart (De Wimerts)
Wijnsloot (Weinsleat)
Witmarsumervaart (Wytmarsumer Feart)
Workumertrekvaart (Warkumer Trekfeart)
Woudsenderrakken (Wâldseinster Rakken)
Woudvaart (Wâldfeart)
Zijlroede (Sibrandabuorster Sylroede)
Zijpsloot (Sypsleat)
Zomerrak (Somerrak)
Zwette of Sneekertrekvaart (De Swette)

Grachten

In de gemeente bevinden zich in drie van de Friese elf steden historische stadsgrachten. Van de stadsgrachten zijn de Nederlandse namen de officiële.

Bolsward: Stadsgracht (Stêdsgrêft)
Sneek: Grootzand (Grutsân), Kleinzand (Lytssân), Leeuwenburg (Liuwenburch), Stadsgracht (Stêdsgrêft), Koopmansgracht (Koopmansgrêft), Prinsengracht (Prinsengrêft), Waterpoortsgracht (Wetterpoartsgrêft), Kerkgracht (Tsjerkegrêft), Prins Hendrikkade (Prins Hindrikkade) en Jousterkade.
Stavoren: Stadsgracht (Stêdsgrêft)

Monumenten

In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, en oorlogsmonumenten, zie:

Aangrenzende gemeenten

Aangrenzende gemeenten
Harlingen Harlingen	Waadhoeke Waadhoeke	Leeuwarden Leeuwarden

Hollands Kroon Hollands Kroon (NH) (via Afsluitdijk)

Medemblik Medemblik (NH) (over IJsselmeer)		De Friese Meren De Friese Meren